Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 września 2014 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku w III Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący SSO Wiesław Żywolewski (s. ref.)

Sędziowie SSO Anna Hordyńska

SSO Mariusz Kurowski

Protokolant Justyna Szmurło

przy udziale prokuratora Bożeny Romańczuk.

po rozpoznaniu w dniu 26 sierpnia 2014 roku, 23 września 2014r.

sprawy z wniosku G. S. (1)

o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie

w sprawie Prokuratury Okręgowej w Białymstoku o sygn. (...)

na podstawie art. 552 § 4 k.p.k.

I.  Zasądza od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy G. S. (1) kwotę 600,- zł (sześćset złotych) tytułem odszkodowania i kwotę 7.000 zł (siedem tysięcy złotych) tytułem zadośćuczynienia, z ustawowymi odsetkami w wysokości 13% w stosunku rocznym od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

II.  Oddala wniosek w pozostałym zakresie.

III.  Kosztami postępowania obciąża Skarb Państwa.

III Ko 190/14

UZASADNIENIE

G. S. (1), działający przez pełnomocnika, złożył do Sądu Okręgowego w Białymstoku w dniu 12 maja 2014 r. wniosek o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie. Wniósł o zasądzenie na jego rzecz kwoty 10 000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną wskutek niesłusznej utraty wolności oraz 3238, 05 zł odszkodowania za utracone zarobki wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku z dnia 5 lipca 2013 r.

W uzasadnieniu wniosku wskazał, iż stosowane wobec niego tymczasowe aresztowanie zostało dokonane z obrazą przepisów art. 249 k.p.k. oraz art. 258 k.p.k. Podniósł, iż istotną kwestią w niniejszej sprawie jest okoliczność, że końcowo został on uniewinniony od najcięższych z zarzucanych mu czynów, a w stosunku do czynu za jaki został skazany nastąpiła zmiana jego kwalifikacji z przestępstwa umyślnego na przestępstwo nieumyślne. Nie został więc on prawomocnie skazany za żaden z czynów, które stanowiły podstawę do zastosowania najsurowszego środka zapobiegawczego.

Z uwagi na skazanie oskarżonego i zaliczenie mu okresu rzeczywistego pozbawienia wolności od 25.04.2006 r. do 19.05.2006 r. na poczet orzeczonej grzywny, za niesłuszne tymczasowe aresztowanie, zdaniem wnioskodawcy, należy uznać okres od 20.05.2006 r. do 15.07.2006 r., tj. 57 dni i to za ten okres domaga się zasądzenia odszkodowania i zadośćuczynienia.

Kwota zadośćuczynienia za doznaną krzywdę rekompensować ma niesłuszne pozbawienie wnioskodawcy wolności, które spowodowało u niego poczucie strachu i bólu. Potęgowane to było dodatkowo okolicznością, iż pracował on jako funkcjonariusz publiczny, a umieszczenie go w zakładzie zamkniętym było dla niego przeżyciem niezwykle krzywdzącym, powodującym szczególnie dotkliwe cierpienie psychiczne. Wnioskodawca nawet rok od momentu opuszczenia aresztu śledczego odczuwał strach, cierpiał na bezsenność, a myślami wciąż wracał do traumatycznych przeżyć. Wnioskodawca wskazywał na wyjątkowo złe warunki w Areszcie Śledczym w H., przemoc i poniżające zachowanie ze strony innych więźniów, co dodatkowo potęgowało negatywne przeżycia związane z izolacją.

Na wysokość żądanego przez niego odszkodowania składają się utracone zarobki w okresie tymczasowego aresztowania. Wnioskodawca wskazał bowiem, że w tym okresie nie było mu wypłacane wynagrodzenie w kwocie 1700 zł i w związku z tym wniósł o zasądzenie odszkodowania w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia pomniejszonego o jeden dzień. Wyjaśniając informacyjnie na rozprawie przyznał również, że część jego wypłaty – ok. 1000 zł, comiesięcznie z żoną odkładali i gromadzili oszczędności na rachunku bankowym.

Sąd ustalił, co następuje:

G. S. (1)został zatrzymany w dniu 25.04.2006 r. w związku z zarzutami popełnienia czynów z art. 231 § 1 i 2 k.k. oraz z art. 18 § 3 k.k. w zw. z art. 63 3 k.k.s. Sąd Rejonowy w Białymstoku postanowieniem z dnia 26 kwietnia 2006 r. (sygn. (...)) zastosował wobec niego środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania na okres 3 miesięcy. Dnia 17.07.2006 r. prokurator Prokuratury Okręgowej w Białymstoku uchylił stosowany wobec niego izolacyjny środek zapobiegawczy uznając za wystarczające środki o charakterze wolnościowym.

