Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: III AUa 757/12

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lutego 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Maria Padarewska - Hajn

Sędziowie:SSA Ewa Chądzyńska

SSA Anna Szczepaniak-Cicha (spr.)

Protokolant: stażysta Przemysław Trębacz

po rozpoznaniu w dniu 31 stycznia 2013 r. w Łodzi

sprawy E. U.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w Ł.

o wysokość emerytury,

na skutek apelacji E. U.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi

z dnia 7 marca 2012 r., sygn. akt: VIII U 1688/11;

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 757/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 2 sierpnia 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. przeliczył emeryturę E. U. od dnia 15 czerwca 2010 roku, tj. od daty przyznania świadczenia. Organ rentowy wskazał, że podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składki i kapitału początkowego, zaewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Po korekcie kapitału początkowego kwota skorygowanego i zwaloryzowanego kapitału początkowego na koncie ubezpieczonej wyniosła 541.220,97 zł, a kwota składki z uwzględnieniem waloryzacji 48.025,28 zł. Emerytura po waloryzacji przysługuje ubezpieczonej od 1 marca 2011 roku w kwocie 2.454,59 zł.

W odwołaniu z dnia 14 września 2011 roku E. U. zarzuciła zaniżenie wysokości świadczenia, przez dokonanie waloryzacji jej kapitału początkowego za 2009 rok rocznym wskaźnikiem waloryzacji, a nie metodą waloryzacji kwartalnej. Organ rentowy domagał się oddalenia odwołania.

Sąd Okręgowy w Łodzi wyrokiem z dnia 7 marca 2012 roku oddalił odwołanie ubezpieczonej.

Sąd Okręgowy ustalił, że kapitał początkowy E. U. ustalony został decyzją z dnia 13 lutego 2003 roku, kapitał ten na dzień 1 stycznia 1999 roku wyniósł 221.318,46 zł.

Decyzją z dnia 18 lipca 2005 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury od dnia 1 lipca 2005 roku, tj. od dnia następnego po rozwiązaniu stosunku pracy. W dniu 7 czerwca 2010 roku E. U. złożyła wniosek o emeryturę w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Decyzją z dnia 29 czerwca 2010 roku przyznano ubezpieczonej emeryturę od dnia 15 czerwca 2010 roku. Podstawę obliczenia emerytury, w myśl art. 26 ustawy emerytalnej, stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kapitału początkowego z uwzględnieniem waloryzacji składek i kapitału, zaewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury. Kwota zwaloryzowanego kapitału wyniosła 525.972,37 zł. Jednocześnie zawieszono wypłatę tak obliczonej emerytury, gdyż świadczenie przysługujące w dotychczasowej wysokości jako emerytura wcześniejsza, było korzystniejsze.

Z dalszych ustaleń wynika, że decyzją z dnia 25 marca 2011 roku ZUS ponownie ustalił wnioskodawczyni wartość kapitału początkowego wnioskodawczyni, przez przyjęcie dłuższego wymiaru okresów składkowych. Decyzją z dnia 30 marca 2011 roku organ rentowy podjął wypłatę emerytury wiekowej, gdyż jej wysokość, po korekcie kapitału początkowego (539.825,27 zł), okazała się korzystniejsza. Kolejny raz ZUS przeliczył świadczenie odwołującej zaskarżoną decyzją z dnia 2 sierpnia 2011 roku. Niespornie w czerwcu 2010 roku dokonano rocznej waloryzacji kapitału początkowego wnioskodawczyni za 2009 rok wskaźnikiem waloryzacji w wysokości 107,22%.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za bezzasadne. Przywołał przepis art. 173 ust. 4-6a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS regulujący zasady waloryzacji kapitału początkowego poczynając od dnia 1 czerwca 2000 roku. Zgodnie z ust. 5a - po 1 czerwca 2002 roku kolejnych waloryzacji dokonuje się na zasadach określonych w art. 25 ust. 3-8 i 10 oraz w art. 25a. Natomiast w myśl art. 25 ust. 3 tej ustawy waloryzację składek (kapitału) przeprowadza się corocznie, od dnia 1 czerwca każdego roku, z uwzględnieniem art. 25a. Z kolei art. 25a ust. 1 ustawy emerytalnej przewiduje, że przy ustalaniu wysokości emerytury kwota składek zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację, o której mowa w art. 25, jest waloryzowana kwartalnie, zaś szczegółowe reguły waloryzacji kwartalnej wynikają z ust. 2-5 art. 25a. ustawy, przy czym ust. 2 pkt 2 stanowi, że w przypadku ustalania wysokości emerytury w drugim kwartale danego roku -ostatniej kwartalnej waloryzacji dokonuje się za czwarty kwartał poprzedniego roku. E. U. domagała się właśnie kwartalnej waloryzacji swego kapitału początkowego, zaś ZUS dokonał waloryzacji wskaźnikiem rocznym na dzień 1 czerwca 2010 roku.

