Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 października 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:SSA Marzena Konsek-Bitkowska

Sędziowie:SA Hanna Muras

SO Robert Obrębski (del.) (spr.)

Protokolant: st. sekt. sąd. Marta Rudnik

po rozpoznaniu w dniu 2 października 2012 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa (...) W.

przeciwko (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 3 października 2011 r.

sygn. akt XXIV C 323/11

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od (...) W. na rzecz (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W. kwotę 1800 (jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 300/12

UZASADNIENIE

Pozwem z 5 kwietnia 2011 r. (...) W. wniosło o zasądzenie od spółki (...) ^,, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. kwoty 152157,87 zł tytułem nieuiszczonej części opłaty za użytkowanie wieczyste nieruchomości położonej przy ul. (...) w W. za 2008 r. w wysokości stanowiącej 3 % wartości tej nieruchomości wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 1 kwietnia 2008 r. do dnia zapłaty. W pozwie podniesiono, że po złożeniu bezzasadnego wniosku o ustalenie tej opłaty według stawki 1 % - owej, który strona powodowa rozpatrzyła negatywnie, wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 78 ust. 4 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, za 2008 r. pozwana opłaciła tylko część należnej opłaty, nie uregulowała natomiast pozostałej jej części.

Wydanie wyroku z dnia 9 lipca 2010 r. w sprawie VI ACa 1449/09 Sądu Apelacyjnego w Warszawie spowodowało, że podczas rozprawy w dniu 29 września 2011 r. strona powodowa cofnęła pozew o należność główną i popierała powództwo wyłączenie w części dotyczącej odsetek, które naliczyła na kwotę 43312,88 zł za okres od dnia 1 kwietnia 2008 r. do dnia 9 lipca 2010 r., czyli do daty wydania powołanego wyroku Sądu Apelacyjnego. Według strony powodowej, do prawomocnego rozstrzygnięcia powołanym wyrokiem Sądu Apelacyjnego wysokości opłaty za 2006 r., która obowiązywała także w latach następnych, pozwana miała obowiązek uiszczać opłatę we wcześniej przyjętej wysokości, a roszczenie o zapłatę odsetek naliczonych z tego tytułu nie wygasło w wyniku ustalenia, powołanym wyrokiem Sądu Apelacyjnego, opłaty za 2008 r. na 1 % wartości nieruchomości, czyli w sposób korzystny dla użytkownika wieczystego .

Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa w całości. Nie wyraziła zgody na umorzenie postępowania co do cofniętej części powództwa i stanowczo oponowała przeciwko stanowisku zakładającemu zasadność naliczenia odsetek od nieistniejącej należności głównej.

Wyrokiem z 3 października 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo i zasądził do strony powodowej na rzecz pozwanej kwotę 3600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Na podstawie dokumentów złożonych przez strony, Sąd Okręgowy ustalił, że od dnia 1 kwietnia 2004 r. strona powodowa pobierał opłatę za użytkowanie wieczyste nieruchomości stanowiącej siedzibę pozwanej w wysokości odpowiadającej 3 % jej wartości, wynoszącej (...),1 zł, jednakże pismem z dnia 24 listopada 2005 r. pozwana wystąpiła z wnioskiem o ustalenie opłaty na 1 % - ową ze względu na zmianę sposobu korzystania z nieruchomości. Strona powodowa nie uwzględniła tego wniosku, sprawa została skierowana na drogę postępowania sądowego, które zostało nieprawomocnie zakończone, jak ustalił Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 29 września 2009 r., wydanym przez Sąd Okręgowy w sprawie III C 600/09, którym opłata za użytkowanie wieczystego wskazanej nieruchomości, obowiązująca od dnia 1 stycznia 2006 r., została ustalona na kwotę 149943,36 zł, czyli w wysokości odpowiadającej 1 % -owi wartości nieruchomości. Apelacja(...) W., wniesiona od powołanego wyroku Sądu Okręgowego, została z kolei oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 9 lipca 2010 r., wydanym w sprawie VI ACa 1449/09.