Po zmianie kwalifikacji prawnej pierwszego z zarzucanych mu czynów na art. 231 § 3 w zw. z art. 231 § 1k.k., a więc na przestępstwo charakteryzujące się nieumyślnością działania sprawcy, wyrokiem Sądu Rejonowego w Białymstoku z dnia 30 stycznia 2012 r w sprawie sygn. (...) G. S. (1)został skazany na karę 50 stawek dziennych grzywny, której stawka dzienna wynosiła 20 zł. Kara ta została mu zaliczona na poczet rzeczywistego okresu pozbawienia wolności w sprawie od 25.04.2006 r. do 19.05.2006 r. W odniesieniu zaś do drugiego z zarzucanych mu czynów oskarżony został uniewinniony.

Powyższe ustalono na podstawie dowodów zgromadzonych w sprawie w postaci: częściowego wysłuchania i zeznań wnioskodawcy G. S. (1)(k. 116 v- 118, k. 150- 150v), wniosku (k. 2-6), kopii z akt sprawy (...) Sądu Rejonowego w Białymstoku (k. 19-109), Pisma z (...) OddziałuStraży Granicznej w B.(k. 114, k. 126), kopii dokumentacji personalnej uzyskanej z (...) OddziałuStraży Granicznej w B.(k. 127-143), informacji z Aresztu Śledczego w H.(k. 144), informacji z Banku (...) S.A.(k. 147-158) oraz akt ewidencyjnych i teczki osobopoznawczej uzyskanych z Aresztu Śledczego w S..

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 552 § 4 k.p.k. oskarżonemu przysługuje odszkodowanie i zadośćuczynienie w wypadku niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania. Zgodnie z utrwalonymi poglądami doktryny i judykatury niewątpliwie niesłusznym aresztowaniem jest aresztowanie, które było stosowane z obrazą przepisów rozdziału 28 kpk oraz aresztowanie powodujące dolegliwość, której oskarżony (podejrzany) nie powinien doznać w świetle całokształtu okoliczności ustalonych w sprawie, a także, w szczególności, prawomocnego jego rozstrzygnięcia. W wypadkach, gdy przy stosowaniu tymczasowego aresztowania sąd nie dopuścił się obrazy prawa procesowego, ocena niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania wymaga przede wszystkim uwzględnienia ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie w przedmiocie odpowiedzialności karnej osoby, która w tym trybie była pozbawiona wolności, a także całokształtu okoliczności ustalonych do chwili wydawania orzeczenia przez sąd rozpatrujący wniosek o odszkodowanie z tego tytułu. Konieczność uwzględnienia tak szerokiego kręgu okoliczności wynika, z tego, że odpowiedzialność Skarbu Państwa za niesłuszne tymczasowe aresztowanie opiera się co prawda, na zasadzie ryzyka, ale jednocześnie niesłuszność musi mieć charakter niewątpliwy ( vide: uchwała SN z dnia 15 września 1999 r. I KZP 27/99, P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego, Tom III, Komentarz do art. 468-682, Warszawa 2012, s. 483, T. Grzegorczyk, Komentarz do art. 552 k.p.k., Lex). Z tego punktu widzenia za niewątpliwie niesłuszne uznać należy w zasadzie każde tymczasowe aresztowanie oskarżonego (podejrzanego), który ostatecznie (prawomocnie) został: uniewinniony, umorzono w stosunku do niego postępowanie (także warunkowo), sąd odstąpił od wymierzenia kary, nastąpiło skazanie na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, wymierzona została tylko kara niezwiązana z pozbawieniem wolności lub środek karny, a także, gdy wymierzona została kara pozbawienia wolności w wysokości niższej niż okres tymczasowego stosowania aresztowania - w tym ostatnim wypadku problem odszkodowania dotyczy tylko stosowania tymczasowego aresztowania w czasie stanowiącym różnicę między tymi okresami ( L. K. Paprzycki, Komentarz do art. 552 k.p.k., Lex/el, 2012 r.).

Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy należy zauważyć, iż o ile w momencie stosowania tymczasowego aresztowania nie zostały naruszone przepisy rozdziału 28 k.p.k., to z pewnością ostateczne orzeczenie wobec G. S. (1) kary grzywny czyni wniosek o odszkodowanie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie zasadnym. W świetle bowiem ostatecznego rozstrzygnięcia, tymczasowe aresztowanie było istotnie niewątpliwie niesłuszne.

W nawiązaniu do powyższego roszczenie o zadośćuczynienie wnioskodawcy znajduje oparcie w dyspozycji art. 552 § 4 k.p.k. Zasada ryzyka przyświecająca odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa, o której mowa w art. 552 k.p.k., oznacza, że kwestię bezpodstawności tymczasowego aresztowania w kontekście jego niewątpliwej niesłuszności, oceniać należy nie w aspekcie tego, co sądził organ zatrzymujący i stosujący tymczasowe aresztowanie w momencie zatrzymywania osoby w oparciu o posiadane wówczas informacje, lecz z uwzględnieniem całokształtu materiału dowodowego, jakim dysponuje sąd orzekający w kwestii odszkodowania i zadośćuczynienia za to pozbawienie wolności, a więc pod kątem tego, co wynika także z dalszych czynności prowadzonych w sprawie, w której doszło do tego pozbawienia wolności. Okoliczności te winny być oceniane ex nunc, a nie wedle stanu z czasu stosowania środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania.

W nawiązaniu do powyższego wątpliwości Sądu nie budziło, że tymczasowe aresztowanie stosowane wobec G. S. (1) było niewątpliwie niesłuszne, biorąc pod uwagę późniejsze jego uniewinnienie co do jednego z zarzucanych mu czynów, zmianę kwalifikacji prawnej oraz skazanie go na karę samoistnej grzywny. Sąd nie podzielił jednak wysokości żądanego przez wnioskodawcę zadośćuczynienia i odszkodowania.

Odnośnie poniesionej przez wnioskodawcę krzywdy i związanego z tym zadośćuczynienia na wstępie wspomnieć należy, iż zadośćuczynienie obejmuje rekompensatę za szkodę niematerialną wynikłą z pozbawienia wolności. Stanowią ją negatywne przeżycia psychiczne wiążące się nie tylko z faktem pozbawienia wolności, ale również z tym, w jakich okolicznościach doszło do pozbawienia wolności, w jaki sposób osoba była traktowana podczas odizolowania. Zadośćuczynienie ma funkcję kompensacyjną i zasądzona suma zadośćuczynienia nie ma na celu usunięcia szkody niemajątkowej, a jedynie ma stanowić rekompensatę dla pokrzywdzonego, która choć częściowo złagodzi jego cierpienia. Zadośćuczynienie ma wobec niewspółmierności szkody niemajątkowej zrównoważyć negatywne przeżycia pokrzywdzonego. Określając wysokość zadośćuczynienia, bierze się pod uwagę nie tylko czas trwania pozbawienia wolności, ale także stopień dolegliwości, z jaką wiązało się stosowanie tego najsurowszego środka dyscyplinującego, a więc przykrości i przeżycia natury moralnej z tego wynikające (uczucie przykrości, utrata dobrego imienia), konieczność poddania się rygorom związanym ze stosowaniem procedury zatrzymania, jak również ewentualny ostracyzm środowiskowy i nieprzychylne reakcje po zwolnieniu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 kwietnia 2008 r., w sprawie o sygn. akt II AKa 46/08,KZS 2008/6/48, Prok. i Pr.-wkł. 2009/2/40, Lex nr 452605).