Sąd Okręgowy podkreślił, że problem prawny zaistniały w sprawie niniejszej dotyczy sytuacji osób, które złożyły wniosek o emeryturę w czerwcu danego roku, jak uczyniła to skarżąca, gdyż w czerwcu dokonywana jest waloryzacja roczna, a jednocześnie czerwiec jest miesiącem drugiego kwartału, co skłaniać może ubezpieczonych, jak w przypadku E. U., do domagania się waloryzacji kwartalnej zgodnie z art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zdaniem Sądu a quo, prawidłowo przeprowadzono waloryzację roczną w przypadku emerytury wnioskodawczyni. Z zestawienia powołanych przepisów wynika bowiem, że zasadą jest waloryzacja roczna, a waloryzacja kwartalna stanowi odstępstwo przewidziane dla osób, które przechodzą na emeryturę w ciągu roku kalendarzowego i dla których naliczenie emerytury przy uwzględnieniu jedynie waloryzacji rocznej, bez dokonania waloryzacji kwartalnych dotyczących okresów po roku, którego dotyczyła waloryzacja roczna, byłoby niekorzystne. Waloryzacja kwartalna dotycząca ubezpieczonych, którzy mają ustalaną wysokość emerytury w drugim kwartale danego roku, obejmuje więc tylko tych, którzy przejdą na emeryturę w miesiącu kwietniu lub maju, nie zaś w czerwcu, gdyż tych ostatnich obejmie już kolejna waloryzacja roczna. Wnioskodawczyni przeszła na emeryturę w czerwcu 2010 roku, toteż prawidłowo kapitał początkowy, stanowiący element jej emerytury przyznanej w systemie zdefiniowanej składki, zwaloryzowany został wskaźnikiem rocznym za 2009 rok w wysokości 107,22%. Z powyższych względów Sąd Okręgowy odwołanie oddalił na podstawie art. 477 14 § 1 k.p.c.

Wyrok ten E. U., profesjonalnie zastąpiona, zaskarżyła apelacją w całości. Sformułowała zarzut naruszenia prawa materialnego, tj. art. 173 ust. 5a w zw. z art. 25 ust. 3 oraz art. 25a ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie wobec przyjęcia, że waloryzacja kapitału początkowego winna być waloryzacją roczną i nastąpić każdorazowo z dniem 1 czerwca, także w przypadku gdyby to miała być waloryzacja kapitału początkowego przy ustalaniu wysokości świadczenia emerytalnego, w sytuacji, gdy przepis art. 25a ust. 1 w zw. z ust. 2 pkt 2 ustawy jako lex specjalis stanowi, że w przypadku ustalania wysokości emerytury w II kwartale danego roku ostatnia waloryzacja kapitału początkowego dokonana za rok poprzedni winna być waloryzacją kwartalną, niezależnie od tego, czy ustalenie prawa do emerytury następuje w kwietniu, maju czy czerwcu danego roku - a w konsekwencji czego w razie ustalenia świadczenia emerytalnego w czerwcu danego roku, tj. w II kwartale ostatnia waloryzacja kapitału początkowego winna zostać dokonana kwartalnie i uwzględniać wszystkie cztery kwartały roku poprzedzającego rok ustalenia prawa do emerytury.

W świetle tego zarzutu apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie odwołania ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, jak też o zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje.

Zdaniem skarżącej, waloryzacja roczna jest zasadą przy waloryzacji kapitału początkowego jedynie w tych przypadkach, w których nie dotyczy momentu, w którym ubezpieczony przechodzi na emeryturę. W takim przypadku, tj. gdy dochodzi do ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego, z mocy art. 25a ustawy zasadą jest waloryzacja kwartalna. Analiza treści przepisów art. 25a ust. 1 i 2 ustawy skłania do wniosku, że przy ustalaniu wysokości emerytury następuje ostatnia waloryzacja kapitału początkowego, która winna być waloryzacją kwartalną. Przyjęcie sposobu wykładni art. 25a przedstawionego przez Sąd Okręgowy musiałoby prowadzić do konkluzji, że przepis art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy emerytalnej nigdy nie znajdowałby zastosowania do osób przechodzących na emeryturę w czerwcu danego roku, skoro w takim przypadku kapitał początkowy miałby być zawsze waloryzowany rocznie, stosownie do treści art. 25 ust. 3. W takim przypadku nie sposób wyjaśnić dlaczego ustawodawca wskazał w przepisie art. 25a ust. 2 pkt 2 cały II kwartał, a nie tylko miesiące kwiecień i maj. Zastosowanie przez organ rentowy rocznego wskaźnika waloryzacji przy ustalaniu wysokości emerytury E. U. doprowadziło do błędnego przeliczenia i zaniżenia wysokości jej emerytury.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej nie jest zasadna.