Toczenie się powołanego postępowania spowodowało, jak ustalił Sąd Okręgowy, że osobnym pismem z dnia 30 listopada 2006 r. pozwana wniosła o obniżenie opłaty na 1 % wartości nieruchomości od dnia 1 stycznia 2007 r., jednakże także ten wniosek nie został uwzględniony przez (...) W.. Do Sądu Okręgowego została wniesiona nowa sprawa o określenie wysokości opłaty, która został zakończona wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 19 maja 2009 r., III C 113/09, ustalającym opłatę w wysokości odpowiadającej 1 % wartości nieruchomości, czyli również korzystnie dla pozwanej. W wyniku apelacji (...) W., wniesionej od powołanego wyroku Sądu Okręgowego, postanowieniem z dnia 23 lutego 2010 r., wydanym w sprawie VI ACa 815/09, Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok i odrzucił pozew z powodu powagi rzeczy osądzonej, która powstała wskutek zakończenia pierwszej sprawy o ustalenie opłaty, zakończonej wyrokiem Sądu Apelacyjnego z 9 lipca 2010 r., VI ACa 1449/09, jednakże uwzględnienie skargi kasacyjnej wniesionej przez (...) W. spowodowało, że wyrokiem z 24 marca 2011 r. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie, dostrzegając następczą, a nie pierwotną przeszkodę procesową uniemożliwiającą badanie zasadności powództwa, i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd Apelacyjny, który w wykonaniu zaleceń Sądu Najwyższego, uchylił wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 19 maja 2009 r. i postępowanie w sprawie umorzył.

Oceniając znaczenie prawne ustalonych okoliczności, Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie jest uzasadnione ani co do należności głównej, ani też co do odsetek. Sąd Okręgowy wskazał na zasady wypowiadania obowiązującej wcześniej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości, które zostały przyjęte w art. 77 – 81 powołanej ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz na znaczenie wniosku do Samorządowego Kolegium Odwoławczego, jak też cel postępowania sądowego wywołanego zaskarżeniem orzeczenia Kolegium oraz przybliżył skutki wyroku wydawane w takich sprawach. Wskazał ponadto na merytoryczne podstawy uzasadniające zamianę wysokości opłaty ze stawki 1 % - owej na 3 % - ową, a odnosząc obowiązujące w tym zakresie regulacje do okoliczności rozpoznawanej sprawy, Sąd Okręgowy podniósł, że wysokość opłaty obciążającej pozwaną z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości położonej przy ul. (...) w W., od dnia 1 stycznia 2006 r., została ustalona wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 29 września 2009 r., wydanym w sprawie III C 600/09, który stał się prawomocny w dacie oddalenia apelacji (...) W., wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 9 lipca 2010 r., wydanym w sprawie VI ACa 1449/09. Sąd Okręgowy wskazał, że ustalona w ten sposób opłata obowiązywała także w 2008 r. oraz że okoliczności ta powodowała, że powództwo o zapłatę należności głównej nie było uzasadnione i polegało oddaleniu oraz że cofnięcie pozwu o zapłatę tej należności nie zostało połączone ze zrzeczeniem się roszczenia, a brak zgody pozwanej na umorzenie postępowania spowodował, że pozew nie został skutecznie cofnięty oraz że zachodziła konieczność merytorycznego orzeczenia także co do podanej w pozwie kwoty 152157,87 zł.

