Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 lipca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 lipca 2014 r. w Szczecinie

sprawy H. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o przyznanie emerytury

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 17 października 2013 r. sygn. akt VI U 134/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I i przyznaje H. J. prawo do emerytury od dnia 1 stycznia 2013 roku,

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie,

3.  znosi wzajemnie między stronami koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Urszula Iwanowska SSA Zofia Rybicka – Szkibiel SSA Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 1168/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 9.01.2013r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił H. J. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym przewidzianej dla wykonujących pracę
w szczególnych warunkach, gdyż w ocenie organu rentowego ubezpieczony mimo udowodnienia 28 lat, 2 miesięcy i 3 dni ogólnego stażu ubezpieczeniowego, według stanu na dzień 1.01.1999r. nie udokumentował co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych oraz rozwiązania stosunku pracy z każdym pracodawcą, na rzecz którego świadczył pracę bezpośrednio przed ustaleniem prawa do emerytury.

Ubezpieczony w odwołaniu od decyzji organu rentowego wniósł o jej zmianę i przyznanie emerytury oraz zasądzenie od ubezpieczonego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Podniósł, że z zakwestionowanego przez organ rentowy świadectwa pracy wystawionego przez (...) Przedsiębiorstwo (...) w G. wynika, że w okresie od 1 lipca 1977 r. do 18 stycznia 1991 r. pracował na stanowisku montera wodno – kanalizacyjnego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Nadto, rozwiązał stosunek pracy z dotychczasowym pracodawcą.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie i podniósł, że ubezpieczony nie przedłożył świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach za sporny okres od 1 lipca 1977 r. do 18 stycznia 1991 r. w (...) Przedsiębiorstwie (...), a znajdujące w aktach sprawy wskazują jedynie na zatrudnienie ubezpieczonego, ale nie potwierdzają, aby wykonywał pracę stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 17.10.2013r. zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury począwszy od 1.11.2012r. (pkt I) i rozstrzygnął o kosztach procesu (pkt II).

Sąd I Instancji ustalił, że H. J. , urodzony (...), wystąpił z wnioskiem o prawo do emerytury w dniu 27 listopada 2012 r. We wniosku oświadczył, że nie jest członkiem OFE i pozostaje w zatrudnieniu w Przedsiębiorstwie (...) sp. z o.o. w G..

Na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnił łącznie okres ubezpieczenia wynoszący 28 lat, 2 miesiące i 3 dni, w tym 3 lata, 5 miesięcy i 16 dni okresów pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

W okresie od 1 lipca 1977 r. do 18 stycznia 1991 r. ubezpieczony był zatrudniony w (...) Przedsiębiorstwie (...) w G. na stanowisku montera wodno-kanalizacyjnego. Do jego zajęć należało układanie rurociągów wodno-kanalizacyjnych, także w głębokich wykopach, prace przy instalacjach sanitarnych, ogrodzenie budów, budowanie drogi dojazdowej do wykopów. Ubezpieczony był również brygadzistą (pracującym). Pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Decyzją z dnia 9 stycznia 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił H. J. prawa do emerytury.

