Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

W dniu 25 listopada 2010 r. wnioskodawczyni A. K. wniosła o odebranie od niej i jej córki K. K. oświadczeń o odrzuceniu spadku po Z. B. (2) oraz o zmianę postanowienia Sądu Rejonowego w Inowrocławiu z dnia 27 października 2006 r. wydanego w sprawie o sygn. akt I Ns 666/06 w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po Z. B. (2) i stwierdzenie, że spadek po wyżej wymienionym, zmarłym w dniu 13 sierpnia 2006 r. w I., ostatnio na stałe zamieszkałym w K., z ustawy nabyli: żona spadkodawcy -Z. B. (1) i jego syn P. B. - każdy z nich w ½ części. Jako uczestników postępowania wnioskodawczyni wskazała swoją córkę-K. K., swoją matkę-Z. B. (1), swojego brata - P. B. oraz wierzyciela spadkodawcy- (...)Kasę (...)w G.. Uzasadniając wniosek wskazała, że spadkodawca Z. B. (2) był jej ojcem, a Sąd Rejonowy w Inowrocławiu w dniu 27 października 2006 r., w sprawie o sygn. akt I Ns 666/06, wydał postanowienie, w którym stwierdził, że spadek po Z. B. (2), zmarłym w dniu 13 sierpnia 2006 r. w I., ostatnio na stałe zamieszkałym w K., na podstawie ustawy nabyli: żona spadkodawcy -Z. B. (1) oraz jego dzieci-P. B. i A. K.-każdy z nich w 1/3 części spadku. Po zakończeniu postępowania w sprawie I Ns 666/06 okazało się, że spadkodawca pozostawił znaczne długi, o czym wnioskodawczym nie wiedziała w dniu 27 października 2006 r. składając przed Sądem Rejonowym w Inowrocławiu w sprawie I Ns 666/06 oświadczenie o przyjęciu spadku po ojcu wprost. W związku z powyższym w grudniu 2009 r. A. K. złożyła do Sądu Rejonowego w Inowrocławiu wniosek, w którym pierwotnie zażądała uchylenia się od skutków prawnych złożenia w sprawie I Ns 666/06 oświadczenia o przyjęciu spadku po Z. B. (2) wprost, zatwierdzenia tego uchylenia przez Sąd oraz złożenia oświadczenia, że spadek po ojcu przypadający jej z ustawy przyjmuje z dobrodziejstwem inwentarza. Sprawa została zarejestrowana pod sygn. akt I Ns 1039/09. W toku postępowania w tej sprawie A. K. częściowo zmieniła swoje stanowisko i zażądała złożenia oświadczenia o odrzuceniu przypadającego jej z ustawy spadku po ojcu Z. B. (2). Sąd Rejonowy w Inowrocławiu w dniu 11 sierpnia 2010 r. wydał postanowienie, w którym zatwierdził oświadczenie A. K. o uchyleniu się od skutków prawnych złożonego przez nią w dniu 27 października 2006 r. przed Sądem Rejonowym w Inowrocławiu w sprawie I Ns 666/06 oświadczenia o przyjęciu spadku po ojcu wprost, jednak nie odebrał od A. K. żądanego przez nią oświadczenia o odrzuceniu spadku po Z. B. (2). Postanowienie z dnia 11 sierpnia 2010 r. w sprawie o sygn. akt I Ns 1039/09 jest prawomocne od dnia 23 października 2010 r.

