Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 lipca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie, II Wydział Karny w składzie:

przy udziale Prokuratora Prokuratury Apelacyjnej Barbary Rzuchowskiej

po rozpoznaniu w dniu 3 lipca 2014 r. sprawy

B. K.

o zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie

z powodu apelacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 1 kwietnia 2014 r., sygn. akt III Ko 11/14

I.  zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy, uznając apelację pełnomocnika wnioskodawcy za oczywiście bezzasadną,

II.  wydatkami postępowania odwoławczego obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt II AKa 125/14

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem z dnia 1 kwietnia 2014 r. na podstawie art.552§ 1 k.p.k. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy B. K. kwotę 40000 złotych tytułem zadość uczynienia za niesłuszne tymczasowe aresztowanie od dnia 04.09.2005 r. do dnia 05.04.2006 r. w sprawie z wyroków Sądu Rejonowego w Szczecinie –Centrum w Szczecinie z dnia 21.03.2012 sygn. akt VK 105/09 i zmieniającego go wyroku Sądu Okręgowy w Szczecinie z dnia 20.01.2013 r. sygn. akt 1004/12, oddalając wniosek o zadośćuczynienie w pozostałej części.

Apelację od wyroku złożył pełnomocnik wnioskodawcy zarzucając:

1.obrazę przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

a. art.552§ 4 k.p.k. poprzez uznanie, iż tymczasowe aresztowanie stosowano wobec B. K. niesłusznie przez okres 7 miesięcy tj. od dnia 4 września 2005 r. do dnia 5 kwietnia 2006 r., podczas gdy z okoliczności sprawy, w szczególności zaś z treści wydanych w toku postępowania postanowień w przedmiocie tymczasowego aresztowania wynika, że przyczyną jego zastosowania oraz utrzymywania przez okres 34 miesięcy były zarzuty związane z działaniem w ramach zbrojnego związku przestępczego, od którego wnioskodawca został prawomocnie uniewinniony, a zatem należało uznać, iż tymczasowe aresztowanie stosowane było niesłusznie od dnia 4 czerwca 2003 r. do 5 kwietnia 2006r;

b. art.552 k.p.k. oraz art.445§ 1 k.p.c. poprzez zasądzenie tytułem zadośćuczynienia pieniężnego sumy, która nie jest sumą odpowiednią, odpowiadającą rozmiarowi oraz intensywności doznanej przez wnioskodawcy krzywdy;

2. obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie:

c. art.7 k.p.k. poprzez przekroczenie swobodnej oceny dowodów polegającej na:

- dowolnej ocenie zeznań B. K. oraz informacji (...) Centrum (...) w S. poprzez uznanie, że wnioskodawca nie uczyni ł żadnych starań o ponowne przyjęcie do Zespołu Szkół (...) w S., podczas gdy ze złożonych przez niego zeznań wynika, iż zasięgał w tym zakresie ustnej informacji od uczniów szkoły oraz w sekretariacie placówki, a ww. pisemna informacja – wbrew stanowisku Sądu Okręgowego – temu nie przeczy;

- dowolne uznanie, iż B. K. dobrowolnie zaniechał podjęcia starań o ukończenie rozpoczętej przed tymczasowym aresztowaniem nauki podczas, gdy ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że wnioskodawca do opuszczenia zakładu karnego nie mógł podjąć nauki w trybie stacjonarnym ze względu na nowe wymagania programowe, a także z uwagi na konieczność natychmiastowego podjęcia pracy zarobkowej celem zapewnienia bytu swojej rodzinie;

- dokonaniu sprzecznej z zasadami logiki oraz doświadczenia życiowego oceny, ze B. K. osobiście przyczynił się do rozpadu swojego małżeństwa z J. K. podczas gdy główną przyczyną tego stanu rzeczy była jego niesłuszna izolacja oraz związane z nią załamanie nerwowe i poczucie bezsilności.

W oparciu o powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie wniosku o zadośćuczynienie w całości.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy nie zasługiwała na uwzględnienie, a zarzuty w niej zawarte są całkowicie bezzasadne i to w stopniu oczywistym.

Za całkowicie bezzasadny należało uznać zarzut skarżącego obrazę prawa materialnego, a mianowicie art.552§ 4 k.p.k. poprzez uznanie, iż tymczasowe aresztowanie stosowano wobec B. K. niesłusznie jedynie przez okres 7 miesięcy, a nie przez cały okres jego utrzymywania tj. przez 34 miesiące.

