Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 maja 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 14 maja 2014 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa R. C.

przeciwko (...) spółce akcyjnej z siedzibą w L.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 23 sierpnia 2013 r., sygn. akt IX GC 696/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej kwotę 2700 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

/-/ J. Futro /-/ M. Mazurkiewicz – Talaga /-/ B. Wysocki

Sygn. akt I ACa 76/14

UZASADNIENIE

R. C. wniósł skargę o wznowienia postępowania w sprawie z powództwa R. C. przeciwko (...) Sp. z o.o. z siedzibą w L. o zapłatę, sygn. akt IX Gc 534/08, zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 14 stycznia 2009 r., domagając się zmiany tego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w części uwzględnionej wyrokiem apelacyjnym i przekazanym sprawy do ponownego rozpoznania. Jako podstawę wznowienia postępowania wskazał art. 399 k.p.c. w zw. z art. 401 k.p.c., z uwagi na nieważność postępowania, która była wynikiem pozbawienia go możności działania.

Pozwany wniósł o oddalenie skargi.

Wyrokiem z dnia 28 października 2010 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił skargę powoda o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 14 stycznia 2009 r., sygn. akt IX Gc 534/08 oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od powyższego wyroku złożył skarżący R. C. zaskarżył go w całości, wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji w związku z koniecznością przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, a to wobec błędu w ustaleniach faktycznych oraz naruszenia przepisów postępowania w zakresie materiału dowodowego przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego.

Wyrokiem z dnia 12 października 2011 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania,pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego i zniósł postępowanie przed sądem I instancji poczynając od rozprawy z dnia 28 października 2010 r. Sąd Apelacyjny uznał, że na uwzględnienie zasługiwał podniesiony przez skarżącego zarzut nieważności postępowania, albowiem przy rozpoznawaniu sprawy uczestniczył sędzia wyłączony z mocy ustawy.

Wyrokiem z dnia 12 lipca 2012 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu po ponownym rozpoznaniu sprawy oddalił skargę oraz zasądził od skarżącego na rzecz przeciwnika koszty zastępstwa procesowego.

Apelację od wyroku złożył skarżący, zaskarżył go całości, wniósł o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania

Wyrokiem z dnia 9 maja 2013 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Poznaniu,pozostawiając temu Sądowi rozstrzygniecie o kosztach postępowania apelacyjnego. Sąd Apelacyjny przyznał rację skarżącemu, że sąd I instancji, ponownie orzekając w przedmiocie skargi o wznowienie postępowania, nie mógł pominąć ocen i wskazówek, wynikających z poprzednich orzeczeń Sądu Apelacyjnego, uchylających orzeczenia sądu I instancji. Obowiązek uwzględnienia zawartych tam wytycznych wynikał z treści art. 386 § 6 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. Tymczasem sąd orzekający, mimo braku jakichkolwiek nowych okoliczności i ustaleń, powielił stanowisko i argumentację wyrażone wcześniej w postanowieniu z dnia 5 marca 2010 r., podważając w ten sposób celowość i istotę kasatoryjnego orzeczenia sądu II instancji. W rzeczywistości w ocenie Sądu Apelacyjnego, już w postanowieniu sądu odwoławczego z dnia 30 czerwca 2010 r. przesądzone zostało w zasadzie, że doszło do naruszenia przez sąd przepisów prawa, wskutek czego powód został pozbawiony możliwości działania, a więc, że zachodziły przesłanki do wznowienia postępowania na podstawie przepisu art. 401 pkt. 2 k.p.c.

Sąd I instancji nie uwzględniając bezzasadnie skuteczności podniesionego w skardze zarzutu nieważności postępowania nie rozpoznał istoty sprawy, co skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania. Obowiązkiem sądu było bowiem w tej sytuacji uchylenie wyroku z dnia 14 stycznia 2009 r., zniesienie postępowania przed sądem I instancji i ponowne orzeczenie o roszczeniach powództwa w zakresie objętym skargą, w takiej części, w jakiej nie zostały one dotychczas prawomocnie rozpoznane (art. 412 § 1 i 2 kpc). Tymczasem w tym przedmiocie sąd nie poczynił jakichkolwiek ustaleń faktycznych oraz nie zajął stanowiska prawnego.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 23 sierpnia 2013 r. wznowił postępowanie i uchylił wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 14 stycznia 2009 r. w sprawie IX GC 534/08 i zniósł postępowanie przed Sądem Okręgowym w Poznaniu prowadzone na skutek wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 21 grudnia 2007 r. w sprawie I ACa 983/07 (pkt 1), zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 2.265,54 zł (pkt 2), w pozostałym zakresie powództwo oddalił (pkt 3),zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 34.217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 4).

Podstawą powyższego orzeczenia w zakresie skargi o wznowienie postępowania były następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu I instancji.

Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z dnia 15 maja 2007 r. sprawie o sygn. akt X Gc 406/05 oddalił powództwo skarżącego. Pełnomocnikiem skarżącego w tej sprawie był adwokat M. H.. Powyższy wyrok R. C. zaskarżył w całości apelacją wniesioną w imieniu własnym, w której domagał się uwzględnienia powództwa w całości i zwolnienia go od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych.

Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem z dnia 25 lipca 2007 r. oddalił wniosek powoda o zwolnienie od kosztów sądowych.

9 sierpnia 2007 r. skarżący wniósł w imieniu własnym zażalenie na powyższe postanowienie. W uzasadnieniu zażalenia wskazał, że odpis przedmiotowego postanowienia został błędnie przesłany na adres jego byłego pełnomocnika, którego pełnomocnictwo zostało odwołane i wypowiedziane, o czym informował w treści petitum apelacji, wnosząc ją w imieniu własnym.

Wyrokiem z dnia 21 grudnia 2007 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo do kwoty 147.920 zł, obejmującej roszczenie o zwrot nakładów oraz kaucji i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego, a w pozostałym zakresie powództwo oddalił.

W toku postępowania zażaleniowego i apelacyjnego, Sąd Apelacyjny w Poznaniu doręczał w dniach 8 października 2007 r., 28 listopada 2007 r., 21 stycznia 2008 r. pisma pełnomocnikowi powoda adwokatowi M. H., który osobiście kwitował ich odbiór.

Skargę kasacyjną datowaną na dzień 12 lutego 2008 r., od wyżej wymienionego prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu w imieniu powoda złożył adwokat M. H.. W skardze powód złożył wniosek o zwolnienie go od kosztów. W toku rozpoznawania tego wniosku, Sąd Apelacyjny doręczał pisma pełnomocnikowi skarżącego adwokatowi M. H..

Postanowieniem z dnia 12 września 2008 r. Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

Sąd Okręgowy w Poznaniu, o terminie rozprawy wyznaczonej na dzień 10 grudnia 2008 r., w sprawie o sygn. IX Gc 534/08 zawiadomił pełnomocnika skarżącego adwokata M. H., który osobiście pokwitował odbiór wezwania.

Na terminie rozprawy dnia 10 grudnia 2008 r. za powoda nie stawił się nikt. Przewodniczący stwierdził prawidłowe zawiadomienie pełnomocnika skarżącego o terminie rozprawy. Na tej rozprawie Sąd zobowiązał pełnomocnika powoda do ostatecznego wskazania, czy nadal dochodzi kwoty 147.920 zł w terminie 7 dni pod rygorem uznania, że tak, a nadto do podania, czy jeżeli dochodzi tej kwoty w jego ocenie do rozpoznania pozostały jakieś wnioski dowodowe (osobowe) i w jakim zakresie.

Sąd odroczył rozprawę, a nowy termin wyznaczył na dzień 14 stycznia 2009 r. O nowym terminie został zawiadomiony pełnomocnik skarżącego, osobiście kwitując odbiór zawiadomienia w dniu 22 grudnia 2008 r.

Na rozprawie z dnia 14 stycznia 2009 r. nie stawił się nikt. Przewodniczący stwierdził prawidłowe zawiadomienie pełnomocników stron.

Wyrokiem z dnia 14 stycznia 2009 r. Sąd Okręgowy zasądził od skarżącego na rzecz przeciwnika skargi kwotę 2.265,54 zł, a w pozostałym zakresie oddalił powództwo. Ponadto obciążył go kosztami postępowania i z tego tytułu zasądził od niego na rzecz (...) spółka z o.o. w L. kwotę 12.600 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania i obciążył Skarb Państwa kosztami sądowymi w kwocie 43.440 zł, od obowiązku uiszczenia, których skarżący został zwolniony.

Powyższy wyrok z dnia 14 stycznia 2009 r. uprawomocnił się z dniem 5 luty 2009 r.

Adwokat M. H. został zawieszony w wykonywaniu czynności zawodowych adwokata postanowieniem Sądu Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej w W. z dnia 10 stycznia 2009 r., a następnie postanowieniem Wyższego Sądu Dyscyplinarnego z dnia 23 maja 2009 r. został przywrócony do wykonywania czynności zawodowych.

Odpis postanowienia Sądu Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej w W. adwokat M. H. odebrał osobiście w dniu 10 stycznia 2009 r. za pokwitowaniem.

Zgodnie z art. 386 § 6 k.p.c. ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego.

Zatem w niniejszej sprawie Sąd ponownie rozpoznając sprawę w zakresie skargi o wznowienie postępowania, związany jest oceną prawną i wskazaniami zawartymi w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 maja 2013 r. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Apelacyjny jednoznacznie przesądził, że od dnia złożenia przez powoda w zażaleniu z dnia 9 sierpnia 2007 r. zawiadomienia o wypowiedzeniu pełnomocnictwa, sąd miał obowiązek dokonywania doręczeń wyłącznie do rąk samego powoda a nie rzekomego pełnomocnika. Tymczasem poza sporem było, że z naruszeniem przepisu art. 133 § 1 k.p.c. sąd I instancji orzekający w sprawie IX GC 534/08 (dawniej X GC 406/05), aż do wydania wyroku w dniu 14 stycznia 2009 r., w dalszym ciągu dokonywał doręczeń wyłącznie do rąk adwokata M. H.. W ten sposób powód został pozbawiony zarówno możliwości obrony swoich praw w rozumieniu przepisu art. 379 pkt 5 k.p.c. jak i możliwości działania w rozumieniu art. 401 pkt 2 k.p.c.