Ubezpieczony odwołał się od tej decyzji w dniu 5.02.2013

W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie zasługiwało na uwzględnienie i wskazał na przepisy art. 184 ust. 1 i ust. 2 – w brzmieniu obowiązującym od 01.01.2013r. - w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity opubl. w Dz. U. z 2013 roku, poz. 1140, ze zm.) - zwaną dalej ustawą emerytalną - oraz § 2 ust. 1, § 3 i § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r., Nr 8, poz. 43 ze zm.) - zwanego dalej „rozporządzeniem z 7 lutego 1983 roku”, jednocześnie przywołując ich treść. Sąd pierwszej instancji podniósł, że sporna kwestia dotyczyła tylko zatrudnienia ubezpieczonego w (...) Przedsiębiorstwie (...) w G.. Na tej płaszczyźnie było prowadzone postępowanie dowodowe z akt osobowych oraz zeznań świadków i ubezpieczonego. Pozostałe warunki – 25 letni staż ubezpieczeniowy na dzień wejścia w życie ustawy i nie przynależenie do OFE
nie były kwestionowane. Świadectwo pracy, angaże oraz karty wynagrodzenia potwierdziły świadczenie przez ubezpieczonego pracy na stanowisku montera wodno-kanalizacyjnego. Również zeznania świadków potwierdziły wykonywanie przez niego pracy w szczególnych warunkach. Świadkowie K. K., K. W., M. G., J. P., K. P. i U. G. zgodnie zeznali, że ubezpieczony pracował w (...) Przedsiębiorstwie (...) w G. jako monter wodno-kanalizacyjny. Zeznali również, że był brygadzistą, ale pracującym. Do jego zadań należało układanie, łączenie, spoinowanie rur i niwelowanie wodociągów, także w głębokich wykopach oraz roboty wodno-kanalizacyjne. Sporadycznie wykonywał również prace przygotowawcze- instalacje sanitarne na zapleczu (pod baraki sanitarne, częściowo na powierzchni ziemi), drogi dojazdowe (układanie płyt), co było nierozerwalnie związane z wykonywaniem głębokich wykopów. Ubezpieczony pracował w wykopach od 1,5 m do 8 m głębokości. Płytsze wykopy wykonywał ręcznie, przy pomocy łopaty, a pozostałe wykopy były wykonywane przy pomocy koparki.

Sąd Okręgowy podniósł, iż w dziale V pt. “W budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych” pod poz. 1 wykazu A do rozporządzenia z 7 lutego 1983r. wskazano roboty wodno-kanalizacyjne oraz budowę rurociągów w głębokich wykopach. Ubezpieczony niewątpliwie wykonywał takie prace, będąc zatrudnionym na stanowisku montera wodno-kanalizacyjnego, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Praca ta, w świetle powołanego rozporządzenia nie musi być wykonywana
w głębokich wykopach. Z normatywnego ujęcia przepisu wynika bowiem, że roboty wodno-kanalizacyjne stanowią alternatywę do budowy rurociągów w głębokich wykopach. Ubezpieczony, co wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego, wykonywał nie tylko roboty wodno-kanalizacyjne, ale także budował rurociągi
w głębokich wykopach. Ubezpieczony spełnił też warunek udowodnienia co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutu organu rentowego, iż chwili wydania zaskarżonej decyzji obowiązywał jeszcze przepis art 184 ustawy z dnia 17.12.1998 roku w brzmieniu uzależniającym przyznania prawa do tzw. wcześniejszej emerytury od uprzedniego rozwiązania przez pracownika stosunku pracy. Wprawdzie orzecznictwo Sądu Najwyższego przyjęło, że przepis art. 316 §1 k.p.c. nie ma zastosowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i w tym kontekście należy przyjąć, że sąd ubezpieczeń dokonuje oceny legalności decyzji rentowej według stanu prawnego istniejącego w dacie jej wydania. Zmiana stanu prawnego w toku postępowania sądowego uprawnia osobę zainteresowaną do złożenia nowego wniosku o przyznanie świadczenia emerytalno – rentowego (wyrok SN z 3.12.1998 r., II UKN 341/98, OSNAPIUS Nr 2/2000, poz. 72, wyrok SN z 7.02.2006 r., I UK 154/05, lex nr 272581). Sąd Najwyższy niekiedy odstępował jednak od wyżej wskazanej reguły i dotyczyło to sytuacji, gdy w trakcie postępowania doszło do zmiany okoliczności faktycznych. W wyroku z dnia 10 marca 1998 II UKN 555/97, OSNPAIUS Nr 5/1999, poz. 181, argumentował, że jeżeli jedyna przyczyna odmowy przyznania emerytury lub renty ustała po wydaniu zaskarżonej decyzji, to zachodzi możliwość przyznania świadczenia od daty spełnienia się wszystkich przesłanek koniecznych do nabycia prawa do tego świadczenia. Podkreślił, że ustalenia stanowiące faktyczną podstawę rozstrzygnięcia zawartego w takim wyroku muszą dotyczyć okoliczności pewnych. W kolejnych orzeczeniach Sąd Najwyższy nawiązywał do tego poglądu. Wskazał na dopuszczalność przyznania przez sąd świadczenia nienależnego w dacie wydania decyzji, jednak z zastrzeżeniem, że spełnienie przesłanek w trakcie postępowania sądowego będzie oczywiste i niekwestionowane przez organ rentowy oraz, że okaże się bezsporne (wyrok SN z 2.08.2007 r., III UK 25/07, OSNP Nr 19-20/2008, poz. 293, wyrok SN z 7.02.2002 r., II UKN 13/01, OSNP Nr 22/2003, poz. 549; wyrok SN z 16.12.2005, II UK 76/05, Lex Polonica Nr 1937153). Przyczyny takiego zapatrywania należy upatrywać w rozpoznawczym charakterze postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Rolą sądu jest ocena zasadności żądania zgłoszonego przez ubezpieczonego. Gdy przesłanka uniemożliwiająca przyznanie świadczenia staje się nieaktualna, aktualizują się właściwości rozpoznawcze przypisane sądowi.