Niewątpliwie pozbawienie G. S. (1)wolności spowodowało u niego negatywne przeżycia, wzbudziło niepokój i strach. Ograniczenie kontaktów z rodziną z pewnością potęgowało niepewność jutra i odbiło się negatywnie na późniejszych relacjach małżonków. Należy mieć jednak na uwadze, że żądana kwota zadośćuczynienia nie może być wygórowana. Okoliczności, na które wskazywał wnioskodawca, a odnoszące się do fatalnych warunków sanitarnych panujących w areszcie śledczym, konflikty z więźniami, bicie i zastraszanie odnosiły się do okresu nie objętego wnioskiem o zadośćuczynienie. Dnia 17 maja 2006 roku został on bowiem przetransportowany do Aresztu Śledczego w S., w którym jak sam przyznał warunki były o wiele lepsze. Przebywał on początkowo w celi jednoosobowej, a późniejsze jego przeniesienie do dwu i czteroosobowej celi nie było połączone z poniżaniem i przemocą ze strony innych więźniów. Miał on z nimi dobry kontakt, uczestniczył w różnego rodzaju więziennych formach rozrywki oraz nie uskarżał się na nieprzychylne traktowanie ze strony personelu więziennego. Warunki w celi jednoosobowej w AŚ w S.były o tyle uciążliwe, iż była to cela, którą otaczały kraty i poddana monitoringowi. Zatem z pewnością trudno mówić w takich warunkach o intymności ( wyjaśnienia wnioskodawcy k. 116v-118). Natomiast warunki sanitarne należało uznać za przyzwoite – zgodnie z treścią wyjaśnień wnioskodawczy. Warto też zwrócić uwagę, że także po przeniesieniu wnioskodawcy do celi 4-sobowej G. S. (1)odczuwał pewnego rodzaju komfort psychiczny w warunkach izolacji, czemu dawała wyraz w czasie rozmowy z wychowawcą AŚ w S.. Z treści sporządzonej notatki przez tego wychowawcę z dnia 14.06.2006r. wynika, że osadzony jest zadowolony, twierdził, że w większej grupie czuje się lepiej, (notatka - teczka osobopoznawcza, akta osobowe G. S. (1)część (...)). Zatem Sąd oceniał warunki w jakich znajdował się wnioskodawca od dnia 20 maja 2006r. oraz cierpienia fizyczne i moralne związane z tą izolacją, wówczas jednak wnioskodawca znajdował się w warunkach znacznie lepszych – jak sam wyjaśniał – niż podczas pobytu w Areszcie Śledczym w H..

Z uwagi na powyższe Sad uznał, że kwota 7000 zł zadośćuczynienia jest odpowiednia do subiektywnego poczucia krzywdy i wywołanego u wnioskodawcy stresu związanego z izolacją oraz pozostaje odpowiednia do warunków życia społeczeństwa. Została ona także określona w oparciu o kryterium pomocnicze, jakim była przeciętna wysokość wynagrodzenia. W pozostałym zakresie, żądana przez wnioskodawcę kwota jest zawyżona i nieuzasadniona, w związku z czym Sąd oddalił żądanie w zakresie zasądzenia świadczenia ponad 7000 zł. W orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, iż zadośćuczynienie nie może osiągać wartości nadmiernej w stosunku do doznanej krzywdy oraz musi być utrzymane w rozsądnych granicach i dostosowane do majątkowych stosunków panujących w społeczeństwie. Uzasadnia to miarkowanie zadośćuczynienia w oparciu o kryteria obiektywne, związane z przyjętymi w społeczeństwie ocenami (wyrok SA w Gdańsku z dnia 13.02.2013 r., II AKa 25/13, wyrok SA w Lublinie z dnia 29.03.2012 r., II AKa 21/12, czy też wyrok SA w Rzeszowie z dnia 31.01.2013 r., II AKa 3/13).

Sąd nie podzielił również wysokości żądanego przez wnioskodawcę odszkodowania. Należy przede wszystkim wskazać, iż przy ustalaniu wysokości odszkodowania w szczególności zastosowanie ma art. 361§ 2 k.c., zgodnie z którym naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. W pełni zatem podzielić należy pogląd prezentowany w orzecznictwie, że szkoda wynikająca z pozbawienia wolności nie jest sumą utraconych zarobków, lecz różnicą między stanem majątkowym, jaki by istniał gdyby poszkodowanego nie pozbawiono wolności, a stanem rzeczywistym w chwili odzyskania wolności. Powstanie i rozmiar tej szkody zależne są od tego, czy i jakie poszkodowany miałby możliwości zarobkowe, gdyby pozostawał na wolności i w jakim zakresie rzeczywiście by je wykorzystał; jakie wydatki poniósłby na utrzymanie własne (…), na potrzeby kulturalne, rozrywkowe i inne; czy i ile przeznaczyłby na oszczędności lub zwiększenie trwałych składników majątku; na jakie mógłby być narażony straty (tak też: wyrok Sądu Najwyższego z 18 maja 2000 r. II KKN 479/98, LEX nr 50916, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 lutego 2008 roku w sprawie o sygn. akt II Aka 11/08, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 września 2012 r., w sprawie o sygn. akt. II AKa 351/12, LEX nr 1258303).