Kierując się zawartymi w wyroku z dnia 9 maja 2013 r. ocenami i wskazaniami Sądu Apelacyjnego, którymi tut. Sąd jest związany, obowiązkiem sądu było zatem uchylenie wyroku z dnia 14 stycznia 2009 r., zniesienie postępowania przed sądem I instancji i ponowne orzeczenie o roszczeniach powództwa w zakresie objętym skargą, w takiej części, w jakiej nie zostały one dotychczas prawomocnie rozpoznane. Dlatego też w punkcie 1 wyroku tut. Sądu z dnia 23 sierpnia 2013 r., Sąd na podstawie art. 412 § 1 i 2 k.p.c. wznowił postępowanie uchylając wyrok Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 14 stycznia 2009 r. i zniósł postępowanie, które było dalej prowadzone na skutek wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 21 grudnia 2007 r. w sprawie I ACa 983/07 (tj. co do kwoty 147.920 zł). W pozostałym bowiem zakresie sprawa została prawomocnie zakończona i nie była objęta skargą o wznowienie postępowania.

Wobec wznowienia postępowania przedmiotem ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy było żądanie zapłaty kwoty 147.920 zł, obejmującej roszczenie o zwrot nakładów (102.490 zł) oraz kaucji (45.430 zł), zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 21 grudnia 2007 r. w sprawie I ACa 983/07.

W zakresie żądania kwoty 147.920 zł Sąd Okręgowy ponownie rozpoznając sprawę ustalił następujący stan faktyczny:

23 stycznia 2004 r. w W., pomiędzy (...) spółką z o. o. z siedzibą w P. i R. C. została zawarta umowa franczyzowa, na podstawie której pozwana spółka przyznała powodowi prawo uruchomienia i prowadzenia pralni chemicznej (...) oraz korzystania ze znaku firmowego w odniesieniu do tego punktu usługowego w sposób określony przez tą spółkę. Prawo powoda do korzystania ze znaku firmowego (...) oraz innych specjalnych elementów wystroju pochodzących od pozwanego zostało ograniczone wyłącznie do pralni chemicznej zlokalizowanej w Centrum Handlowym - (...) w W.. Przedmiotową umową powód podjął się prowadzenia na własny rachunek i ryzyko określonego w umowie punktu pralni chemicznej (...) i w konsekwencji tego był zobowiązany bezwzględnie przestrzegać zasad prowadzenia działalności pod szyldem (...), zgodnie z postanowieniami i na zasadach określonych w tej umowie. W związku z tym powód zobowiązał się m.in. do :

-

przejęcia na zasadzie podnajmu, zgodnie z odrębnie zawartą umową najmu pralni chemicznej wraz ze związaną z nią infrastrukturą oraz instalacjami: parową wentylacyjną elektryczną, wodną i kanalizacyjną oraz do nabycia na zasadach określonych w załączniku nr 1 do umowy stanowiących jej wyposażenia urządzeń, maszyn, mebli, jak również pozostałego wyposażenia;

-

ponoszenia kosztów wykonania projektów i prac budowlanych według kosztorysu stanowiącego załącznik nr 8 do umowy; strony postanowiły, że wszystkie prace budowlane oraz instalacyjne w pralni zostaną wykonane przez V. oraz pod jego całkowitym nadzorem i prace te zostaną wykonane na podstawie odpowiednich projektów (budowlanego, elektrycznego, wentylacji, technologicznego oraz aranżacji architektonicznej). V. nadzoruje również instalacje wszystkich niezbędnych maszyn, urządzeń, mebli oraz wyposaża w inne niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania pralni akcesoria.

-

do zakupu dodatkowych urządzeń do pralni tylko we wskazanych pisemnie przez pozwanego firmach, na warunkach rynkowych oraz korzystania wyłącznie z serwisu firmy (...),

W punkcie 9.5 umowy powód zobowiązał się do pokrycia kosztów przygotowania pomieszczeń pralni (...) zgodnie z postanowieniami umowy (załącznik nr 8) w terminie 3 dni od daty wystawienia faktury.

Postanowieniami umowy strony uzgodniły, że powód zapłaci jednorazową opłatę franczyzową w wysokości 25.000 zł za wynikające z tej umowy korzyści materialne i niematerialne oraz bieżące doradztwo i opiekę franczyzową oraz będzie zobowiązany płacić miesięczne opłaty franczyzowe. Zabezpieczenie prawidłowego wykonania umowy stanowić miała m.in. kaucja w wysokości trzymiesięcznego czynszu i opłat eksploatacyjnych netto plus obowiązujący podatek VAT, w kwocie 45.430 zł łącznie. W punkcie 12.4 umowy strony postanowiły, że pozwana upoważniona jest do skorzystania z udzielonych przez powoda zabezpieczeń, w każdym przypadku braku terminowego regulowania jakichkolwiek płatności, pomimo pisemnego upomnienia i zastosowania dodatkowego 7 dniowego terminu uregulowania zaległych płatności, jak również dla uzyskania rekompensaty strat i szkód, które poniosła pozwana z winy powoda.

