Pełny tekst orzeczenia

Sygnatura akt

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

, dnia

w następującym składzie:

Przewodniczący:

Protokolant:

po rozpoznaniu w dniu

sprawy

oraz z powództwa wzajemnego J. N.

przeciwko

-

I  oddala powództwo główne oraz powództwo wzajemne;

II  koszty procesu między stronami wzajemnie znosi.

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 31 lipca 2013 r. strona powodowa (...) Przyrodniczy we W. domagała się zasądzenia od pozwanego J. N. prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą N. (...) J. N., kwoty 26 401,25 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 23 lutego 2013 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenia na jej rzecz kosztów postępowania.

W uzasadnieniu podała, że łączyła ja z pozwanym umowa nr (...) z dnia 31.08.2011 r., której przedmiotem była modernizacja pomieszczeń i ciągów komunikacyjnych wraz z dostosowaniem wymagań przeciwpożarowych w budynku głównym przy ul. (...)- Etap II. Wynagrodzenie zostało określone na kwotę 837 826,74 zł brutto. Termin wykonania robót ustalony został na dzień 5 września 2012 r. Wykonane przez pozwanego prace zostały odebrane, został podpisany protokół robót. W dniu 31 grudnia 2012 r. pozwany wystawił fakturę VAT na kwotę 148 704,54 zł. Pozwany w toku prac nie wskazał, że prace będą wykonywane przez podwykonawców, wbrew postanowieniom umownym zgodnie z którymi zamawiający, tj. strona powodowa, zastrzegła, że podzlecenia przez wykonawcę robót, tj. pozwanego, robót innym podwykonawcom niż wskazani w sposób, o którym mowa Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia, wymaga uprzedniej pisemnej zgody zamawiającego- wyrażonej co najmniej na 1 dzień przed wejściem podwykonawcy na teren budowy. Strona powodowa podała również, że zgodnie z treścią par. 12 ust. 1 pkt c umowy, dopuszczenie do realizacji podwykonawców wbrew postanowieniom umowy, bez uprzedniej zgody zamawiającego jest podstawą do naliczenia wykonawcy, tj. pozwanemu, kary umownej w wysokości 5 % wysokości należnego wynagrodzenia. Strona powodowa wskazała, że o dopuszczeniu innego podmiotu do wykonywania prac przewidzianych umową (...) uzyskała informację dopiero od podwykonawcy P. C., który wystosował pismo do strony powodowej, którym poinformował ją, że był podwykonawcą pozwanego i wykonywał instalację elektryczną II etapu remontu pomieszczeń przy ul. (...). Podwykonawca zwrócił się do strony powodowej, by ta „wpłynęła” na pozwanego, aby zapłacił podwykonawcy za wykonane usługi, wskazując, że całość zadłużenia pozwanego z tytułu wykonanych robót wynosi 116 667,30 zł brutto. Podwykonawca poinformował, że w przypadku braku zapłaty zmuszony będzie zdemontować wszystkie oprawy i osprzęt.

