Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 7 lutego 2013r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy, II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Grażyna Kobus

Sędziowie: SO Longina Góra

SO Piotr Rajczakowski

Protokolant: Agnieszka Ingram

po rozpoznaniu w dniu 7 lutego 2013r. w Świdnicy

na rozprawie

sprawy z wniosku T. T.

przy udziale Z. B. i R. T. (1)

o podział majątku

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wałbrzychu

z dnia 11 października 2012 r., sygn. akt I Ns 1262/09

p o s t a n a w i a:

I.  oddalić apelację;

II.  nie obciążać wnioskodawcy kosztami postępowania apelacyjnego.

II Ca 959/12

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 11 października 2012 r., Sąd Rejonowy w Wałbrzychu oddalił wniosek T. T. o dokonanie podziału majątku wspólnego i unieważnienie umowy, przy uczestnictwie Z. T. i R. T. (1)

Sąd Rejonowy dokonał następujących ustaleń faktycznych:

T. T. i Z. B. zawarli związek małżeński w dniu 15 października 1977 r., który następnie został rozwiązany przez rozwód wyrokiem Sądu Okręgowego w Świdnicy w dniu 21 lipca 2009 r. Wnioskodawca i uczestniczka postępowania mają jednego syna – uczestnika postępowania R. T. (1). Początkowo strony mieszkały w J. przy ul. (...). T. T. był współwłaścicielem tej nieruchomości w udziale 1/3. Pozostałymi współwłaścicielami byli T. M. i J. T. – rodzeństwo wnioskodawcy. W nieruchomości tej poza wnioskodawcą i uczestnikami postępowania mieszkał również brat wnioskodawcy, siostra wnioskodawcy nie zamieszkiwała w tej nieruchomości. Wnioskodawca i uczestnicy postępowania zajmowali 2 pokoje, kuchnię, przedpokój i łazienkę. Pomiędzy zajmującymi ją wnioskodawcą wraz z rodziną i jego bratem dochodziło do nieporozumień. Również siostra wnioskodawcy, gdy przyjeżdżała do tej nieruchomości, mówiła, że to też jest jej mieszkanie.

Matka uczestniczki postępowania G. O. w latach 1989 r. – 1994 r. przebywała w (...), gdzie pracowała i miała tam też rodzeństwo. Pomagała finansowo uczestniczce, a wnioskodawca z tej pomocy korzystał. Kiedy G. O. wróciła na stałe do (...) chciała, aby ktoś się nią zaopiekował. Jedyną osobą, która zaoferowała swoja opiekę matce była uczestniczka postępowania. Rodzeństwo uczestniczki nie miało warunków, aby zaopiekować się matką.

T. T. był zarejestrowany jako bezrobotny w następujących okresach:

od dnia 2.01.1992 r. do dnia 28.09.1992 r., od dnia 1.07.1994 r. do dnia 31.08.1995 r., od dnia 26.03.1996 r. do dnia 31.12.1996 r., od dnia 3.04.2000 r. do dnia 23.01.2011 r., od dnia 27.09.2001 r. do dnia 30.09.2011 r., od dnia 21.11.2005 r. do dnia 20.12.2005 r., od dnia 25.05.2007 r. do dnia 17.06.2007 r., od dnia 1.12.2008 r. do dnia 23.08.2009 r., od dnia 24.08.2009 r. do dnia 12.10.2009 r. Zasiłek zaś dla bezrobotnych pobierał w okresach: od 27.03.1996 r. do 31.12.1996 r. – 100%, od 11.04.2000 r. do 23.01.2001 r. – 120%, od 28.09.2001 r. do 30.09.2001 r. – 120%, od 29.11.2005 r. do 20.12.2005 r. – 120%, od 2.03.2009 r. do 23.08.2009 r.

