Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt VII Pa 170/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 11 marca 2014 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi XI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zasądził od strony pozwanej Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w W. reprezentowanego przez Marszałka Województwa (...) na rzecz Syndyka masy upadłości (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej w O. kwotę 8.486,50 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 21 listopada 2013 roku do dnia zapłaty z tytułu świadczenia oraz kwotę 1.642 zł z tytułu zwrotu kosztów procesu (pkt 1 wyroku) i oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt 2).

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

Postanowieniem z dnia 24 lipca 2013 roku Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim V Wydział Gospodarczy Sekcja do spraw Upadłościowych i Naprawczych w sprawie VGU 16/13 ogłosił upadłość (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w O. obejmującą likwidację majątki dłużnika. Wobec niewypłacalności pracodawcy, strona powodowa złożyła pozwanemu zbiorczy wykaz niezaspokojonych roszczeń pracowniczych na dzień poprzedzający ogłoszenie upadłości. Niezaspokojone roszczenie pracownicze na dzień poprzedzający ogłoszenie upadłości spółki (...) wynosiły 8.486,50 zł i dotyczyły niewypłaconych wynagrodzeń za jeden miesiąc na rzecz A. Ł. (1) i H. Z. (1). Syndyk masy upadłości spółki (...) zwrócił się do pozwanego o przekazanie środków na zaspokojenie długów z tytułu niewypłaconych wynagrodzeń składając zbiorczy wykaz. Decyzją z dnia 24 września 2013 roku pozwany Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w W. reprezentowany przez Marszałka Województwa (...) odmówił wypłaty świadczeń w łącznej kwocie 8486,50 zł. W uzasadnieniu podniesiono, iż umowy o pracę zawarte z członkami zarządu H. Z. (1) i A. Ł. (1) nie zostały zawarte zgodnie z prawem - sprzecznie z obowiązującym w dacie ich zawierania Kodeksem handlowym.

W dniu 5 września 1992 roku odbyło się I Walne Zgromadzenie Wspólników Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (...) w O.. Podczas Walnego Zgromadzenie uchwałą nr 1/92 Walnego Zgromadzenia spółki powołano zarząd spółki. Prezesem spółki został wybrany H. Z. (1), viceprezesem A. Ł. (1) a drugim członkiem zarządu R. K., który został jednocześnie głównym księgowym. W tym samym dniu Uchwałą nr 5/92 Walne Zgromadzenie Wspólników upoważniło Radę Nadzorczą spółki do określenia wynagrodzenia Zarządu spółki zgodnie z Zakładowym Systemem Wynagradzania w terminie jednego tygodnia od zarejestrowania spółki. W trakcie I Walnego Zgromadzenia Wspólników spółki w dniu 5 września 1992 roku nie podjęto uchwały w przedmiocie zobowiązania Rady Nadzorczej do zawarcia umów o pracę z członkami Zarządu ani upoważnienia Przewodniczącego Rady do zawarcia takich umów. H. Z. (1) był zatrudniony w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w O. od 1992 roku i przez cały okres zatrudnienia zajmował stanowisko prezesa spółki. A. Ł. (1) był zatrudniony również od 1992 roku i przez cały okres zatrudnienia zajmował stanowisko viceprezesa spółki. Zarówno H. Z. (1) jak i A. Ł. (1) byli zatrudnieni w I.” Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w O. na podstawie umów o pracę. Początkowo umowy były zawarte na czas określony a następnie stosunek pracy był modyfikowany w zakresie czasu trwania jak i wysokości wynagrodzenia. Wszystkie czynności w imieniu spółki związane z zawieraniem kolejnych umów i porozumień dokonywał Przewodniczący Rady Nadzorczej.

