Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 lutego 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 lutego 2013 r. w Katowicach

sprawy z odwołania A. W. (A. W. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Bielsku-Białej

z dnia 24 lutego 2012 r. sygn. akt VI U 49/12

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu - Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej do ponownego rozpoznania.

/-/ SSA J. Ansion /-/ SSA M. Małek-Bujak /-/ SSA K. Merker

Sędzia Przewodnicząca Sędzia

Sygn. akt III AUa 870/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 grudnia 2011r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w B. przyznał ubezpieczonemu A. W. emeryturę od 1 grudnia
2011r., na mocy art. 27 ustawy z dnia l7 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS
(DZ. U. Nr 153, poz. 1227 z 2009r. ze zm.) w miejsce emerytury przyznanej na podstawie
art. 28 tej ustawy, doliczając do stażu pracy okres od 1 października 1982r. do 15 grudnia 1987r., który w ten sposób uległ zwiększeniu do 21 lat okresów składkowych i 6 lat nieskładkowych. Decyzją tą organ rentowy przyznał odwołującemu prawo do emerytury
w kwocie najniższej emerytury, tj. w kwocie 728,18 zł.

W odwołaniu ubezpieczony domagał się jej zmiany poprzez uwzględnienie okresu składkowego od 1 października 1982r. do 15 grudnia 1987r. kiedy to świadczył pracę na rzecz organizacji politycznych i związków zawodowych, nielegalnych w rozumieniu przepisów obowiązujących do kwietnia 1989r., co zostało potwierdzone decyzją Kierownika Urzędu (...) z dnia 14 listopada 2011r., do wyliczenia wysokości świadczenia na mocy art. 15 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach
i rentach z FUS. Wskazał, że jest niezrozumiałe przyznanie świadczenia w najniższej kwocie bez ustalenia podstawy wymiaru emerytury w oparciu o uznany przez Zakład okres składkowy 21 lat.

Wyrokiem z dnia 24 lutego 2012r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bielsku-Białej zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do wyliczenia emerytury ubezpieczonego A. W.
z uwzględnieniem okresu od 1 października 1982r. do 15 grudnia 1987r. - jako okresu składkowego zarówno przy ustalaniu prawa do emerytury jak i obliczeniu jej wysokości zgodnie z art. 15 ust. 1-6 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r.
o emeryturach i rentach z FUS ( Dz. U. Nr 153, poz. 1227 z 2009r. z późn. zm.).

W uzasadnieniu Sąd wskazał, że w dniu 23 listopada 2011r. odwołujący się złożył do Zakładu decyzję Kierownika Urzędu (...) z dnia 14 listopada 2011r.
nr (...) potwierdzającą, że A. W. w okresie od
1 października 1982r. do 15 grudnia 1987r. świadczył pracę na rzecz organizacji politycznych i związków zawodowych, nielegalnych w rozumieniu przepisów obowiązujących do kwietnia 1989r. Decyzją z dnia 2 grudnia 2011r. Zakład przeliczył emeryturę odwołującego się, doliczając do stażu pracy okres od 1 października 1982r. do 15 grudnia 1987r. ustalając łączny staż pracy na 21 lat okresów składkowych oraz 6 lat okresów nieskładkowych. Pismem z dnia 7 grudnia 2011r. Zakład poinformował ubezpieczonego, że po przeliczeniu stażu pracy spełnia warunki do przyznania mu emerytury na podstawie art. 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS (Nr 153, poz. 1227 z 2009r. ze zm.).

12 grudnia 2011r. ubezpieczony zastąpiony przez pełnomocnika ustanowionego notarialnie wniósł o przyznanie mu powyższej emerytury. Zaskarżoną decyzją z dnia
16 grudnia 2011r. organ rentowy przyznał A. W. emeryturę od 1 grudnia 2011r. , przysługująca w kwocie najniższej - 728,18 zł. Świadczenie przyznano na mocy
art. 27 cyt. ustawy, zaliczając do stażu pracy okresy od: 1 października 1965r. do 31 lipca 1981r., od 1 października 1982r. do 15 grudnia 1987r. okresów składkowych, tj. 21 lat i 15 dni oraz okresy nieskładkowe od 1 października 1959r. do 30 września 1965r., tj. 6 lat.

Powołując jako podstawę prawną rozstrzygnięcia art. l5 ust. 1-6 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 10 i art. 27 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS
(Dz. U. Nr 153, poz. 1227 z 2009r. ze zm.) Sąd I instancji wywiódł, że art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy statuuje tzw. okres składkowy bez składki, który to termin odnosi się do okresów zaliczanych do składkowych, choć bez opłaconej składki na ubezpieczenie społeczne. Fikcyjne okresy składkowe wymienione w art. 6 ust. 1 cyt. ustawy mogą być brane pod uwagę przy ustalaniu prawa do świadczeń z całego okresu zatrudnienia (działalności) zarówno przed, jak i po dniu 15 listopada 1991r. Okresy te traktuje się jak okresy składkowe zarówno przy ustalaniu prawa do emerytury, jak i obliczaniu ich wysokości.