W okresie od 1.01.1997 r. do 31.03.2000 r. T. T. był uprawniony do okresowej renty z tytułu niezdolności do pracy. Wypłacone świadczenie brutto wynosiło od 1.01.1997 r. 354,10 zł, od 1.03.1997 r. 372,51 zł, od 1.09.1997 r. 391,88 zł, od 1.03.1998 r. 412,45 zł, od 1.09.1998 r. 434,10 zł, od 1.06.1999 r. 471,87 zł.

Uczestniczka postępowania Z. B. była zarejestrowana jako bezrobotna w okresie od 1.03.1991 r. do 30.04.1993 r. W okresie od 1.05.1993 r. do 31.12.1997 r. pobierała świadczenie rentowe, którego wysokość od maja 1993 r. do grudnia 1994 r. wynosiło od 1.206.800 zł (przed denominacją) do 1.922.900 zł (przed denominacją), a w okresie od stycznia 1995 r. do grudnia 1997 r. świadczenie to wynosiło od 192,29 zł do 336,71 zł. Uczestniczka i wnioskodawca w okresach pobierania renty prowadzili działalność gospodarczą, jednakże nie zapewniała ona należytego utrzymania rodziny. Wnioskodawcy i uczestniczce postępowania często brakowało środków do życia, uczestniczka pożyczała również pieniądze od swojego rodzeństwa, również gdy rozpoczynała działalność gospodarczą, które później musiała zwrócić. Strony nie miały wolnych środków, które mogłyby przeznaczyć na zakup jakiejkolwiek nieruchomości. R. T. (1) nigdy nie miał tego o czym marzył, dostawał prezenty od innych, gdyż rodziców jego nie było stać na ich zakup.

Matka uczestniczki postępowania- G. O. widząc, że stosunki z rodziną wnioskodawcy w nieruchomości przy ul. (...) w J. nie układają się najlepiej, chciała aby jej córka miała własne mieszkanie. G. O. chciała również, aby uczestniczka postępowania sprawowała nad nią opiekę, aby w tym mieszkaniu miała swój pokój. Chciała mieć podwórko, ogródek. Dlatego też przekazała uczestniczce postępowania kwotę 7.500 dolarów, które trzymała w woreczku, aby uczestniczka wymieniła je na złotówki. Nie były to pierwsze pieniądze, które uczestniczka wymieniała dla matki na złotówki.

Po wymianie dolarów na złotówki G. O. darowała uczestniczce postępowania kwotę 25.000 zł na zakup nieruchomości. Miało to miejsce w dniu 10 lipca 1997 r. W tym dniu również zostało spisane oświadczenie G. O. dotyczące darowania uczestniczce postępowania powyższej kwoty. G. O. nie ujęła w darowiźnie wnioskodawcy, ponieważ był dla niej obcym człowiekiem, nie żyli ze sobą w najlepszych stosunkach. Nie miało dla niej znaczenia, że wnioskodawca był mężem jej córki. W dniu 6 sierpnia 1997 r. uczestniczka postępowania nabyła od D. T. i R. T. (2) nieruchomość położoną w G. przy ul. (...). Przedmiotową nieruchomość uczestniczka postępowania nabyła z majątku odrębnego za kwotę 22.000,00 zł, które pochodziły z kwoty 25.000 zł darowanej uczestniczce postępowania przez G. O.. Wnioskodawca był obecny w Kancelarii Notarialnej przy zawieraniu powyższej umowy sprzedaży. Wnioskodawca wiedział, że zakup nieruchomości pochodzi z pieniędzy darowanych uczestniczce postępowania przez jej matkę i będzie stanowić majątek odrębny uczestniczki postępowania. Nie zgłaszał z powyższego powodu żadnych zastrzeżeń. W umowie sprzedaży zaznaczono, że kwotę 20.000 zł uczestniczka postępowania zapłaciła sprzedającym przed podpisaniem umowy, zaś kwota 2.000 zł miała zostać zapłacona do 19 sierpnia 1997 r., co nastąpiło bowiem do tego dnia D. i R. T. (2) mieli się wyprowadzić z przedmiotowej nieruchomości. G. O. pomagała finansowo również przy remoncie przedmiotowej nieruchomości, a także w ponoszeniu opłat związanych z jej korzystaniem. Strony wprowadziły się do przedmiotowej nieruchomości w dniu 19 sierpnia 1997 r., syn stron miał wówczas 10 lat i uczestniczka postępowania chciała, aby zaczął naukę w nowej szkole z chwilą rozpoczęcia roku szkolnego. Wnioskodawca w przedmiotowej nieruchomości został zameldowany dopiero w 8 miesięcy po przeprowadzeniu się do domu przy ul. (...).