H. Z. (1) i A. Ł. (1) byli, przed podjęciem zatrudnienia w (...) Spółce z o.o. w O., pracownikami jednego w wydziałów Fabryki (...) w O.. Razem z innymi pracownikami tego wydziału założyli spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością (...) z siedzibą w O.. W dacie powołania spółki zarówno powodowie jak i pozostali wspólnicy podjęli decyzję, że zarząd spółki będzie wykonywał swoje obowiązki w oparciu o zawarte umowy o pracę. Decyzja ta była uzasadniona chęcią sprawowania większej kontroli przez Radę Nadzorczą nad członkami zarządu. W dacie podejmowania zatrudnienia przez A. Ł. i H. Z. mieli oni świadomość, iż łączący ich ze spółką stosunek prawny, w oparciu o który wykonują swoje obowiązki jest stosunkiem pracy. Obaj członkowie zarządu w trakcie zatrudnienia mieli nienormowany czas pracy ale do pracy stawiali się na określoną godzinę i wykonywali pracę przez co najmniej 8 godzin dziennie. Codziennie mieli obowiązek tak jak i inni pracownicy podpisywać listę obecności. Na liście tej odnotowywano nieobecność pracowników z zaznaczeniem jej przyczyny – choroba czy urlop. Ich urlopy wypoczynkowe również były odnotowywane w liście obecności. Za czas urlopów otrzymywali wynagrodzenie urlopowe tak jak i inni pracownicy. Z wynagrodzenia członków zarządu były potrącane zaliczki na podatek dochodowy oraz odprowadzane były składki na ubezpieczenie społeczne tak jak od innych umów o pracę. Umowy o pracę z H. Z. (1) i A. Ł. (1) zostały rozwiązane za wypowiedzeniem z dniem 31 października 2013 roku dokonanym przez Syndyka Masy Upadłości Spółki (...) z przyczyn niedotyczących pracowników, w związku z upadłością likwidacyjną spółki.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie materiału dowodowego zebranego w sprawie opierając się na dokumentach załączonych do akt sprawy oraz zeznaniach świadka Z. i Ł..

Pozwany odmówił wypłaty świadczenia z przyczyn formalnych kwestionując ważność umów o pracę zawartych z członkami zarządu p. Z. i Ł.. Pozwany przyznał natomiast podczas procesu, iż w trakcie zatrudnienia od wynagrodzeń członków zarządu były odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne na zasadach właściwych dla stosunku pracy. Nie kwestionował również wysokości dochodzonej pozwem kwoty świadczenia.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, iż powództwo zasługuje na uwzględnienie.

Sąd podniósł, iż znajduje ono podstawę prawną w przepisach ustawy z dnia 13 lipca 2006 roku o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy ( Dz. U z 2006 roku nr 158 poz. 1121 ze zm.). Zgodnie z treścią przepisu art. 11 powyższej ustawy w razie niewypłacalności pracodawcy są zaspokajane roszczenia pracowników, o których mowa w art. 10, a także byłych pracowników oraz uprawnionych do renty rodzinnej członków rodziny zmarłego pracownika lub zmarłego byłego pracownika. Natomiast przepis art. 12 ustawy stanowi, iż razie niewypłacalności pracodawcy niezaspokojone roszczenia pracownicze podlegają zaspokojeniu ze środków Funduszu. Między innymi dotyczy to należności z tytułu wynagrodzenia za pracę. W rozumieniu przepisów powyższej ustawy pracownikiem, jest osoba fizyczna, która, zgodnie z przepisami polskiego prawa, pozostaje z pracodawcą w stosunku pracy lub jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę nakładczą albo wykonuje pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której, zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, zm.), stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo wykonuje pracę zarobkową na podstawie innej niż stosunek pracy na rzecz pracodawcy będącego rolniczą spółdzielnią produkcyjną, spółdzielnią kółek rolniczych lub inną spółdzielnią zajmującą się produkcją rolną - jeżeli z tego tytułu podlega obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, z wyjątkiem małżonka pracodawcy, a także jego dzieci własnych, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobionych, rodziców, macochy i ojczyma oraz osób przysposabiających, a także rodzeństwa, wnuków, dziadków, zięciów i synowych, bratowych, szwagierek i szwagrów oraz osób wykonujących pracę zarobkową w gospodarstwie domowym. (art. 10 ustawy ).