23 stycznia 2004 r. strony zawarły również umowę podnajmu lokalu o powierzchni 68,7 m ² mieszczącego się w Centrum Handlowym (...) w W. Aleja (...). Umową podnajmu powód zobowiązał się wykonywać ją w sposób określony w umowie najmu, przestrzegać wynikających z tej umowy zasad i ograniczeń, regulować pozwanemu kwoty należnego czynszu i innych opłat wynikających z umowy najmu i umowy franczyzowej, w wysokości wynikającej z tych umów. Integralną częścią umowy podnajmu była umowa najmu zawarta przez pozwaną (jako najemcę) z (...) sp. z o.o. i spółka sp. k. w W.. W punkcie 8 umowy podnajmu strony postanowiły, że umowa podnajmu wygasa w przypadku rozwiązania z jakichkolwiek przyczyn umowy najmu, a także w każdym przypadku rozwiązania umowy franczyzowej. Wówczas też powodowi z tego tytułu nie przysługują żadne roszczenia w stosunku do pozwanej.

28 stycznia 2004 r. powód wpłacił pozwanej kwotę 45.430 zł tytułem kaucji określonej w umowie franczyzowej

23 kwietnia 2004 r. strony zawarły umowę najmu urządzeń niezbędnych do prowadzenia pralni: agregatów, stołów prasowalniczych, stołu detaszerskiego, stacji uzdatniania wody, pakowarki, kabiny do prasowania, wytwornicy pary i transportera wieszakowego bez dodatkowego wyposażenia. W ramach tej umowy powód zobowiązany był do używania przedmiotu umowy zgodnie z zasadami eksploatacji tych urządzeń oraz do zapłaty pozwanej spółce czynszu w wysokości 14.453,21 zł netto jako pierwszej opłaty oraz od marca 2004 r. do końca trwania umowy - tj. do 29 02 2008 r. miesięcznego czynszu w wysokości 6.977,02 zł netto.

Wartość świadczeń pozwanej z tytułu przygotowania pomieszczeń pod pralnię była znaczna, ponieważ lokal został jej udostępniony przez (...) w stanie surowym. Wysokość tych kosztów wyniosła 102.490 zł netto (125.037,80 zł brutto). W dniu 22 stycznia 2004 r. pozwana wystawiła na rzecz powoda fakturę VAT proforma nr (...) na kwotę 102.490 zł netto (125.037,80 zł brutto) z tytułu wyposażenia pralni i prac budowlanych. W dniu 26 lutego 2004 r. powód przelał na rzecz pozwanej kwotę 125.038 zł z tytułu powyższej faktury VAT.

Pismem z dnia 28 września 2005 r. pozwana wezwała powoda do zapłaty do dnia 5 października 2005 r. kwoty 43.164,46 zł z tytułu zaległych w płatności należności wynikających z umowy franczyzowej z dnia 23 stycznia 2004 r., umowy wynajmu urządzeń z dnia 23 kwietnia 2004 r. oraz umowy podnajmu z 23 stycznia 2004 r. objętych następującymi fakturami VAT – nr (...) z dnia 14.07.05 (kwota 9.438,48 zł), (...) z dnia 16.08.2005 r. (kwota 9.304,89 zł), nr (...) z dnia 31.08.05 (kwota 1830 zł), nr (...) z dnia 31.08.05 (kwota 13.596,19 zł), nr (...) z dnia 20.09.05 (kwota 482,94 zł), nr (...) z dnia 1.09.05 (kwota 8.511,96 zł)

Od samego początku prowadzenia pralni chemicznej (...) powód nie uzyskiwał spodziewanych dochodów. Powodowany względami ekonomicznymi prowadzenia pralni i przede wszystkim koniecznością poddania się operacji kardiologicznej, powód zwracał się do pozwanej o rozwiązanie umowy franczyzowej w drodze porozumienia stron. Obie stron wyraziły zgodę na rozwiązanie umowy w drodze porozumienia stron. Strony przy tym porozumieniu nie ustaliły jakichkolwiek zasad wzajemnych rozliczeń po rozwiązaniu umowy.

Protokolarne przejęcie pralni przez pozwaną miało miejsce dnia 1 października 2005 r. Protokół jej przekazania został podpisany przez powoda oraz przedstawicieli pozwanej. Już jednak pismem z dnia 5 października 2005 r. powód wezwał stronę pozwaną do zapłaty kwoty 102.490 zł z tytułu poczynionych przez niego nakładów inwestycyjnych na pralnię chemiczną mieszczącą się w Centrum Handlowym - (...) przy ul. (...). (...) w W., powołując się m.in. na nieważność umowy franczyzowej. W odpowiedzi na powyższe pismo pozwana w piśmie z dnia 24 października 2005 r., wskazała, że żądanie powoda jest niezasadne, podkreślając, że strony zgodnie rozwiązały umowy, przy czym pozwana wyraziła na to zgodę tylko dlatego, że strony zgodnie uznały, że w związku z umową zostały całkowicie rozliczone. Kolejnym pismem z dnia 28 listopada 2005 r. powód oświadczył, że uchyla się od skutków prawnych złożonego przez niego oświadczenia woli, z uwagi na mający miejsce wyzysk zgodnie z art. 388 k.c. w związku z art. 58 § 2 k.c. oraz towarzyszące tymże działanie pod wpływem błędu podstępnie wywołanego na zasadzie art. 86 k.c., dlatego też odstępuje od umowy wzajemnej i uznaje ją za nieważną ex tunc. Wezwał jednocześnie pozwanego do zapłaty kwoty w wysokości 354.481 zł tytułem zwrotu świadczeń wzajemnych przez niego dokonanych, na którą składały się: nakłady inwestycyjne w wysokości 102.490 zł, pierwsza opłata franczyzowa w wysokości 25.000 zł, pierwsza opłata leasingowa w wysokości 14.435 zł, kaucja w wysokości 45.430 zł, raty leasingowe obejmujące okres 19 miesięcy w wysokości 132.563 zł, opłaty franczyzowe obejmujące okres 19 miesięcy w wysokości 28.500 zł, doliczane 5% do czynszu w łącznej wysokości 5.647 zł, doliczane 5% do opłat za prąd i wodę w łącznej wysokości 416 zł. Wezwanie do zwrotu tych świadczeń powód skierował do pozwanego w tej samej dacie, w której sporządził pozew.

