Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powód A. J. w pozwie z dnia 11 grudnia 2012r. domagał się eksmisji pozwanych M. O. (1), S. O. oraz ich małoletnich dzieci - M. O. (2) i K. O. z lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w J., przy ul. (...).W uzasadnieniu swojego stanowiska powód podał, że od dnia 27 czerwca 1984r. jest głównym najemcą przedmiotowego lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w J., który obecnie — oprócz powoda- zajmują także była żona powoda i jednocześnie matka pozwanej M. O. (1) - E. J.oraz pozwani. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 14 marca 2012r.,wydanym w sprawie o sygn. akt XC 1131/11, orzekł rozwód powoda i E. J. i jednocześnie ustalił sposób korzystania przez byłych małżonków ze wspólnie zajmowanego mieszkania. Sąd Okręgowy przyznał E. J. prawo do wyłącznego korzystania z pokoju po prawej stronie korytarza, a powodowi A. J.-prawo wyłącznego korzystania z pokoju na wprost korytarza, z tym ustaleniem, że po wyprowadzeniu się córki E. J., tj. M. O. (1) z rodziną z przedmiotowego mieszkania, A. J. i E. J. będą po połowie ponosić opłaty mieszkaniowe. Pozostałe pomieszczenia Sąd Okręgowy w Bydgoszczy pozostawił do wspólnego korzystania byłych małżonków J.. Faktycznie jednak była żona powoda E. J. zajmuje jeden pokój, zaś drugi pokój zajmują pozwani. Powód jako główny najemca lokalu nie ma zapewnionej swobody zamieszkiwania w przyznanym mu pokoju, zmuszony jest spać w pokoju byłej żony, co jest dla powoda krępujące i uciążliwe, tym bardziej, że E. J. oraz pozwani M. i S. O. dokuczają powodowi i grożą nasłaniem policji. W ocenie powoda wyeksmitowanie pozwanych z miejsca ich zamieszkania pozwoli powodowi zamieszkać w przyznanym mu przez Sąd Okręgowy w Bydgoszczy pokoju (k. 2-3)

Pozwani M. i S. małżonkowie O. - także jako przedstawiciele ustawowi małoletnich pozwanych - M. i K. O.- wnieśli o oddalenie powództwa. Oświadczyli, iż fakty opisane w pozwie nie są prawdą a ponadto wskazali, iż w Sądzie odbyła się już sprawa z powództwa A. J. o eksmisję. Sąd wówczas oddalił powództwo, a powód domagając się eksmisji powoływał się na niepłacenie przez M. O. (1) i jej męża opłat.

Wyrokiem z dnia 20 maja 2014 roku Sąd Rejonowy w Inowrocławiu oddalił powództwo /punkt 1 /, a kosztami sądowymi od uiszczenia których zwolniony był powód obciążył Skarb Państwa /punkt 2 /.

Powyższy wyrok Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach natury oprawnej.

Powód A. J. w dniu 6 kwietnia 1980 roku zawarł związek małżeński z matką pozwanej M. O. (1)– E. J..

W trakcie trwania małżeństwa powód zawarł w dniu 1 września 1984 roku z Przedsiębiorstwem (...) w I. umowę najmu 2 – pokojowego lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w J. przy ul. (...)

W mieszkaniu przy ul. (...) w J. zamieszkiwał powód wraz z żoną E. J. oraz jej córką – pozwaną M. J., obecnie O..

Wyrokiem z dnia 14 marca 2012 roku w sprawie sygn. akt X C 1131/11 Sąd Okręgowy w Bydgoszczy rozwiązał przez rozwód bez orzekania o winie małżeństwo powoda A. J. oraz E. J.. Jednocześnie Sąd rozwodowy ustalił sposób korzystania z przedmiotowego mieszkania położonego w J. przy ul. (...) w ten sposób, że przyznał E. J. prawo do wyłącznego korzystania z pokoju po prawej stronie korytarza, a A. J.-prawo wyłącznego korzystania z pokoju na wprost korytarza, z tym ustaleniem, że po wyprowadzeniu się córki E. J., tj. M. O. (1) z rodziną z przedmiotowego mieszkania, A. J. i E. J. będą po połowie ponosić opłaty mieszkaniowe

W chwili obecnej powód zmuszony jest dzielić pokój wraz ze swoją byłą żoną E. J., z którą jest skonfliktowany, gdyż drugi z pokoi zajmują pozwani -M. O. (1), jej mąż S. O. oraz ich małoletnie dzieci: 6-letni M. O. (2) i 3-letnia K. O.. W przeszłości- z uwagi na trudności lokalowe pozwanych- powód wyraził zgodę na zamieszkanie w lokalu przy ul. (...) w J. męża i dzieci pozwanej M. O. (1).