W dniu 1 października 1997 r. wnioskodawca darował swój udział w wysokości 1/3 w nieruchomości położonej w J. przy ul. (...) na rzecz A. iK. Ż. W tym też dniu A. i K. Ż. darowali uczestniczce postępowania kwotę 16.000 zł za podniesienie standardu zajmowanego wcześniej mieszkania w J. przy ul. (...). Pieniądze te zostały przeznaczone na spłatę długów zaciągniętych przez wnioskodawcę i uczestniczkę postępowania oraz długów związanych z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą.

Na oświadczeniu z dnia 10 lipca 1997 r. dotyczącym darowizny uczynionej przez G. O. na rzecz uczestniczki postępowania widnieje podpis nakreślony przez uczestniczkę wówczas Z. T.. Nie ma możliwości ustalenia jednak daty nakreślenia tego podpisu. Uczestniczka posługiwała się w tych samych okresach różnymi realizacjami ustabilizowanej koncepcji graficznej. Różnice te zasadniczo polegały na stosowaniu prostych modelunków lub stylizowanych postaci form inicjalnych członu nazwiska. W tym kontekście przedmiotowy podpis ma adekwatną koncepcję graficzną i sposób jej realizacji do podpisów Z. T., której ozdobna forma dużej litery (...) występuje w podpisach nakreślonych na dokumentach sygnowanych w latach 1999, 2001 oraz 2003. Nie ma wobec powyższego merytorycznych podstaw do przyjęcia, że oświadczenie to jest dokumentem antydatowanym.

W dniu 22 czerwca 2009 r. Z. B. darowała nieruchomość położoną w G. przy ul. (...)- synowi R. T. (1).

Dokonując oceny powyższych ustaleń faktycznych, Sąd Rejonowy uznał, że wniosek jest nieuzasadniony. Zauważył, że stosownie do brzmienia art. 567 § 3 kpc, do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku. Zgodnie zaś z art. 684 kpc skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd. Do podziału majątku wspólnego wobec odesłania w art. 567 § 3 kpc do przepisów o dziale spadku, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności, a w szczególności art. 618 § 2 i 3 kpc. Przepis § 2 stanowi, że z chwilą wszczęcia postępowania o zniesienie współwłasności odrębne postępowanie w sprawach wymienionych w paragrafie poprzedzającym jest niedopuszczalne, a sprawy będące w toku przekazuje się do dalszego rozpoznania sądowi prowadzącemu postępowanie o zniesienie współwłasności. Wśród spraw, które wymienia § 1 wskazano m.in. spory o prawo własności. Do sporów o prawo własności zalicza się spory o istnienie przedmiotu współwłasności. Niewątpliwie zatem do kategorii tej należy zaliczyć spór o to, czy określony przedmiot należy do majątku wspólnego, a do rozstrzygnięcia takiego sporu właśnie zmierza żądanie ustalenia, że umowa darowizny takiego przedmiotu jest nieważna. W razie uznania takiej umowy za nieważną przedmiot ten wchodzi do majątku wspólnego i podlega podziałowi.

