Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 marca 2014 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Joanna Andrzejak-Kruk (spr.)

Sędzia: SO Marcin Radwan

Sędzia: SR del. Joanna Krawczyk      

Protokolant: protokolant sądowy Barbara Miszczuk

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 marca 2014 r. w Poznaniu

sprawy z powództwa (...) Spółka Jawna z siedzibą w B.

przeciwko K. J.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji wniesionej przez pozwaną

od wyroku Sądu Rejonowego Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu

z dnia 10 października 2013 r.

sygn. akt I C 1892/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  utrzymuje w mocy wyrok zaoczny Sądu Rejonowego w W.z dnia 13 sierpnia 2012 roku, sygn. akt I C (...): w punkcie 1. w części, w której uznano opisaną tam czynność prawną za bezskuteczną w stosunku do powódki jako wierzycielki T. J.z tytułu wierzytelności stwierdzonej nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 29 sierpnia 2011 roku, sygn. akt V GNc (...)Sądu Rejonowego w P. - w zakresie obejmującym należność główną w kwocie 11.729,14 zł, odsetki wynoszące na dzień 21 sierpnia 2013 roku kwotę 4.956,52 zł oraz koszty zastępstwa procesowego w kwocie 2.211,80 zł; w punkcie 2. w całości;

b)  w pozostałej części uchyla opisany wyżej wyrok zaoczny w jego punkcie 1. i oddala powództwo;

II.  w pozostałej części oddala apelację;

III.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 1.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego instancji odwoławczej.

/-/ M. Radwan/-/ J. Andrzejak - Kruk/-/ J. Krawczyk

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym w dniu 4.06.2012r. powódka (...) Spółka jawnaz siedzibą w B.wystąpiła o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niej umowy z dnia 4.08.2011r., mocą której T. J.darował pozwanej K. J.należące do niego własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu w W.przy ul. (...), dla którego Sąd Rejonowy w W.prowadzi księgę wieczystą KW (...). Powódka domagała się też zasądzenia na swoją rzecz od pozwanej kosztów postępowania według norm przepisanych. Jako podstawę powyższego żądania powódka wskazała przepisy art. 527-529 k.c. i podniosła, że T. J.jest jej dłużnikiem z tytułu umów sprzedaży, wierzytelność przysługująca powódce została zasądzona nakazem zapłaty z dnia 29.08.2011r., a po uwzględnieniu dokonanych przez dłużnika wpłat oraz kompensaty wynosi 30.313,29zł. W wyniku przedmiotowej darowizny na rzecz pozwanej ( będącej siostrą dłużnika ) dłużnik pozbawił się jedynego majątku, zakończył wykonywanie działalności gospodarczej i wyjechał za granicę.

Wyrokiem zaocznym z dnia 13.08.2012r., sygn. akt I.C.(...)Sąd Rejonowy w W.: 1) uznał za bezskuteczną w stosunku do powódki umowę darowizny zawartą w dniu 4.08.2011r. pomiędzy T. J.a pozwaną, której przedmiotem jest spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...)w budynku przy ul. (...)w W., dla którego w Sądzie Rejonowym w W. prowadzona jest księga wieczysta KW nr (...); 2) zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 3.933,-zł tytułem zwrotu kosztów procesu; 3) wyrokowi nadał rygor natychmiastowej wykonalności.

Pozwana złożyła sprzeciw od powyższego wyroku zaocznego, domagając się jego uchylenia i oddalenia powództwa oraz zasądzenia na swoją rzecz od powódki zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych. Pozwana zaprzeczyła, aby jej brat dokonując darowizny działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli oraz aby stał się niewypłacalny. Dłużnik dokonuje bowiem regularnych spłat swoich zaległości.

Wyrokiem z dnia 10.10.2013r., sygn. akt I.C.1892/12 Sąd Rejonowy Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu utrzymał w mocy wyrok zaoczny z dnia 13.08.2012r. w sprawie I.C. (...)Sądu Rejonowego w W.w części, to jest co do punktów 1 i 2, uchylając jednocześnie rozstrzygnięcie zawarte w jego punkcie 3.

