Pełny tekst orzeczenia

Sygnatura akt II C 96/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Łódź, dnia 27 maja 2014 r.

Sąd Okręgowy w Łodzi II Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący:p.o. S.S.O. Paweł Filipiak

Protokolant:Sylwia Lewy

po rozpoznaniu w dniu 13 maja 2014 r. w Łodzi

sprawy z powództwa J. W. (1) i J. W. (2)

przeciwko Zakładom Produkcji (...)P.” Spółdzielni Pracy w Ł. w likwidacji

o ustalenie i zapłatę

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza od J. W. (1) i J. W. (2) na rzecz Zakładów Produkcji (...) Spółdzielni Pracy w Ł. w likwidacji kwotę 7.200 (siedem tysięcy dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego udzielonego stronie pozwanej z urzędu.

Sygn. akt II C 96/13

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 18 stycznia 2013 roku J. i J. W. (2) wystąpili przeciwko Spółdzielni Pracy (...) w Ł. w likwidacji o ustalenie nieważności umowy notarialnej z dnia 2 września 1991 roku, zasądzenie kwoty 50.000 zł wpłaconej stronie pozwanej w wykonaniu tej umowy, a nadto kwoty 1.900.000 zł tytułem naruszenia dóbr osobistych oraz 50.000 zł na rzecz fundacji (...)Pismem z dnia 3 marca 2014 roku powodowie zmodyfikowali i sprecyzowali zakres swoich żądań w ten sposób, że wnieśli o stwierdzenie nieważności wskazanej umowy na podstawie art. 387 § 1 k.c., jako świadczenia obiektywnie niemożliwego, a nadto o zasądzenie kwoty 50.000 zł tytułem zwrotu zaliczki uiszczonej w ramach umowy oraz kwoty 1.500.000 zł tytułem odszkodowania, którego wysokość wynika z korzyści uzyskanych przez stronę pozwaną z umowy oraz zobowiązań powodów wynikłych z nieskutecznych prób wzruszenia tejże umowy (pozew, k. 2 – 3; pismo, k. 270).

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa (odpowiedź na pozew, k. 54 – 58).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Teren nieruchomości objętych księgami wieczystymi KW nr (...) został kupiony od osób fizycznych przez Skarb Państwa, jego część została na podstawie decyzji nr (...) z dnia 30 listopada 1976 roku przekazana Zakładom (...) w budowie w Ł. w odpłatne użytkowanie, na czas nieokreślony. Teren przekazany Zakładom (...) w budowie w Ł. obejmował teren przy ul. (...) w części o pow. 9.545 m2 z nieruchomości objętej księgą wieczystą Kw nr (...), oznaczony jako działki nr (...), przy ul. (...) o powierzchni 8.541 m2 z nieruchomości objętej księgą wieczystą Kw (...), oznaczony jako działki (...), przy ul. (...) o powierzchni 23.409 m2 z nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) i oznaczony jako działki nr (...) (okoliczność bezsporna).

Na podstawie Zarządzenia nr (...)Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 22 styczna 1982 roku, Zakłady (...) w Ł. i Zakłady (...) w budowie w Ł. uległy połączeniu z dniem 1 stycznia 1982 roku. Połączenie przedsiębiorstw nastąpiło w ten sposób, że Zakłady (...) w Ł. przejęły cały majątek Zakładów (...) w budowie w Ł., według stanu ustalonego bilansem tego przedsiębiorstwa, sporządzonym na dzień 31 grudnia 1981 roku. Przedsiębiorstwu przydzielono do prowadzenia m.in. Zakład w budowie w Ł. przy ul. (...) (okoliczność bezsporna).

Dnia 10 kwietnia 1984 roku pomiędzy Zakładami (...) w Ł. ul. (...) i Spółdzielnią Pracy (...) w Ł. ul. (...) zawarta została umowa przekazania - przejęcia niezakończonego obiektu inwestycyjnego - budynku administracyjno - socjalnego wraz z częścią gruntu o powierzchni około 2,5 ha, położonego przy ulicy (...) w Ł. (okoliczność bezsporna, umowa, k. 6).