Trzeba w tym miejscu przypomnieć, że niewątpliwie niesłusznym, w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k., jest takie tymczasowe aresztowanie, które było stosowane z obrazą przepisów rozdziału 28 k.p.k. oraz tymczasowe aresztowanie oskarżonego powodujące dolegliwość, której nie powinien doznać, w świetle całokształtu okoliczności ustalonych w sprawie, a także, w szczególności prawomocnego jej rozstrzygnięcia(por. uchwała SN z dnia 15 września 1999 r., I KZP 27/99, OSNKW 1999/11-12/72). Oznacza to, że oceny słuszności tymczasowego aresztowania na gruncie przepisu art. 552 § 4 k.p.k., należy dokonywać przede wszystkim z punktu widzenia ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie. Za niewątpliwie niesłuszne, w zasadzie należy uznać każde tymczasowe aresztowanie oskarżonego, który ostatecznie i prawomocnie został: uniewinniony, umorzono w stosunku do niego postępowanie, także warunkowo, sąd odstąpił od wymierzenia kary, nastąpiło skazanie na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, wymierzona została tylko kara nie związana z pozbawieniem wolności lub środek karny, a także, gdy została wymierzona kara pozbawienia wolności w wysokości niższej niż okres stosowania tymczasowego aresztowania, a w tym ostatnim wypadku problem odszkodowania dotyczy tylko tymczasowego aresztowania w czasie stanowiącym różnicę między tymi okresami.

Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje pogląd, że ocena niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania, zwłaszcza tam, gdzie nie naruszono przepisów rozdziału 28 Kodeksu postępowania karnego, dotyczącego środków zapobiegawczych, wymaga uwzględnienia ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie w przedmiocie odpowiedzialności karnej osoby, która w tym trybie była pozbawiona wolności, ale także co podkreślić należy, po stronie sądu zachodzi obowiązek uwzględnienia całokształtu okoliczności ustalonych w czasie orzekania w przedmiocie odszkodowania bądź zadośćuczynienia z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub skazania. Oczywiste jest też i nie jest kwestionowane, że odpowiedzialność Skarbu Państwa z tego tytułu oparta jest na zasadzie ryzyka i kształtowana przez kryterium słuszności. Niemniej jednak wspomniana już konieczność uwzględnienia wszystkich okoliczności w dacie orzekania wynika z tego, że zachodzić muszą łącznie wszystkie warunki odpowiedzialności Skarbu Państwa z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania i nie mogą zachodzić okoliczności wyłączające tą odpowiedzialność, która nie ma charakteru absolutnego. W orzecznictwie dopuszcza się bowiem również taką możliwość, że nawet uniewinnienie oskarżonego nie przesądza jeszcze o odpowiedzialności Skarbu Państwa, która z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania może być w pewnych sytuacjach bądź wyłączona jak w sytuacji opisanej w art. 553 § 1 k.p.k. czy w przypadku zrekompensowania szkody w razie zaliczenia aresztu na poczet orzeczonej kary, bądź też ograniczona, w sytuacjach przewidzianych w art. 553 § 3 k.p.k. (zob. wyrok składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1970 r., sygn. V KRN 260/70, OSNKW 1971/4/53, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 29 grudnia 2005 r., sygn. II AKa 448/05, KZS 2006/4/93, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 września 2013 r., sygn. II AKa 277/13 , LEX nr 1383453 ). Należy zatem wskazać, że roszczenia przewidziane w rozdziale 58 k.p.k. mają w istocie charakter cywilnoprawny, a zadośćuczynienie, którego domaga się wnioskodawca, to po prostu odszkodowanie za szkody niematerialne wynikłe z tymczasowego aresztowania.

Zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie należy się zatem nie z powodu wydania postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, ale za jego wykonanie i za okres faktycznego pozbawienia wolności, którego dana osoba nie powinna była odbyć (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2002 r., sygn. II KKN 218/00, Lex nr 53918, wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 8 czerwca 2004 r. sygn. II AKa 117/04, KZS 2004/7-8/61). To zatem zaliczenie wnioskodawcy okresu tymczasowego aresztowania na poczet kary orzeczonej w tej samej sprawie, powinna być w pierwszej kolejności podstawą oceny prawnej żądania wnioskodawcy, a nie badanie, czy tymczasowy areszt był niewątpliwie niesłuszny. Trzeba tymczasem pamiętać, że przepisy art. 552 § 1 i 4 k.p.k. formułują materialnoprawne podstawy roszczenia o odszkodowanie za niesłuszne skazanie i niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie, uzależniając przyznanie odszkodowania i zadośćuczynienia od kumulatywnego spełnienia zawartych w nich warunków. Treść wymienionych przepisów wskazuje zaś jednoznacznie, że zadośćuczynienie uzależnione jest od wykonania wobec oskarżonego kary, której nie powinien ponieść. Odpowiedzialność Skarbu Państwa oparta co prawda, jak prawidłowo przyjął Sąd Okręgowy, na zasadzie ryzyka i kryterium słuszności, wchodzi jednak w grę tylko wówczas gdy szkoda i krzywda została spowodowana wykonaniem względem oskarżonego w całości lub części kary i szkoda ta nie została zrekompensowana. Stanowi to samodzielną i niezależną przesłankę takiej odpowiedzialności. Jak już zaś wskazano przepisy art. 552 § 1 i 4 k.p.k. wymagają spełnienia kumulatywnego ukonstytuowanych w nich warunków, w tym również wymagają zaistnienia krzywdy wynikającej z wykonania względem wnioskodawcy w całości lub części kary/tymczasowego aresztowania, której nie powinien był ponieść. W trybie określonym w Rozdziale 58 Kodeksu postępowania karnego rekompensowane mogą być bowiem tylko krzywda, istniejące w chwili orzekania przez sąd w przedmiocie wniosku. Jeżeli do tego czasu nastąpi zrekompensowanie w innej przewidzianej procesowo formie niesłusznie odbytej kary lub tymczasowego aresztowania, potrzeba i możliwość zasądzania odszkodowania i zadośćuczynienia dezaktualizuje się, a roszczenie staje się bezprzedmiotowe (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 29 maja 2013 r. II AKa 85/13, Lex 1349974 ).

Bezspornym jest, że B. K. wyrokiem Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z 21.03.2012 r., sygn. akt V K 105/09 (k. 31-44) zmienionym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z 28.01.2013 r., sygn. akt IV Ka 1004/12 (k. 47-48) uniewinniony został prawomocnie od popełnienia zarzucanych mu przestępstw z art. 258 § 2 kk i art. 43 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 roku o przeciwdziałaniu narkomanii w zw. z art. 12 kk w z w. z art. 65 kk. i skazany za popełnienie przestępstwa z art. 13 § 1 kk w zw. z art. 282 kk w zb. z art. 189 § 2 kk w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny w zw. z art. 11 § 2 kk, na karę 2 lat i 3 miesięcy pozbawienia wolności z zaliczeniem na poczet jej wykonania okresu tymczasowego aresztowania stosowanego w tej sprawie od dnia 4 czerwca 2003 roku do dnia 5 kwietnia 2006 r. Nie ulega zatem wątpliwości, ze w sprawie tej stosowanie wobec B. K. środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania trwało przez 34 miesiące, podczas gdy prawomocnie wymierzono mu karę 2 lat i 3 miesięcy pozbawienia wolności, czyli 27 miesięcy. Oznacza to, że tymczasowe aresztowanie B. K. przekroczyło wymiar kary o 7 miesięcy. Trafnie zatem Sąd Okręgowy uznał, że skoro krzywda zostały częściowo zrekompensowane przez zaliczenie wnioskodawcy tymczasowego aresztowania na poczet orzeczonej kary, nie zachodzi sytuacja opisana w art. 552 § 1 i 4 k.p.k. i brak jest podstaw prawnych do skutecznego dochodzenia zadośćuczynienie za okres 27 miesięcy. Skoro jednak, mimo takiego zaliczenia okres tymczasowego aresztowania był dłuższy niż kara podlegająca wykonaniu, zasadnie przyjął sąd I instancji, iż zostały spełnione warunki określone w art. 552 § 1 i 4 k.p.k. co do 7 miesięcznego okresu stosowanego wobec wnioskodawcy tymczasowego aresztowania. (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 lipca 2003 r., sygn. II AKa 239/03, OSA 2004/6/48),