Jako podstawę powyższego rozstrzygnięcia Sąd Rejonowy powołał następujące ustalenia faktyczne i rozważana prawne:

T. J.od dnia 15.10.2008r. do dnia 3.01.2012r. prowadził działalność gospodarczą o profilu ogólnobudowlanym, w ramach której nabył od spółki (...)sp.j. materiały budowlane, a termin płatności został odroczony. Powódka wystawiła faktury VAT, jednak T. J.nie uregulował należności z nich wynikających, wobec czego powódka wniosła pozew w postępowaniu upominawczym o zapłatę kwoty 33.925,-zł i w dniu 29.08.2011r. Sąd Rejonowy w P.wydał nakaz zapłaty zgodnie z żądaniem pozwu. Nakaz uprawomocnił się w dniu 4.10.2011r. W dniu 17.10.2011r. T. J.wpłacił na rzecz powódki kwotę 6.000,-zł. Powódka zwróciła się o egzekucję należności do komornika, a pismem z dnia 1.06.2012r. ograniczyła egzekucję z uwagi na dobrowolną zapłatę przez dłużnika. Kwota niewyegzekwowanych należności wynosiła wówczas 30.313,29zł.

Na podstawie umowy darowizny z dnia 17.02.2010r. T. J.nabył od swojej matki G. J.spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...)w budynku mieszkalnym nr (...)przy ul. (...)w W.oraz ustanowił na rzecz matki dożywotnie i bezpłatne prawo użytkowania przedmiotowego lokalu. Do dokonania darowizny skłoniła G. J.choroba nowotworowa. W chwili dokonania darowizny T. J.posiadał dwa samochody oraz narzędzia do potrzebne do prowadzenia działalności gospodarczej. Po jakimś czasie od dokonania darowizny T. J.popadł w problemy finansowe, zaprzestał prowadzić działalność gospodarczą, zaniechał opłat za mieszkanie, nie regulował też innych należności. G. J.dowiedziawszy się o problemach finansowych syna oraz o zamiarze wyjazdu za granicę w celu pojęcia zatrudnienia nakłoniła go do dokonania darowizny prawa do przedmiotowego lokalu na rzecz pozwanej K. J.( córki G. J.i siostry T. J.). G. J.powzięła informację o problemach finansowych syna w (...)w W., w którym pracuje. W dniu 4.08.2011r. na podstawie umowy darowizny T. J.darował K. J.spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego. Pozwana w chwili zawarcia umowy darowizny wiedziała o zadłużeniu T. J.. Rozmawiała na ten temat z A. S.– pasierbem G. J.i wspólnikiem powodowej spółki. W dacie dokonywania darowizny na rzecz siostry T. J.nie miał żadnego innego majątku. Po dokonaniu darowizny T. J.wyjechał do pracy do H., gdzie przebywa do dnia dzisiejszego. Co jakiś czas wpłaca na konto G. J.kwoty w granicach 1.000 – 2.000,-zł, które następnie przelewa ona na konto powoda, tytułem spłaty zadłużenia. W dniu 27.08.2012r. T. J.został skazany prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w W., sygn. akt II K (...) za przestępstwo z art. 300 § 1 k.k. przez to, że w dniu 4.08.2011r. w W., działając w warunkach grożącej mu niewypłacalności udaremnił zaspokojenie swojego wierzyciela, tj. firmy (...) Sp. Jawnaz siedzibą w B.w ten sposób, że usunął zagrożone zajęciem składniki swojego majątku w postaci mieszkania w W.przy ul. (...)– darowując to prawo swojej siostrze K. J.. Na dzień zamknięcia rozprawy zaległość T. J.względem powódki przekracza 20 tys. zł. Dokonywane przez dłużnika wpłaty powodowa spółka zalicza na poczet należności głównej tak, aby nie powiększać należności odsetkowej.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dokumentów urzędowych i prywatnych, zeznań świadków J. S. i G. J., a także przesłuchania stron. Sąd pominął natomiast dowód z przesłuchania świadków M. C. i A. T., gdyż uznał wnioski te za spóźnione ( art. 344 § 1 k.p.c. ). Sąd pominął także dowód z przesłuchania świadka T. J., gdyż pomimo odroczenia terminu jego przesłuchania o 3 miesiące świadek nie stawił się na posiedzenie celem złożenia zeznań ( art. 242 k.p.c. ). T. J. miał świadomość dotyczącą przedmiotu niniejszego postępowania, a czym świadczy treść złożonych przez niego pism procesowych; wynika z nich, że był informowany m.in. przez pozwaną o podejmowanych czynnościach procesowych. Sąd pominął ponadto wniosek dowodowy z wyciągu z rachunku bankowego spółki, gdyż okoliczności, które miały zostać nim udowodnione okazały się nieistotne dla rozstrzygnięcia. Pomiędzy stronami nie było sporu, iż w dacie zamknięcia rozprawy wymagalne zadłużenie T. J. wobec powoda przekraczało 20.000,-zł. Okoliczność ta wynika również z dołączonych akt komorniczych, oświadczenia pełnomocnika powoda niezaprzeczonego przez stronę pozwaną, a także z przedłożonych przez pozwaną kopii potwierdzeń wpłaty gotówki. Co więcej – ciężar dowodu w powyższym zakresie obciąża stronę pozwaną ( art. 6 k.c. ), a powódka wniosła o oddalenie tego wniosku dowodowego.