Mając na uwadze wskazane okoliczności, w ocenie Sądu Okręgowego ubezpieczony spełnił wszystkie warunki do uzyskania emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Z tej przyczyny Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury począwszy od 1.11.2012 roku, zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej.

Z rozstrzygnięciem Sądu pierwszej instancji nie zgodził się Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G., zarzucając mu naruszenia prawa materialnego, tj. art. 184 ustawy emerytalnej przez przyznanie ubezpieczonemu prawa do wcześniejszej emerytury mimo nie spełnienia wszystkich ustawowych warunków wymaganych do nabycia tego świadczenia w okresie do 31 grudnia 2012 r.

Wskazując na powyższe, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Apelujący w uzasadnieniu apelacji podniósł, iż bezspornie ubezpieczony pozostawał w zatrudnieniu do 22.01.2013r. a zatem według stanu na dzień 01.11.2012r. nie spełniał wszystkich warunków koniecznych do przyznania emerytury. Sąd meriti winien był dokonać oceny legalności wydanej wówczas decyzji według stanu prawnego istniejącego w dacie jej wydania.

Ubezpieczony wniósł o oddalenie apelacji w całości i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zasługiwała na uwzględnienie o tyle tylko,
że doprowadziła do wydania rozstrzygnięcia reformatoryjnego w zakresie daty początkowej przyznanego świadczenia emerytalnego.

Sąd Apelacyjny wskazuje, że Sąd Okręgowy wydając zaskarżony wyrok wyjaśnił wszystkie okoliczności istotne dla meritum sprawy, przeprowadził wystarczające postępowanie dowodowe, dokonał prawidłowych ustaleń stanu faktycznego w oparciu o wszechstronną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, w granicach zasady swobodnej oceny dowodów, zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. Sąd I Instancji wskazał dowody, w oparciu o które zrekonstruował stan faktyczny, dokonał ich oceny przez pryzmat wiarygodności i mocy dowodowej,
nie przekraczając przy tym wspomnianej zasady swobodnej sędziowskiej oceny dowodów. Należy zaznaczyć, że przeprowadzone dowody z dokumentacji źródłowej, wskazują, iż ubezpieczony w spornym okresie, będąc zatrudniony w przedsiębiorstwie zaliczanym do branży budowlanej, wykonywał na stanowisk montera wodnokanalizacyjnego prace odpowiadające zakresowi obowiązków przewidzianych w poz. 1 działu V „W budownictwie i przemyśle budowlanym”, tj. „roboty wodnokanalizacyjne oraz budowa rurociągów w głębokich wykopach” - wykazu A i § 19 ust. 1 rozporządzenia z 7 lutego 1983r. Z zeznań świadków i ubezpieczonego wynika, że ubezpieczony wykonywał prace stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, co w sumie z okresem uznanym przez organ rentowy, dało wymagane co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Pracownik ubiegający się o emeryturę w obniżonym wieku winien zaś wykazać, że wykonywał pracę zaliczaną do prac o szczególnym charakterze lub w szczególnych warunkach (do I kategorii), ujętą w wykazach stanowiących załączniki do ww. rozporządzeń, a nadto, że pracował w pełnym wymiarze czasu pracy, stale i bezpośrednio przy tych pracach przez okres co najmniej 15 lat. Ze zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego wynika, że ubezpieczony wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu prace, które ze względu na ich znaczny stopień uciążliwości lub znaczną szkodliwość dla zdrowia wiązały się z szybszą utratą zdolności do zarobkowania. Nie ulega przy tym wątpliwości, że przy ustalaniu charakteru (rodzaju) zatrudnienia winny być analizowane dokumenty z przebiegu zatrudnienia, a dopiero, gdy występują braki w dokumentacji pracowniczej, dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków. Z takimi też zastrzeżeniami Sąd pierwszej instancji poczynił w analizowanej sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd Apelacyjny przyjął za własne, czyniąc je integralną częścią niniejszego orzeczenia, w konsekwencji czego nie zachodzi potrzeba ich szczegółowego powtarzania. Sąd Apelacyjny podziela też stanowisko, że z przywileju przejścia na emeryturę w niższym wieku emerytalnym, przysługującego pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą korzystać wyłącznie pracownicy, który byli rzeczywiście zatrudnieni stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szkodliwych warunkach pracy (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97, OSNP 1998/21/638; 21 listopada 2001 r., II UKN 598/00, OSNP 2003/17/419; 4 czerwca 2008 r., II UK 306/07, lex nr 494129).

