Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 sierpnia 2014r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bohdan Bieniek (spr.)

Sędziowie: SA Maria Jolanta Kazberuk

SA Piotr Prusinowski

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 sierpnia 2014 r. w B.

sprawy z odwołania S. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji wnioskodawcy S. P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 listopada 2013 r. sygn. akt III U 943/13

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Ostrołęce, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu.

III AUa 228/14

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. decyzją z 25 kwietnia 2013r., wydaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odmówił S. P. prawa do emerytury.

S. P. wniósł odwołanie od tej decyzji i domagał się jej zmiany poprzez przyznanie prawa do emerytury, gdyż spełnia wszelkie przesłanki do uzyskania tego świadczenia.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce wyrokiem z dnia 28 listopada 2013 roku oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy ustalił, iż S. P. urodził się dnia (...) i 04.03.2013r. złożył do pozwanego wniosek o emeryturę z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Po rozpoznaniu tego wniosku ZUS uznał, że S. P. na dzień 01.01.1999r. legitymuje się ogólnym stażem pracy w rozmiarze 22 lata, 8 miesięcy i 19 dni, a pracą w szczególnych warunkach w rozmiarze 6 lat, 11 miesięcy i 24 dni.

Następnie Sąd pierwszej instancji wskazał, że podstawę prawną ubiegania się o prawo do wcześniejszej emerytury jest art.184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń (tekst jedn. Dz. U. z 2009r., Nr 153, poz.1227 ze zm.) w zw. z §4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze(Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Zgodnie z treścią powyższych przepisów prawo do emerytury przysługuje ubezpieczonemu urodzonemu po 31.12.1948r., jeżeli: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn, - nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego lub złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w OFE, za pośrednictwem Zakładu na dochody budżetu państwa, w dniu 01.01.1999r. udowodnił 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się zatem do okoliczności, czy odwołujący zgromadził na dzień 01.01.1999r. ogólny staż pracy w rozmiarze 25 lat i czy pracował w szczególnych warunkach przez 15 lat.

Sąd Okręgowy ustalił, iż ZUS uznał odwołującemu okres pracy w szczególnych warunkach wynikający ze świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach wydanego przez (...) S.A. w W. (k.8 a.e.). Ze świadectwa tego wynika, że odwołujący pracował w szczególnych warunkach w okresie od dnia 27.03.1984r. do dnia 30.04.1994r. Okres ten wynosi 10 lat, 1 miesiąc i 5 dni. Przy czym jak wynika z zaskarżonej decyzji - ZUS w ramach tego świadectwa nie uwzględnił następujących okresów: od dnia 28.08.1989r. do dnia 31.12.1991r. i od dnia 02.04.1993r. do dnia 30.08.1993r., gdyż z przedłożonych kart wynagrodzeń wynika, że w w/w okresach odwołujący przebywał na budowie eksportowej i brak dokumentów potwierdzających to zatrudnienie. Nadto ZUS nie uznał okresu od dnia 01.01.1994r. do dnia 30.04.1990r., gdyż za w/w okres brak wykazu okresów nieskładkowych, a z przedłożonych kart wynagrodzeń wynika, że przebywał na zwolnieniu lekarskim.

Nadto Sąd I instancji podał, że w przedmiotowym postępowaniu odwołujący wskazywał, że oprócz w/w okresu pracował w szczególnych warunkach w następujących okresach:

- od dnia 14.11.1978r. do dnia 31.07.1979r. w Przedsiębiorstwie Produkcji i (...) w N. (k.17 a.r.);

- od dnia 01.10.1994r. do dnia 31.07.1995r. w Przedsiębiorstwie Budownictwa i Usług (...) w W. (k.25 a.r.);

- od dnia 01.02.1996r. do dnia 30.11.2011r. w Przedsiębiorstwie Produkcyjno-Handlowo-Usługowym (...) w L..