Podstawą prawną umowy była uchwała Nr 120/83 Rady Ministrów z dnia 16 września 1983r. (okoliczność bezsporna, wyrok z uzasadnieniem sprawie II C 320/97 SO w Łodzi k. 154 – 169).

Wartość nakładów inwestycyjnych na przekazywany obiekt - budynek administracyjno - socjalny strony określiły na kwotę 38.273.662 zł (okoliczność bezsporna).

Na gruncie znajdowały się także inne nakłady poczynione przez Zakłady (...) w Ł., np. w postaci zbiornika na wodę w ramach zabezpieczenia przeciwpożarowego (okoliczność bezsporna).

Spółdzielnia nie zapłaciła Zakładom (...) im. A S. w Ł. za nakłady poniesione na budowę zbiornika wody. Zbiornik ten nie został też opisany i umieszczony w spisie inwentaryzacyjnym sporządzonym przez Spółdzielnię

(okoliczność bezsporna: wyrok z uzasadnieniem sprawie II C 320/97 SO w Łodzi k. 154 - 169).

Grunt, który przejęła na mocy tej umowy Spółdzielnią Pracy (...) w Ł. stanowił własność Skarbu Państwa (okoliczność bezsporna).

Na gruncie przejętym od Zakładów im. A. (...), Spółdzielnia wzniosła z własnych środków magazyn, kończąc jego budowę w roku 1990 (okoliczność bezsporna).

Dnia 6 maja 1991 roku pomiędzy J. W. (2) a Spółdzielnią Pracy (...), reprezentowaną przez Zarząd doszło do zawarcia umowy wstępnej sprzedaży obiektu inwestycyjnego w budowie, położonego przy ulicy (...) za kwotę 2.200.000.000 st. złotych. Cena miała być zapłacona w dwóch równych ratach- z rozbiciem pierwszej raty na zaliczkę w kwocie 500 milionów starych złotych. Kupujący nabywał inwestycję wraz z terenem przyległym, z wyłączeniem terenu oznaczonego wymiarami 8 metrów od strony południowej i 10 metrów od strony wschodniej istniejącego obiektu magazynowego (okoliczność bezsporna).

Dnia 2 września 1991 roku została zawarta w formie aktu notarialnego umowa, mocą której uprawnieni do reprezentowania pozwanej Spółdzielni
członkowie Zarządu J. D. i E. W. sprzedali J. W. (2) przysługujące Spółdzielni prawa i roszczenia z tytułu wybudowania obiektu inwestycyjnego Zakładu Produkcji (...), znajdującego się na gruncie Skarbu Państwa w Ł. przy ulicy (...) za kwotę 2.200.000.000 starych złotych. Część ceny w wysokości 500.000.000 starych złotych została uiszczona przed podpisaniem aktu, pozostała kwota 1.700.000.000 starych złotych miała być zapłacona do 30 września 1991 roku. W § 4 tej umowy zapisano, że przedmiot umowy został kupującemu wydany w dniu 6 maja 1991r. stosowanie do protokołu wprowadzającego z tej daty (umowa, k. 4 – 5).

Przedmiotem umowy nie były:

-

prawa i roszczenia z tytułu wybudowania magazynu przez Spółdzielnię, ponieważ spowodowałoby to definitywnie zakończenie działalności Spółdzielni,

-

ani też prawa i roszczenia do zbiornika wody, ponieważ Spółdzielnia nie zapłaciła za te nakłady Zakładom im. A. (...) w dacie zawierania umowy z dnia 10 kwietnia 1984 r. (okoliczność bezsporna: wyrok z uzasadnieniem sprawie II C 320/97 SO w Łodzi k. 154 - 169).

W dacie zawarcia umowy, powód J. W. (2) wręczył w obecności notariusza, Zarządowi Spółdzielni na zapłacenie należności z umowy, weksle, które okazały się bez pokrycia. Weksle zostały powodowi przez Spółdzielnię zwrócone (okoliczność bezsporna).