Sąd Rejonowy w Inowrocławiu w dniu 2 lutego 2012 r. wydał postanowienie wstępne, którym zatwierdził oświadczenie wnioskodawczyni A. K. o uchyleniu się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia przez nią oświadczenia o odrzuceniu spadku po Z. B. (2), zmarłym dnia 13 sierpnia 2006 r. w I., ostatnio na stałe zamieszkałym w K.. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy postanowieniem dnia 14 listopada 2012 r., wydanym w sprawie II Ca 496/12, na skutek apelacji uczestnika(...)Kasy (...)w G., uchylił zaskarżone postanowienie wstępne z dnia 2 lutego 2012 r. i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w Inowrocławiu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego. W uzasadnieniu Sąd II instancji podał, że zaskarżone postanowienie podlegało uchyleniu, jednakże nie na podstawie zarzutów przedstawionych w uzasadnieniu apelacji uczestnika (...) Kasy (...)w G.. Sąd Okręgowy zważył, że wniosek A. K. z dnia 25 listopada 2010 r. nie obejmował żądania zatwierdzenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po Z. B. (2) i że wnioskodawczyni nie zgłosiła takiego żądania w toku postępowania w sprawie I Ns 1027/10, zatem Sąd Rejonowy wydając postanowienie wstępne z dnia 2 lutego 2012 r., rozstrzygnął w kwestii, która nie była przedmiotem sprawy. Sąd II instancji podkreślił, że wniosek A. K. wszczynający postępowanie w sprawie I Ns 1027/10 obejmował żądanie odebrania oświadczeń o odrzuceniu spadku po Z. B. (2) przez nią i jej córkę K. K. oraz żądanie zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po Z. B. (2) wydanego w sprawie I Ns 666/06. Dlatego Sąd Rejonowy winien odebrać od wnioskodawczym i jej córki -uczestniczki K. K. oświadczenia o odrzuceniu spadku zgodnie z żądaniem A. K., a następnie - po dokonaniu oceny, czy oświadczenia te wywołały skutki materialnoprawne, o których mowa w art. 1020 k.c. - ustosunkować się do żądania głównego, tj. wniosku o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku wydanego w sprawie I Ns 666/06. Dodatkowo Sąd II instancji polecił Sądowi I instancji, aby ponownie rozpoznając sprawę wyjaśnił, czy adw. M. P. działa w sprawie jako pełnomocnik wnioskodawczyni A. K., czy jako pełnomocnik uczestniczki K. K..