W odpowiedzi na pismo powoda z dnia 28 listopada 2005 r., pozwana pismem z dnia 2 lutego 2006 r. uznała jako niezasadne wszystkie żądania powoda, jednocześnie oświadczyła, że potrąca z kwoty należnej powodowi kaucji wzajemne wierzytelności wskazane w wezwaniu z dnia 28 września 2005 r.

Wyrokiem z dnia 15 maja 2007 r. Sąd oddalił w całości powództwo R. C.. Wyrokiem z dnia 21 grudnia 2007 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu, na skutek apelacji powoda, uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo do kwoty 147.920 zł obejmującej roszczenie o zwrot nakładów oraz kaucji i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania, w pozostałym zakresie apelację powoda oddalił. Sąd Apelacyjny uznał za zasadne stanowisko Sądu I instancji co do ważności umowy franczyzowej, uznał jedynie, że Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy w zakresie roszczeń objętych uchyleniem do ponownego rozpoznania. W części zatem, w której Sąd Apelacyjny oddalił apelację, wyrok z dnia 15 maja 2007 r. uprawomocnił się i objęty jest powagą rzeczy osądzonej i związany jest nim Sąd Okręgowy rozstrzygający roszczenie o zapłatę kwoty 147.920 zł

W toku postępowania pozwana (...) sp. z o.o. w L. została przekształcona w (...) S.A. w L..

Sąd Okręgowy w zakresie żądania kwoty 147.920 zł zważył co następuje;

Powód, reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika, dochodził zapłaty kwoty 102.490 zł tytułem zwrotu nakładów poczynionych na lokal oraz urządzenia powierzone mu przez pozwaną i to na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c.

Bezsporne pomiędzy stronami było, że z dniem 1 października 2005 r. strony w drodze porozumienia rozwiązały umowę franczyzową z dnia 23 stycznia 2004 r. i z tym też dniem rozwiązaniu uległa związana z tą umową umowa podnajmu lokalu oraz umowa najmu urządzeń. Przy rozwiązywaniu umowy, strony nie doszły do porozumienia w zakresie wzajemnych rozliczeń. Strona pozwana bowiem twierdziła, że ustępstwem z jej strony była sama zgoda na przedterminowe rozwiązanie umowy, co narażało ją na dodatkowe koszty, strona powodowa oczekiwała natomiast na dokonanie rozliczenia choćby poniesionych przez nią nakładów.

Skoro strony przy zawieraniu porozumienia dotyczącego rozwiązania umowy nie poczyniły w tym zakresie żadnych ustaleń i nie powstały żadne wzajemne zobowiązania w tym zakresie, zastosowanie w tej kwestii winny mieć postanowienia umowy franczyzowej z dnia 24 stycznia 2004 r. oraz ogólne zasady prawa cywilnego.

Ocena odpowiedzialności pozwanej na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (w tym także nienależnym świadczeniu) wymagała w pierwszym rzędzie ustalenia, czy dokonana przez powoda zapłata na rzecz pozwanej kwoty 102.490 zł znajdowała podstawę prawną w łączących strony umowach, bowiem jeżeli tak, to brak było podstaw, by mówić o wzbogaceniu pozwanej bez podstawy prawnej, czy też jakimkolwiek nienależnym świadczeniu, skoro świadczenie powoda miałoby podstawę prawną w takiej umowie.

Bez wątpienia w umowie franczyzowej z dnia 23 stycznia 2004 r. strony jednoznacznie określiły, że pozwana wykona na podstawie projektów (technologicznego, budowlanego, elektrycznego - wentylacji oraz aranżacji architektonicznej) prace budowlane oraz instalacyjne w pralni, a koszty tych prac i projektów poniesie powód według kosztorysu stanowiącego załącznik nr 8 do umowy i to w terminie 3 dni od wystawienia faktury przez pozwaną. Pozwana wykonała te prace, wystawiła fakturę, za którą powód zapłacił. Jednocześnie w punkcie 8 umowy podnajmu z dnia 23 stycznia 2004 r. strony postanowiły, że umowa podnajmu wygasa w przypadku rozwiązania z jakichkolwiek przyczyn umowy najmu, a także w każdym przypadku rozwiązania umowy franczyzowej, wówczas też powodowi z tego tytułu nie przysługują żadne roszczenia w stosunku do pozwanej.