W dniu 2 października 1991r. pozwana Spółdzielnia złożyła w Sądzie Rejonowym w Łodzi wniosek o nadanie klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu z dnia 2 września 1991r. (rep. A nr (...)) w zakresie, w którym J. W. (2) zobowiązał się do zapłaty na rzecz Spółdzielni kwoty 1.700.000.000 starych złotych. Sprawa została zarejestrowana pod sygnaturą akt II Co 101/91 (okoliczność bezsporna).

Zakłady (...) nabyły wieczyste
użytkowanie gruntów i własność budynków z mocy samego prawa z dniem 5 grudnia 1990 roku, co z kolei potwierdził Wojewoda (...) decyzją z dnia 26 marca 1992 roku. Wojewoda (...) decyzją tą stwierdził nabycie z mocy prawa przez Zakłady (...) prawa użytkowania wieczystego gruntu o powierzchni 14072 m 2 w odniesieniu do działek (...) położonych w Ł. oraz nabycie własności budynków na tym gruncie. Odmówił natomiast uwłaszczenia w/w Zakładów nieruchomościami oznaczonymi jako działki (...). W uzasadnieniu decyzji wskazano, że niezakończony obiekt budowlany został przekazany Spółdzielni Pracy (...) umową z dnia 10 kwietnia 1984 roku, a Spółdzielnia bez uregulowania stanu prawnego aktem notarialnym z dnia 2 września 1991 roku sprzedała prawa i roszczenia J. W. (2) (decyzja, k. 197 – 199).

W dniu 23 listopada 1993 roku została podpisana w formie aktu notarialnego umowa, na podstawie której likwidator Zakładów (...) w Ł. sprzedał powodowi i jego żonie, powódce J. W. (1) udział wynoszący 1/10 część, a D. W. udział wynoszący 9/10 części przysługującego reprezentowanym przez niego Zakładom prawa wieczystego
użytkowania działek nr (...). W dniu podpisania aktu strony oświadczyły, że na w/w działkach znajdują się budynki i budowle, do których prawa i roszczenia nabył J. W. (2) od Zakładów Produkcji (...) na mocy aktu notarialnego, sporządzonego w dniu 2 września 1991 roku. Oświadczyły także, że wydanie nabywcom działek już nastąpiło, przy czym kupujący zobowiązali się - w przypadku wystąpienia w przyszłości sporu między nimi a Zakładem Produkcji (...) w likwidacji co do praw i roszczeń z tytułu wybudowania tzw. obiektu magazynowego i uzyskania prawomocnego wyroku przyznającego te prawa i roszczenia Zakładom Produkcji (...) w likwidacji - geodezyjnego wyłączenia z nabytego prawa użytkowania wieczystego gruntów terenu, na którym posadowiony był obiekt magazynowy i cesji praw do gruntu na nabywcę (okoliczność bezsporna: wyrok z uzasadnieniem sprawie II C 320/97 SO w Łodzi k. 154 - 169).

Minister Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa decyzją z dnia 9 września 1994 roku odmówił stwierdzenia nieważności decyzji Wojewody (...) z dnia 26 marca 1992 roku w przedmiocie nabycia przez Zakłady (...) wieczystego użytkowania gruntów i własności budynków z mocy samego prawa z dniem 5 grudnia 1990 roku.

Wyrokiem z dnia 11 lipca 1996 roku, wydanym w sprawie I S.A. 2046/94 Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę Zakładów Produkcji (...)- Spółdzielni Pracy w Likwidacji na decyzję Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 9 września 1994 roku (okoliczność bezsporna).

W dniu 5 listopada 2004 r. Wojewoda (...) zobowiązany postanowieniem Ministra Infrastruktury z dnia 15 września 2004r. dokonał oględzin nieruchomości z udziałem przedstawicieli Ministra Skarbu Państwa, Prezydenta Miasta Ł. , byłego likwidatora (...), J. D. likwidatora wierzyciela, małżeństwa L. i J. O. oraz powodów. Celem oględzin było ustalenie, jakie budynki istniały na uwłaszczonym gruncie w Ł. przy ul. (...) oznaczonym jako działki (...) w dniu 5 grudnia 1990r., z wykazaniem położenia tych budynków na mapie. Uczestnicy oględzin ustalili, że nakłady poczynione na budowę podziemnego zbiornika wody poniosły z środków własnych (...) i. A. S., natomiast umowa z dnia 10 kwietnia 1984r. dotyczyła jedynie budynku administracyjno-socjalnego (okoliczność bezsporna: wyrok z uzasadnieniem sprawie II C 18/05 SO w Łodzi k. 115 - 132).