W tych okolicznościach Sąd Rejonowy uznał powództwo za zasadne w świetle art. 527 k.c. Roszczenie wynikające z tego przepisu przysługuje wierzycielowi, jeżeli zostały spełnione następujące przesłanki: doszło wskutek czynności prawnej dłużnika do pokrzywdzenia wierzyciela; dłużnik miał tego świadomość; wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności powinna była o tym wiedzieć osoba trzecia. Wyjątek przewidziany został w art. 528 k.c., zgodnie którym jeśli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Sytuację, kiedy czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, określa § 2 art. 527. Pokrzywdzenie powstaje na skutek takiego stanu faktycznego majątku dłużnika, który powoduje niemożność lub utrudnienie albo odwleczenie zaspokojenia wierzyciela. Dłużnik jest niewypłacalny, gdy cały jego majątek nie wystarcza na pokrycie długów. „Niewypłacalność w wyższym stopniu” oznacza zaś, że w zasadzie każde istotne, bez względu na jego rozmiar, powiększenie niewypłacalności stanowi pokrzywdzenie wierzycieli. Dłużnik staje się niewypłacalny w wyższym stopniu i wtedy, gdy zaspokojenie można uzyskać z dodatkowym znacznym nakładem kosztów, czasu i ryzyka. Inaczej, stan niewypłacalności dłużnika w stopniu wyższym obejmuje utrudnienie i odwleczenie zaspokojenia. Stwierdzenie zaistnienia przesłanek z art. 527 k.c. powoduje uznanie bezskuteczności czynności prawnej dłużnika, lecz tylko w stosunku do tego wierzyciela, który dochodził takiego uznania. Czynność nadal pozostaje ważna i skuteczna względem innych osób. Zatem bezskuteczność czynności prawnej ma charakter względny, a ponadto działa z mocą ex nunc tzn. od dnia wystąpienia wierzyciela w sposób przewidziany w art. 531 k.c. z wnioskiem o uznanie bezskuteczności.

Odnosząc te poglądy do ustalonego stanu faktycznego Sąd stwierdził, iż T. J. dokonując darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu na rzecz pozwanej uszczuplił swój majątek do tego stopnia, że niemożliwym jest zaspokojenie roszczeń powoda. Prowadzone przez komornika sądowego przeciwko T. J. postępowanie egzekucyjne nie doprowadziło do tej pory do wyegzekwowania wierzytelności przysługującej powodowi. Darowizna spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu niewątpliwie była przyczyną lub jedną z przyczyn, która spowodowała niewypłacalność dłużnika, a na pewno jego niewypłacalność w wyższym stopniu. Ponadto T. J. musiał zdawać sobie sprawę, że podjęta przez niego czynność prawna jest krzywdząca dla jego wierzycieli, w tym dla powoda. T. J. został skazany prawomocny wyrokiem za przestępstwo z art. 300 § 1 k.k., a na podstawie art. 11 k.p.c. sąd w postępowaniu cywilnym jest związany prawomocnym wyrokiem karnym co do popełnionego przestępstwa. Z uwagi na przekazanie mieszkania w drodze darowizny obojętne jest, czy pozwana wiedziała, iż jej brat działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W ocenie Sądu pozwana miała jednak taką wiedzę. Sąd nie dał wiary stanowisku pozwanej, jakoby nie wiedziała ona o sytuacji finansowej i zadłużeniu brata. Dodatkowo pozwana nie obaliła domniemań wynikających z przepisów art. 527 § 3 oraz 4. Pozwana nie przedstawiła żadnych środków dowodowych na poparcie tezy, że mimo zachowania należytej staranności nie mogła się dowiedzieć o pokrzywdzeniu wierzycieli ani też o fakcie tym nie wiedziała, choć łączą ją z dłużnikiem bliskie stosunki i więzy rodzinne. Ponadto okoliczności prowadzące do zawarcia przedmiotowej umowy darowizny wyraźnie wskazują, iż zarówno pozwana, jak i jej matka G. J. musiały mieć wiedzę o zobowiązaniu T. J. wobec powódki.