W niniejszej sprawie wnioskodawca dążył do ustalenia, że w skład majątku wspólnego stron wchodzi nieruchomość położona w G. przy ul (...), dla której Sąd Rejonowy w Wałbrzychu prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) , a także do ustalenia, że umowa darowizny z dnia 22 czerwca 2009 r. pomiędzy Z. T. (obecnie B.), a R. T. (1) jest nieważna. Przeprowadzone jednak w sprawie postępowanie dowodowe jednoznacznie wykazało, że powyższa nieruchomość została nabyta przez uczestniczkę postępowania wprawdzie w trakcie trwania związku małżeńskiego z wnioskodawcą, jednakże z jej majątku odrębnego. Ustalając stan faktyczny w sprawie Sąd oparł się na zeznaniach świadków: G. O., E. K., D. T., R. O., zeznaniach uczestników postępowania, częściowo na zeznaniach wnioskodawcy. Sąd oparł się również na umowie sprzedaży z dnia 6 sierpnia 1997 r. i umowie darowizny z dnia 1 października 1997 r. zawartych w formie aktu notarialnego, odpisach z ksiąg wieczystych nr nr KW (...), (...), dokumentacji określającej okresy pobytu przez strony na zasiłku dla bezrobotnych okresy pobierania przez strony świadczeń rentowych oraz ustalających wysokość emerytury. Sąd wziął również pod uwagę opinię biegłego sądowego J. F., a także oświadczenie z dnia 10 lipca 1997 r. i 1 października 1997 r. Uczestniczka na zakup nieruchomości otrzymała od swojej matki G. O. kwotę 25.000,00 zł w formie darowizny. G. O. wyraźnie zastrzegła, że darowizna ta dotyczy tylko jej córki tj. Z. T. (obecnie B.) i wyraźnie wyłączyła z tej darowizny wnioskodawcę. Powyższe zeznania G. O. znajdują potwierdzenie w zeznaniach uczestniczki postępowania Z. B., oraz świadków E. K. oraz R. O.. Uznał te zeznania świadków za spójne, konsekwentne mimo, iż świadkowie G. O., E. K. i R. O. na powyższą okoliczność zeznawali w 2010 r., a uczestniczka postępowania była przesłuchiwana dopiero w dniu 27 września 2012 r. Nadto przy odczytywaniu przez notariusza umowy sprzedaży z dnia 6 sierpnia 1997 r., wnioskodawca był obecny, co z kolei znajduje potwierdzenie również w zeznaniach świadka D. T., którym dał wiarę, oceniając, że jako osoba obca w stosunku do stron , nie znała ich sytuacji materialnej ani też okoliczności, zgromadzenia przez uczestniczkę postępowania środków na zakup nieruchomości.

Nie uwzględnił zeznań wnioskodawcy, który twierdził, że nie był obecny przy zawieraniu umowy sprzedaży przedmiotowej nieruchomości, jako nie mających poparcia w zebranym materiale dowodowym. Podobnie jak jego twierdzenie , że oświadczenie G. O. z dnia 10 lipca 1997 r. zostało „ukartowane” przez uczestniczkę postępowania

Ocenił, że sytuacja materialna stron zarówno przed zakupem przez uczestniczkę postępowania nieruchomości przy ul. (...) jak i po tej dacie nie była dobra. Zarówno wnioskodawca jak i uczestniczka jeszcze przed zawarciem umowy sprzedaży byli zarejestrowani jako osoby bezrobotne, pobierały zasiłek oraz świadczenia rentowe. Strony miały na utrzymaniu małoletniego syna, nie miały żadnych oszczędności, ani środków, z których oszczędności mogłyby poczynić. Twierdzenia wnioskodawcy, że przedmiotowa nieruchomość została nabyta z majątku wspólnego nie zasługują na uwzględnienie. Nadto wnioskodawca sam przyznaje, że teściowa tj. G. O. pomagała im finansowo i dołożyła się do zakupu domu.

Sąd Rejonowy, na podstawie powyższych rozważań przyjął, wnioskodawca i uczestniczka postępowania nie posiadają żadnego majątku podlegającego podziałowi, co kazało wniosek oddalić.