Sąd I instancji uznał, że organ rentowy w zaskarżonej decyzji ustalił prawo do emerytury dla odwołującego się, zaliczając do stażu pracy okres, o którym mowa
w powołanym art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy, jednakże niekonsekwentnie pominął ten okres do obliczenia wysokości świadczenia. Powołany w odpowiedzi na odwołanie organu rentowego przepis art. 15 cyt. ustawy w ust. 2 a wskazuje sposób ustalenia podstawy wymiaru. Podkreślił, że z dniem 1 stycznia 2009r. weszła w życie ustawa z dnia 4 września 2008r.
o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. Nr 192, poz. 1180), która m.in. dodała do art. 15 ustęp 2 a. Unormowanie powyższe złagodziło problem braku faktycznych możliwoci ustalenia podstawy wymiaru składek u niektórych pracowników, przy bezspornym pozostawaniu w zatrudnieniu. W takich przypadkach za podstawę wymiaru składek należy przyjąć kwotę minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w okresie pozostawania
w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury.

Zdaniem Sądu I instancji, nie ulega wątpliwości, że odwołujący się posiada 21 lat
i 15 dni okresów składkowych, który to okres Zakład zaliczył mu w zaskarżonej decyzji. Zgodnie z art. 15 ust. 6 cyt. ustawy, na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury (...) może stanowić ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe
w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.

W ocenie Sądu, okres od 1 października 1982r. do 15 grudnia 1987r. winien zostać zaliczony nie tylko jako okres składkowy do stażu pracy, ale także uwzględniony do wyliczenia wysokości emerytury według zasad wskazanych w powołanym wyżej przepisie art. 15 ust. 6 cyt. ustawy, poczynając od dnia 1 grudnia 2011r., tj. od daty (miesiąca) złożenia wniosku o emeryturę w wieku powszechnym (art. 27 pkt 1 i 2 ustawy). Z tych względów, przy zastosowaniu art. 477 § 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

Apelację od wyroku złożył organ rentowy.

Zaskarżając wyrok w całości, zarzucił mu naruszenie prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a w szczególności art. 15 ust. 2 a w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS w drodze przyjęcia, iż okres składkowy wymieniony w art. 6 ust. 1 pkt 10, tj. okres świadczenia pracy po 1956r. na rzecz organizacji politycznych i związków zawodowych, nielegalnych
w rozumieniu przepisów obowiązujących do kwietnia 1989r., podpada pod dyspozycję unormowania art. 15 ust. 2 a cyt. ustawy.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty, wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania, względnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy temuż Sądowi do ponownego rozpoznania, z pozostawieniem mu orzeczenia o kosztach za obydwie instancje.

Uzasadniając swoje stanowisko, organ rentowy podniósł, że zgodnie z art. 15 ust. 2 a ustawy emerytalno-rentowej - jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury
i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym
okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy.

Zdaniem apelującego, należy mieć na względzie, iż u podłoża powyższej regulacji legła niekorzystna sytuacja wielu ubezpieczonych, spowodowana brakiem dokumentacji płacowej z okresów, w których bezspornie pozostawali w stosunku pracy, jednakże z uwagi na likwidację dokumentów płacowych, nie byli w stanie udowodnić wysokości swoich zarobków z tego okresu. Sytuacja ta powodowała przyjmowanie do obliczania emerytury lub renty tzw. „miejsc zerowych”, co zdecydowanie zaniżało wysokość tych świadczeń. Tym samym, osoby te - nie ze swojej winy - pozbawione zostały możliwości wyliczenia wyższego świadczenia. Tak więc zakres podmiotowy w/w przepisu obejmuje wyraźnie tylko osoby pozostające w stosunku pracy.

Organ rentowy podkreślił, że okoliczność, iż konkretny okres, za który nie były opłacane składki, ustawodawca zalicza do okresów składkowych, nie przesądza
o zastosowaniu do niego unormowania art. 15 ust. 2 a. Innymi słowy, nie każdy okres składkowy podpada pod dyspozycję tego przepisu. Możliwość uwzględnienia w podstawie wymiaru składki minimalnego wynagrodzenia dotyczy tylko tych okresów składkowych, które stanowią stricte okres zatrudnienia pracowniczego. Tym samym okres wymieniony
w art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy emerytalnej, tj. świadczenia pracy na rzecz organizacji politycznych i związków zawodowych, nielegalnych w rozumieniu przepisów obowiązujących do kwietnia 1989r., mimo iż ustawodawca zaliczył go do okresów składkowych, nie podpada pod dyspozycję uregulowania art. 15 ust. 2 a, ponieważ nie jest to okres pozostawania w stosunku pracy.