W tym stanie rzeczy zarzuty pozwanej, jakoby jej brat dokonując darowizny nie działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli albo by stał się w związku z nią niewypłacalny lub niewypłacalny w stopniu większym niż był przed jej dokonaniem, okazały się bezskuteczne. Sąd utrzymał zatem w mocy wyrok zaoczny z dnia 13.08.2012r. w pkt 1 i 2, a uchylił rozstrzygnięcie w przedmiocie nadania rygoru natychmiastowej wykonalności zawarte w pkt 3 ( art. 347 k.p.c. ).

Apelację od powyższego wyroku złożyła pozwana, zaskarżając go w części utrzymującej w mocy wyrok zaoczny oraz zarzucając:

1)  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie dowolnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego – skutkującej uznaniem, że dłużnik T. J. na skutek umowy darowizny zawartej z pozwaną stał się niewypłacalny w stopniu wyższym, niż był przed dokonaniem czynności, a także działał ze świadomością pokrzywdzenia;

2)  naruszenie art. 242 k.p.c. przez pomięcie dowodu z zeznań świadka T. J. przed upływem terminu wyznaczonego do przeprowadzenia tego dowodu;

3)  naruszenie art. 207 § 6 k.p.c. przez niezasadne pominięcie dowodu z zeznań świadka T. J. na rozprawie z 4.10.2013r.;

4)  naruszenie art.527 § 1 i 2 k.c. przez uwzględnienie powództwa w sytuacji, gdy powódka nie wykazała zwiększenia się niewypłacalności dłużnika, a także jego świadomości pokrzywdzenia wierzycieli.

W oparciu o powyższe pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych, a ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania – celem uzupełnienia postępowania dowodowego, i zasądzenie na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Powódka w odpowiedzi na apelację domagała się jej oddalenia, a także zasądzenia od pozwanej na swoją rzecz kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Apelacja okazała się potrzebna tylko o tyle, że zaskarżony wyrok wymagał korekty z uwagi na naruszenie prawa materialnego, z tym że nie w sposób, który zarzuca skarżąca.

Zgodnie z art. 527 § 1 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Z powyższego przepisu wynika, że ochroną objęta jest zawsze konkretna wierzytelność, nie zaś wszelkie bliżej nieoznaczone prawa danego wierzyciela. Uwzględnienie tzw. skargi paulińskiej jest bowiem uzależnione od wykazania istnienia wierzytelności, która nie może zostać zaspokojona z majątku dłużnika w konsekwencji dokonania czynności prawnej prowadzącej do jego niewypłacalności ( art. 527 § 2 k.c. ). Ustalenie niewypłacalności dłużnika nie jest możliwe bez uprzedniego dokładnego ustalenia tytułu i wysokości wierzytelności. Co więcej, jeżeli sąd stwierdzi wystąpienie wszystkich przesłanek z art. 527 k.c., wówczas dochodzi do uznania czynności prawnej za bezskuteczną tylko w stosunku do wierzyciela, który czynność zaskarżył, a wierzyciel ten będzie mógł zrealizować przysługującą mu wierzytelność z majątku osoby trzeciej, która odniosła korzyść w rezultacie nielojalnego zachowania dłużnika. Dlatego też objęta skargą paulińską wierzytelność powinna być odpowiednio skonkretyzowana i oznaczona co do wysokości przez powoda, jak również sąd uwzględniając powództwo musi określić w sentencji wyroku pod względem podmiotowym i przedmiotowym wierzytelność, ze względu na którą uznał określoną czynność za bezskuteczną wobec powoda i której zaspokojeniu ma to służyć. Ten składnik orzeczenia jest nieodzowny dla prawidłowej wykonalności wyroku. Powyższy pogląd jest utrwalony w orzecznictwie ( por. np. Sąd Najwyższy w: uchwale z 11.10.1995r., III CZP 139/95, publ. OSN 1996/1/17; wyroku z 5.06.2002r., II CKN 1336/00, LEX nr 55083 czy wyroku z 27.11.2003r., III CKN 355/01, LEX nr 359441 ) i podziela go również Sąd Okręgowy.