Sąd nie podzielił stanowiska pozwanego, iż członkowie zarządu spółki (...) w O. nie byli pracownikami spółki z uwagi na nieważność ich umów o pracę. Niewątpliwie strona pozwana zasadnie podnosi, iż umowy o pracę członków zarządu Z. i Ł. były zawarte z naruszeniem art. 210 §1 Kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z treścią powyższego przepisu w umowie między spółką a członkiem zarządu oraz w sporze z nim, spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Naruszenie powyższego przepisu skutkuje bezwzględną nieważnością umowy. Również w orzecznictwie sądowym pogląd ten nie jest kwestionowany. Wywody w tym zakresie strony pozwanej są trafne. Jednak Sąd meriti wskazał, iż stosunek pracy między stronami (spółką a członkami zarządu) może być kształtowany nie tylko przez jednostronne oświadczenia woli pracodawcy (np. wypowiedzenie zmieniające) czy zgodne oświadczenia woli obu stron (porozumienia między pracownikiem a pracodawcą ) ale również w sposób dorozumiany. Z kolei porozumienie to może zostać zawarte także poprzez czynności konkludentne. W związku z powyższym Sąd stwierdził, iż przy bezwzględnej nieważności umów zawartych z członkami zarządu na piśmie decydujące znaczenie będą miały okoliczności faktyczne dotyczące wykonywania przez nich pracy na rzecz spółki. W ocenie Sądu okoliczności faktyczne świadczą o tym, iż między członkami zarządu a spółką zostały nawiązane stosunki pracy przez czynności konkludentne. Sąd wskazał, iż świadczona przez nich praca i faktyczna realizacja obowiązków dowodzą, iż strony łączył stosunek pracy. Świadczy o tym fakt, iż przez cały okres zatrudnienia członkowie zarządu opłacali składki na ubezpieczenie społeczne na zasadach dotyczących pracowników zatrudnionych na umowy o pracę, odprowadzali zaliczki na podatek dochodowy wskazując stosunki pracy. Ponadto tak jak pozostali pracownicy korzystali z płatnych urlopów wypoczynkowych czy ewidencjonowali swój czas pracy podpisując listy obecności. Zdaniem Sądu nie ulega wątpliwości, iż członkowie zarządu przystąpili do realizacji nieważnych umów o pracę i pracę wykonywali. Spółka akceptowała wykonywaną przez nich pracę, co świadczy o nawiązaniu stosunku pracy między spółką a członkami zarządu na zasadach zawartych w treści nieważnych umów o pracę.

Mając powyższe na uwadze Sąd Rejonowy zasądził na rzecz Syndyka świadczenia w kwotach dochodzonych pozwem. Wysokość kwot nie stanowiła przedmiotu sporu między stronami. Wysokość powyższej kwoty wynika z wysokości niezaspokojonych wierzytelności członków zarządu z tytułu niewypłaconych wynagrodzeń brutto za okres jednego miesiąca.

Powyższe świadczenie zostało zasądzone wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 21 listopada 2013 roku do dnia zapłaty a nie jak wnosił pełnomocnik strony powodowej, z odsetkami od dnia 25 września 2013 roku czyli od następnego dnia po wydaniu decyzji odmownej. Postępowanie w przedmiocie przyznania świadczeń przez pozwanego jest sformalizowane i stosuje się do niego przepisy procedury administracyjnej, co ogranicza możliwości ustalania, w porównaniu do postępowania sądowego, przesłanek nabycia świadczeń. W dacie prowadzenia postępowania przez pozwanego brak było możliwości ustalenia, iż członkowie zarządu spółki (...) świadczyli pracę na podstawie umów o pracę, skoro w świetle przepisów prawa ich umowy o pracę były dotknięte bezwzględną nieważnością. Dopiero wytoczenie przez powoda powództwa dawało możliwość poczynienia takich ustaleń. Zgodnie z treścią przepisu art. 24 ustawy z dnia 13 lipca 2006 roku o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy ( Dz. U z 2006 roku, nr 158 poz. 1121 ze zm.) pozwany Fundusz jest państwowym funduszem celowym. Dysponentem Funduszu jest minister właściwy do spraw pracy. Wydatkowanie środków Funduszu jest określone w powyższej ustawie, w tym na jakie cele mogą być wykorzystywane (art. 27 ustawy). Wydatkowanie środków nie jest zatem dowolne. Mając powyższe na uwadze Sąd zasądził świadczenie na rzecz Syndyka wraz z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia pozwu stronie pozwanej.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 K.p.c.