W oparciu o postanowienia wyżej wskazanych umów stwierdzić należy, że obowiązek zapłaty przez powoda na rzecz pozwanej kwoty 102.490 zł netto wynikał z postanowień wymienionych umów i tam znajdował podstawę prawną. Nie sposób zatem mówić, że zapłata tej kwoty nastąpiła bez podstawy prawnej. Nadto w świetle wiążących ustaleń Sądu Okręgowego w Poznaniu zawartych w wyroku z dnia 9 maja 2007 r., popartych wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 21 grudnia 2007 r., umowa franszyzowa była ważna, tym samym do chwili jej rozwiązania w drodze porozumienia stron obowiązywała. Zatem świadczenie dokonane przez powoda było należne, bowiem powód był w oparciu o postanowienia wyżej wymienionych umów obowiązany do jego spełnienia. Wobec ważności umowy i braku podstaw do uznania, że powód uchylił się od jej skutków i braku unieważnienia umowy przez Sąd (art. 388 k.c.), nie odpadła też podstawa świadczenia. Nie zachodziły tym samym jakiekolwiek okoliczności pozwalające uznać przedmiotowe świadczenie jako nienależne. Powód natomiast domagając się rozwiązania tej umowy przed terminem, na co pozwana mogła, choć nie musiała się godzić, winien był się liczyć z konsekwencjami związanymi z utratą poniesionych nakładów, w świetle jasnych postanowień wyżej wymienionych umów. Strony przy tym, zgodnie rozwiązując umowę franczyzową przed terminem, nie doszły do porozumienia co do rozliczenia nakładów. Sam powód zresztą wskazał jedynie na wolę wiceprezesa zarządu pozwanej M. S. wyrażoną w „prywatnej rozmowie” co do ewentualnego odkupienia pralni, która to wola nie znalazła żadnego odzwierciedlenia w stanowisku pozwanej, które jak sam wskazał powód, ograniczało się potem tylko do woli bezpłatnego przejęcie pralni. Podkreślić przy tym należy, że nawet gdyby hipotetycznie uznać, że taka wola odkupu faktycznie została wyrażona przez M. S., powód w toku postępowania sądowego w żadnym momencie nie wykazał, co miało być konkretnie przedmiotem odkupu, na jakich warunkach (kiedy i za jaką kwotę) oraz by pozwana kiedykolwiek złożyła konkretne oświadczenie woli w tym zakresie (powód mówił jedynie o prawdopodobnej chęci odkupu deklarowanej przez M. S. w prywatnej rozmowie). Poza tym w toku postępowania powód, reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika, nie budował żądania pozwu w oparciu o przepisy o wykonaniu (nie wykonaniu) zobowiązania (tj. wynikającego z rzekomej umowy odkupu), nie przytaczając w tym zakresie jakichkolwiek okoliczności faktycznych, stanowiących element żądania pozwu. Powód nie dochodził zapłaty odszkodowania z tytułu niewykonania umowy, nie dochodził też wykonania jakiejkolwiek umowy, powód działając przez zawodowego pełnomocnika, domagał się zapłaty kwoty 102.490 zł w oparciu o art. 405 w zw. z art. 410 k.c., którym to żądaniem Sąd z mocy art. 321 k.p.c. był związany.

Z uwagi na powyższe, żądanie pozwu w zakresie zapłaty kwoty 102.490 zł należało uznać za niezasadne i dlatego podlegało ono oddaleniu.

Bezsporne było, że na mocy umowy franczyzowej z dnia 23 stycznia 2004 r. powód wpłacił pozwanej jako zabezpieczenie kaucję w kwocie 45.430 zł. Zgodnie z punktem 12.4 umowy franczyzowej pozwana upoważniona była do jednostronnego skorzystania z tej kaucji w przypadku braku terminowego regulowania jakichkolwiek płatności, pomimo pisemnego upomnienia i zastosowania dodatkowego 7 - dniowego terminu uregulowania zaległości, jak również dla uzyskania rekompensaty strat i szkód, które poniosła pozwana z winy powoda. Powód miał wobec pozwanej zaległości z tytułu realizacji umowy franczyzowej w kwocie 43.164,46 zł. Pismem z dnia 28 września 2005 r. pozwana wezwała powoda do zapłaty tych zaległości, wyznaczając w tym celu 7 - dniowy termin. Należności te nie zostały uregulowane przez powoda. Tym samym pozwana zgodnie z punktem 12.4 umowy franczyzowej mogła jednostronnie skorzystać z kaucji wpłaconej przez powoda i to bez potrzeby składania jakichkolwiek oświadczeń o potrąceniu. Zatem wobec skorzystania przez pozwaną z kaucji w zakresie kwoty 43.164,46 zł, do zwrotu po rozwiązaniu umowy franczyzowej pozostała kwota 2.265,54 zł. Niezależnie od zapisu punktu 12.4 umowy franczyzowej, pozwana pismem z dnia 2 lutego 2006 r. złożyła powodowi oświadczenie o potrąceniu z przysługującym powodowi roszczeniem o zwrot kaucji wzajemnego roszczenia pozwanej w wysokości 43.164,46 zł. W oświadczeniu o potrąceniu jednoznacznie pozwana odwołała się do roszczenia szczegółowo opisanego pod kątem kwotowym i rodzajowym w piśmie z dnia 28 września 2005 r. Potrącenie to uznać zatem należało za skuteczne i tym samym w oparciu o art. 498 § 2 k.c. roszczenie powoda o zwrot kaucji w zakresie kwoty 43.164,46 zł uległo umorzeniu.