W niniejszej sprawie pozew nie odpowiadał wymogowi formalnemu „dokładnego określenia żądania” ( art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. ), gdyż powódka nie oznaczyła wierzytelności, której ochronie służyć miało powództwo. Jedynie z uzasadnienia pozwu wynikało, że chodzi o wierzytelność przysługującą powódce względem T. J.o zapłatę ceny z tytułu umów sprzedaży, stwierdzoną prawomocnym nakazem zapłaty z dnia 29.08.2011r., sygn. akt V.GNc.(...)Sadu Rejonowego w P., która na dzień wytoczenia powództwa wynosiła 30.313,29zł ( co obejmowało: należność główną 26.129,14zł, odsetki 1.372,35zł, koszty zastępstwa w postępowaniu sądowym 2.211.80zł i koszty zastępstwa w egzekucji 600,-zł – zgodnie z pismem wierzyciela w postępowaniu egzekucyjnym z dnia 1.06.2012r., k.21-22 ). Uwzględniając wyrokiem zaocznym z dnia 13.08.2012r. żądane w kształcie nadanym mu przez powódkę Sąd Rejonowy w W. naruszył art. 527 § 1 k.c., gdyż w treści pkt 1 sentencji wyroku nie oznaczył wierzytelności względem podmiotowym i przedmiotowym. Uchybienie to nie zostało dostrzeżone przy wydawaniu zaskarżonego wyroku, którym wyrok zaoczny utrzymano w mocy w punkcie 1 i 2. Ponadto na dzień zamknięcia rozprawy w Sądzie I instancji wierzytelność przysłuchująca powódce, choć nadal istniała, to miała mniejszy rozmiar, niż w chwili wniesienia pozwu i wydania wyroku zaocznego, gdyż – jak ustalił Sąd I instancji – dłużnik dokonywał wpłat na rzecz powódki, tak iż pozostała zaległość „przekraczająca 20 tys. zł”. Ustalenie to nie jest precyzyjne i wymagało uzupełnienia przez Sąd Okręgowy w oparciu o materiał zgromadzony w I i II instancji ( art. 382 k.p.c. ).

Powódka na rozprawie w dniu 4.10.2013r. przedstawiła pismo datowane na 21.08.2013r., w którym poinformowała Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w P. A. W.( prowadzącego w sprawie Km.(...)egzekucje przeciwko dłużnikowi T. J.) o aktualnym saldzie zadłużenia. Z pisma tego wynika, iż po uwzględnieniu wpłat dokonanych przez dłużnika zarówno przed wszczęciem procesu, jak i w jego trakcie pozostaje do wyegzekwowania zadłużenie w łącznej wysokości 24.497,46zł, obejmujące: należność główną 16.729,14zł, odsetki 4.956,52zł, koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu sądowym 2.211,80zł i koszy zastępstwa w egzekucji 600,-zł. Sporządzając powyższe rozliczenie powódka uwzględniła wszystkie wpłaty dłużnika, na które powoływała się pozwana ( k. 156-164 i 201 ) oraz dodatkowo 2 wpłaty w kwotach po 1.000,-zł każda, dokonane w dniu 28.06.2013r. i 25.07.2013r. Na rozprawie w dniu 4.10.2013r. pozwana przedstawiła dwa dalsze dowody wpłat w kwotach po 2.000,-zł, dokonanych w dniu 28.08.2013r. i 30.09.2013r. ( k.230 ). Powódka potwierdziła spłatę zadłużenia w kwocie 4.000,-zł oraz oświadczyła, że zalicza wpłaty na należność główną ( k.235 ). Z kolei na rozprawie apelacyjnej w dniu 18.03.2014r. powódka poinformowała o następnej wpłacie w kwocie 1.000,-zł, również zaliczonej na należność główną ( k.288 ). Oznacza to, że ostatecznie podlegająca ochronie wierzytelność powódki stwierdzona nakazem zapłaty z dnia 29.08.2011r. obejmowała: należność główną w kwocie 11.729,14zł ( 16.729,14zł – 5.000,-zł wpłacone po dniu 21.08.2013r. ), odsetki ustawowe ( wynoszące na dzień 21.08.2013r. kwotę 4.956,52zł ) oraz koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu upominawczym w kwocie 2.211,80zł. W takim zakresie, dotyczącym tej konkretnej wierzytelności i w oznaczonym rozmiarze, powództwo mogło zostać uwzględnione na podstawie art. 527 § 1 i 2 k.c. W konsekwencji w tej części wyrok zaoczny z dnia 13.08.2012r. należało utrzymać w mocy, zaś w pozostałej podlegał on uchyleniu, a powództwo oddaleniu ( art. 347 k.p.c. ). Bez wspomnianego zastrzeżenia powódka uzyskałaby bowiem możliwość zaspokojenia z należącego obecnie do pozwanej własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu każdej dowolnej wierzytelności przysługującej jej względem dłużnika T. J., co pozostawałoby w sprzeczności z celem i istotą skargi paulińskiej.