Budynek magazynowy znajduje się na działkach (...), którymi uwłaszczono (...) im. A. (...) (okoliczność bezsporna).

Pomiędzy Zakładami im. A. (...) a powodową nie toczył się proces o zwrot nakładów na budynek magazynowy. (...) im. A S. nie występowały przeciwko powodom z żądaniem opuszczenia nieruchomości (okoliczność bezsporna).

Również powodowie, w toku postępowań administracyjnych, próbowali wielokrotnie wzruszyć decyzję Wojewody (...) z dnia 26 marca 1992 roku. Próby te okazały się bezskuteczne (okoliczność bezsporna, schemat postępowań, k. 411).

W szczególności D., J. i J. W. (2) wnioskiem z dnia 12 lutego 2004r. wystąpili o stwierdzenie na podstawie art. 156§ 2 k.p.a. w związku z art. 156§ 1 pkt 7 k.p.a. wydania z naruszeniem prawa decyzji Wojewody (...) z dnia 26 marca 1992 r. oraz decyzji Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 9 września 1994 r. odmawiającej stwierdzenia nieważności decyzji z dnia 26 marca 1992 r. Decyzjami z dnia 11 maja 2004r. oraz dnia 2 lipca 2004r. Minister Infrastruktury odmówił stwierdzenia, że przedmiotowa decyzja została wydana z naruszeniem przepisów prawa. Skarga D., J. i J. W. (2) na decyzję Ministra Infrastruktury została oddalona prawomocnym wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z dnia 3 kwietnia 2006 r. (okoliczność bezsporna).

Po ponownym rozpoznaniu sprawy na wniosek J. i J. W. (2) Minister Infrastruktury decyzją z dnia 24 maja 2011 r. odmówił stwierdzenia wygaśnięcia decyzji Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 9 września 1994 r., decyzję tę utrzymał następnie w mocy własną decyzją z dnia 28 czerwca 2011 r. Minister Infrastruktury podniósł, że zarówno decyzja uwłaszczeniowa, jak i decyzja z dnia 9 września 1994 r. pozostają w obiegu prawnym a orzekające w sprawie sądy administracyjnej nie wskazały na nieistnienie decyzji uwłaszczeniowej (okoliczność bezsporna).

D., J. i J. W. (2) wnieśli także o wznowienie postępowania administracyjnego zakończonego decyzją z dnia 26 marca 1992 r. oraz stwierdzenia wydania tej decyzji z naruszeniem prawa. Decyzją z dnia 16 grudnia 2004 r. Wojewoda (...) odmówił wszczęcia postępowania w sprawie w trybie wznowienia. Przedmiotowa decyzja została uchylona decyzją Ministra Infrastruktury z dnia 17 lutego 2005 r. wydaną na skutek odwołania złożonego przez powodów. Decyzja Ministra Infrastruktury została z kolei zaskarżona przez likwidatora Spółdzielni Pracy (...), a jego skargę oddalił Wojewódzki Sąd Administracyjny na mocy wyroku z dnia 3 kwietnia 2006 r. wydanego w sprawie I SA/Wa 678/05 (okoliczność bezsporna).

Decyzją z dnia 14 czerwca 2005 r. Wojewoda (...) ponownie odmówił wszczęcia postępowania w sprawie wznowienia postępowania uwłaszczeniowego. Decyzję tę zaskarżyli powodowie, a postanowieniem z dnia 27 lipca 2005 r. Minister Infrastruktury zawiesił postępowanie w sprawie rozpatrzenia odwołania powodów. Pismem z dnia 25 maja 2006 r. powodowie cofnęli odwołanie od decyzji z dna 14 czerwca 2005 r. a Minister Budownictwa umorzył postępowanie odwoławcze (okoliczność bezsporna).