Apelację od powyższego postanowienia złożył wnioskodawca i zarzucił mu rażące naruszenie prawa materialnego tj. art. 33 kro poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, zamiast art. 31 § 1 kro , co nastąpiło na skutek błędnego przyjęcia, że nieruchomość nabyta przez jednego z małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej nie należy do majątku wspólnego, a nadto prawa procesowego tj. art. 233 § 1 kpc poprzez dowolne, a nie swobodne przyjęcie, że dochody osiągane przez strony z prowadzonej działalności gospodarczej nie zapewniały należytego zaspokajania potrzeb rodziny i nie było ich stać na zakupywanie prezentów dla syna oraz, że G. O. mogła dysponować kwotą 7500 USD przed 10.07. 1997 r., które wwiozła do (...), a wnioskodawca był dla niej osobą obcą. Nadto iż był obecny w Kancelarii Notarialnej przy zawieraniu umowy kupna nieruchomości przez uczestniczkę i był zorientowany, że nabywa ją z majątku odrębnego i nie zgłaszał zastrzeżeń co do tego, jak i darowizny na rzecz uczestniczki postępowania kwoty 16 000 zł przez A. i K. Ż., które przeznaczyła na spłatę długów oraz art. 328 § 2 kpc , polegające na sporządzeniu uzasadnienia nie spełniającego wymogów w nim określonych, bowiem nie wyjaśnia podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, wymieniając ogólnie dowody na jej poparcie bez wskazania okoliczności które zostały nimi udowodnione, w jakiej części i z jakich powodów zostały uznane za wiarygodne i w jakiej odmówił im wiary, a nadto przyczyn oddalenia wniosku o przesłuchanie notariusza.

Wskazując na powyższe zarzuty domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia i orzeczenie co do istoty sprawy lub jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, a nadto dopuszczenie dowodu z zeznań świadka M. P. na okoliczność, że środki na zakup nieruchomości pochodziły z majątku wnioskodawcy, a świadek G. O. nie dysponowała żadnymi środkami finansowymi, które darowała uczestniczce postępowania, zaś potrzeba powołania świadka wynika z nowych okoliczności, o których wnioskodawca powziął wiadomość po wydaniu orzeczenia.

Przy rozpoznaniu apelacji Sąd Okręgowy przyjął za własne, dokonane przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne, jako mające oparcie w zebranym w sprawie materiale dowodowym i podzielił dokonaną na ich podstawie ocenę prawną , a nadto zważył co następuje :

Sporządzone z należytą starannością, zgodnie z wymogami art. 328§ 2 kpc , wnikliwe w zakresie przedstawionej w nim motywacji uzasadnienie postanowienia Sądu Rejonowego, pozwala bez żadnych utrudnień, także w zakresie objętym zarzutem jego naruszenia , poddać to orzeczenie kontroli instancyjnej, co powoduje bezzasadność tego zarzutu.

Za nieuzasadniony należy uznać zarzut naruszenia art. 233§ 1 kpc, wobec tego, że wnioskodawca nie wykazał ani braku logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami ani, że wnioskowanie Sądu I instancji wykracza poza schematy logiki formalnej. Skarżący przedstawia jedynie własne, korzystne ustalenia faktyczne i własną ocenę materiału dowodowego, jeśli idzie o sytuację materialną i majątkową w czasie trwania jego małżeństwa z uczestniczką postępowania. Tak przedstawiona ocena jest gołosłowna i nie ma żadnego poparcia w zebranym w sprawie materiale dowodowym.

Z ustaleń Sądu I instancji wynika, że kondycja finansowa zarówno wnioskodawcy jak i uczestniczki postępowania była trudna, skoro przebywali na zasiłkach dla bezrobotnych, a okresowo na rentach, których wysokość nie pozwalała na poczynienie oszczędności, tym bardziej, że na ich utrzymaniu pozostawał małoletni syn. Nie ma też oparcia zarzut, aby środki pieniężne na zakup nieruchomości nie pochodziły z darowizny uczynionej przez matkę uczestniczki wyłącznie na jej rzecz. Okoliczność ta została przez Sąd I instancji przyjęta w oparciu treść oświadczenia G. O. oraz zeznania świadków i opinię biegłego , które to dowody ocenił stosownie do reguł wskazanych w art. 233§ 2 kpc.

