Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 sierpnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 sierpnia 2014 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa T. G.

przeciwko Skarbowi Państwa - Aresztowi Śledczemu w B.

o odszkodowanie

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 10 lutego 2014 r. sygn. akt I C 1957/13

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

UZASADNIENIE

Powód T. G. wniósł w dniu 6 grudnia 2013 r. pozew, w którym domagał się od Skarbu Państwa - Aresztu Śledczego w B. zapłaty na jego rzecz kwoty 90.000 zł tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami.

Pozwany Skarb Państwa podnosząc zarzut przedawnienia wnosił o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda kosztów procesu według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Białymstoku po rozpoznaniu powyższego powództwa, wyrokiem z dnia 10 lutego 2014 r. oddalił powództwo zasądził od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 3.600 złotych tytułem poniesionych kosztów zastępstwa procesowego oraz odstąpił od obciążenia powoda nieuiszczonymi kosztami sądowymi w sprawie.

Powyższy wyrok zapadł po poczynieniu przez Sąd Okręgowy następujących ustaleń faktycznych:

Powód T. G. przebywał w Areszcie Śledczym w B., jako osadzony, w okresie od 28 sierpnia 2006 r. do 5 grudnia 2007 r. W dniu 6 grudnia 2013 r. (data prezentaty) powód wystąpił z pozwem o wypłatę zadośćuczynienia za krzywdę wyrządzoną mu w tym okresie. W ocenie Sądu Okręgowego pozwany podniósł trafnie zarzut przedawnienia tego roszczenia. Podstawę prawną zgłoszonego przez powoda roszczenia stanowił art. 24 § 1 zd. 3 k.c. w zw. z art. 448 k.c. Roszczenie to podlega przedawnieniu według reguł określonych w art. 442 ¹ § 1 k.c. Stosownie do treści tego przepisu roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże ten termin nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

W ocenie Sądu Okręgowego roszczenie powoda uległo przedawnieniu najpóźniej z dniem 6 grudnia 2010 r. Nie ma wątpliwości, że powód o szkodzie i o podmiocie obowiązanym do jej naprawienia dowiedział się z chwilą dokonania przypisywanych pozwanemu naruszeń jego praw. W konsekwencji do ewentualnego naruszenia dóbr osobistych powoda w związku z jego pobytem w jednostce penitencjarnej doszło w chwili zdarzeń, z których powód wywodzi odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanego. Nie budzi też wątpliwości, że od samego początku wiedział, kto jest potencjalnym sprawcą naruszeń. Powód nie przedstawił żadnych okoliczności, które skutecznie podważałyby tę ocenę.

W ocenie Sądu I instancji nie można było przyjąć, że podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia stanowi w świetle art. 5 k.c. nadużycie przysługującego mu prawa podmiotowego. Powód twierdził, że w czasie pobytu w Areszcie Śledczym w B. nie wiedział, jakie prawa mu przysługują, myślał, że „tak musi być, skoro takie warunki panowały i nikt ze Służby Więziennej nie próbował ich zmieniać”, a dopiero tydzień przed wniesieniem pozwu uświadomił sobie zaniedbania państwa polskiego w tym zakresie. Zaprezentowana przez powoda argumentacja nie jest zasadna. Sąd Okręgowy przyjął, że w świetle obowiązujących obecnie w Polsce standardów cywilizacyjnych osoba o przeciętnym poziomie inteligencji ma możliwość uzyskania z różnych źródeł wiedzy o przysługujących jej prawach i sposobie ich dochodzenia. Powód nie wykazał, aby z uwagi na trudne do przezwyciężenia czynniki zewnętrzne nie był w stanie dochodzić swoich roszczeń w odpowiednim czasie.

Sąd Okręgowy mając na uwadze powyższe rozważania, przyjął, że roszczenie powoda o zadośćuczynienie uległo przedawnieniu, a pozwany skutecznie uchylił się od spełnienia ewentualnego świadczenia odszkodowawczego związanego z pobytem powoda w Areszcie Śledczym w B. w okresie od 28 sierpnia 2006 r. do 5 grudnia 2007 r. W tych okolicznościach za zbędne uznał przeprowadzenie postępowania dowodowego w sprawie w celu poczynienia ustaleń faktycznych niezbędnych do oceny zasadności powództwa w świetle art. 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c. Z tych względów Sąd oddalił powództwo na podstawie art. 442 ¹ § 1 k.c. O kosztach zastępstwa procesowego Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz. U. z 2013 r., poz. 1150, j.t.) w zw. z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490 j.t.). Sąd nie dostrzegł w sprawie okoliczności uzasadniających odstąpienie od obciążenia powoda obowiązkiem pokrycia kosztów zastępstwa procesowego poniesionych przez pozwanego.