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy w Inowrocławiu postanowieniem z dnia 24 czerwca 2013 r. zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w Inowrocławiu z dnia 27 października 2006 r., wydane w sprawie I Ns 666/06 w ten sposób, że stwierdził, iż spadek po Z. B. (2) zmarłym w dniu 13 sierpnia 2006r. w
I., ostatnio na stałe zamieszkałym w K., na podstawie ustawy nabyli: żona Z. B. (1) z domu C., córka T. i E.- w 1/3 części spadku; syn P. B., syn Z.i Z. - w 1/3 części spadku oraz w miejsce córki A. K. z domu B., córki Z.i Z., z dobrodziejstwem inwentarza jej córka K. K., córka W. i A.- w 1/3 części spadku, a także uznał, że każdy z uczestników ponosi we własnym zakresie koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie. Sąd I instancji ustalił następujący stan faktyczny: Spadkodawca Z. B. (2) zmarł w dniu 13 sierpnia 2006 r. w I., ostatnio na stałe przed śmiercią zamieszkiwał w K.. W chwili śmierci był żonaty z Z. B. (1), a ze związku małżeńskiego pozostawił 2 dzieci - A. K. i P. B.. Spadkodawca nie pozostawił dzieci pozamałżeńskich, ani przysposobionych. Nie pozostawił także testamentu. Żona oraz dzieci spadkodawcy w dniu 27 października 2006 r. złożyli przed Sądem Rejonowym w Inowrocławiu w sprawie o sygn. akt I Ns 666/06 oświadczenia o przyjęciu spadku po Z. B. (2) wprost, a Sąd Rejonowy w Inowrocławiu w tym samym dniu wydał postanowienie, w którym stwierdził, że spadek po Z. B. (2), zmarłym w dniu 13 sierpnia 2006 r.w I., ostatnio na stałe zamieszkałym w K., na podstawie ustawy nabyli: żona spadkodawcy-Z. B. (1) oraz jego dzieci-P. B. i A. K.-każde z nich w 1/3 części spadku. Postanowienie z dnia 27 października 2006r., sygn. akt I Ns 666/06 jest prawomocne od dnia 18 listopada 2006 r. Po zakończeniu postępowania w sprawie I Ns 666/06 okazało się, że spadkodawca Z. B. (2) pozostawił znaczne długi, o czym wnioskodawczyni A. K. nie wiedziała w dniu 27 października 2006 r. składając przed Sądem Rejonowym w Inowrocławiu w sprawie I Ns 666/06 oświadczenie o przyjęciu spadku po ojcu wprost, które doprowadziło do wydania przez ten Sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po Z. B. (2). W dniu 23 grudniu 2009 r. A. K. złożyła do Sądu Rejonowego w Inowrocławiu wniosek, w którym zażądała uchylenia się od skutków prawnych złożenia w sprawie I Ns 666/06 oświadczenia o przyjęciu spadku po Z. B. (2) wprost, zatwierdzenia tego uchylenia przez Sąd oraz złożenia oświadczenia, że spadek po ojcu przypadający jej z ustawy przyjmuje z dobrodziejstwem inwentarza. Sprawa powyższa została zarejestrowana pod sygn. akt I Ns 1039/09. W toku postępowania w tej sprawie A. K. częściowo zmieniła swoje stanowisko, w ten sposób, że zażądała złożenia oświadczenia o odrzuceniu przypadającego jej z ustawy spadku po ojcu Z. B. (2). Sąd Rejonowy w Inowrocławiu w dniu 11 sierpnia 2010 r., w sprawie o sygn. akt I Ns 1039/09, wydał postanowienie, w którym zatwierdził oświadczenie A. K. o uchyleniu się od skutków prawnych złożonego przez nią w dniu 27 października 2006r. przed Sądem Rejonowym w Inowrocławiu w sprawie I Ns 666/06 oświadczenia o przyjęciu spadku po ojcu wprost, jednak nie odebrał od A. K. żądanego przez nią oświadczenia o odrzuceniu spadku po Z. B. (2). Postanowienie to jest prawomocne od dnia 23 października 2010 r. A. K. w dniu 30 listopada 2010 r. wystąpiła do Sądu z przedmiotowym wnioskiem z dnia 25 listopada 2010r., w którym zażądała: odebrania oświadczeń o odrzuceniu spadku po Z. B. (2) przez nią i jej córkę K. K. oraz zmiany prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po Z. B. (2) wydanego w sprawie I Ns 666/06. Wnioskodawczyni A. K. po uprawomocnieniu się postanowienia Sądu Rejonowego w Inowrocławiu z dnia 11 sierpnia 2010 r., czyli po dniu 23 października 2010r. nie wystąpiła do Sądu opiekuńczego z wnioskiem o wyrażenie zgody na złożenie w imieniu małoletniej jeszcze córki K. K. oświadczenia o odrzuceniu spadku po jej dziadku Z. B. (2). Uczestniczka K. K., po uzyskaniu w dniu 13 listopada 2010 r. pełnoletności nie złożyła, ani przed sądem, ani przed notariuszem oświadczenia o odrzuceniu spadku po Z. B. (2), choć miała wiedzę, że jej matka- wnioskodawczyni A. K. uzyskała korzystne postanowienie Sądu o zatwierdzeniu jej oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych złożonego przez nią w dniu 27 października 2006 r. przed Sądem Rejonowym w Inowrocławiu w sprawie I Ns 666/06 oświadczenia o przyjęciu spadku po ojcu wprost. K. K. zdając sobie sprawę z poczynań wnioskodawczyni zmierzających do spowodowania, aby spadek po Z. B. (2) nie przeszedł, ani na nią, ani na jej córkę, podpisała stanowiące załącznik do przedmiotowego wniosku z dnia 25 listopada 2010 r. i skierowane do Sądu Rejonowego w Inowrocławiu oświadczenie z dnia 26 listopada 2010 r., w którym podała, że na podstawie art. 1012 k.c. w zw. z art. 1015§ 1 k.c. odrzuca w całości spadek po Z. B. (2). Podpis uczestniczki K. K. złożony na oświadczeniu z dnia 26 listopada 2010 r. nie został notarialnie poświadczony. Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o dokumenty zgromadzone w sprawie oraz na podstawie zeznań wnioskodawczyni A. K. i uczestniczki postępowania K. K.. Dowody te, w ocenie Sądu, nie budziły żadnych uwag, co do swojej prawdziwości, a wystarczyły do merytorycznego rozstrzygnięcia analizowanej sprawy. Sąd I instancji zważył, że żądanie zgłoszone w sprawie I Ns 1039/09 zyskało ochronę prawną, gdyż postanowienie wydane w tej sprawie w dniu 11 sierpnia 2010 r. jest prawomocne i wywołało skutek określony w przepisie art. 1020 k.c. Natomiast uznał, że oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone w przedmiotowej sprawie przez K. K. zostało złożone z uchybieniem terminu określonego w przepisie art. 1015 § 1 k.c., gdyż termin ten upłynął w dniu 23 kwietnia 2011r. Dlatego na podstawie art. 679§1 k.p.c. -zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w Inowrocławiu z dnia 27 października 2006r., sygn, akt I Ns 666/06 i stwierdził, że spadek po Z. B. (2) zmarłym w dniu 13 sierpnia 2006 r. w I., ostatnio na stałe zamieszkałym w K., na podstawie ustawy nabyli: żona Z. B. (1) z domuC., córka T. i E.- w 1/3 części spadku; syn P. B., syn Z.i Z. - w 1/3 części spadku oraz w miejsce córki A. K. z domu B., córki Z.i Z., z dobrodziejstwem inwentarza jej córka K. K., córka W.i A.- w 1/3 części spadku. Sąd I instancji wskazał przy tym, że Skoro uczestniczka nie złożyła w terminie skutecznego oświadczenia zgodnie z art. 1015§1 k.c. i art. 1018 §3 k.c., to w myśl art. 1015 § 2 zd. 1 k.c., musiała być potraktowana przez Sąd jako spadkobierca, który spadek przyjął, a uwzględniając fakt, iż w momencie otwarcia spadku po Z. B. (2) K. K. była osobą małoletnią i jako taka nie mającą pełnej zdolności do czynności prawnych, Sąd przyjął, iż - na podstawie art. 931 § 2 k.c.,1020 k.c. i art. 1015§ 2 zd. 2 k.c.- nabyła ona- w miejsce swojej matki -wnioskodawczyni A. K.- z dobrodziejstwem inwentarza spadek po swoim dziadku Z. B. (2) w 1/3 części. O kosztach Sad Rejonowy orzekł w myśl przepisu art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od tego postanowienia wniosła uczestniczka postępowania K. K., która zarzuciła Sądowi I instancji;