W odpowiedzi na pozew pozwany przyznał, że zawarł ze strona powodową umowę nr (...) o roboty budowlane. Potwierdził także, że przedmiotem umowy była modernizacja pomieszczeń i ciągów komunikacyjnych wraz z dostosowaniem do wymagań przeciwpożarowych w budynku głównym przy ul. (...)- etap II. Pozwany przyznał także, iż wynagrodzenie zostało ustalone na kwotę 837 826,74 zł brutto i wskazał, że ostateczne wynagrodzenie miało zostać ustalone na podstawie obmiaru robót faktycznie wykonanych i wg cen przyjętych w kosztorysie ofertowym. Dalej oświadczył, że zrealizował roboty objęte przedmiotem umowy, a ostateczne wynagrodzenie pozwanego, które zostało zaakceptowane przez stronę powodową, wynikające z wystawionych przez pozwanego faktur VAT wyniosło 818 965,93 zł brutto. Pozwany przyznał także, że strona powodowa naliczyła karę umowną w wysokości 41 891,33 zł za wprowadzenie na budowę podwykonawcy, bez uprzedniej zgody zamawiającego i oświadczyła o potrąceniu kwoty 15 490,09 zł z faktury VAT wystawionej przez pozwanego. Pozwany wobec naliczenia kary umownej przez stronę powodową oraz jej potrąceniem z wynagrodzenia należnego pozwanemu, wskazał, że strona powodowa przed złożeniem oświadczenia o potrąceniu nie wezwała pozwanego do zapłaty, a umowa nie określała terminu kary umownej. Pozwany zarzucił także, iż w dacie składania oświadczenia o potrąceniu nie istniała wierzytelność strony powodowej z tytułu kary umownej, gdyż kara umowna nie została skutecznie zastrzeżona. Pozwany podniósł również, że treść umowy nie pozwala na uznanie, iż kara umowna została naliczona prawidłowo. Podał, że wysokość kary umownej powinna być obliczona nie od maksymalnej wysokości wynagrodzenia, a od wynagrodzenia faktycznego, które wyniosło 818 965,93 zł brutto. Wskazał ponadto, że kara umowna powinna być zastrzeżona w „w określonej sumie”. Pozwany podniósł także, że naliczona kara umowna jest rażąco wygórowana, co jest przesłanką do jej miarkowania, a także, że roboty budowlane zostały wykonane w całości.

W dniu 11 grudnia 2013 r. pozwany wytoczył przeciwko stronie powodowej powództwo wzajemne, i wniósł o zasądzenie od strony powodowej na swoją rzecz kwoty 15 490,09 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 7 lutego 2013 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. W treści uzasadnienia pozwu wzajemnego pozwany, a powód wzajemny, podtrzymał całą argumentację i zarzuty przedstawione w odpowiedzi na pozew, a przede wszystkim, że kwestionuje skuteczność potrącenia dokonanego przez stronę powodową (stronę pozwaną wzajemną) z wynagrodzenia przysługującego mu za wykonane roboty budowlane, wynikającego z wystawionej faktury VAT, a także, iż kara umowna nie została w umowie skutecznie zastrzeżona oraz że zachodzą przesłanki do miarkowania kary umownej.

W odpowiedzi na powództwo wzajemne strona powodowa wniosła o oddalenie go w całości. W uzasadnieniu podała, że pozwany, a powód wzajemny miał świadomość istniejących po jego stronie obowiązków wynikających z podpisanej umowy, a w chwili jej zawarcia wiedział w jakiej wysokości została zastrzeżona kara umowna. Strona powodowa wskazała także, że na dzień dokonania potrącenia wierzytelność strony powodowej była wymagalna. Podała także, że wysokość kary umownej nie jest rażąco wygórowana, gdyż kształtuje się jedynie na poziomie 5 % wynagrodzenia określonego w umowie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 31 sierpnia 2011 r. strona powodowa zawarła z pozwanym umowę nr (...), której przedmiotem była modernizacja pomieszczeń i ciągów komunikacyjnych wraz z dostosowaniem do wymagań przeciwpożarowych w budynku głównym przy ul. (...)- Etap II. Wynagrodzenie za wykonanie zamówienia zostało określone na kwotę 837 826,74 zł brutto.

Bezsporne.

Strona powodowa, tj. zamawiający, w treści umowy, par. 5 ust. 1 pkt 20, zastrzegła sobie prawo, że podzlecenie przez pozwanego, tj. wykonawcę, robót innym podwykonawcom, niż wskazani w sposób, o którym mowa w rozdziale II ust. 6 i 7 Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia, wymaga uprzedniej pisemnej zgody zamawiającego, wyrażonej co najmniej na 1 dzień przed wejściem podwykonawcy na teren budowy.

Strona powodowa była uprawniona do naliczania kary umownej pozwanemu, w przypadku dopuszczenia do realizacji robót przez podwykonawców, bez uzyskania uprzedniej zgody od strony powodowej w wysokości 5 % należnego wynagrodzenia umownego brutto.