Sąd pierwszej instancji zsumował powyższe okresy, które łącznie od dnia 01.02.1996r. do dnia 31.12.1998r. wyniosły 2 lata i 11 miesięcy. Ponadto do powyższych okresów Sąd Okręgowy dodał cały okres wynikający ze złożonego świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach z (...), czyli od dnia 27.03.1984r. do dnia 30.04.1994r. Okres ten wynosi 10 lat, 1 miesiąc i 5 dni.

Mając powyższe na uwadze Sąd I instancji obliczył, że przy poczynieniu założenia, że odwołujący wykazałby, iż we wszystkich wskazanych powyżej okresach wykonywał pracę w szczególnych warunkach, to okres ten po zsumowaniu wynosi 14 lat, 6 miesięcy i 22 dni. Wobec powyższego – kierując się względami ekonomiki procesowej – Sąd Okręgowy nie badał w tym postępowaniu, czy odwołujący zgromadził 25 lat ogólnego stażu pracy oraz w jakich dokładnie wymienionych powyżej okresach pracował w szczególnych warunkach. Albowiem niezależnie od ustaleń – odwołujący nie może wykazać 15 lat pracy w szczególnych warunkach, a tym samym nie spełnia przesłanek do przyznania mu prawa do emerytury w oparciu o art.184 w/w ustawy.

W tym stanie rzeczy uznając odwołanie za niezasadne Sąd Okręgowy w oparciu o art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł jak w wyroku.

S. P. zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu:

1.naruszenie przepisów prawa procesowego, mającego wpływ na treść wyroku, mianowicie:

- niewskazanie dowodów, na których Sąd oparł swoje orzeczenie, niewskazanie, a którym nie dał wiary

- niewskazanie przez Sąd w sposób jednoznaczny, które fakty/okoliczności podnoszone w odwołaniu Sąd uznał za udowodnione, a które nie, co uniemożliwiało odniesienie się do argumentacji Sądu;

- brak jakichkolwiek pouczeń ze strony Sądu w stosunku do powoda działającego bez profesjonalnego pełnomocnika co do niezbędnych czynności procesowych, które mógł, czy też powinien był podjąć dla dochodzenia swoich racji;

- poprzez nieuwzględnienie wszystkich okoliczności sprawy i wydanie wyroku bez szczegółowej analizy sprawy i okoliczności faktycznych;

2.sprzeczność poczynionych przez Sąd orzekający ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego polegającą na przyjęciu, że skarżący nie spełnia warunku 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, podczas gdy w warunkach szczególnych w pełnym wymiarze czasu pracy pracował co najmniej 15 lat.

Ponadto wnioskodawca wniósł o dopuszczenie dowodów z kilkunastu dokumentów szczegółowo wymienionych w apelacji na okoliczność, iż pracowałem w pełnym wymiarze czasu pracy co najmniej przez 15 lat w szczególnych warunkach.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zmianę decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Odział w P. z dnia 25 kwietnia 2013 r. i uznanie okresu pracy w warunkach szczególnych oraz przyznanie prawa do emerytury z tego tytułu ewentualnie o uchylenie powyższego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego jej rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :

Apelacja ubezpieczonego nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż podniesione zarzuty naruszenia prawa procesowego okazały się zasadne.

W pierwszej kolejności należy przypomnieć, że sąd ubezpieczeń społecznych rozpoznając odwołanie ubezpieczonego jest zobowiązany do samodzielnej weryfikacji wszystkich istotnych przesłanek. Ma to znaczenie wówczas, gdy organ rentowy odmawia prawa do świadczenia z uwagi na jedną z nich i nie weryfikuje pozostałych (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2007 r., I UK 195/05, OSNP 2007 nr 3-4, poz. 55 oraz wyrok z dnia 15 grudnia 2009 r., II UK 138/08). Obowiązek weryfikacji przesłanek do prawa do świadczenia istnieje także w sytuacji, gdy organ rentowy popełnił błąd nawet w kwestii, która nie była wcześniej przedmiotem sporu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2008 r., I UK 88/08, OSNP 2010 nr 7-8, poz. 100).