Wbrew początkowym twierdzeniom wnioskodawcy, jak wynika z informacji uzyskanej z (...) Oddziału Straży Granicznej w B., podczas tymczasowego aresztowania G. S. (1) otrzymywał połowę należnego mu wówczas wynagrodzenia, tj. 886, 30 zł, co wynikało z zawieszenia go w czynnościach służbowych do czasu zakończenia postępowania karnego. Zatem wyjaśnienia wnioskodawcy złożone podczas rozprawy w dniu 26.08.2014r. należy uznać za dość pokrętne sprzeczne z faktami w tym zakresie, skoro wnioskodawca twierdził zdecydowanie, iż za ten okres nie otrzymał „nawet grosza” z należnego mu uposażenia (k. 117). Treść tych wyjaśnień sprzeczna jest z jednoznacznymi informacjami pochodzącymi od pracodawcy wnioskodawcy. Trudno mówić też o pomyłce ze strony wnioskodawcy, skoro o wszelkich aspektach decyzji w zakresie uposażenia był pisemnie informowany przez (...) Oddział Straży Granicznej, wraz ze stosownymi pouczeniami o przysługujących mu środkach zaskarżenia tych decyzji. Dopiero podczas jednoznacznej konfrontacji z materiałem dowodowym zgromadzonym w aktach wnioskodawca zmienił prezentowaną uprzednio wersję (k. 150).

Sąd wziął pod uwagę, iż przed tymczasowym aresztowaniem część comiesięcznej wypłaty, ok. 1000 zł wnioskodawca wraz z małżonką oszczędzali („miesięcznie oszczędzałem nawet 1000 zł”- k. 117). Choć kwotę 1.000 zł należy uznać w świetle tych wyjaśnień wnioskodawczy za maksymalną kwotę czynionych miesięcznie oszczędności. W tym miejscu także należy zwrócić uwagę za tendencyjność w wyjaśnieniach wnioskodawcy odnośnie osiąganych dochodów przez jego małżonkę, zakresie wydatków na rodzinę i utrzymanie gospodarstwa domowego. Ta tendencyjność zmierza w kierunku obniżenia faktycznie wydatkowanych pieniędzy na te cele (:jedna wypłata szła na utrzymanie rodziny, a z drugiej się oszczędzało” – k.117). Z racji osiąganych dochodów wnioskodawcy i jego żony (mniej od niego zarabiała) jako mało wiarygodne jawią się wyjaśnienia odnośnie możliwych do poczynienia oszczędnościach (nawet w 2006 roku). Natomiast okoliczności te są niemożliwe do jednoznacznej weryfikacji, skoro rzeczywiście wnioskodawca udowodnił, iż jakieś oszczędności poczynił (raporty z obrotów na koncie B. S.i G. S. (1)k. 148).

W związku z tym, spowodowana przez pozbawienie wolności szkoda majątkowa została określona przez różnicę między wcześniej odkładanymi kwotami, a więc 1000 zł oraz kwoty około 700 zł, którą to wnioskodawca otrzymywał podczas pobytu w Areszcie Śledczym, z uwzględnieniem oczywiście ustania w tym czasie konieczności ponoszenia przez niego kosztów utrzymania. Tak dokonane wyliczenia dały podstawę do orzeczenia odszkodowania w wysokości 300 zł za miesiąc pozbawienia wolności, a wiec 600 zł za okres niesłusznego tymczasowego aresztowania, jakiego domagał się wnioskodawca. Jego żądanie ponad tę kwotę Sąd oddalił mając na uwadze wcześniej poczynione rozważania dotyczące pojęcia szkody majątkowej poniesionej wskutek niesłusznego pozbawienia wolności. Podczas rozprawy wnioskodawca zwrócił też uwagę, iż za rok 2006 nie wypłacona mu została tzw. „trzynastka” – dodatkowe wynagrodzenie roczne, czy też podwyżka. Jednak fakt ten nie ma żadnego związku z jego tymczasowym aresztowaniem, lecz zawieszeniem wnioskodawcy – w obowiązkach funkcjonariusza z racji wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego (k. 128-v). Zatem jakiekolwiek roszczenia finansowe z tego tytułu nie mogą być uwzględnione jako nie związane ze stosowaniem izolacyjnego środka zapobiegawczego wobec G. S. (1).

O kosztach sądowych Sąd orzekł na podstawie art. 554 § 2 k.p.k., obciążając nimi Skarb Państwa.