Bezsporne.

Pozwany zlecił wykonanie robót podwykonawcy P. C. prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą (...) Przedsiębiorstwo (...). Pozwany nie poinformował strony powodowej o zleceniu robót podwykonawcy i nie uzyskał w tym zakresie akceptacji strony powodowej.

Podwykonawca P. C. pismem z dnia 19 października 2012 r. poinformował stronę powodową, o tym, że był podwykonawcą pozwanego i wykonał prace obejmujące wykonanie instalacji elektrycznej II etapu remontu pomieszczeń przy ul. (...). Podwykonawca poinformował, że pozwany nie dokonał zapłaty na jego rzecz za wykonane prace, a kwota należna wynosi 116 667,30 zł.

Bezsporne.

Pozwany wykonał całość prac budowlanych, będących przedmiotem umowy w terminie, bez żadnych zastrzeżeń strony powodowej, a całość wynagrodzenia wyniosła 818 965,93 zł, która to kwota została zaakceptowana przez stronę powodową.

Bezsporne.

Strona powodowa w związku z faktem, że pozwany wykonał prace przewidziane zawartą między nim, a stroną powodową umową wykonał za pośrednictwem podwykonawcy bez zachowania stosownych procedur przewidzianych w umowie, tj. wcześniejszego poinformowania strony powodowej, strona powodowa naliczyła pozwanemu karę umowną w oparciu o postanowienie par. 12 ust. 1 pkt c umowy. Strona powodowa naliczyła karę w wysokości 41 891,33 zł, tj. 5 % przewidzianego w umowie wynagrodzenia.

W dniu 23 stycznia 2013 r. strona powodowa wysłała pismo do pozwanego wraz z notą księgową nr (...) z dnia 31 grudnia 2012 r. oraz oświadczeniem o potrąceniu kwoty 15 490,09 zł z faktury VAT nr (...) z dnia 31 grudnia 2012 r. wystawionej przez pozwanego na poczet kary umownej. W związku z dokonanym potrąceniem do zapłaty pozostała kwota 26 401,25 zł. Strona powodowa wyznaczyła pozwanemu 21 dniowy termin zapłaty należności liczony od dnia otrzymania noty księgowej, zatem termin płatności wyznaczony został na dzień 22 lutego 2013 r.

W dniu 24 kwietnia 2013 r. strona powodowa wezwała pozwanego do zapłaty kwoty 26 401,25 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od tej kwoty od dnia 23 lutego 2013 r. do dnia zapłaty. Wezwanie okazało się bezskuteczne.

Bezsporne.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo główne oraz powództwo wzajemne Sąd oddalił w całości.

Stan faktyczny sprawy był między stronami bezsporny. Spór sprowadzał się co do prawidłowości zastrzeżenia kary umownej, zasadności jej naliczenia i wysokości.

Sąd co do zasady nie podzielił argumentacji przedstawionej przez pozwanego co do nieprawidłowego zastrzeżenia kary umownej w umowie łączącej go ze stroną powodową. W ocenie Sądu zapisy umowy w przedmiocie zastrzeżenia uprawnienia do naliczenia kary umownej przez stronę powodową były czytelne i nie pozostawały w sprzeczności ze sobą, jak i całą treścią umowy. Sąd wskazuje, że zastrzeżenie kary umownej określać musi zobowiązanie pierwotne i rodzaj jego naruszenia, z którym związany będzie obowiązek świadczenia kary oraz oznaczenie sumy pieniężnej, stanowiącej karę umowną. Elementy te są obligatoryjne i przedmiotowo istotne do zastrzeżenia kary umownej (por. J. Jastrzębski, Kara umowna..., s. 181; P. Drapała (w:) System..., s. 959). Podkreślić jednak przy tym należy, iż nie rodzi to konieczności podania konkretnej sumy pieniężnej stanowiącej karę umowną. Strony mogą więc określić wysokość kary pośrednio, poprzez wskazanie podstaw (kryteriów) jej określenia. Zatem karę oznaczyć można poprzez podanie konkretnej kwoty, ale również w jakimś ułamku lub procencie w odniesieniu do wartości świadczenia głównego. Zastrzeżenie kary umownej dotyczyć może także obowiązków ubocznych, które same w sobie nie prowadzą do wykonania zobowiązania. Obowiązki te jednak mają znaczenie dla strony, dlatego korzysta ona z instytucji kary umownej, jako gwarancji ich wykonania, np. zachowanie poufności w trakcie negocjacji (por. K. Zagrobelny (w:) Kodeks..., s. 866), więc, analogicznie w ocenie Sądu również, np. obowiązku poinformowania zamawiającego o zleceniu wykonaniu robót konkretnemu podwykonawcy. W świetle powyższego Sąd pozostał w przekonaniu, że kara umowna zastrzeżona została w sposób jak najbardziej prawidłowy i odpowiadający zapisom prawa. W tym miejscu na uwagę również zasługuje fakt, że pozwany podpisując umowę, znał treść jej zapisów, warunki i zastrzeżenia, które podpisem swym zaakceptował.