Powód A. J. nie chce już dłużej mieszkać w jednym mieszkaniu z pozwanymi. Uważa, iż ze strony pozwanych- a także ze strony jego byłej żony E. J.- grozi mu „jakaś przykra niespodzianka".

Pozwani nie mają możliwości zamieszkać w innym lokalu. Rodzina O. od 2006r. oczekuje na przydział mieszkania komunalnego z zasobów Gminy(...), jednak perspektywy otrzymania takiego lokalu w najbliższym czasie nie są optymistyczne.

W maju 2012 roku powód po raz pierwszy wystąpił do Sądu Rejonowego w Inowrocławiu z pozwem o eksmisję M. i S. O. oraz ich małoletnich dzieci M. O. (2) i K. O. z lokalu przy ul. (...). Powód żądał eksmisji pozwanych, twierdząc że nie płacą oni czynszu i opłat za przedmiotowe mieszkanie. Sprawa została zarejestrowana pod sygn. akt I C 916/12, a prawomocnym wyrokiem z dnia 10 października 2012 roku Sąd Rejonowy w Inowrocławiu oddalił powództwo.

Po wniesieniu pozwu, tj. po dniu 12 grudnia 2012 roku miały miejsce 3 interwencje funkcjonariuszy Policji. Dwie podyktowane zachowaniem powoda oraz zgłoszone przez pozwanych- zakończyły się pouczeniem powoda, zaś trzecia interwencja – na wniosek A. J. okazała się bezpodstawna.

Sąd Rejonowy uznał za wiarygodne dowody z dokumentów, albowiem ich prawdziwość nie była przez strony kwestionowana. Sąd uznał zeznania powoda w części dotyczącej nagannego zachowania pozwanych za gołosłowne. Przytoczone przez A. J. fakty o dokuczaniu mu przez pozwanych, przezywaniu go i gnębieniu - za nieudowodnione, a w konsekwencji - nieprawdziwe i stanowiące jedynie przejaw przyjętego przez powoda sposobu dochodzenia swoich praw.

Przystępując do rozpatrywania przedmiotowej sprawy, Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności ustalił rodzaj łączącego strony stosunku prawnego oraz skuteczności jego wypowiedzenia przez powódkę.

Powód A. J. jest najemcą przedmiotowego lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w J.. Brak pobierania przez powoda od pozwanych czynszu oznacza, iż strony nie stworzyły stosunku podnajmu. Z poczynionych w sprawie ustaleń wynika, że powód zezwolił pozwanym, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji lokalowej, na bezpłatne zamieszkiwanie w przedmiotowym lokalu ze względu na łączące ich więzi rodzinne. W ocenie Sądu między stronami wywiązał się stosunek użyczenia.

W myśl art.710 k.c. przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu przez czas oznaczony lub nie oznaczony na bezpłatne używanie oddanej w tym celu rzeczy.

Użyczenie jest umową jednostronnie zobowiązującą, realną, a dający rzecz w używanie nie musi być właścicielem rzeczy. Sama umowa użyczenia może być zawarta zarówno w formie pisemnej, jak i w formie ustnej, a nawet per facła concludentia .

Zgodnie zaś z art.712 § 1 k.c. jeżeli umowa nie określa sposobu używania rzeczy, biorący może rzeczy używać w sposób odpowiadający jej właściwościom i przeznaczeniu. Ponosi on też zwykle koszty utrzymania rzeczy użyczonej( art.713 k.c.)

Pozwani powinni zatem korzystać z przedmiotowego lokalu w sposób spokojny, dbać o lokal, utrzymać go we właściwym stanie technicznym, chronić przed uszkodzeniami i przestrzegać porządku domowego wynikającego z ustalonych zwyczajów.

Sąd wskazał, iż w świetle art. 716 k.c. użyczający może żądać zwrotu rzeczy, jeżeli biorący używa rzecz w sposób sprzeczny z umowa albo z właściwościami lub przeznaczeniem, albo jeżeli rzecz stanie się potrzebna użyczającemu z powodów nieprzewidzianych w chwili zawarcia umowy.

Zdaniem Sądu Rejonowego postępowanie dowodowe nie wykazało aby wystąpiła pierwsza z przytoczonych z art. 716 k.c. przyczyn żądania zwrotu przez powoda lokalu mieszkalnego. Ewentualnie można by rozważyć zaistnienie drugiej z przesłanek z art. 716 k.c. – z powodów nieprzewidzianych w chwili zawarcia umowy użyczenia rzecz stała się użyczającemu potrzebna. Powód wyrażając zgodę na zamieszkiwanie M. O. (1) z rodziną był wówczas żonaty z matką pozwanej, mieszkał w jednym pokoju z żoną. Po orzeczeniu rozwodu ustalenia sposobu korzystania z mieszkania okazał się, ze lokal stanie się potrzebny użyczającemu powodowi. Jeśli tak to, zdaniem Sądu Rejonowego, żądanie zwrotu rzeczy powinno poprzedzać wypowiedzenie umowy użyczenia.