Apelację od powyższego orzeczenia w zakresie pkt 1 wniósł pozwany Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 10 ustawy z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, tj. przyjęcie, iż mimo nawiązania stosunku pracy w sposób sprzeczny z przepisami prawa, pracownikowi przysługuje roszczenie o wypłatę świadczeń z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Z uwagi na powyższe skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu I instancji poprzez oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów postępowania za postępowanie przez Sądem II instancji.

W odpowiedzi na powyższe strona powodowa wniosła o oddalenie apelacji pozwanego oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji wydał trafne orzeczenie, znajdujące oparcie w zebranym w sprawie materiale dowodowym i obowiązujących przepisach prawa.

Nie ma żadnych wątpliwości, że podstawę prawną ubiegania się przez stronę powodową o zaspokojenie roszczeń pracowniczych z FGŚP stanowią przepisy ustawy z dnia 13 lipca 2006 roku o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (tj. Dz. U z 2014 roku, poz. 272). Powyższy akt wprowadził możliwość uzyskania przez byłych pracowników niewypłaconych należności pracowniczych.

Zgodnie z art. 10 ustawy z dnia 13 lipca 2006 roku pracownikiem, o którym mowa w art. 9, jest osoba fizyczna, która, zgodnie z przepisami polskiego prawa, pozostaje z pracodawcą w stosunku pracy lub jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę nakładczą albo wykonuje pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której, zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121), stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo wykonuje pracę zarobkową na podstawie innej niż stosunek pracy na rzecz pracodawcy będącego rolniczą spółdzielnią produkcyjną, spółdzielnią kółek rolniczych lub inną spółdzielnią zajmującą się produkcją rolną - jeżeli z tego tytułu podlega obowiązkowi ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, z wyjątkiem małżonka pracodawcy, a także jego dzieci własnych, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobionych, rodziców, macochy i ojczyma oraz osób przysposabiających, a także rodzeństwa, wnuków, dziadków, zięciów i synowych, bratowych, szwagierek i szwagrów oraz osób wykonujących pracę zarobkową w gospodarstwie domowym.