Na mocy decyzji z dnia 17 sierpnia 2005 r. Wojewoda (...) z urzędu na podstawie art. 155 k.p.a. za zgodą stron zmienił decyzję Wojewody (...) z dnia 26 marca 1992 r. w ten sposób, że stwierdził nabycie prawa własności budynków i urządzeń znajdujących się na uwłaszczonym gruncie w dniu 5 grudnia 1990 r. w postaci budynku administracyjno-socjalnego, magazynu, zbiornika na wodę i ogrodzenia od ul. (...) wraz z bramą wjazdową. Pozostała treść decyzji pozostała bez zmian.

Na skutek odwołania wniesionego przez powodów od decyzji Wojewody (...) z dnia 17 sierpnia 2005 r., Minister Transportu i Budownictwa w orzeczeniu z dnia 28 grudnia 2005 r. stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji z uwagi na brak bezwarunkowej zgody stron na zmianę decyzji. Po ponownym rozpoznaniu sprawy na wniosek powodów Minister decyzją z dnia 16 kwietnia 2007 r. utrzymał w mocy zakwestionowane orzeczenie.

Wyrokiem z dnia 9 listopada 2007 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w sprawie I SA/Wa 850/07 oddalił skargę powodów stwierdzając dodatkowo rażące naruszenie prawa w decyzji z dnia 17 sierpnia 2005 r. polegające na tym, że decyzja deklaratoryjna nie podlegała zmianie w trybie art. 155 k.p.a. (okoliczność bezsporna).

Wyrokiem z 27 października 2011 r, sygn. akt I SA/Wa 878/11, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę J. W. (1) i J. W. (2) na decyzję Ministra Infrastruktury z 5 kwietnia 2011 r. utrzymującą w mocy w decyzję tegoż organu z 28 stycznia 2011 r. J. i J. W. (2) wystąpili o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej decyzją z 28 grudnia 2005 r., wskazując jako podstawę art. 145 § 1 pkt 2 k.p.a. i wyjaśniając, że przestępstwem było, iż w żadnym postępowaniu przed wydaniem decyzji nie byli pouczeni o prawie wypowiedzenia się w sprawie. Minister Infrastruktury, postanowieniem z 9 listopada 2010 r. wznowił postępowanie i decyzją z 28 listopada 2011 r. odmówił uchylenia decyzji z 28 grudnia 2005 r., wyjaśniając, że o przestępstwie można mówić wtedy, gdy zostało ono stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu, a z akt sprawy nie wynika, aby decyzja z 28 grudnia 2005 r. została wydana w wyniku przestępstwa lub na podstawie dokumentu wydanego w wyniku przestępstwa popełnionego. Decyzję tę utrzymał w mocy decyzją z 5 kwietnia 2011 r. Skarga kasacyjna od wyroku z 27 października 2011 r, sygn. akt I SA/Wa 878/11, Wojewódzkiego Sąd Administracyjny w Warszawie został oddalona w dniu 29 stycznia 2014r. przez Naczelny Sąd Administracyjny .

NSA wskazał w uzasadnieniu wyroku skarżący całe odwołanie opierają na mniemaniu, że decyzja uwłaszczeniowa jest nieistniejąca, a co za tym idzie wszystkie orzeczenia związane z tą decyzją, w tym postanowienie Ministra Infrastruktury z 9 listopada 2010 r. o wznowieniu postępowania, są nieistniejące, zatem nieważne. Jest to jednak tylko błędne przekonanie skarżących, bowiem orzeczenie administracyjne dotąd istnieje w obrocie prawnym dopóki nie zostanie z niego wyeliminowane. To nie przekonanie o nieistnieniu decyzji powoduje to nieistnienie, ale inna decyzja wykluczająca ją, wydana w trybach właściwych dla wzruszenia decyzji ostatecznych (okoliczność bezsporna).