Powód T. G. zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 415 k.c., art. 416 k.c., art. 417 § 1 i 2 k.c. poprzez przyjęcie, że działanie pozwanego były zgodne z prawem,

2.  naruszenie przepisów prawa procesowego tj. art. 217 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. oraz art. 228 § 1 k.p.c. w związku z art. 2 § 2 k.p.c.

Z treści apelacji wynikało, iż wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i na ich podstawie wywiódł trafne wnioski. Sąd Apelacyjny w całości aprobuje stanowisko Sądu Okręgowego wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i ustalenia poczynione przez Sąd Okręgowy przyjmuje za swoje.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia roszczeń związanych z pobytem powoda w Areszcie Śledczym w B. w okresie w okresie od 28 sierpnia 2006 r. do dnia 5 grudnia 2007 r. Trafnie przyjął, że w sprawie ma zastosowanie przewidziany w art. 442 ¹ § 1 k.c. k.c. trzyletni termin przedawnienia roszczeń odszkodowawczych, który rozpoczyna bieg od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Nie można podzielić argumentacji skarżącego, że o dokonanym naruszeniu dowiedział się dopiero w 2013 r., czytając przepisy kodeksu cywilnego. Jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, charakter dóbr, których ochrony domagał się T. G., wskazuje że wiedział o ich naruszeniu od samego początku, tj. od daty umieszczenia go w przeludnionej celi. Skoro zatem powód wniósł pozew dopiero w grudniu 2013 r., to należy uznać, że jego roszczenie za okres od 28 sierpnia 2006 r. do 5 grudnia 2007 r. uległo już przedawnieniu, a tym samym strona pozwana mogła skutecznie uchylić się od jego zaspokojenia poprzez zgłoszenie zarzutu przedawnienia, co też uczyniła. Sąd I instancji zasadnie też uznał, że podniesienie przez pozwanego zarzutu przedawnienia nie stanowi nadużycia prawa. Żadne takie okoliczności, poza odwołaniem się do charakteru dochodzonego roszczenia - zdaniem powoda - wymagającego wzmożonej ochrony, nie zostały przez powoda przywołane (usprawiedliwione przyczyny opóźnienia i jego nienadmierność).

Podkreślić przy tym należy, że do oceny zarzutu przedawnienia nie ma znaczenia wiedza powoda o możliwości wystąpienia z przedmiotowym roszczeniem. W polskim systemie prawnym obowiązuje zasada powszechnej znajomości prawa, czego wyrazem jest ogłaszanie prawa w dziennikach urzędowych. Nie można zatem uchylić się od skutków prawnych przedawnienia roszczenia poprzez argumentację, że nie było się świadomym, iż obowiązują w tym zakresie stosowne normy. Podobne stwierdzenie należy odnieść do argumentu apelującego, że w ogóle nie wiedział o tym, iż przysługuje mu roszczenie o zadośćuczynienie z tytułu nie zapewnienia przez Skarb Państwa odpowiednich warunków odbywania kary pozbawienia wolności. Powód nie twierdził nawet, iż dopiero po pewnym czasie od zakończenia odbywania kary pozbawienia wolności ujawniły się szkody na jego osobie związane z bezprawnym działaniem pozwanego. Reasumując wskazać należało, że o początku biegu przedawnienia z art. 442 k.c. decydowała nie chwila dowiedzenia się przez poszkodowanego o instrumentach prawnych dochodzenia roszczeń, ale moment dowiedzenia się o szkodzie i osobie odpowiedzialnej za szkodę.

O „dowiedzeniu się o szkodzie” można mówić wtedy, gdy poszkodowany „zdaje sobie sprawę z ujemnych następstw zdarzenia wskazujących na fakt powstania szkody”; inaczej rzecz ujmując, gdy ma „świadomość doznanej szkody”. Szkoda przyszła powstaje nie jednocześnie, lecz dopiero za jakiś czas po zdarzeniu powodującym powstanie szkody, jako jego konieczna konsekwencja. Dopóki tak rozumiane dowiedzenie się o szkodzie nie nastąpi, dopóty bieg przedawnienia w ogóle nie może się rozpocząć (por. wyrok SN z 21 października 2011 r. IV CSK 46/2011). Powód nie wykazał żadnym dowodem, że jego stan po okresie wskazanym w pozwie uniemożliwiał mu wytoczenie powództwa. Powoływane natomiast okoliczności braku odpowiedniej literatury prawniczej w zakładzie karnym nie mogły zostać uznane za utrudniające z wystąpieniem w niniejszej sprawie. Powód nie miał obowiązku podania podstawy prawnej swojego roszczenia, a jedynie sprecyzowanie swojego żądania i wskazanie podstawy faktycznej.