Przeprowadzone postępowanie dowodowe w sprawie nie wykazało, aby powód przed wniesieniem pozwu, wypowiedział pozwanym łączącą ich umowę użyczenia lokalu. Skoro tak, to zakładając że wypowiedzenie umowy jest czynnością prawną jednostronną, do której może dojść w każdej formie i mając na uwadze wymóg z art.60 k.c., że wypowiedzenie nie powinno pozostawiać wątpliwości co do zamiaru osoby dokonującej tej czynności prawnej, Sąd przyjął, że do wypowiedzenia przez powoda pozwanym umowy użyczenia doszło w dniu 2 maja 2013r., tj. w momencie otrzymania przez pozwanych odpisu pozwu w analizowanej sprawie wraz z załącznikami (k. 18-19 akt). Zamiar powoda stał się dla pozwanych oczywisty - doprowadzenie do ich eksmisji z przedmiotowego lokalu, które musiało jednak być poprzedzone wypowiedzeniem umowy użyczenia. Przekładając powyższe na grunt analizowanej sprawy i mając na uwadze treść art. 716 k.c. w zw. z art. 688 k.c. Sąd ustalił, że łączące strony użyczenie w momencie zamknięcia rozprawy i wydania wyroku jeszcze nie wygasło i dlatego Sąd orzekł jak w punkcie 1 wyroku.

Sąd Rejonowy wskazał, iż wobec istnienia wyroku z dnia 10 grudnia 2012r. wydanego przez inowrocławski Sąd w sprawie 1 C 916/12, Sąd in casu nie odrzucił pozwu zgodnie z art. 199§1 pkt 2 k.p.c, a to z tego względu, iż podstawa faktyczna eksmisji żądanej w sprawie I C 916/12 była inna niż w sprawie I C 1930/12 i w związku z tym nie sposób dopatrzeć się w przedmiotowej sprawie rei iudicata.

W punkcie 2 wyroku Sąd - na zasadzie odpowiedzialności za wynik procesu- rozstrzygnął o kosztach postępowania, a to po myśli art. 98 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych( tj- Dz. U z 2010r., Nr 90, poz. 594 z póz.zm.)

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając go w całości wnosząc o jego zmianę i orzeczenie eksmisji pozwanych oraz ich małoletnich dzieci, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda okazała się zasadna, co skutkowało uchyleniem wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Zgodnie z brzmieniem art. 321 § 1 k.p.c. Sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Związanie Sądu przy wyrokowaniu żądaniem stanowi wyraz obowiązywania w procesie cywilnym zasady dyspozytywności, zgodnie z którą to powód decyduje o zakresie rozstrzygnięcia sprawy. Prawidłowe zastosowanie tej zasady ma ścisły związek z dokładnym określeniem żądania w pozwie (art. 187 k.p.c.), przy czym przyjmuje się, iż żądanie pozwu indywidualizują przytoczone okoliczności faktyczne, natomiast powód nie ma obowiązku podania podstawy prawnej dochodzonego roszczenia. Przepisy prawa materialnego wskazywane przez powoda, jako podłoże jego żądań, nie wiążą Sądu i mogą być przezeń pominięte przy wydawaniu orzeczenia co do istoty sporu, konstrukcja podstawy prawnej rozstrzygnięcia należy bowiem do Sądu (tak Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 25 kwietnia 2008 r., II CSK 613/07, LEX nr 420867). Innymi słowy przyjęcie przez Sąd innej podstawy rozstrzygnięcia, niż wskazana w pozwie nie stanowi wyjścia poza granice żądania w ujęciu art. 321 § 1 k.p.c., natomiast oparcie wyroku na podstawie faktycznej niepowołanej przez powoda jest orzeczeniem ponad żądanie w rozumieniu art. 321 k.p.c. W orzecznictwie panuje również zgodność co do tego, iż związanie granicami żądania nie oznacza, że Sąd jest związany w sposób bezwzględny samym sformułowaniem zgłoszonego żądania. Jeżeli treść żądania jest sformułowana niewyraźnie, niewłaściwie, nieprecyzyjnie to Sąd może, a nawet ma obowiązek odpowiednio je zmodyfikować, jednakże zgodnie z wolą powoda i w ramach podstawy faktycznej powództwa. Ingerencja Sądu nie może być w tym zakresie zbyt daleko idąca, chodzi o nadanie objawionej w treści pozwu woli powoda poprawnej jurydycznie formy (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 28 czerwca 2007 r., IV CSK 115/07, LEX nr 358817, 8 lipca 2011 r., IV CSK 536/10, LEX nr 1084734)