Sąd Okręgowy prawidłowo zidentyfikował przedmiot sporu, wskazując w pisemnych motywach orzeczenia, że istota postępowania sprowadzała się do wyjaśnienia dwóch okoliczności. Pierwszej, czy odwołujący legitymuje się na dzień 01.01.1999r. ogólnym okresem ubezpieczenia w rozmiarze 25 lat oraz drugiej, czy pracował w szczególnych warunkach przez co najmniej 15 lat.

Z kolei z treści zaskarżonej decyzji wynika, że pozwany uwzględnił 22 lata, 8 miesięcy i 19 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Nadto do pracy w szczególnych warunkach zaliczył ubezpieczonemu 6 lat 11 miesięcy i 24 dni. Sumą rozważań Sądu pierwszej instancji było stwierdzenie, że ubezpieczony legitymuje się okresem pracy w szczególnych warunkach w rozmiarze 14 lat, 6 miesięcy i 22 dni. Stąd też nie zachodzi konieczność oceny ogólnego stażu pracy. W ten sposób sformułowane stanowisko nie wytrzymuje argumentu skarżącego, iż posiada ogólny wyższy staż pracy, który jednocześnie jest okresem pracy w szczególnych warunkach. Z tych względów zachodziła potrzeba sprawdzenia wszelkich okresów aktywności zawodowej wnioskodawcy do końca grudnia 1998r. Sprawdzenie tych okresów wymagało uprzedniego dokonania w sprawie ustaleń faktycznych. Przedmiotowe ustalenia powinny być kategoryczne i jednoznaczne. Innymi słowy mówiąc, w pisemnych motywach uzasadnienia orzeczenia musi znaleźć odzwierciedlenie dokonany wybór dowodów, które stanowiły podstawę zrekonstruowanych faktów (podstawę faktyczną rozstrzygnięcia), a także wybór określonych przepisów, będących jego podstawą prawną, ustalenie w drodze wykładni ich znaczenia oraz zastosowanie norm prawnych w związku z poczynionymi ustaleniami faktycznymi (wyrok SN z dnia 18 stycznia 2013 r., II PK 153/12, LEX nr 1396408). Jednocześnie w myśl art. 227 kpc przedmiotem postępowania dowodowego powinny być fakty mające decydujące znaczenie w sprawie.

Mając na uwadze powyższe dyrektywy nie sposób zaakceptować konstatacji Sądu pierwszej instancji dotyczącej pominięcia badania ogólnych okresów składkowych wnioskodawcy. Już z treści zaskarżonej decyzji wynika, że do stażu pracy nie uwzględniono okresu od dnia 15.10.1978r. do dnia 26.10.1978r., kiedy to po zakończeniu służby wojskowej ubezpieczony nie podjął pracy zarobkowej, a jak twierdził przebywał na urlopie wypoczynkowym. Dalej wynika, że ogólny staż pracy nie obejmuje okresu od 28.08.1989r. do 31 grudnia 1991r. oraz od 2.04.1993r. do 30.08.1993r., kiedy to ubezpieczony pracował na budowie eksportowej, a także okresu od 1.01.1994r. do 30.04.1994r. z uwagi na brak wykazu okresów nieskładkowych z tytułu zatrudnienia w (...) SA w W.. Tymczasem wnioskodawca konsekwentnie twierdził, iż od 1971r. wykonywał prace w szczególnych warunkach. Mając na uwadze moment rozpoczęcia pracy, to do końca 1998r. matematycznie istnieje możliwość udowodnienia wymaganej liczby ogólnych okresów składkowych, jak i okresów pracy w szczególnych warunkach. Tego rodzaju ustalenie powinno obejmować poszczególne okresy wymienione przez ubezpieczonego, a następnie zweryfikowane odpowiednim postępowaniem dowodowym.

Oczywiście argument wnioskodawcy o wykonywaniu pracy w warunkach szczególnych po dniu 31 grudnia 1998r. nie mieści się w kategorii badanych okoliczności w tej sprawie, a co najwyżej może mieć znaczenie przy ocenie prawa do emerytury pomostowej, o ile dana praca mieści się we właściwych w tej kwestii wykazach.