1/ obrazę przepisów prawa materialnego tj. art. 1015 § 1 k.c. w zw. z art. 1018 § 3 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że oświadczenie K. K. o dorzuceniu spadku po zmarłym w dniu 13 sierpnia 2006 r. Z. B. (2), ostatnio stale zamieszkałym w K., zostało złożone z uchybieniem sześciomiesięcznego terminu od dnia przewidzianego w art. 1015 § 1 k.c. oraz że oświadczenie to nie spełnia wymogów co do ustawowo przewidzianej formy;

2/ obrazę przepisów prawa materialnego tj. art. 1019 § 1 pkt 2 k.c. w zw. z art. 1020 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że postanowienie Sądu Rejonowego w Inowrocławiu z dnia 11 sierpnia 2010r. w sprawie I Ns 1039/09, które uprawomocniło się w dniu 23 października 2010 r., mimo braku oświadczenia wnioskodawczyni A. K. o odrzuceniu spadku, wywołało skutek przewidziany w art. 1020 k.c.

Wskazując na powyższe zarzuty wnoszę o:

1.  zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez zmianę postanowienia Sądu Rejonowego w Inowrocławiu z dnia 27 października 2006. r., sygn. akt I Ns 666/06 i stwierdzenie, że spadek po Z. B. (2) zmarłym w dniu 13 sierpnia 2006 r. w I., ostatnio stale zamieszkałym w K., na podstawie ustawy nabyli żona Z. B. (1) z d. C. córka T. i E. oraz syn P. B., synZ.i Z. - każde z nich w 1/2 części spadku.