W rozpatrywanej sprawie Sąd Rejonowy przyjął, że powód żąda eksmisji pozwanych z uwagi na ziszczenie się przesłanek z art. 716 k.c. – rzecz oddana w użyczenie stała się użyczającemu potrzebna z powodu okoliczności nieprzewidzianych w chwili zawarcia umowy, choć roszczenie nie zostało tak określone przez stronę ani w pozwie, ani w toku procesu. Co więcej Sąd uznając art. 716 k.c. za podstawę powództwa oddalił je jako że nie upłynął jeszcze termin wypowiedzenia umowy użyczenia.

Sąd Okręgowy nie aprobuje argumentacji prawnej, którą przedstawił Sąd Rejonowy w uzasadnieniu wydanego postanowienia.

Przede wszystkim bowiem, kierując się treścią powództwa, jak i podstawy faktycznej wskazanej w pozwie przez powoda oraz zeznaniami złożonymi przez powoda tylko na jednej rozprawie Sąd Rejonowy nie rozważył w ogóle, czy w przedmiotowej sprawie nie zachodzą okoliczności o których mowa w art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie Gminy o zmianie kodeksu cywilnego (Dz.U. 2005.31.266), który stanowi, że współlokator może wytoczyć powództwo o nakazanie przez sąd eksmisji małżonka, rozwiedzionego małżonka lub innego współlokatora tego samego lokalu, jeżeli ten swoim rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie.

Z treści zeznań powoda, jak i treści złożonego pozwu wynika, że A. J. podnosi okoliczności, o których mowa w treści art. 13 ustawy. W szczególności mając na względzie zeznania, w których wprost wskazał, iż dostrzega różnicę pomiędzy podstawą poprzedniego powództwa i obecnego. Poprzednio żądał eksmisji pozwanych z uwagi na fakt nieuiszczania opłat za mieszkanie. Obecnie natomiast ze względu na to, iż „pozwani go gnębią i wyzywają” (k. 21 verte) Nie ulega przeto wątpliwości, iż okoliczności te winny zostać wnikliwie zbadane przez Sąd Rejonowy. Co oczywiste nie należy wywodzić z tego, iż Sąd Okręgowy a priori zakłada prawdziwość twierdzeń powoda, niemniej jednak okoliczności podnoszone przez powoda winny zostać poddane zdecydowanie bardziej wnikliwej analizie.

Sąd I instancji poprzestał natomiast tylko na jednym terminie rozprawy, przeprowadzając dowód z akt poprzedniej toczącej się sprawy o eksmisje i skonstatował, że na dzień orzekania w sprawie zachodzi, zdaniem Sądu, inna podstawa prawna żądania pozwu, która okazała się niezasadna. Jak już zaznaczono powyżej zdaniem Sądu Rejonowego w przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z użyczeniem, czego nie aprobuje Sąd Odwoławczy.

Należy podkreślić, iż Sąd Rejonowy rozpoznając przedmiotową sprawę, nie zastosował w ogóle reguł płynących z treści art. 5 k.p.c., zgodnie z którym sąd winien stronom, czy uczestnikom postępowania, występującym bez adwokata udzielić niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych. Z treści protokołu rozprawy nie wynika by tego rodzaju pouczenie miało miejsce. W szczególności, że uprawnienie Sądu do zmodyfikowania żądania musi uwzględniać wolę powoda, jak i musi nastąpić w ramach zgłoszonej podstawy faktycznej, a ingerencja Sądu nie może być w tym zakresie zbyt daleko idąca.

Uznanie natomiast, iż powód opiera swoje żądanie o art. 716 k.c. z pominięciem treści art. 13 ust. 2 ustawy nie czyni zadość wskazanym powyżej zasadom.

Reasumując powyższe, należy uznać, iż sąd nie zajął się rozpoznaniem sprawy, w związku z czym Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Inowrocławiu, pozostawiając Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego w myśl art. 108 § 2 k.p.c.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy w szczególności będzie miał na względzie podstawę faktyczną żądania zgłoszonego w pozwie. Powinien Sąd Rejonowy wnikliwie rozważyć okoliczności wskazane w treści art. 13 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie Gminy o zmianie kodeksu cywilnego, a w konsekwencji rozważyć, czy w świetle tego przepisu roszczenie powoda jest uzasadnione, czy też brak jest podstaw do jego uwzględnienia.