Porządkując poszczególne argumenty trzeba zwrócić uwagę na następujące okoliczności. Po pierwsze, ubezpieczony działał w procesie bez profesjonalnego pełnomocnika. Stąd też zasadnie Sąd pierwszej instancji przeprowadził informacyjne wysłuchanie ubezpieczonego, a następnie podjął kroki zmierzające do zgromadzenia dokumentacji osobowej z okresów zatrudnienia wnioskodawcy. W ten sposób w poczet materiału dowodowego zostały zaliczone akta osobowe z firmy (...) [k-31]. Natomiast z okresu pracy w firmie (...) oraz (...) w B. nie zachowała się dokumentacja osobowa. Brak dokumentów źródłowych nie pozbawia ubezpieczonego możliwości dalszego dowodzenia o zasadności uwzględnienia tych okresów w celu przyznania prawa do emerytury.

W takim wypadku Sąd powinien pouczyć wnioskodawcę o możliwości udowodnienia spornych okoliczności za pomocą innych dowodów, czy to z dokumentów, czy też osobowych źródeł dowodowych, wyznaczając w ten sposób odpowiedni termin. Przedmiotowej oceny nie zmienia pouczenie na k-20 wysłane do ubezpieczonego wraz z zawiadomieniem o terminie rozprawy na dzień 19 września 2013r. albowiem jego konsekwencje powinny być indywidualizowane w procesie, co znaczy że osobie nieporadnej [renciście] wyjaśnić należy skutki braku dokumentacji pracowniczej, czy też konieczność przedłożenia dowodów związanych z pracą na budowach eksportowych.

Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych ma charakter kontradyktoryjny, a ciężar dowodu w sprawach o emeryturę spoczywa na ubezpieczonym. Należy jednak uwzględnić, że ustawodawca zmodyfikował wskazany wymiar procesowy. Pominięcie przez sąd czynności wyjaśniających w konkretnej sprawie, czy też zaniechanie stosownych pouczeń [art. 5 kpc] może być poczytane jako naruszenie przepisów postępowania cywilnego mające wpływ na rozstrzygnięcie (Wyrok SN z dnia 4.02.2011 r., II UK 225/10, Lex nr 829131,). Sąd w trakcie czynności wyjaśniających ma obowiązek ustalić fakty i okoliczności istotne dla sprawy oraz wskazać dowody umożliwiające ich wyjaśnienie (Wyrok SN z dnia 25.03.1998 r., II UKN 574/97, OSNAPiUS 1999, nr 6, poz. 214,).

Po wtóre, w czasie postępowania ubezpieczony przedkładał dokumenty związane z okresem pełnienia zasadniczej służby wojskowej. W tej mierze istnieje już ugruntowane orzecznictwo SN w zakresie możliwości zaliczenia tego okresu do pracy w szczególnych warunkach. Konieczne jest zatem ustalenie, czy wnioskodawca spełnia przesłanki do uwzględnienia tego okresu. Wymaga to naturalnie poczynienia w sprawie dodatkowych okoliczności faktycznych, a w szczególności w odniesieniu do uregulowań wynikających z ustawy z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej [ tekst jednolity. Dz.U z 2004r. Nr 241 poz.2416 ze zmianami]. Treść art.108 ust.1 [w wersji obowiązującej w czasie pełnienia służby wojskowej] obejmuje zarówno żołnierzy, którzy po zakończeniu służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem do służby, albo w tej samej gałęzi pracy [ust.1], albo podjęli zatrudnienie po jej odbyciu [ust.2]. Dodatkowo w ust.4 omawianego przepisu została zawarta delegacja dla Rady Ministrów, która w porozumieniu z Centralną Radą Związków Zawodowych miała obowiązek określić w drodze rozporządzenia szczegółowe zasady zaliczania zasadniczej lub okresowej służby wojskowej do okresu zatrudnienia oraz zakres i warunki zaliczania tej służby żołnierzom. Stosowne rozporządzenie z dnia 22 listopada 1968r.w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin [Dz. U. z 1968r. Nr 44,poz.318) w brzmieniu obowiązującym w okresie pełnienia służby wojskowej przez skarżącego i w okresie po jej zakończeniu regulowało zagadnienie osób, które przed powołaniem do służby wojskowej pracowały, jak też nie posiadały statusu pracownika. Katalog tych uprawnień jest różny. W stosunku do osób, które pozostawały w zatrudnieniu okres odbytej służby wojskowej zalicza się do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień uzależnionych od ilości lat pracy oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie [§ 3 rozporządzenia].