Uczestnik postępowania (...) Kasa (...)w G. wniosła o oddalenie apelacji i o zasądzenie od apelującej zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja prowadzi do zmiany zaskarżonego postanowienia. Stan faktyczny w zakresie potrzebnym do rozpoznania sprawy nie budzi wątpliwości i nie został zakwestionowany. Dlatego Sąd Okręgowy przyjął stan faktyczny ustalony przez Sąd I instancji jako własny.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy pragnie zauważyć, że w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku jest związany wnioskiem jedynie w zakresie dotyczącym osoby spadkodawcy. Dotyczy to również żądania zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku i apelacji od takiego postanowienia, gdyż zgodnie z art. 670 k.p.c., w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą, a z przepisu z art. 677 § 1 k.p.c. wynika, że sąd stwierdzi nabycie spadku przez spadkobierców, choćby były nimi inne osoby niż te, które wskazali uczestnicy. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 4 stycznia 2012 r., wydanym w sprawie III Cz 78/11 (LEX 1147769) wyraził pogląd, że sąd spadku ma obowiązek ustalić krąg podmiotów dochodzących do dziedziczenia po danym spadkodawcy, przy czym ustawa nakłada na sąd obowiązek działania z urzędu (art. 670 k.p.c.). Z uwagi na cechy postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, przy ocenie dopuszczalności wniesienia środka zaskarżenia nie może znaleźć zastosowania zasada gravaminis. Jeżeli w apelacji wskazuje się na okoliczności, które mogą prowadzić do ustalenia, że Sąd I instancji nieprawidłowo ustalił krąg spadkobierców, to obowiązkiem Sądu II instancji jest rozpoznać merytorycznie taką apelację. Sąd Okręgowy to stanowisko w pełni podziela.

Dlatego w pierwszej kolejności należało rozważyć, czy istnieje podstawa do zmiany postanowienia Sądu Rejonowego w Inowrocławiu z dnia 27 października 2006 r. wydanego w sprawie I Ns 666/06. W ocenie Sądu Okręgowego takiej podstawy nie ma, gdyż wnioskodawczyni nie złożyła skutecznie oświadczenia o odrzuceniu spadku po Z. B. (2). We wniosku z dnia 23 grudnia 2009 r. wnioskodawczyni złożyła oświadczenie, że spadek po ojcu przyjmuje wprost ( k.2 akt sprawy I Ns 1039/09). Na rozprawie w dniu 18 czerwca 2010 r. jej pełnomocnik oświadczył, że wnioskodawczyni po uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu spadku chce złożyć przed sądem oświadczenie o odrzuceniu spadku (k. 40). Zatem w sprawie I Ns 1039/09 wnioskodawczyni nie złożyła skutecznego oświadczenia, że spadek odrzuca. Zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu spadku przez wnioskodawczynie nastąpiło z naruszeniem przepisu art. 1019 § 1 pkt 2 k.c., gdyż uchylenie się od oświadczenia o odrzuceniu spadku powinno być złożone łącznie z oświadczeniem, czy i jak spadek zostaje przyjęty lub odrzucony (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 marca 2009 r. wydanym w sprawie I CSK 319/08 – LEX 738080). Jest to termin prawa materialnego, a braku takiego oświadczenia nie można konwalidować. Zatem złożenie przez wnioskodawczynię oświadczeń w dniu 2 lutego 2012 r. (k.32 akt przedmiotowej sprawy) oraz w dniu 24 czerwca 2011 r. (k.98) oświadczeń o odrzuceniu spadku po zmarłym ojcu K. B., nie wywołało skutku określonego w przepisie art. 1020 k.c. Dlatego w ocenie Sądu Okręgowego brak jest podstaw do zmiany postanowienia z dnia 27 października 2006 r. Tym samym badanie zasadności zarzutów podniesionych w apelacji, a dotyczących dochowania przez uczestniczkę terminu o złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku było zbędne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Dlatego Sąd Okręgowy na podstawie przepisów art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie i wniosek o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku z dnia 27 października 2006 r. oddalił. O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł w myśl przepisów art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 520 § 1 k.p.c.