Co zaś do zarzutów pozwanego, jakoby kwota kary umownej nie była wymagalna, a w związku z tym potrącenie dokonane przez stronę powodową nieskuteczne, Sąd uznał je za bezzasadne. W ocenie Sądu brak określonego terminu zapłaty kary umownej, czy tez brak wezwania do zapłaty nie przesądza o braku wymagalności roszczenia. Dla zaistnienia obowiązku zapłaty kary umownej niezbędne jest łączne wystąpienie tylko dwóch przesłanek pozytywnych i niezaistnienie żadnej z przesłanek negatywnych (jednej lub trzech, w zależności od przyjętej koncepcji co do wymogu zaistnienia szkody: brak winy albo brak szkody, brak winy, brak związku przyczynowego). Pierwszą z przesłanek pozytywnych jest istnienie skutecznego postanowienia umownego, z którego wynika obowiązek świadczenia kary umownej, drugą – niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania lub pojedynczego obowiązku, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność (zob. P. Drapała (w:) System..., s. 963; wyrok SN z dnia 9 lutego 2005 r., II CK 420/04, LEX nr 301769). Również z samej treści umowy i kontekstu zapisu o karze umownej wynika, że samo naruszenie warunku umowy w przedmiocie obowiązku poinformowania strony powodowej o osobie podwykonawcy i uzyskania co do tego akceptacji prowadziło do tego, że powód mógł skutecznie domagać się zapłaty kary umownej. Roszczenie to stało się wymagalne z chwilą przystąpienia do prac podwykonawcy bez uprzedniej akceptacji inwestora. W związku z istnieniem w ocenie Sądu skutecznego postanowienia umownego o uprawnieniu do naliczeniu kary umownej oraz faktycznym naruszeniem postanowienia umowy, co poza tym było między stronami bezsporne, Sąd uznał, że roszczenie z tytułu kary umownej było wymagalne, a oświadczenie strony powodowej o potrąceniu skuteczne. Co więcej, pozwany miał należytą świadomość co do ziszczenia się przesłanek uprawniających do naliczenia kary umownej, gdyż znane mu były jej zapisy, a ponadto z uwagi na fakt, że między stronami prowadzona była korespondencja w tym zakresie.