Odwołując się do konstytutywnego charakteru wyroku określającego wysokość opłaty za użytkowanie wieczyste nieruchomości, Sąd Okręgowy w wskazał, że określona w ten sposób opłata, także za minione lata, w których na użytkowniku spoczywał obowiązek wnoszenie opłaty w dotychczasowej wysokości, stosownie do art. 78 ust. 4 powołanej ustawy, staje się wymagalna w dacie uprawomocnienia się takiego wyroku oraz że właścicielowi nieruchomości nie należą się odsetki za wcześniejszy okres. Według Sądu Okręgowego, w wypadku ustalenia, prawomocnym wyrokiem sądowym, opłaty w wysokości większej niż dotychczasowa, użytkownik jest zobowiązany do uzupełnienia brakującej jej części za poprzednie lata, nie ma natomiast podstaw do przyjęcia, aby został obciążony odsetkami od kwoty wpłacanej w wykonaniu wydanego wyroku. W konsekwencji za bezzasadne Sąd Okręgowy uznał również żądanie dotyczące zasądzenia odsetek od należności głównej za okres do 9 lipca 2010 r. O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniosła strona powodowa. Zaskarżając ten wyrok w części oddalającej odsetki od podanej w pozwie należności głównej za okres od dnia 1 kwietnia 2008 r. do dnia 9 lipca 2010 r., które strona powodowa wyliczyła na kwotę 43312,88 zł, skarżąca zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 73 ust. 2 zdanie drugie ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami w zw. z art. 80 ust. 1 i 2 i w zw. z art. 78 ust. 2 oraz art. 78 ust. 4 zdanie pierwsze, art. 71 ust. 4 tejże ustawy i art. 359 § 1 w zw. z art. 481 § 1 k.c. przez nieuzasadnione przyjęcie, że ustalenie z mocą wsteczną opłaty w niższej wysokości od opłaty obowiązującej do wydania wyroku, której pozwana nie opłacała we właściwej wysokości, pozbawiło stronę powodową prawa żądania zapłaty skapitalizowanych odsetek za okres poprzedzający wydanie wyroku ustalającego wysokość opłaty z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości. Apelacja został ponadto oparta na zarzucie naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 78 ust. 4 zdanie pierwsze w zw. z art. 73 ust. 2 zdanie drugie i art. 71 ust. 4 powołanej ustawy oraz art. 359 § 1 w zw. z art. 481 § 1 k.c. przez nieuzasadnione przyjęcie, że akcesoryjny charakter odsetek wyłącza prawo wierzyciela do żądania ich zapłaty przez dłużnika za okres toczenia się postępowania o ustalenie wysokości należnej opłaty, podczas którego pozwana miała obowiązek wnosić opłatę w dotychczasowej wysokości, a niewywiązywanie się z tej powinności spowodowało naliczenie odsetek i dawało podstawę stronie powodowej do ich dochodzenia w tej sprawie. Ostatni zarzut dotyczył przez Sąd Okręgowy naruszenie art. 354 § 1 k.c., art. 78 ust. 4 zdanie pierwsze w zw. z art. 73 ust. 2 zdanie i art. 71 ust. 4 powołanej ustawy i art. 359 § 1 w zw. z art. 481 § 1 k.c. przez wadliwe przyjęcie, że nieuiszczenie przez pozwaną opłaty rocznej w wysokości obowiązującej zanim zapadł wyrok ustalający niższą opłatę, nie pociąga za sobą żadnych skutków prawnych i pozbawia stronę powodową prawa żądania zapłaty odsetek od należności głównej, która nie został zapłacona w okresie, gdy na pozwanej spoczywał obowiązek regulowania opłaty w wysokość obowiązującej przed wydaniem wyroku ustalającego jej właściwą wysokość. Na podstawie opisanych zarzutów strona pozwana wnosiła o zmianę zaskarżonej części wyroku Sądu Okręgowego przez zasądzenie od pozwanej na rzecz strony powodowej kwoty 43312,88 zł tytułem skapitalizowanych odsetek od podanej w pozwie należności głównej za okres do daty jej wymagalności do dnia 9 lipca 2010 r. oraz o obciążenie pozwanej kosztami postępowania za obie instancje, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelację nie zasługiwała na uwzględnienie, a większość zawartych w niej zarzutów Sąd Apelacyjny ocenił w kategoriach oczywistej ich bezzasadności. Ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego były prawidłowe, nie były podważane w apelacji i w całości zostały przyjęte za podstawę faktyczną rozstrzygnięcia o jej zasadności. Istota zarzutów podniesionych i nadmiernie nawet rozbudowanych w apelacji sprowadzała się do zagadnienia prawnego dotyczącego wykładni art. 78 ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomości i może zostać ujęta w pytaniu, czy nieistnienie należności głównej z tytułu opłaty za użytkowanie wieczyste nieruchomości, przesądzone prawomocnym wyrokiem, którym obowiązująca wcześniej opłata ze skutkiem wstecznym została obniżona do jednej trzeciej poprzedniej jej wysokości, pozbawia właściciela prawa żądania zapłaty odsetek od pozostałych dwóch trzecich opłaty, których użytkownik nie regulował przed wydaniem wyroku, w szczególności w sytuacji, gdy z art. 78 ust. 4 powołanej ustawy wynika obowiązek wnoszenia opłaty w dotychczasowej wysokości, który dotyczy także okresu toczenia się postępowania zakończonego wyrokiem korzystnym dla powoda. Za koniecznością udzielenie pozytywnej odpowiedzi na postawione pytanie przemawiają trzy zasadnicze argumenty, a odmienne stanowisko strony powodowej nie zasługiwało na uwzględnienie.