Wbrew zarzutom apelacji, Sąd I instancji nie przyjął, że wnioskodawca był obecny w kancelarii notarialnej, jako strona umowy kupna- sprzedaży nieruchomości położonej w G. przy ulicy (...). Sąd ten przyjął, iż wnioskodawca będąc obecny przy zawieraniu umowy miał wiedzę co do tego, że uczestniczka nabywa nieruchomość z majątku odrębnego.

W prawidłowo dokonanych ustaleniach, nieuzasadniony jest zarzut naruszenia prawa materialnego, a to art. 31 § 1kro, który to nie ma zastosowania w rozpoznawanej sprawie.

Uczestniczka nabyła nieruchomość w dniu 6 sierpnia 1997 r. i skutki tej umowy należy oceniać według brzmienia przepisów obowiązujących w tym czasie, co wynika z art. 5 pkt. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zamianie ustawy kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych ustaw ( Dz. U. Nr 162, poz. 1691), zwanej dalej ustawą.

Zarzut naruszenia tego przepisu oraz art. 33 kro w brzmieniu sprzed tej zmiany jest nieuzasadniony.

W dacie zawarcia przez uczestniczkę postępowania umowy kupna- sprzedaży nieruchomości, o tym co stanowi dorobek małżonków rozstrzygały przepisy art. 32 – 34 kro i przesądzały o przynależności do tego majątku nabytego przedmiotu, jeśli ich stosowanie nie zostało wyłączone małżeńską umową majątkową, o której mowa w art. 47 § 1 kro. W orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, że art. 32 § 2 kro, stwarza domniemanie przynależności do majątku dorobkowego przedmiotów majątkowych nabytych w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, a przynależność tych przedmiotów do majątku odrębnego ( obecnie osobistego) obowiązany jest udowodnić zainteresowany tym małżonek ( por. wyrok S N z dnia 11 września 1998 r. I CKN 830/97 niepubl.; postanowienie SN z dnia 6 lutego 2003 r. IV CKN 1721/00 niepubl,; ) . Domniemanie to można obalić przez wykazanie, że nabycie przedmiotu nastąpiło ze środków finansowych stanowiących majątek odrębny, przy czym nie decyduje o tym wyłącznie oświadczenie małżonka, że nabywany przedmiot należy do majątku odrębnego, czy jest nabywany z majątku odrębnego, które to samo nie może skutecznie wyłączyć skutków wynikających z art. 32 – 34 kro, ale musi też wynikać z całokształtu okoliczności tego nabycia.

W rozpoznawanej sprawie, Sąd kierując się tymi regułami, po szczegółowym rozważeniu dowodów, doszedł do przekonania, że nabyta przez uczestniczkę postępowania nieruchomość stanowi surogat z jej majątku odrębnego, pochodzącego z pieniędzy darowanej je przez matkę art. 33 pkt. 2 i 3 kro). Kwestionowanie tego ustalenia w apelacji jest nieusprawiedliwione, albowiem wnioskodawca nie wykazał wbrew regule przewidzianej w art. 6 kc, aby posiadał środki potrzebne do zakupu nieruchomości lub by wspólnie z uczestniczką mieli oszczędności pozwalające na zakup nieruchomości.

Nie wykazał również by dokonał nakładów na majątek wspólny, w szczególności na co je przeznaczył i jaka była ich wysokość.

Mając powyższe rozważania na uwadze, Sąd Okręgowy uznał, że zarzuty apelacji są nieuzasadnione i wobec tego ją oddalił z mocy art. 385 kpc w związku z art. 13 §2 kpc.

Mając na uwadze charakter rozpoznawanej sprawy, sytuację życiową i majątkową wnioskodawcy, Sąd Okręgowy uznał, że obciążenie go kosztami postępowania apelacyjnego byłoby niezgodne z zasadami słuszności i wobec tego odstąpił o ich zasądzenia na podstawie art. 102 kpc w związku z art. 13 § 2 kpc.