W związku z powyższym zasadnie Sąd Okręgowy nie prowadził postępowania dowodowego zmierzającego do ustalenia rozmiarów ewentualnego naruszenia dóbr osobistych powoda. Postępowanie takie zmierzałoby do rozpoznania roszczenia powoda co do zasady, natomiast wobec uznania, że jest to roszczenie przedawnione, nie było takiej potrzeby. Skuteczne podniesienie przez pozwanego zarzutu przedawnienia uzasadniało oddalenie powództwa o zadośćuczynienie bez potrzeby badania materialnych podstaw powództwa. Nie doszło więc do uchybienia przepisom postępowania, poprzez oddalenie wniosków dowodowych powoda zmierzających do wykazania przesłanek odpowiedzialności strony pozwanej oraz rozmiaru szkody, jak również do naruszenia art. 445 § 1 w zw. z art. 444 § 1 i art. 448 w zw. z art. 24 k.c., ani też nieprawidłowo wskazanych przez powoda w apelacji art. 415 k.c., art. 416 k.c., art. 417 § 1 i 2 k.c., gdyż przepisy te miałyby bez wątpienia zastosowanie w sprawie, gdyby pozwany dla obrony przed dochodzonym roszczeniem nie podniósł zarzutu przedawnienia.

Nie zasługiwał na uwzględnienie również zarzut naruszenia przez Sąd pierwszej instancji art. 102 k.p.c. W pierwszej kolejności wskazać trzeba, że strona powodowa przegrała sprawę, co stało się podstawą dla zastosowania przez Sąd Okręgowy przepisu art. 98 k.p.c. jako uzasadnienia dla rozstrzygnięcia o kosztach postępowania. W przepisie art. 102 k.p.c. ustawodawca unormował zasadę słuszności, zgodnie z którą w przypadkach szczególnie uzasadnionych, sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej kosztami w ogóle. Przepis ten ze względów słusznościowych daje sądom swobodę przy rozstrzyganiu o zwrocie kosztów procesu. Przepis ten nie może być jednak stosowany rozszerzająco i wyklucza uogólnienia.

W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się stosowanie art. 102 k.p.c., gdy: sprawa ma wątpliwy i dyskusyjny charakter (vide: postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 kwietnia 1971 r. I PZ 17/71 OSNCP 1971/12 poz. 222); dochodzone roszczenie powoda wynika z niejasno sformułowanych przepisów (vide: wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 grudnia 1973 r. I PR 456/73 OSNCP 1974/9 poz. 154); strona przegrywająca znajduje się w wyjątkowo trudnej sytuacji majątkowej, a wytaczając powództwo była subiektywnie przeświadczona o słuszności dochodzonego roszczenia, natomiast strona wygrywająca korzystała ze stałej obsługi prawnej i nie poniosła dodatkowych nakładów na prowadzenie procesu (vide: wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 listopada 1972 r. I PR 423/72 OSNCP 1973/7-8 poz. 138).

Przenosząc powyższe na grunt przedmiotowej sprawy stwierdzić należało, że żadna z tych okoliczności nie zaktualizowała się, co oznacza brak podstaw do postulowanej przez skarżącego zmiany zaskarżonego rozstrzygnięcia w tym zakresie. Nie negując trudnej sytuacji osobistej i majątkowej powoda, należy zauważyć, że w niniejszym postępowaniu bez uzasadnionej przyczyny zaangażował on przeciwnika procesowego i wymiar sprawiedliwości. Sąd Odwoławczy podkreśla, że strona przed wytoczeniem powództwa obowiązana jest wszechstronnie rozważyć, czy przysługuje jej dochodzone roszczenie oraz od kogo może żądać jego zaspokojenia i w jakiej wysokości. Wniosek ten jest tym bardziej uzasadniony, jeśli zauważyć, że stan majątkowy strony nie stanowi decydującej przesłanki zwolnienia jej od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi (vide: postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 29 czerwca 2012 r. I CZ 34/2012 LexPolonica nr 4965767).

Mając na uwadze powyższe, należy się zgodzić z Sądem Okręgowym, że w okolicznościach niniejszej sprawy nie zaistniały podstawy do odstąpienia od obciążania powoda kosztami postępowania. Jednocześnie, uwzględniając przedmiot sprawy Sąd I instancji prawidłowo określił ich wysokość, w tym wysokość kosztów zastępstwa procesowego w oparciu o § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity: Dz. U. 2013 r., poz. 490).

Z tych względów na mocy art. 385 k.p.c. apelacja podlegała oddaleniu.

O kosztach postępowania Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu wyrażoną w treści art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c., a także na podstawie art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (tekst jednolity: Dz. U. 2013 r. poz. 1150) ustalając je w wysokości wynikającej z § 6 pkt 6 w związku z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.