Natomiast z kwestionariusza okresów składkowych i nieskładkowych (k. 5 akt ZUS) wynikało, że odwołujący był zatrudniony jeszcze w innych zakładach pracy tj. w Przedsiębiorstwie Państwowym Kombinat - Wytwórnia (...) i M. (...) od dnia 28 listopada 1971 r. do 15 grudnia 1975 r. oraz Zakład (...) od 10 marca 1976 r. do 26 października 1978 r. Z treści uzasadnienia apelacji wynika, że skarżący również wnosi o zaliczenie powyższych okresów do 15 letniego stażu pracy w warunkach szczególnych. Zaakceptować należy stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym zaliczenie do okresu pracy w szczególnych warunkach, okresów wykonywania pracy za granicą u zagranicznych pracodawców jest uzależnione do uznania tych okresów za okresy składkowe (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2003 r. II UK 196/02, OSNP 2004 nr 8, poz. 144 oraz z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 5/10, niepublikowany). Warto przy tym pamiętać, że w uzasadnieniu wyroku Sądu najwyższego z dnia 14 maja 2014r. w sprawie I UK 460/13 wyrażono stanowisko, iż w przypadku pracowników kierowanych do pracy za granicą, rolę właściwego i wystarczającego dowodu wykazującego wymienione wyżej okoliczności (okresy pracy w warunkach szczególnych) mogą spełniać odpowiednie zaświadczenia wydawane przez jednostki kierujące obywateli polskich do pracy za granicą. Oceniając zatem ów aspekt sprawy należy wykorzystać wyżej zaprezentowany pogląd.

Reasumując, zachodzi konieczność oceny, które z okresów aktywności zawodowej wnioskodawcy mieszczą się w ujęciu przepisów dotychczasowych decydujących o możliwości przyznania prawa do emerytury. Uzyskanie świadczenia emerytalnego w myśl art. 184 ustawy emerytalnej jest uzależnione od spełnienia między innymi warunku związanego z rodzajem pracy, a mianowicie chodzi w tym wypadku o szczególne warunki pracy, w jakich jest ona świadczona lub szczególny jej charakter, narażający pracownika na szybsze zrealizowanie się ryzyka emerytalnego z powodu wcześniejszej, niż powszechnie, utraty sprawności psychofizycznej. Dodatkowo zaznaczyć należy, iż art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej zawiera definicję pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach, stanowiąc że jest nim pracownik zatrudniony przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne bądź otoczenia.

Ponadto art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej odsyła w tej materii do dotychczasowych przepisów, którymi są przepisy rangi ustawy lub wydane na mocy delegacji ustawowej (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01, OSNP 2002 nr 10, poz. 243). Aktem prawnym normującym tę problematykę jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm., dalej jako rozporządzenie w sprawie wieku emerytalnego). Jak zauważył Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 czerwca 2004 r., P 17/03 (OTK-A 2004 nr 6, poz. 57), odesłanie to powinno być odczytywane jako kierujące do rozporządzenia w zakresie, w jakim chodzi o ustalenie kwestii wskazanych w art. 32 ust. 4 ustawy, tj. wieku emerytalnego, rodzajów prac lub stanowisk oraz warunków, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 tego artykułu przysługuje prawo do emerytury. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego przepisy rozporządzenia należy wykładać ściśle (por. uzasadnienie uchwały z dnia 29 września 2005 r., II UZP 10/05, OSNP 2006 nr 1-2, poz. 21). Postulat ścisłej wykładni dotyczy oczywiście i z tego samego powodu także przepisu art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. [ zobacz także wyrok SN z dnia 24 października 2013r. w sprawie II UK 127/13]