Minister Infrastruktury i Rozwoju odpowiedzi na pismo z dnia 3 lutego 2014r. J. D. likwidatora Zakładów Produkcji (...) w Ł. poinformował, iż decyzja Wojewody (...) z dnia 26 marca 1992 r. (...)stwierdzająca nabycie z dniem 5 grudnia 1990 r. przez Zakłady (...) w likwidacji prawa użytkowania wieczystego gruntu położonego w Ł. przy ul. (...), oznaczonego jako działki nr (...) o łącznej pow. 14072 m ( 2) oraz nieodpłatne nabycie własności budynku znajdującego się na tym gruncie, a także odmawiająca stwierdzenia nabycia przez ww. Zakłady prawa użytkowania wieczystego gruntu oznaczonego jako działki nr (...) nie została do chwili obecnej wyeliminowana z obrotu prawnego w żadnym z nadzwyczajnych trybów wzruszania decyzji administracyjnych, jak również nie stwierdzono wydania jej z naruszeniem prawa (okoliczność bezsporna).

Między stronami toczyło się wiele postępowań sądowych, których celem było wzruszenie umowy z dnia 2 września 1991 roku. W szczególności w sprawach rozpoznanych w Sądzie Okręgowym w Łodzi pod sygn. X GC 4484/91, II C 18/05, II C 1053/09, II C 498/97, II C 808/11 oraz II C 1231/13 zapadały wyroki oddalające powództwa o pozbawienie wykonalności tytułu w postaci aktu notarialnego obejmującego przedmiotową umowę. Dodatkowo w sprawie II C 856/05 oddalono powództwo o ustalenie nieważności umowy, z powołaniem się na niewłaściwą reprezentację pozwanej Spółdzielni przy zawieraniu umowy (okoliczności bezsporne).

Ustalony przez sąd stan faktyczny w sprawie był zasadniczo bezsporny między stronami. Ustalenia te dokonane zostały w główniej mierze na podstawie dokumentów zgromadzonych w niniejszej sprawie oraz w pozostałych sprawach toczących się między stornami. Okoliczności te nie były przez strony kwestionowane.

Sąd zważył:

Powództwo, jako bezzasadne zostało przez sąd oddalone.

Zasadniczym żądaniem pozwu jest ustalenie nieważności umowy notarialnej z dnia 2 września 1991 roku z uwagi na obiektywną niemożliwość świadczenia wynikającą z tejże umowy. Zgodnie bowiem z przepisem art. 387 § 1 k.c. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna. Dodatkowo w dniu 22 kwietnia 2014 roku powód J. W. (2) złożył oświadczenie powołujące się na nieważność umowy z uwagi na błąd co do prawa, a mianowicie nieznajomość przepisów powodujących nieistnienie jakiejkolwiek wierzytelności, którą powodowie mogliby nabyć (oświadczenie, k. 441).

Kwestionowana przez powodów umowa jest umową, na podstawie której powodowie nabyli od strony pozwanej przysługujące jej prawa i roszczenia z tytułu wybudowania obiektu inwestycyjnego Zakładu Produkcji (...) na gruncie Skarbu Państwa położonym w Ł. przy ul. (...). Umowa o takiej treści nie ma żadnych konsekwencji w zakresie stosunków prawa rzeczowego, stanowi bowiem umowę zobowiązaniową dotyczącą obrotu określonymi wierzytelnościami. Podkreślić tu należy, iż w umowie nie są wskazane żadne konkretne wierzytelności, konkretne tytuły prawne, ani podmioty, co do których Spółdzielnia Pracy (...) posiadała wierzytelności. Uznać zatem trzeba, że przedmiotem obrotu były wszelkie wierzytelności (roszczenia i prawa) strony pozwanej z tytułu wybudowania określonych naniesień na gruncie. W tej sytuacji wszelkie zarzuty powodów dotyczące tego, kto w chwili zawierania umowy był użytkownikiem wieczystym przedmiotowego gruntu, jakie były relacje pomiędzy przedsiębiorstwami państwowymi posiadającymi ten grunt uprzednio, mają jedynie marginalne znaczeni dla oceny zasadności powództwa.