Bez względu jednak na powyższe, Sąd w myśl art. 482 k.c. uznał, zgodnie z zarzutem pozwanego, że zachodzą podstawy do miarkowania kary umownej naliczonej przez stronę powodową. Artykuł 484 § 2 k.c. bowiem przewiduje możliwość zmniejszenia wysokości kary umownej (tzw. miarkowania), choć nie zupełnego jej zniesienia (por. P. Drapała (w:) System..., s. 977). Możliwe będzie to w razie wystąpienia jednej z dwóch przesłanek redukcji: gdy zobowiązanie, z którym powiązana jest kara, zostanie w znacznej części wykonane lub gdy kara umowna będzie rażąco wygórowana. Podkreślić należy, że w przedmiotowej sytuacji prace będące przedmiotem umowy zostały wykonane prawidłowo i w całości, strona powodowa nie zapłaciła na rzecz pozwanego żadnej kwoty za wykonane prace, a cały kontrakt został wykonany bez zastrzeżeń. Ponadto wobec takich okoliczności faktycznych, zdaniem Sądu, należało przyjąć, odmiennie jednak od tego, jak przyjęła strona powodowa, że podstawą do naliczenia kary umownej powinna być, nie kwota maksymalnej wartości wynagrodzenia określona w treści kontraktu, a kwota stanowiącą rzeczywistą wartość wykonanych prac, zafakturowana, tj. kwota 818 965,93 zł brutto. Sąd uznał, że kwota kary umownej naliczona przez stronę powodową została zastrzeżona w rażąco wygórowanej wysokości.

Sąd nie podzielił jednak twierdzeń pozwanego, że kara umowna powinna być zastrzeżona w minimalnej wysokości, mając na uwadze, że zamawiający, tj. strona powodowa, inwestując w projekt budowlany musi mieć kontrolę nad całym procesem i zapewnić sobie ochronę własnego interesu. Taki zapis umowy stwarzał stronie powodowej możliwość realizacji tego uprawnienia choćby poprzez możliwość zweryfikowania kwalifikacji wskazanego podwykonawcy. Tym bardziej stanowisko pozwanego nie przekonało Sądu, gdyż w jego ocenie wypełnienie obowiązku umownego, w celu niedopuszczenia do naliczenia kary umownej, tj. poinformowanie strony powodowej o osobie podwykonawcy i uzyskanie akceptacji nie wiązało się w zasadzie z żadnymi trudnościami ani nakładami pracy i zaangażowania ze strony pozwanego.

W związku zaś z faktem, że ustawodawca w przepisie uprawniającym do obniżenia kary umownej ze względu na jej rażąco wygórowaną wysokość, nie wskazał jednoznacznie kryteriów które rozstrzygałyby o nadmiernej wysokości kary umownej i nie podał również hierarchii takich kryteriów – chciał on w ten sposób zapewnić możliwość elastycznego stosowania instytucji miarkowania kary umownej, opierającej się w dużym stopniu na uznaniu sędziowskim, uwzględniającym konkretne okoliczności sprawy (wyrok SN z dnia 30 listopada 2006 r., I CSK 259/06, LEX nr 398369; wyrok SN z dnia 12 maja 2006 r., V CSK 55/06, LEX nr 200875; P. Drapała (w:) System..., s. 974; tenże, Glosa do wyroku SN z dnia 8 lipca 2004 r., poz. 97).

Zatem w świetle okoliczności faktycznych sprawy, powołanych przepisów oraz doktryny i orzecznictwa w tym zakresie, Sąd uznał i przyjął, że kwota 15 490,09 zł, zasadnie i skutecznie potrącona przez stronę powodową, z kwotą wynagrodzenia należnego pozwanemu za wykonane prace, będzie kwotą odpowiednią tytułem kary umownej. Biorąc zaś pod uwagę fakt wytoczenia powództwa wzajemnego przez pozwanego, w którym domagał się zapłaty kwoty 15 490,09 zł tytułem wynagrodzenia za wykonane prace, Sąd, jak już wskazano powyżej, uznał zarzut potrącenia za skuteczny, a w świetle brzmienia art. 498 § 2, który stanowi, że wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności wyższej, przyjął, że oba roszczenia, będące w jednakowej wysokości, umorzyły się w całości, zatem oba powództwa oddalił w całości.

Z uwagi na powyższe mając na względzie okoliczności faktyczne sprawy należało orzec jak w punkcie I wyroku.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w oparciu o przepis art. 100 k.p.c. Żądanie obu stron było w swej wysokości jednakowe, w sposób równy zostało oddalone, zasadne zatem było wzajemne zniesienie kosztów postępowania pomiędzy stronami.