W przedmiotowej sprawie dotychczas nie dokonano pełnych ustaleń faktycznych. Taki stan rzeczy skłania do akceptacji naruszenia przepisów prawa procesowego w zakresie swobodnej oceny dowodów, o której mowa w treści art. 233 § 1 k.p.c. Z jednej strony sąd orzekający uprawniony jest do oceny tychże dowodów według własnego przekonania z drugiej natomiast sam jest zobowiązany do wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Uprawnienie sądu do oceny dowodów według własnego przekonania nie oznacza oczywiście dowolności w tej ocenie, bowiem poza sporem winno być, iż dokonując tej oceny sąd nie może ignorować zasad logiki, osiągnięć nauki, doświadczenia życiowego. Dopuszczenie się obrazy art. 233 § 1 k.p.c. przez sąd może więc polegać albo na przekroczeniu granic swobody oceny wyznaczonej logiką, doświadczeniem, zasadami nauki albo też na niedokonaniu przez sąd wszechstronnego rozważania sprawy. W tym drugim przypadku wyciągnięte przez sąd wnioski mogą być logiczne i zgodne z doświadczeniem życiowym, jednakże sąd czyni je w oparciu o część materiału dowodowego, a pozostałą część tego materiału, która pozwoliłaby na wyciągnięcie innych wniosków, pomija.

Apelacji nie można też odmówić racji, co do konstrukcji pisemnych motywów zaskarżonego wyroku. Uwadze Sądu Okręgowego uszła konieczność wskazania jakie fakty, na podstawie jakich dowodów zostały udowodnione, a jakim dowodom Sąd odmówił wiarygodności i dlaczego. Stąd też uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia nie zawiera danych pozwalających na kontrolę tego orzeczenia (postanowienie SN z dnia 21 listopada 2001 r., I CKN 185/01, LEX nr 52726, wyrok SN z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 1862/00, LEX nr 109420, wyrok SN z dnia 5 października 2005 r., I UK 49/05, MoPr Nr 4/2006, s. 214, wyrok SN z dnia 12 lipca 2012 r., II PK 301/11, OSNP 2013, nr 13-14, poz. 157). W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się również, że zarzut naruszenia przepisu art. 328 § 2 k.p.c. może być usprawiedliwiony w sytuacji, w której treść uzasadnienia orzeczenia sądu całkowicie uniemożliwia dokonanie oceny toku wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia lub w przypadku zastosowania prawa materialnego do niedostatecznie jasno ustalonego stanu faktycznego (wyroku SN z dnia 2 marca 2011 r.,II PK 202/10, Lex nr 817516; wyrok SN z dnia 7 stycznia 2010 r., II UK 148/09, Lex nr 577847; wyrok SA w Poznaniu z dnia 27 października 2010 r. w sprawie I ACa 733/10, Lex nr 756715, wyrok SA w Łodzi z dnia 6 grudnia 2013 r., I ACa 764/1, LEX nr 1416125). Jeśli uzasadnienie nie zawiera wskazania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia poprzez ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej lub wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa, wówczas orzeczenie podlega uchyleniu, zaś sprawa zostaje przekazana do ponownego rozpoznania (wyrok SN z dnia 26 lipca 2007 r., V CSK 115/07, M.Praw. 2007, nr 17, s. 930). W tym kontekście warto dodać, że postępowanie apelacyjne (zażaleniowe) ma z jednej strony charakter merytoryczny, zaś z drugiej kontrolny (wyrok SN z dnia 16 maja 2006 r., I PK 210/05, LEX nr 197171.). Wyznaczniki te nie konkurują ze sobą. Zachodząca między nimi relacja posiada wspólny mianownik. Jest nim ocena legalności rozstrzygnięcia. Nie jest ona jednak możliwa w sytuacji, gdy zachodzą znaczne trudności, czy wręcz niemożliwość odkodowania motywów faktycznych i prawnych rozstrzygnięcia. W takich okolicznościach Sąd drugiej instancji nie może w całości wyręczać Sądu pierwszej instancji przy ocenie materiału dowodowego determinującego rozstrzygnięcie. Mogłoby to naruszyć prawo stron do dwuinstancyjnego procesu.