Nie ma wątpliwości, że istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do ustalenia czy H. Z. (1) i A. Ł. (1) byli uprawnieni do nabycia świadczenia z FGŚP. Skarżący wychodzi z założenia – co zostało powtórzone także w apelacji - że zawarte umowy o pracę, jako nieważne nie mogły stanowić podstawy do dokonania wypłaty świadczeń z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Sąd Rejonowy ustalił, że pisemne umowy o pracę, zawarte z H. Z. (1) i A. Ł. (3) w 1992 r. były nieważne jako naruszające art. 210 k.s.h. Wbrew jednak wywodom apelacji zauważyć trzeba, że nieważność umowy z tej przyczyny nie przesądza o pozostawaniu lub niepozostawaniu przez te osoby w stosunku pracy. Z art. 11 k.p. wynika, że nawiązanie stosunku pracy następuje na postawie zgodnego oświadczenia woli pracodawcy i pracownika. Z przepisu tego nie wynika nakaz zachowania jakiejkolwiek formy tych oświadczeń pod rygorem nieważności umowy. Rygor taki nie wynika też z art. 29 § 2 k.p., w myśl którego umowę o pracę zawiera się na piśmie. Obowiązek pisemnego potwierdzenia ustaleń co do rodzaju umowy i jej warunków zawarty w tym przepisie adresowany jest do pracodawcy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd o tym, że mimo nieważności zawartej umowy o pracę (nieważności nie podlegającej konwalidacji - tak, jak w przypadku naruszenia art. 210 k.s.h.) strony mogą nawiązać umowny stosunek pracy przez czynności dorozumiane, w szczególności wskutek dopuszczenia pracownika do pracy, przyjmowania pracy przez pracodawcę i realizowania takiego stosunku prawnego, który odpowiada cechom stosunku pracy określonym w art. 22 k.p. Koncepcję tak zwanego faktycznego stosunku pracy zaakceptował Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 marca 2000 r. (I PKN 558/99, OSNAPiUS 2001 nr 16, poz. 512). W wyroku z dnia 5 listopada 2003 r. ( I PK 633/02, OSNP 2004 nr 20, poz. 346) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że nawet jeśli umowa o pracę okazała się nieważna, a zatem nie stworzyła zobowiązań stron w momencie jej zawarcia, to zobowiązania takie powstają wraz z dopuszczeniem pracownika do pracy na warunkach tej umowy. W wyroku z dnia 12 stycznia 2005 r. (I PK 123/04, OSNP 2005 nr 15, poz. 231) Sąd Najwyższy uznał za nieprzekonujące stanowisko, jakoby nieważność „pierwotnej” umowy o pracę sporządzonej z udziałem nieuprawnionego do reprezentacji spółki prokurenta stwarzała bezwzględną przeszkodę do nawiązania przez powoda i spółkę stosunku pracy. Podkreślić należy jednakże, że nawiązanie stosunku pracy wymaga zgodnych oświadczeń woli obu stron, a dokonanie tego w sposób dorozumiany z tego warunku nie zwalnia. Oznacza to, że ze strony pracownika takim oświadczeniem woli wyrażonym per facta concludentia jest przystąpienie do pracy (do faktycznego wykonywania obowiązków pracowniczych), a ze strony pracodawcy dopuszczenie pracownika do pracy, co oznacza akceptację wykonywania tych obowiązków i wypłacanie wynagrodzenia. Inaczej rzecz ujmując, w pierwszej kolejności pracownik przystępuje do wykonywania obowiązków pracowniczych a następnie pracodawca je przyjmuje i płaci za nie wynagrodzenie (por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2005 r., I PK 123/04, OSNP 2005 nr 15, poz. 231). Nie uprawnionym byłoby zatem ograniczenie się jedynie co do samego momentu zawarcia umowy o pracę, która niezaprzeczalnie została zawarta wadliwie, ale w sposób skuteczny, ponieważ H. Z. (1) i A. Ł. (3) przez kilkanaście lat świadczyli pracę na rzecz pracodawcy i otrzymywali z tego tytułu wynagrodzenie. Ponadto jak wynika z akt sprawy – na co słusznie zwrócił uwagę Sąd Rejonowy - przez cały okres zatrudnienia członkowie zarządu opłacali składki na ubezpieczenie społeczne na zasadach dotyczących pracowników zatrudnionych na umowy o pracę, odprowadzali zaliczki na podatek dochodowy wskazując stosunki pracy, korzystali z płatnych urlopów wypoczynkowych oraz ewidencjonowali swój czas pracy podpisując listy obecności. W związku z tym pozbawienie H. Z. (1) i A. Ł. (3) statusu pracowników byłoby nieuprawnione. Poza wadliwym zawarciem pisemnej umowy o pracę nie ma żadnego innego elementu, który mógłby podważyć faktyczne istnienie stosunku pracy. W tej sytuacji zdaniem Sądu Okręgowego brak było podstaw, aby odmówić obecnie tym osobom prawa do wypłaty świadczeń z FGŚP.

Reasumując, w ocenie Sądu II instancji zarzuty apelacji zmierzały bezskutecznie do podważenia prawidłowych ustaleń Sądu Rejonowego oraz wynikających z nich wniosków.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

Z uwagi na to, że stronę powodową, która w postępowaniu apelacyjnym wygrała sprawę w całości, reprezentował pełnomocnik z wyboru, Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w W. reprezentowanego przez Marszałka Województwa (...) na rzecz strony powodowej Syndyka masy upadłości (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej w O. kwotę 600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję, zgodnie z treścią art. 98 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 roku, poz. 641).