Ogólnie stwierdzić trzeba, iż materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie pozwala stwierdzić, by umowa z dnia 2 września 1991 roku była nieważna.

Przede wszystkim, decyzja Wojewody (...) z dnia 26 marca 1992 r. stwierdzająca nabycie z dniem 5 grudnia 1990 r. przez Zakłady (...) w likwidacji prawa użytkowania wieczystego gruntu położonego w Ł. przy ul. (...), oznaczonego jako działki nr (...) o łącznej pow. 14072 m 2 oraz nieodpłatne nabycie własności budynku znajdującego się na tym gruncie, a także odmawiająca stwierdzenia nabycia przez ww. Zakłady prawa użytkowania wieczystego gruntu oznaczonego jako działki nr (...) nie została do chwili obecnej wyeliminowana z obrotu prawnego. Sąd powszechny rozpoznając sprawę nie może stwierdzić nieważności, czy też nieistnienia tej lub innych decyzji administracyjnych, które kreują stan prawny przedmiotowej nieruchomości.

Ponadto, brak jest jakichkolwiek przesłanek do uznania, że umowa z dnia 10 kwietnia 1984 roku zawarta pomiędzy Zakładami (...) w Ł. i Spółdzielnią Pracy (...) w Ł. dotycząca przekazania - przejęcia niezakończonego obiektu inwestycyjnego - budynku administracyjno - socjalnego wraz z częścią gruntu o powierzchni około 2,5 ha, położonego przy ulicy (...) w Ł., za zwrotem nakładów poniesionych przez Zakłady (...) na ten obiekt, jest nieważna. Umowa ta stanowiła przekazanie w zarząd określonego obiektu budowlanego, pomiędzy dwiema jednostkami państwowymi. Przeniesienie zarządu budynku, pomimo sformułowania zwartego w samej umowie z dnia 10 kwietnia 1984 roku, nie przeniosło własności gruntu (brak formy aktu notarialnego). Mocą tej umowy do zbycia wierzytelności z tytułu nakładów na grunt. Strony określiły wartość tych nakładów, a więc wierzytelności - na kwotę 38.273.662 zł. Po zawarciu tej umowy pozwana kontynuowała inwestycję, co powiększyło wartość całej wierzytelności z tytułu nakładów poczynionych na gruncie. Trudno w tej umowie dopatrzyć się naruszenia przepisów prawa. Ewentualny brak uwłaszczenia Zakładów A. S. na gruncie, na którym posadowiono zakład produkcji zabawek nie przesądza o tym, że podmiot ten nie miał żadnej wierzytelności z tytułu poniesienia na gruncie nakładów do właściciela gruntu i to, że następnie ta wierzytelność nie mogła być przedmiotem obrotu między kolejnymi podmiotami, które z jakiś względów liczyły na nabycie praw do gruntu.

Wskazane okoliczności dają podstawę do odmowy uznania umowy z dnia 2 września 1991 roku za nieważną. Przedmiotem umowy był obrót wierzytelnością z tytułu poniesienia przez Spółdzielnię nakładów na gruncie Skarbu Państwa w postaci inwestycji Zakładu Produkcji (...). Nakład taki został poniesiony przez stronę pozwaną na gruncie, a strona powodowa w żaden sposób nie udowodniła, ani nawet nie twierdziła by było inaczej. Pozwana Spółdzielnia nie zbywała zabudowanej nieruchomości, a tylko wierzytelność o zwrot nakładów. Nabywca tego rodzaju wierzytelności ma roszczenie do każdoczesnego właściciela gruntów o zwrot równowartości tych nakładów. Kwestionowana przez powodów umowa dotyczy zatem obrotu wierzytelnością z tytułu zwrotu nakładów i ostatecznie nie musi być tak, że nabywca wierzytelności w przyszłości nabędzie jakiekolwiek prawo do gruntu, a brak tego prawa nie przesądza sam w sobie o braku możliwości dochodzenia zaspokojenia wierzytelności. Niewątpliwy fakt istnienia po stronie pozwanej wierzytelności z tytułu budowy obiektu inwestycyjnego (skoro budowa taka miała miejsce na cudzym gruncie), w połączeniu z ogólnym sformułowaniem umowy, wskazującym na sprzedaż wszelkich wierzytelności strony pozwanej, dotyczących wybudowania obiektu inwestycyjnego, nie pozwala w żaden sposób na uznanie, iż obrót dotyczył wierzytelności nieistniejących, a zatem by zaistniała obiektywna niemożliwość świadczenia skutkująca nieważnością umowy. Jeszcze raz podkreślić tu trzeba, że wszelkie rozważania co do stanu prawnego gruntu przy ul. (...), formy posiadania tegoż gruntu przez przedsiębiorstwa państwowe, bądź zmian i przekształceń w formie tych przedsiębiorstw, nie ma dla sprawy znaczenia, albowiem kwestionowana umowa dotyczy tylko stosunków z zakresu prawa zobowiązań, a nie prawa rzeczowego.