Po pierwsze, formułując zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 78 ust. 4 powołanej ustawy, powiązany z innymi przepisami ustawy powołanymi w apelacji, strona powodowa wadliwe określiła zastosowanie tego przepisu i nie dostrzegła, że okoliczności tej sprawy nie dotyczą hipotezy zawartej w tym przepisie. Wskazać więc należy, że art. 78 ust. 4 ustawy zabezpiecza interesy użytkownika przed finansowymi skutkami nieuzasadnionego wypowiedzenia przez właściwy organ dotychczasowej wysokości opłaty i nie ma zastosowania do sytuacji, w której z wnioskiem o aktualizację opłaty występuje użytkownik wieczysty. Art. 78 ust. 4 ustawy zezwala na wnoszenie przez użytkownika opłaty w dotychczasowej wysokości w sytuacji, gdy została ona wypowiedziana przez właściciela, jeżeli użytkownik skorzystał z prawa do wystąpienia z wnioskiem uregulowanym w ust. 2 tego przepisu, czyli gdy wystąpił o ustalenie bezzasadności wypowiedzenia dotychczasowej opłaty przez właściwy organ do Samorządowego Kolegium Odwoławczego. Jest oczywiste, że użytkownik będzie zainteresowany skorzystaniem z tego uprawnienia w sytuacji, gdy opłata proponowana w wypowiedzeniu jest wyższa niż dotychczasowa. Niezależnie od ostatecznego wyniku postępowania przed Kolegium albo też postępowania sądowego, ustawodawca zezwolił, aby do zakończenia sprawy użytkownik wnosił opłatę w niższej wysokości. Nie ulega ponadto kwestii, że z tego powodu nie będzie obciążony odsetkami od kwoty, którą będzie musiał dopłacić, jeżeli przegra sprawę, także w postępowaniu sądowym.

W rozpoznawanej sprawie art. 78 ust. 4 ustawy nie miał zastosowania, ponieważ na podstawie art. 81 ustawy, to pozwana wystąpiła z wnioskiem o aktualizację opłaty, począwszy od 1 stycznia 2006 r. Z powołanego przepisu nie wynika jednak, w przeciwieństwie do art. 78 ustawy, aby występując z takim wnioskiem użytkownik miał obowiązek regulowania opłaty w dotychczasowej wysokości. Z ust. 4 art. 81 ustawy wynika natomiast, że nowa opłata obowiązuje od początku roku następnego w stosunku do rok, w którym użytkownik wystąpił z wnioskiem o jej aktualizację. Ponosząc opłatę w niższej wysokości niż dotąd obowiązująca, użytkownik działa więc na własne ryzyko. Jeżeli przegra sprawę, obowiązany będzie nie tylko do uzupełnienia brakującej części należności głównej, ale również do zapłacenia odsetek od kwoty, której nie uregulował we właściwym terminie. Jeżeli natomiast wygra sprawę i zostanie ustalona niższa opłata, nie będzie obowiązany do zapłacenia większej należności głównej, ani też odsetek za okres poprzedzający wydanie korzystnego dla niego wyroku. Odmienne stanowisko strony powodowej nie było uzasadnione już z tego powodu, że art. 78 ust. 4 ustawy w ogóle nie miał zastosowania w tej sprawie.

Po drugie, z niezakwestionowanych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 29 września 2009 r., wydanym w sprawie III C 600/09, który stał się prawomocny w dniu oddalenia przez Sąd Apelacyjny apelacji (...) W., czyli w dniu 9 lipca 2010 r., opłata za użytkowanie wieczystego nieruchomości przy ul. (...) w W. przez pozwaną, według stawki 1 % -owej, została ustalona od dnia 1 stycznia 2006 r. i obowiązywała w następnych latach, w tym w 2008 r., ponieważ przez żadną ze stron nie była podnoszona inna przyczyna jej podwyższenia, w tym powrotu do stawki 3% - owej. Podstawowe twierdzenie strony powodowej, jakoby za 2008 r. pozwana miała obowiązek regulowania opłaty według stawki 3 % - owej, nie odpowiadało prawdzie, a za stanowiskiem strony skarżącej nie przemawia nawet okoliczność, że wyrok ustalający opłatę według stawki 1 % -owej stał się prawomocny dopiero w roku 2010 r. Wskazać bowiem należy, że pozew w tej sprawie został wniesiony kilkanaście dni po wydaniu przez Sąd Najwyższy wyroku z dnia 24 marca 2011 r. którym uchylone do ponownego rozpoznania zostało postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 23 lutego 2010 r. wydane w sprawie VI ACa 815/09. Wytoczenie niniejszego powództwa było spowodowane nietrafną oceną przyczyn oraz skutków wydania przez Sąd Najwyższy powołanego wyroku, ale przede wszystkim należy podnieść, że pozew w rozpoznawanej sprawie został wniesiony kilka miesięcy po tym, jak uprawomocnił się wyrok Sądu Okręgowego z dnia 29 września 2009 r., wydany w sprawie III C 600/09, mocą którego sporna opłata została ustalona w sposób korzystny dla pozwanej, a przede wszystkim od 1 stycznia 2006 r. Wnosząc pozew w tej sprawie, strona skarżąca przeliczyła się z oceną skutków uchylenia postanowienia Sądu Apelacyjnego z dnia 23 lutego 2010 r., wydanego w sprawie ACa 815/09, a przede wszystkim nie dostrzegła, że wysokość opłaty za 2008 r. została dużo wcześniej przesądzona prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 29 września 2009 r. W dacie wniesienia pozwu nie było więc żadnych podstaw do twierdzenia, że pozwana miała obowiązek uregulować wyższą kwotę niż wynosiła opłata uiszczona przez pozwaną. Nie było więc podstaw faktycznych uzasadniających naliczenie odsetek od opłaty, która nie była należna i nie mogła stać się wymagalna. Odmienne stanowisko strony powodowej nie zasługiwało na uwzględnienie.