Wobec tego Sąd w punkcie 2 wyroku zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotą 2.265,54 zł, a w pozostałym zakresie w punkcie 3 wyroku oddalił powództwo.

O kosztach procesu w punkcie 4 wyroku Sąd orzekł na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c., uznając, że stosunek kwoty zasądzonej w punkcie 2 wyroku oraz pierwotnie dochodzonej przez powoda, pozwala uznać, iż pozwana uległa powodowi tylko w nieznacznej części, stąd w całości kosztami postępowania należało obciążyć powoda.

Apelację od powyższego wyroku złożył powódzaskarżył go w części tj. w zakresie pkt 3 i 4. Powód zarzucał rozstrzygnięciu:

-

naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 410 k.c. w zw. z art. 410 k.c., art. 388 k.c. oraz art. 58 § 2 k.c. poprzez ich niezastosowanie i bezzasadne uznanie, że powód nie ma legitymacji do występowania w sprawie ze skutecznym żądaniem zwrotu bezpodstawnie uzyskanej korzyści oraz nienależnego świadczenia,

-

naruszenie przepisów prawa procesowego tj. art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c., co objawiało się niewłaściwą oraz nie wszechstronną oceną materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, a to w zakresie istnienia umów pomiędzy stronami,

-

błędne ustalenia faktyczne mające wpływ na rozstrzygniecie.

Wskazując na powyższe zarzuty powód wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda łącznie kwoty 147.490 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania ewentualnie wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Ustalenia faktyczne sądu I instancji nie budzą wątpliwości i stąd Sąd Apelacyjny przyjmuje je za podstawę własnego rozstrzygnięcia.

Ustalenia te nie były przy tym w istocie kwestionowane w apelacji, mimo podniesienia tam zarzutów błędnych ustaleń faktycznych oraz naruszenia przepisów art. 227 kpc i art. 233 § 1 kpc.

Ich analiza pozwala bowiem na przyjęcie, że intencją skarżącego nie było podważanie w ten sposób konkretnych ustaleń faktycznych, lecz zakwestionowanie przeprowadzonego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku procesu subsumcji ustalonego stanu faktycznego pod przepisy prawa materialnego.

W każdym razie skarżący nie wskazuje, które z ustaleń sądu jest błędne lub sprzeczne z indywidualnie określonym elementem zebranego materiału dowodowego.

Wymaga przy tym podkreślenia, że wszystkich istotnych dla sprawy ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy dokonał na podstawie dokumentów prywatnych, wytworzonych z udziałem obu lub jednej ze stron, a prawdziwość materialna lub formalna któregokolwiek z tych dokumentów nie była przez strony w toku procesu kwestionowana.

Dodać należy, że, wbrew supozycji powoda zawartej w treści pkt. 2 zarzutów apelacyjnych, sąd nie ustalił, jakoby w dacie wniesienia powództwa strony łączyła jeszcze umowa franczyzowa lub umowa podnajmu.

Przeciwnie, w pisemnym uzasadnieniu wyroku wyraźnie wskazano, że umowy te zostały uprzednio przez strony rozwiązane.

Natomiast sąd I instancji nie mógł przyjąć, że umowy te były nieważne na podstawie art. 58 § 2 kc, będąc związany treścią prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 21 grudnia 2007r w spr. I Ca 983/07, w części, w jakiej oddalono nim apelację powoda od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 15 maja 2007r.

Dopiero na rozprawie apelacyjnej w dniu 14 maja 2014r powód po raz pierwszy podniósł, iż trzy z faktur objętych wezwaniem z dnia 28 września 2005r (k. 426 – 427) oraz oświadczeniem o potrąceniu z dnia 2 lutego 2006r (k. 434) zostały przez niego zapłacone.

Pomijając jednak, że twierdzenie takie nie zostało w żaden sposób udowodnione, to jest ono przede wszystkim w sposób oczywisty spóźnione z punktu widzenia przepisu art. 381 kpc i stąd zostało przez sąd odwoławczy pominięte.

Nie do przyjęcia jest bowiem argumentacja skarżącego, iż o dokonanym potrąceniu i jego podstawach dowiedział się dopiero po wydaniu zaskarżonego orzeczenia.

Należy podkreślić, że twierdzenia związane z dokonanym potrąceniem zostały podniesione przez pozwanego już w odpowiedzi na pozew. Do pisma tego dołączono w/w wezwanie do zapłaty, zawierające szczegółową specyfikacją należności, faktury stanowiące podstawę ich wyliczenia oraz samo oświadczenie o potrąceniu.

Dokumenty te zostały prawidłowo doręczone do rąk ówczesnego pełnomocnika procesowego powoda adw. M. H..