Brak jest również podstaw do uwzględnienia zarzutu apelacji wydania zaskarżonego wyroku z obrazą art.552 k.p.k. oraz art.445§ 1 k.p.c. Wbrew twierdzeniom apelacji zasądzona przez Sąd Okręgowy na rzecz wnioskodawcy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego kwota 40.000zł jest sumą odpowiednią, odpowiadającą nie tylko rozmiarowi ale również intensywności doznanej przez niego krzywdy. Ustalanie wysokości zadośćuczynienia pieniężnego wymaga uwzględnienia wszystkich okoliczności mogących mieć znaczenie w danym przypadku. Chodzi tu przede wszystkim o stopień i rodzaj cierpień fizycznych i psychicznych, ich intensywność, czas trwania, wiek pokrzywdzonego, rodzaj i rozmiar doznanych obrażeń, nieodwracalność następstw uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia itp. Pewną wskazówką są tu sumy zasądzane z tego tytułu w podobnych przypadkach. Zastrzec jednak należy, że z uwagi na subiektywny charakter krzywdy, przydatność kierowania się, przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia, sumami zasądzonymi z tego tytułu w innych przypadkach jest ograniczona. Niemniej jednak przesłanka ta nie jest całkowicie pozbawiona znaczenia, pozwala bowiem ocenić, czy na tle innych podobnych przypadków zadośćuczynienie nie jest nadmiernie wygórowane. Jednolitość orzecznictwa sądowego w tym zakresie odpowiada poczuciu sprawiedliwości i równości wobec prawa. Dodać należy, że zasada umiarkowanej wysokości zadośćuczynienia łączy wysokość zadośćuczynienia z wysokością stopy życiowej społeczeństwa, gdyż zarówno ocena, czy jest ono realne, jak i czy nie jest nadmierne, pozostaje w związku z poziomem życia. Ma jednak uzupełniający charakter w stosunku do kwestii zasadniczej, tj. rozmiaru szkody niemajątkowej. Trzeba przy tym pamiętać, że zadośćuczynienie ma przede wszystkim charakter kompensacyjny. Jego celem jest uczynienie zadość krzywdzie wynikłej z faktu, z którego zaistnieniem ustawa łączy odpowiedzialności odszkodowawczą określonego podmiotu. Jego wysokość powinna przedstawiać wartość ekonomiczną, adekwatną do warunków gospodarki rynkowej, a przez to realizować funkcję kompensacyjną w warunkach takiej gospodarki.

Przenosząc powyższe na grunt rozpoznawanej sprawy stwierdzić należy, że Sąd I instancji przeprowadził postępowanie dowodowe w sposób prawidłowy i wnikliwy, wyczerpując wszystkie dostępne możliwości dowodowe w celu ustalenia rozmiaru szkody niemajątkowej, respektując przy tym wbrew zarzutom apelacji zasadę swobodnej oceny dowodów (art.7 kpk). Swoje stanowisko Sąd Okręgowy uzasadnił też na tyle wyczerpująco i przekonywująco, że spełnione zostały wymogi określone w przepisie art.424 k.p.k. uwzględniając okoliczności przemawiające zarówno na korzyść jak i na niekorzyść wnioskodawcy. Brak jest zatem jakichkolwiek uzasadnionych podstaw do skutecznego kwestionowania ustalenia sądu i instancji, że krzywda poniesiona przez wnioskodawcę wskutek pozbawienia wolności przez okres objęty zadośćuczynieniem była większa niż innych osób w podobnej sytuacji faktycznej, czy też był pozbawiony w gorszych warunkach niż pozostali osadzeni. Nie budzi również zastrzeżeń przeprowadzona przez Sąd Okręgowy ocena zeznań wnioskodawcy, świadka J. K. i L. K. jak również dowodów z dokumentów prowadząca do wniosku, że B. K. przyczynił się do rozpadu swojego małżeństwa, a stosowanie wobec niego środka zapobiegawczego nie było wyłączną przyczyną, dla której nie został on ratownikiem medyczny. Apelujący kwestionując ustalenia Sądu I instancji w tym zakresie nie podnosi żadnych przekonywujących argumentów, które mogły by skutecznie podważyć ocenę dowodów przeprowadzoną przez Sąd Okręgowy w granicach art.7 kpk.

Sąd Apelacyjny pragnie przypomnieć utrwalony w orzecznictwie pogląd, zgodnie z którym "w ramach kontroli apelacyjnej nie jest możliwe wkraczanie w sferę swobodnego uznania sędziowskiego. Zarzut niewłaściwego ustalenia zadośćuczynienia może być skuteczny, gdy zaskarżone orzeczenie w sposób oczywisty narusza zasady ustalania takiego zadośćuczynienia" (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2007 r., II KK 321/06). W ocenie Sądu Apelacyjnego o takim rażącym pogwałceniu zasad ustalania zadośćuczynienia w niniejszej sprawie nie może być mowy. W tym stanie rzeczy, zarzuty sformułowane w pkt 1 b i 2 c apelacji nie mogły być uznane za zasadne.

Z tych powodów, Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.