Trzeci argument uzasadniający oddalenie apelacji ma charakter ogólny i sprowadza się do odrzucenia możliwości naliczania odsetek od nieistniejącej należności, choćby brak obowiązku spełnienia świadczenia głównego wynikał z wydanego później wyroku, jednakże działającego ze skutkiem ex tunc. Należy opowiedzieć się za stanowiskiem, że nawet jeżeli odsetki zostały naliczone, a nawet zapłacone, spełnione z tego tytułu świadczenie musiałoby zostać uznane za nienależne, jeżeli późniejszym wyrokiem przesądzone zostałoby nieistnienie należności głównej. Bez należności głównej naliczenie odsetek jest niezasadne. Konieczność przyjęcia takiego stanowiska wynika z istoty oraz funkcji odsetek i znajduje potwierdzenie w powołanych w apelacji przepisach art. 359 § 1 k.c., a zwłaszcza wart. 481 § 1 k.c. Analiza bardzo dużego dorobku Sądu Najwyższego związanego z wykładnią tych przepisów wykazuje, że odsetki nie mogą być naliczane, jeżeli nie istnieje należności główna. Należy wskazać, że nieistnienie należności głównej całkowicie uniemożliwia określenie kwoty, od której odsetki miałyby zostać naliczone. Należy również zaznaczyć, że nieistnienie należności głównej nie pozwala na określenie daty, w której po stronie dłużnika powstał obowiązek jej zaspokojenia. Brak jest więc podstaw do ustalenia daty, od której odsetki miałby zostać naliczone na korzyść wierzyciela. W dalszej kolejności należy wskazać, że nieistnienie długu nie pozwala na to, aby odsetki mogły wypełnić swoją funkcję kompensacyjną, nie może bowiem ulegać kwestii, że ich celem jest ,, rekompensata typowego uszczerbku majątkowego doznanego przez wierzyciela wskutek pozbawienia go możliwości czerpania korzyści z należnego mu świadczenia pieniężnego ^,, (tak Sądu Najwyższy w wyroku z dnia 16 grudnia 2011 r., V CSK 38/11). Nieistnienie należności głównej nie pozwala także na to, aby odsetki wypełniły swoją funkcję waloryzacyjną, na którą Sąd Najwyższy wskazywał wielokrotnie. Przykładowo można wskazać na wyrok z dnia 17 czerwca 2010 r., III CSK 308/09. Analiza dostępnego orzecznictwa nie wykazuje, aby kiedykolwiek Sąd Najwyższy opowiedział się za poglądem, który z przekonaniem wartym lepszej sprawy usiłowała wykazać strona powodowa w uzasadnieniu rozpoznawanej apelacji. Prezentowany w niej pogląd był jednak z gruntu wadliwy i nie zasługiwał na uwzględnienie.

Oddalenie apelacji uzasadniało obciążenie strony powodowej kosztami postępowania apelacyjnego, poniesionymi przez pozwaną. Na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. i przy zastosowaniu §13 ust. 1 pkt 2 w zw. z §6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokacie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, Sąd Apelacyjny zasądził od (...) W. na rzecz spółki (...) ^,, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. kwotę 1800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym. Uwzględniona została stawka minimalna przewidziana dla spraw o zasądzenie świadczenia i podana w apelacji wartości przedmiotu zaskarżenia.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów i art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.