Zatem w kontekście niniejszej sprawy konieczne jest uwzględnienie poszczególnych faz zatrudnienia z wykorzystaniem zarówno osobowych źródeł dowodowych, jak i dokumentów. Warto przy tym pamiętać, że w judykaturze Sądu Najwyższego nie jest sporne, że nie jest dopuszczalne uwzględnianie przy ustaleniu okresów pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika. Od opisanej reguły istnieją jednak wyjątki, czy też odstępstwa.

Pierwszy taki wypadek obejmuje sytuację, kiedy inne równocześnie wykonywane prace stanowią integralną część (immanentną cechę) większej całości dającej się zakwalifikować pod określoną pozycję załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia z dnia 7 lutego 1983 r. (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, LEX Nr 375653; dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09, oraz z dnia 11 marca 2009 r., II UK 243/08).

Drugi zaś dotyczy sytuacji, gdy czynności wykonywane w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia mają charakter incydentalny, krótkotrwały, uboczny (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75 oraz z dnia 12 kwietnia 2012 r., II UK 233/11, OSNP 2013 nr 7-8, poz. 86; wyrok SN z dnia 18 marca 2014r. w sprawie II UK 392/13)

Sumą wskazanych rozważań jest teza o potrzebie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania zgodnie z przepisem art. 386 § 4 k.p.c.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy oceni wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Pozwoli to na dokonanie ustaleń faktycznych w zakresie wszystkich spornych okresów zatrudnienia. Prawidłowe ustalenie tych okoliczności będzie wymagało odpowiedniej aktywności dowodowej ubezpieczonego. Powinien on przedłożyć sądowi zestawienie, z którego będzie wynikać spełnienie przesłanki związanej z ogólną liczbą okresów składkowych, przy czym zbyteczne jest badanie tych okresów po dniu 31 grudnia 1998r. w dalszej kolejności ubezpieczony powinien wskazać, które z okresów ubezpieczenia stanowią okres pracy w szczególnych warunkach. Oprócz samego zestawienia konieczne jest też poparcie każdego okresu odpowiednim dowodem. Jednocześnie okresy, które między stronami sporne nie są nie będą wymagały postepowania dowodowego. Stąd też konieczne stanie się ustalenie, które z nich obecnie nie budzą wątpliwości, zarówno w ogólnym stażu pracy, jak i pracy w szczególnych warunkach. Możliwe, że zajdzie konieczność dopuszczenia nowych dowodów zaoferowanych przez strony, które powinny być zobligowane do aktywności dowodowej. Następnie Sąd dokona subsumpcji mając na uwadze prawidłową wykładnię przepisów prawa materialnego. Działania te pozwolą na unikniecie skutecznych zarzutów naruszenia prawa procesowego. Rozważenia wymagać będzie także zasadność dopuszczenia dowodu z przesłuchania ubezpieczonego.

W orzecznictwie przyjmuje się, że dowód z przesłuchania stron ma charakter fakultatywny, subsydiarny i symetryczny (wyrok SN z dnia 5 czerwca 2009 r., I PK 19/09, LEX nr 519171.). Explicite z treści przepisu art. 299 k.p.c. wynika, że jego przedmiotem są wyłącznie niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia tego dowodu, chyba że dotychczasowe postępowanie dowodowe nie doprowadziło do jednoznacznego wyjaśnienia stanu faktycznego. Rozważania te na gruncie przedmiotowej sprawy uzasadniają twierdzenie, że przesłuchanie wnioskodawcy jawi się jako niezbędne. Umożliwi odtworzenie istoty obowiązków, które wykonywał w spornych okresach zatrudnienia.