W pozostałym zakresie wyrok Sądu I instancji jest natomiast prawidłowy i apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Nie był trafny zarzut naruszenia art. 207 § 6 k.p.c., którego skarżąca upatrywała w oddaleniu na rozprawie w dniu 4.10.2013r. jej ponownego wniosku o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka T. J.. Skarżąca zasadnie jedynie wytknęła, iż Sąd Rejonowy w uzasadnieniu wyroku nie wyjaśnił przyczyn swej decyzji. Można jedynie zakładać ( i takie założenie przyjęto zresztą w apelacji ), że wniosek ten – podobnie jak wniosek o przesłuchanie świadków M. C. i A. T., zgłoszony na rozprawie w dniu 6.08.2013r. ( k.222 ) – Sąd uznał za spóźniony. Takie stanowisko było zupełnie słuszne. Należy przypomnieć, że przeciwko pozwanej zapadł wyrok zaoczny. Zgodnie z art. 344 § 2 k.p.c., pozwana powinna była zatem przytoczyć wszystkie okoliczności faktyczne i dowody na poparcie swego stanowiska już w sprzeciwie od wyroku zaocznego pod rygorem ich pominięcia, chyba że uprawdopodobniłaby, że nie zgłosiła ich w sprzeciwie bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. W apelacji skarżąca twierdzi, że ponowny wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka T. J., który zgłosiła na ostatniej rozprawie, był uzasadniony z uwagi na ujawnienie się nowych okoliczności, co do których konieczne było jego przesłuchanie. Chodziło mianowicie o przesłane do Sądu Rejonowego pismo T. J. z dnia 2.10.2013r., w którym powoływał się on na pismo G. J. mogące – według apelacji – „stanowić odwołanie darowizny”. Ze wspomnianego pisma T. J. wynika jednak tylko tyle, że matka „kazała” mu dać mieszkanie siostrze, żeby mógł wyjechać ( k.232, takie ustalenia przyjął zresztą Sąd I instancji, który wskazał, że gdy G. J. dowiedziała się o problemach finansowych syna oraz o zamiarze jego wyjazdu za granicę w celu pojęcia zatrudnienia, nakłoniła go do dokonania darowizny prawa do przedmiotowego lokalu na rzecz pozwanej ). Dłużnik nie wspominał zaś o żadnym odwołaniu wcześniejszej darowizny uczynionej na jego rzecz przez matkę ( w rozumieniu art. 896 k.c. czy art. 898 i nast. k.c. ). Przeczą temu również treść umowy z dnia 4.08.2011r. ( w oparciu o którą to dłużnik darował prawo do lokalu siostrze ) oraz zeznania świadka G. J. ( z których wynika, że wprawdzie to ona doprowadziła do darowizny na rzecz pozwanej, natomiast było to jedynie następstwem nakłonienia syna do zawarcia umowy – k.167,167a ). Na rozprawie w dniu 4.10.2013r. nie zostały zatem ujawnione żadne „wyjątkowe okoliczności”, które uzasadniałyby zgłoszenie przez pozwaną wniosku o przesłuchanie świadka T. J..

Rację ma skarżąca, iż pomijając na rozprawie w dniu 6.08.2013r. dowód z przesłuchania świadka T. J.Sąd Rejonowy naruszył art. 242 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli postępowanie dowodowe napotyka przeszkody o nieokreślonym czasie trwania, sąd może oznaczyć termin, po którego upływie dowód może być przeprowadzony tylko wówczas, gdy nie spowoduje to zwłoki w postępowaniu. W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy zastosował art. 242 k.p.c. w odniesieniu do dowodu z zeznań świadka T. J., który dopuścił w dniu 29.03.2013r., zaś na rozprawie 7.06.2013r. oznaczył termin jego przeprowadzenia na 3 miesiące od daty rozprawy ( k.203 ). Decyzja ta była niewątpliwie słuszna, skoro świadek nie odebrał wezwania skierowanego do niego do H.( k. 195 ), zaś w 2012r. był bezskutecznie poszukiwany przez Prokuraturę Rejonową w W.w związku z toczącym się przeciwko nemu śledztwem ( k.36 ). Jeżeli jednak świadek nie stawił się na rozprawę 6.08.2013r., a nie upłynął jeszcze wówczas 3-miesięczny termin wyznaczony dla jego przesłuchania, pominięcie tego dowodu nastąpiło z uchybieniem art. 242 k.p.c., zwłaszcza że rozprawa i tak została wówczas odroczona. Świadek T. J.odebrał wezwanie na rozprawę w dniu 6.08.2012r. ( k. 212) i nawet nadesłał pisemne wyjaśnienie przyczyn niestawiennictwa ( k.215 ). Rzeczą Sadu Rejonowego była zatem ocena, czy usprawiedliwienie jest dostateczne i ewentualnie skorzystanie ze środków przymusu celem wykonania postanowienia dowodowego.