W ocenie apelującego, Sąd w sposób nieuprawniony uznał, iż w/w okres należy potraktować za składkowy zarówno przy ustalaniu prawa do emerytury, jak i przy ustalaniu jej wysokości, przypisując mu w sposób fikcyjny minimalne wynagrodzenie. Sąd pominął istotę unormowania art. 15 ust 2 a, które odnosi się wyłącznie do osób zarabiających
w ramach stosunku pracy, oraz przyświecające temu unormowaniu podstawowe założenie ustawodawcy, iż żaden z zatrudnionych nie mógł zarabiać mniej niż obowiązujące w danym okresie minimalne wynagrodzenie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zasługuje na uwzględnienie.

Spór w niniejszym postępowaniu dotyczył ustalenia wymiaru emerytury ubezpieczonego. Do istoty sporu należało rozstrzygnięcie, czy okres składkowy od
1 października 1982r. do 15 grudnia 1987r. można uwzględnić przy wyliczaniu wysokości świadczenia przyjmując, że w okresie tym ubezpieczony uzyskiwał minimalne wynagrodzenie, mając na uwadze unormowanie wynikające z art. 15 ust. 2 a powołanej ustawy.

Uzasadniony jest zarzut organu rentowego, że skoro przepis ten przewiduje, że jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy - to zakres podmiotowy w/w przepisu obejmuje wyraźnie tylko osoby pozostające w stosunku pracy.

Materiał dowody zebrany w sprawie nie dawał podstaw do przyjęcia, że ubezpieczony w spornym okresie był zatrudniony na podstawie umowy o pracę, co zresztą nie było przedmiotem kontroli Sądu.

Decyzja Kierownika Urzędu (...)
z dnia 14 listopada 2011r. potwierdzała wprawdzie, że ubezpieczony w okresie od
1 października 1982r. do 15 grudnia 1987r. świadczył pracę na rzecz organizacji politycznych i związków zawodowych, nielegalnych w rozumieniu przepisów obowiązujących do kwietnia 1989r. Brak jest jednak uzasadnienia decyzji, bowiem na zasadzie art. 107 § 4 k.p.a., organ ten odstąpił od uzasadnienia decyzji. Brak jest kompletnych akt Urzędu (...) dotyczących ubezpieczonego. Ubezpieczony ani jego pełnomocnik nie wskazywali żadnych dowodów na tę okoliczność. Z akt sprawy nie wynika, by Sąd
I instancji pouczył nieprofesjonalnego pełnomocnika ubezpieczonego o ciężarze dowodu, nie zakreślił terminu do złożenia wniosków dowodowych.

Pomijając istotę unormowania art. 15 ust. 2 a powołanej ustawy, które odnosi się wyłącznie do osób zatrudnionych w ramach stosunku pracy, oraz przyświecające temu unormowaniu podstawowe założenie ustawodawcy, iż żaden z zatrudnionych nie mógł zarabiać mniej niż obowiązujące w danym okresie minimalne wynagrodzenie, Sąd I instancji nie rozstrzygnął istoty sporu.

Skutkuje to koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Rozpoznając ponownie sprawę, w pierwszej kolejności Sąd Okręgowy winien zwrócić się do Urzędu (...) w W. o nadesłanie kompletnych akt ubezpieczonego, w których zapadła decyzja z 14 listopada 2011r. i na ich podstawie ustalić czy ubezpieczony wykazał, że łączyła go w spornym okresie umowa
o pracę. W razie potrzeby zakreśli pełnomocnikowi ubezpieczonego termin do wskazania dowodów na okoliczność na rzecz jakiej organizacji politycznej czy też jakiego związku zawodowego świadczył pracę i jaki był charakter umowy łączącej ubezpieczonego z tą
(czy też z tymi) organizacjami, czy związkami i ewentualnie dopuści inne (zawnioskowane przez ubezpieczonego dowody) na okoliczność charakteru umowy łączącej go z w/w organizacjami czy też związkami.

Dopiero stwierdzenie na podstawie jakiej umowy ubezpieczony świadczył pracę
w spornym okresie, stanowić będzie podstawę przeliczenia świadczenia.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, na podstawie art. 386 § 2 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

/-/ SSA J. Ansion /-/ SSA M. Małek-Bujak /-/ SSA K. Merker

Sędzia Przewodnicząca Sędzia

JR