Skarżąca ponowiła w apelacji te wywody, które legły u podstaw konstrukcji odwołania i do których adekwatnie odniósł się Sąd Okręgowy w pisemnych motywach wyroku. Sąd Apelacyjny podziela dokonane ustalenia faktyczne przyjmując je jako własne. Prawidłowa jest również subsumcja, przy czym obszerna i trafna argumentacja prawna nie wymaga powielania.

E. U. w dniu 7 czerwca 2010 roku złożyła wniosek o emeryturę. ZUS decyzją z dnia 29 czerwca 2010 roku przyznał ubezpieczonej emeryturę od dnia 15 czerwca 2010 roku, tj. od osiągnięcia powszechnego wieku. Punktem wyjścia do analizy zagadnienia prawnego, jakie wystąpiło rozpoznawanej sprawie, jest zrozumienie formuły wymiaru emerytury przewidzianej w art. 24 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.), która osadzona została w systemie zdefiniowanej składki, co oznacza, że wysokość świadczenia zależy od sumy zaewidencjonowanych składek na indywidualnym koncie ubezpieczonego oraz zwaloryzowanego kapitału początkowego (art. 25 i 26 tej ustawy), a suma ta dzielona jest przez średnie dalsze trwanie życia, o którym mowa w art. 173 ust. 2, ustalone dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę osoby, dla której obliczana jest emerytura. Wysokość emerytury E. U. ustalona została w decyzji z dnia 29 czerwca 2010 roku według powyższych zasad na kwotę 2.319,28 zł.

Istota sporu sprowadza się do kwestionowania prawidłowości waloryzacji kapitału początkowego. Przypomnieć należy, że kapitał początkowy ustala się, stosownie do art. 173-175 ustawy emerytalnej, na dzień 1 stycznia 1999 roku. Kapitał początkowy stanowi odtworzenie składek na ubezpieczenia sprzed wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z FUS, tj. przed wprowadzeniem ustawowego obowiązku ewidencjonowania przez ZUS indywidualnych składek każdej osoby podlegającej ubezpieczeniu społecznemu. Kapitał ten ewidencjonowany jest na koncie ubezpieczonego i corocznie waloryzowany, poczynając od 1 czerwca 2000 roku, a następnie każdego 1 czerwca kolejnego roku, według reguł przewidzianych dla waloryzacji składek, a więc przez zastosowanie wskaźnika waloryzacji. Roczny wskaźnik za 2009 rok wynosił 107,22% (obwieszczenie (...) z dnia 11 maja 2009r., w sprawie wskaźnika waloryzacji składek na ubezpieczenie emerytalne za 2009r., M.P. Nr 37, poz. 520). Waloryzacja roczna jest więc mechanizmem przeprowadzanym na indywidualnym koncie ubezpieczonego, który jeszcze nie nabył uprawnień emerytalnych, bądź nie wystąpił o ich ustalenie. Według tej reguły dokonana została na dzień 1 czerwca 2010 roku waloryzacja kapitału początkowego E. U. za 2009 rok. W dniu 1 czerwca 2010 roku apelująca jeszcze nie wystąpiła o emeryturę z systemu zdefiniowanej składki, co więcej, nie miała do niej prawa, gdyż wymagany wiek osiągnęła dopiero w dniu 15 czerwca 2010 roku. Z całą stanowczością stwierdzić należy, że waloryzacja roczna kapitału początkowego na koncie osoby ubezpieczonej jest przeprowadzana z mocy ustawy i nie ma podstaw do nakazania organowi rentowemu, aby od tego obowiązku odstąpił. Apelująca także nie wskazuje podstawy prawnej, z której miałoby wynikać, że ZUS winien pominąć waloryzację roczną kapitału na jej koncie na dzień 1 czerwca 2010 roku, kiedy to nie miała jeszcze prawa do emerytury.