Zważywszy na granice i kierunek apelacji należy wskazać, że rozpoznający sprawę Sąd Okręgowy, przyznając ubezpieczonemu prawo emerytalne, zasadniczo nie naruszył przepisu art. 184 ustawy emerytalnej, pomimo, że ubezpieczony w dacie wydania zaskarżonej decyzji nie spełnił warunku udokumentowania 15 lat pracy w szczególnych warunkach, bowiem udowodnił ten okres w toku postępowania sądowego. Natomiast rozważając zarzut apelacyjny naruszenia prawa materialnego, należy wyjaśnić, iż rozstrzygnięcie organu rentowego, podlegające wskutek odwołania, sądowej kontroli, winno uwzględniać stan rzeczy (faktyczny i prawny) istniejący na dzień ogłoszenia decyzji, co w tym przypadku oznacza dzień 9.01.2013 r., a zatem również treść obowiązującego w nowym brzmieniu art. 184 ust. 2 ustawy emerytalnej w związku z art. 22 ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie usta­wy o emeryturach i rentach z funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych in­nych ustaw (Dz. U. z 2012r., poz. 637). Nie obowiązywał już wtedy wskazany w art. 184 ust. 2 ustawy emerytalnej wymóg rozwiązania stosunku pracy. Należy jeszcze dodać, że w przypadku wniosku o prawo do emerytury bada się spełnienie przesłanek nie na dzień złożenia wniosku emerytalnego, lecz na dzień wydania decyzji. Organ rentowy zatem, działając zgodnie z art. 6 k.p.a. na podstawie i w granicach prawa, nie mógł wymagać od ubezpieczonego spełnienia warunku rozwiązania wszystkich stosunków pracy z dotychczasowymi pracodawcami i uzależniać przyznania prawa do emerytury
od tej przesłanki w chwili wydania decyzji. W ocenie Sądu Apelacyjnego ubezpieczony spełnił warunki konieczne do przyznania emerytury w obniżonym wieku emerytalnym ze względu na pracę wykonywaną w szczególnych warunkach,
z tym jednak, że dopiero z dniem 01.01.2013r., kiedy wraz z nowelizacją przepisu
art. 184 ust. 2 ustawy emerytalnej, odpadła przesłanka ustania zatrudnienia.

Mając na uwadze przedstawioną argumentację Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w sposób wskazany w pkt 1 sentencji, a na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację w pozostałym zakresie, a nadto, zgodnie
z art. 100 k.p.c. zniósł wzajemne koszty stron w zakresie wynagrodzenia za zastępstwo procesowe.

SSA Urszula Iwanowska SSA Zofia Rybicka – Szkibiel SSA Jolanta Hawryszko