Opisane uchybienie procesowe nie miało natomiast wpływu na wynik sprawy. Dowód z zeznań świadka T. J. dopuszczony został przez Sąd I instancji na okoliczność motywów dokonania spornej darowizny oraz czy w jej wyniku dłużnik stał się niewypłacalny. Zauważyć wypada, że T. J. skazany został prawomocnym wyrokiem z dnia 27.08.2012r. za przestępstwo z art. 300 § 1 k.k. polegające na tym, że działając w warunkach grożącej mu niewypłacalności udaremnił zaspokojenie swojego wierzyciela, tj. powódki w ten sposób, że usunął zagrożony zajęciem składnik swojego majątku w postaci mieszkania w W. przy ul. (...) darowując to prawo w dniu 4.08.2011r. swojej siostrze K. J.. Przepis art. 300 § 1 k.k. nastawiony jest na ochronę uprawnionych roszczeń wierzycieli przed nieuczciwymi poczynaniami dłużników, zmierzających do uniemożliwienia zaspokojenia tych roszczeń. Przestępstwo to popełniane jest z winy umyślnej i ma charakter materialny, gdyż warunkiem jego dokonania jest spowodowanie skutku w postaci udaremnienia ( uniemożliwienia ) lub uszczuplenia zaspokojenia uprawnionych roszczeń wierzyciela. Udaremnienie oznacza całkowite wyłączenie możliwości zaspokojenia, zaś uszczuplenie – zmniejszenie należności ( por. J.Majewski w: A.Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Tom III, kom. do art. 300 ). Sąd Rejonowy słusznie zwrócił uwagę, że z mocy art. 11 k.p.c. związany był ustaleniami wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa. Jeżeli zaś T. J. skazany został za udaremnienie zaspokojenia powódki, to tym samym należy przyjąć, że zarówno działał ze świadomością jej pokrzywdzenia ( art. 527 § 1 k.c. ), jak i poprzez darowiznę doprowadził do swej niewypłacalności ( art. 527 § 2 k.c. ).

Niezależnie od tego zupełnie nie przekonują wywody apelacji zmierzające do wykazania, że nie zostały spełnione przesłanki z art. 527 § 1 i 2 k.c., warunkujące uwzględnienie skargi pauliańskiej.

W myśl art. 527 § 2 k.c., czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Jak wyjaśnił już Sąd I instancji, niewypłacalność dłużnika oznacza stan jego majątku, w którym egzekucja nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej przeciwko temu dłużnikowi ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 24.01.2000r., III CKN 554/98, LEX nr 52736 ), przy czym dłużnik staje się niewypłacalny w wyższym stopniu również wtedy, gdy zaspokojenie można uzyskać z dodatkowym znacznym nakładem kosztów, czasu i ryzyka ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 28.11.2001r., IV CKN 525/00, publ. Biul.SN 2002/5/11 ). Ogólnie rzecz ujmując, pokrzywdzenie wierzyciela powstaje więc na skutek takiego stanu majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela. W rozpoznawanym przypadku niewątpliwie doszło do pokrzywdzenia powódki jako wierzycielki. Zdziwienie budzić musi stwierdzenie, że kwestionowana przez powódkę darowizna wręcz polepszyła jej sytuację, gdyż dłużnik mógł wyjechać za granicę do pracy, co pozwala mu wywiązywać się z istniejącego zadłużenia. Dłużnik mógł przecież podjąć zatrudnienie nie wyzbywając się prawa do lokalu, które – jak wynika z niekwestionowanych ustaleń Sądu I instancji – stanowiło w dniu 4.08.2011r. jego jedyny majątek. Egzekucja prowadzona z wniosku powódki przeciwko dłużnikowi nie doprowadziła do ściągnięcia żadnej należności, a pomimo że wierzytelności z tytułu poszczególnych umów sprzedaży stały się wymagalne w okresie od grudnia 2010r. do marca 2011r., zaś nakaz zapłaty uprawomocnił się 4.10.2011r. ( k.42 akt V.GNc.1314/11 ), w dalszym ciągu do zaspokojenia pozostaje kwota kilkunastu tysięcy złotych. O istnieniu wspomnianych w apelacji „realnych możliwościach zaspokojenia wierzyciela” nie świadczą wpłaty pochodzące od dłużnika. Powódka nie może być zdana wyłącznie na jego dobrą wolę, zaś o niewypłacalności dłużnika przesądza – jak już wcześniej zaznaczono – brak możliwości przeprowadzenia przeciwko niemu skutecznej egzekucji.