W zasadniczo odmiennej sytuacji dokonuje się waloryzacji kwartalnej kapitału początkowego albowiem, zgodnie z jasnym brzmieniem art. 25a ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, mechanizm przewidziany w tym przepisie (także ust. 2 pkt 2) ma zastosowanie wyłącznie w stosunku do osób, którym ustalono już prawo do emerytury. Waloryzacja kwartalna dotyczy składek zaewidencjonowanych na koncie po 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną. Jak zasadnie wywiódł Sąd Okręgowy, możliwość waloryzacji kwartalnej kapitału początkowego istnieje tylko w przypadku naliczania emerytury, a formułę tę ustawodawca wprowadził jednorazowo w celu zapewnienia osobom przechodzącym na emeryturę w różnych miesiącach roku, że nie będą wyłączone z waloryzacji te okresy, które nie są objęte waloryzacją roczną - pomiędzy czerwcem jednego roku, a czerwcem roku następnego - przy czym nie wszystkie, gdyż nie podlegają waloryzacji kwartalnej składki za żaden miesiąc tego kwartału, w którym ustalana jest wysokość emerytury oraz w kwartale poprzednim. Sąd Okręgowy szczegółowo wyłożył tę regułę na przykładach osób przechodzących na emeryturę w poszczególnych kwartałach roku, analiza jest prawidłowa i nie wymaga powtarzania.

Jest oczywiste, że waloryzacja kwartalna nie dotyczy osób, których emerytura zostaje ustalona w czerwcu danego roku, gdyż ich składki i kapitał na dzień 1 czerwca zostały zwaloryzowane wskaźnikiem rocznym, a więc za cały rok poprzedzający ustalenie emerytury. Osoby przechodzące na emeryturę w kwietniu lub maju danego roku, czyli w pozostałych miesiącach II kwartału, także mają zwaloryzowane składki za cały poprzedni rok, a to dzięki mechanizmowi waloryzacji kwartalnej, ponieważ w tym przypadku ostatniej waloryzacji kwartalnej dokonuje się za czwarty kwartał poprzedniego roku, a więc cały rok poprzedzający przejście na emeryturę objęty jest waloryzacją.

W pełni uprawniona jest wykładnia art. 25a przedstawiona przez Sąd Okręgowy i prowadząca do konkluzji, że przepis art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy emerytalnej w praktyce nie znajduje zastosowania do osób przechodzących na emeryturę w czerwcu danego roku, gdyż ich kapitał początkowy został zwaloryzowany na indywidualnym koncie wskaźnikiem rocznym, stosownie do treści art. 25 ust. 3 ustawy i nie ma możliwości zaniechania waloryzacji dokonywanej z mocy przepisu ustawy na dzień 1 czerwca. Apelująca bezpodstawnie proponuje zastąpienie waloryzacji rocznej swego kapitału waloryzacją kwartalną, choć waloryzacja roczna na koncie musiała zostać dokonana na datę przypadającą przed nabyciem uprawnień emerytalnych. W tej sytuacji w żadnym razie nie są prawidłowe zapatrywania, jakoby w jej przypadku normę z art. 25a ust. 2 pkt 2 ustawy należało odczytywać jako lex specjalis w stosunku do art. 25 ust. 3, co prowadzić ma do pominięcia art. 25 ust. 3, jako lex generalis. Przepis art. 25 ust. 3 ustawy emerytalnej przewiduje waloryzację kapitału początkowego zgromadzonego na indywidualnym koncie, a więc przed naliczeniem emerytury, a zaś przepis art. 25a ust. 2 pkt 2 przewiduje waloryzację kwartalną już przy ustalaniu emerytury, zatem są to dwa różne mechanizmy w sytuacjach po sobie następujących. Sumując, zasadą jest waloryzacja roczna składek i kapitału początkowego na koncie przypadająca na każdy 1 czerwca, zaś w przypadku przechodzenia na emeryturę w pozostałych miesiącach, w których pozostanie tylko przy ostatniej waloryzacji rocznej skutkowałoby nieobjęciem waloryzacją określonych okresów (podzielonych na kwartały) i ci ubezpieczeni byliby w sytuacji mniej korzystnej, od osób przechodzących na emeryturę bezpośrednio po waloryzacji w czerwcu, ustawodawca dodatkowo wprowadził waloryzację kwartalną, która oczywiście nie eliminuje wcześniej dokonanej waloryzacji rocznej.

Zważyć przy tym trzeba, że analizowane przepisy art. 25 i 25a ustawy o emeryturach i rentach nie naruszają zasady równości wobec prawa, albowiem jedynie różnicują sytuację ubezpieczonych w zależności od miesiąca przechodzenia na emeryturę, co jest cechą relewantną. W prawie zabezpieczenia emerytalnego sytuacja taka nie jest odosobniona, dla przykładu zupełnie inna jest wysokość emerytury obliczanej z zastosowaniem kwoty bazowej dla osoby przechodzącej na emeryturę w lutym, a inna w marcu danego roku (art. 19a ustawy o e. i r. z FUS).

Nie podzielając, z powyższych względów, argumentacji zawartej w uzasadnieniu apelacyjnego zarzutu obrazy prawa materialnego Sąd drugiej instancji oddalił apelację ubezpieczonej, z mocy art. 385 k.p.c.