Nie ma tym samym jakichkolwiek podstaw do uznania, że oświadczenia powodów przy zawieraniu umowy z 2 września 1991 roku złożone zostało pod wpływem błędu. Zgodnie z przepisami art. 84 § 1 i 2 k.c. w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli, przy czym można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny). Powodowie dopatrują się swojego błędu w złym zidentyfikowaniu stosunków własnościowych przedmiotowej nieruchomości. Nie wchodząc nawet w dokładniejszą analizę okoliczności przez powodów przytoczonych stwierdzić trzeba, że ich rzekomy błąd – jako dotyczący okoliczności irrelewantnych dla ważności i skuteczności umowy – nie może zostać zakwalifikowany jako błąd co do treści czynności prawnej, ani jako błąd istotny. Powodowie nabyli wierzytelność, trudno zatem uznać, że informacje co do osoby właściciela nieruchomości mogłyby wpłynąć na złożenie przez nich oświadczenia woli, chyba że mamy tu do czynienia z błędną decyzją w znaczeniu biznesowym, co oczywiście nie stanowi błędu w rozumieniu art. 84 k.c.

Ostatecznie z uwagi na brak jakichkolwiek podstaw do uznania nieważności umowy z dnia 2 września 1991 roku, powództwo w tym zakresie zostało oddalone.

Powyższe przesądza również o oddaleniu powództwa o zapłatę. Skoro umowa była ważna, to świadczenia wykonane z jej tytułu (wpłata kwoty 50.000.000 starych złotych) były należne i nie ma podstaw do ich zwrotu. Nie ma również jakichkolwiek podstaw do zasądzania odszkodowania, czy to z tytułu szkody majątkowej (jak to zostało ostatecznie sprecyzowane), czy naruszenia dóbr osobistych (zadośćuczynienie - według pierwotnego żądania pozwu), a to z uwagi na brak jakiejkolwiek przesłanki do uwzględnienia takich roszczeń. Przede wszystkim brak bezprawności w działaniach strony pozwanej, a ponad to powodowie w żaden sposób nie udowodnili, ani nawet nie sprecyzowali, na czym miała by polegać poniesiona przez nich szkoda.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., obciążając nimi powodów jako stronę przegrywającą spór częściowo w zakresie kosztów zastępstwa procesowego dla pozwanej Spółdzielni, która korzystała z pomocy prawnej pełnomocnika wyznaczonego z urzędu. W ocenie sądu nie było podstaw do odstąpienia od nałożenia na powodów obowiązku zwrotu kosztów postępowania, skoro zdecydowali się na wytoczenie kolejnego już powództwa zmierzającego do zakwestionowania przedmiotowej umowy, mimo przegrania dotychczasowych spraw. Nie było przy tym, w ocenie sądu, podstaw do zasądzenia kosztów wynagrodzenia pełnomocnika z uwzględnieniem podatku VAT, albowiem takie orzeczenie spowodowałoby rozróżnienie sytuacji strony przegrywającej proces, w którym druga strona reprezentowana jest przez pełnomocnika z wyboru (koszty bez podatku VAT) i z urzędu; rozróżnienie takie nie znajduje zaś oparcia w przepisach art. 98 i następnych k.p.c.