Wymagana przez art. 527 § 1 k.c. świadomość pokrzywdzenia wierzycieli istnieje, gdy dłużnik wie, że na skutek czynności prawnej określone aktywa wyjdą z jego majątku i że z tego powodu wierzyciele będą mieli trudności z zaspokojeniem, przy czym powinna ona istnieć w chwili dokonywania zaskarżonej czynności prawnej ( por. A.Ohanowicz (w:) System prawa cywilnego, t. III, cz. 1, s. 948; M.Pyziak-Szafnicka (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s.1259-1260 ). Taką świadomość miał dłużnik T. J.dokonując w dniu 4.08.2011r. przedmiotowej darowizny. Żadnego odzwierciedlenia w materiale sprawy ( również w pismach dłużnika ) nie znajduje sugestia, jakoby była ona wynikiem odwołania wcześniejszej darowizny, dokonanej na rzecz dłużnika przez jego matkę. Nie sposób też zgodzić się z argumentem skarżącej, iż skoro powódka w rozmowach z dłużnikiem nie traktowała mieszkania jako zabezpieczenia zadłużenia, to po stronie dłużnika wystąpił brak świadomości pokrzywdzenia wierzyciela. Wspólnik powodowej spółki (...)rzeczywiście zeznał, że mieszkanie nigdy „nie pojawiało się jako zabezpieczenie długów T. J.” ( k.220 ). Nie zmienia to jednak faktu, iż powódka – gdyby nie umowa darowizny z dnia 4.08.2011r. – mogłaby skutecznie egzekwować swoje wierzytelności z przysługującego dłużnikowi prawa do lokalu, o co zresztą wnosiła we wniosku egzekucyjnym z dnia 26.10.2011r. ( k.1-2 akt Km.(...) ).

Sąd Okręgowy oddalił wnioski dowodowe pozwanej zgłoszone w apelacji. Przesłuchanie świadka T. J. na okoliczności tam wskazywane prowadziłoby jedynie do zwłoki w postępowaniu ( art. 217 § 2 k.p.c.): jego sytuację majątkową przed i po dokonaniu darowizny na rzecz pozwanej, a także okoliczności zawarcia umowy ustalił już Sąd Rejonowy w oparciu o inny materiał dowodowy ( s.3-4 uzasadnienia zaskarżonego wyroku ), a ustalenia te nie były kwestionowane w apelacji; świadomość dłużnika działania z pokrzywdzeniem wierzyciela została z kolei przesądzona prawomocnym wyrokiem skazującym za popełnienie przestępstwa z art. 300 § 1 k.k. Przywołane w apelacji dowody wpłat były to zaś – jak wyjaśnił na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik pozwanej – dokumenty, które strona pozwana złożyła już w I instancji. Fakt dokonywania wpłat przez dłużnika nie był sporny między stronami ( powódka na rozprawie w dniu 4.10.2013r. oraz na rozprawie apelacyjnej potwierdziła zarówno wpłaty udokumentowane, jak i inne – k.229,235,288 ), a tym samym nie wymagał dowodu ( art. 229 k.p.c. ).

Mając wszystko powyższe na względzie Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok tylko w ten sposób, iż wyrok zaoczny z dnia 13.08.2012r. utrzymał w mocy w punkcie 1. w części, w której uznawał on umowę darowizny za bezskuteczną w stosunku do powódki w związku z konkretnie oznaczoną, przysługująca jej wierzytelnością, zaś w pozostałej części wyrok zaoczny uchylił i oddalił powództwo. Sąd Okręgowy nie weryfikował zawartego w punkcie 2. wyroku zaocznego rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów procesu, gdyż obciążenie tymi kosztami pozwanej jest zgodne z art. 100 zd. 2 k.p.c. Powódka okazała się stroną wygrywającą, gdy chodzi o zasadę, co było podstawowym przedmiotem sporu, a w konsekwencji można uznać, że uległa tylko w nieznacznej części swego żądania. W pozostałej części apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. jako bezzasadna.

O kosztach procesu w instancji odwoławczej Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 i 3 k.p.c., obciążając nimi pozwaną jako stronę przegrywającą w większości swego żądania. Na tym etapie sprawy powódka wyłożyła koszty zastępstwa procesowego – wynagrodzenie reprezentującego ją radcy prawnego, którego wysokość ustalono na kwotę 1.200,-zł ( zgodnie z § 2 ust. 1 i 2 w zw. z § 6 pkt 5 i § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, t.j. Dz.U. z 2013r., poz. 490 ). Powyższe koszty pozwana winna jej zwrócić.

/-/ Marcin Radwan /-/ Joanna Andrzejak-Kruk /-/ Joanna Krawczyk