W toku wieloletniego procesu strona powodowa nie podważała powstania opisanych tam należności i ich wysokości.

Twierdziła jedynie, że wierzytelności pozwanego z tego tytułu wygasły na skutek rozwiązania przez strony łączących ich umów z mocą wsteczną ( ab initio).

Nie doszło także do naruszenia wskazywanych w apelacji przepisów prawa materialnego, w szczególności art. 410 kc w zw. z art. 405 kc.

Nie sposób bowiem przyjąć, aby rozwiązanie przez strony zawartych przez nie umów franczyzowej oraz podnajmu wywarło skutki prawne z mocą wsteczną ( ex tunc).

Umowy te miały charakter tzw. zobowiązań trwałych (ciągłych).

Od dawna przyjmuje się, że, z uwagi na ich specyficzne cechy, rozwiązanie tego rodzaju wzajemnych stosunków zobowiązaniowych wywiera z natury rzeczy skutki prawne jedynie na przyszłość ( ex nunc) i dotyczy niewykonanej jeszcze części przyszłych potencjalnych świadczeń wzajemnych.

Natomiast pozostają w mocy w takim przypadku dotychczas powstałe prawa i obowiązki stron stosunku zobowiązaniowego (zob. bliżej np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2007r w spr. V CSK 30/07, OSNC, nr 6 z 2008r, poz. 66, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 29 listopada 2005r w spr. I ACa 1026/05, LEX nr 203653, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 20 maja 2008r w spr. I ACa 347/08, LEX nr 466424, A. Pyrzyńska, „Rozwiązanie umowy przez strony”, 2 wydanie, Wyd. C.H. Beck, W-wa 2003, str. 125 – 141 itp.).

Oczywiście nie wyklucza to możliwości uregulowania przez same strony rozwiązywanej umowy wzajemnej wzajemnych praw, obowiązków i rozliczeń także za okres przeszły, co jednak w rozpoznawanej sprawie nie miało miejsca.

Z tego wynika, że dotychczas spełnione na podstawie umów franczyzowej i podnajmu świadczenia wzajemne stron miały swoją podstawę prawną i podstawa ta nie upadła na skutek rozwiązania tych umów.

To samo dotyczy istnienia niezaspokojonych wzajemnych zobowiązań z okresu trwania umowy.

Co do tych świadczeń nie powstaje bowiem kondykcja w postaci odpadnięcia podstawy prawnej świadczenia ( condictio causa finita, art. 410 § 2 kc).

Dotyczy to zarówno poniesionych, na podstawie postanowień umowy franczyzowej, przez powoda kosztów adaptacji lokalu, jak i powstałych w okresie trwania obu umów roszczeń pozwanego, wynikających z faktur wymienionych w wezwaniu z dnia 28 września 2005r oraz z oświadczenia o potrąceniu, na łączną kwotę 43.164,46 zł.

W tej sytuacji potrącenie ostatnio wymienionej należności z bezsporną wierzytelnością powoda z tytułu zwrotu kaucji w wysokości 45.430 zł było prawnie skuteczne i skutkowało umorzeniem wzajemnych wierzytelności do zasądzonej wyrokiem wierzytelności powoda w wysokości 2.265,54 zł (art. 498 kc).

Uzupełniająco należy dodać, że roszczenia powoda o zwrot kosztów adaptacji lokalu nie znajdowały także oparcia w przepisach o najmie, w szczególności w art. 662§ 1 kc lub w art. 676 kodeksu cywilnego.

Przepisy te mają charakter względny ( ius dispositivi), co oznacza, że na ich podstawie mogą powstać roszczenia najemcy o zwrot nakładów koniecznych lub ulepszających tylko wówczas, jeżeli strony nie objęły tych kwestii umową najmu (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2012r w spr. II CSK 283/11, Biuletyn Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, nr 1 z 2013r).

W związku z tym należy zwrócić uwagę, że w punkcie 8 umowy podnajmu lokalu z dnia 23 stycznia 2004r strony wyraźnie stwierdziły, iż w przypadku rozwiązania tej umowy najemcy nie będą przysługiwać żadne roszczenia w stosunku do wynajmującego (k. 146).

Należy też mieć na względzie od dawna utrwalone w judykaturze stanowisko, zgodnie z którym do roszczeń najemcy przeciwko wynajmującemu z tytułu nakładów na przedmiot najmu winny mieć zastosowanie przepisy normujące stosunek najmu, a nie przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2004r w spr. IV CK 362/02, LEX nr 148650).

Prawidłowo w związku z tym przyjął sąd I instancji, iż dalej idące roszczenia powództwa nie znajdowały podstawy faktycznej i prawnej.

Z tych przyczyn na podstawie art. 385 kpc oraz powołanych wyżej przepisów prawa materialnego Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

O należnych stronie pozwanej kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym orzeczono (punkt 2 wyroku) na podstawie przepisów art. 98§ 1 i 3 kpc oraz art. 99 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc, przy uwzględnieniu treści § 2 ust. 1 i 2 oraz § 12 ust. 1 pkt. 2) w zw. z § 6 pkt. 6) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn. Dz. U z 2013r, nr 490).

/-/ B. Wysocki /-/ M. Mazurkiewicz – Talaga /-/ J. Futro