Pełny tekst orzeczenia

Sygnatura akt XII C 1187/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

P., dnia 22 października 2014 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu XII Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący: SSO Anna Łosik

Protokolant: Protokolant sądowy Agata Zbąszyniak

po rozpoznaniu w dniu 8 października 2014r. w Poznaniu na rozprawie

sprawy z powództwa H. T., A. T.

przeciwko Agencja Nieruchomości Rolnych Oddział Terenowy w P.

o zapłatę

1.  Zasądza od pozwanej na rzecz powódki H. T. kwotę 437.000zł (czterysta trzydzieści siedem tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 4 marca 2014r. do dnia zapłaty.

2.  Zasądza od pozwanej na rzecz powoda A. T. kwotę 437.000zł (czterysta trzydzieści siedem tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 4 marca 2014r. do dnia zapłaty.

3.  Tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów wywołanych próbą ugodową, zasądza od pozwanej na rzecz każdego z powodów kwotę 25.530zł, łącznie 51.060zł.

SSO Anna Łosik

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym w dniu 22 maja 2014 r. H. T.i A. T., reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika, wnieśli o zasądzenie od pozwanej Agencji Nieruchomości Rolnych na rzecz powódki H. T.– kwoty 437.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia próby ugodowej, tj. od dnia 4 marca 2014 r. do dnia zapłaty, o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda A. T.– kwoty 437.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia próby ugodowej, tj. od dnia 4 marca 2014 r. do dnia zapłaty, o zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów wywołanych próbą ugodową przed Sądem Rejonowym (...)w W.w sprawie o sygn. (...).

W uzasadnieniu wskazano, że aktem notarialnym – umową sprzedaży zawartą przed notariuszem E. Z.w kancelarii notarialnej w P.w dniu 14 kwietnia 1999 r. F. M., reprezentowany przez A. T., reprezentowanego przez W. K.kupił od Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa w trybie art. 27, art. 34 ust. 2, art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. Nr 115, poz. 741), a więc jako spadkobierca byłego właściciela, nieruchomość położoną w P., gmina L., powiat (...), dla której Sąd Rejonowy w G.Wydział (...)w N.prowadził księgę wieczystą o numerze (...).782, za cenę 874.000 zł. W skład przedmiotu umowy sprzedaży – nieruchomości objętej przedmiotową umową weszły działki o numerach: (...)o powierzchni 0,6000 ha, (...)o powierzchni 2.1200 ha oraz (...) o powierzchni 7.0654 ha, to jest o łącznej powierzchni 9,2454 ha zabudowane zespołem pałacowo-parkowym w P..

Z § 3 umowy sprzedaży wynika, iż cena sprzedaży została uiszczona. W umowie strony wniosły o odłączenie z księgi wieczystej nr (...).782 działek nr (...) i urządzenie dla nich nowej księgi wieczystej i wpis do niej F. M..

F. M.zmarł w dniu 24 lipca 2006 r. w B.. Postanowieniem z dnia 7 grudnia 2006 r. Sąd Rejonowy (...)w K. stwierdził, iż spadek po F. M.zmarłym w dniu 24 lipca 2006 r. w B., ostatnio stale zamieszkałym w K.przy ul. (...)¾ nabyli na podstawie testamentu z dnia 30 sierpnia 2000 r. wprost powodowie A. T.i H. T.po ½ części każde z nich.

W dacie przejęcia m.in. zespołu pałacowo-parkowego na rzecz Skarbu Państwa, właścicielem nieruchomości był J. Ł., którego na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w G.z dnia 11 maja 1998 r. spadkobiercami zostali A. M. (1) M. S. A. M. (2)i F. M.. Z kolei spadek po A. M. (1) M. S. A. M. (2)nabył F. M.– postanowieniem Sądu Rejonowego w G. z dnia 17 lutego 1998 r.

Decyzją z dnia 2 sierpnia 2013 r. Wojewoda (...), działając w trybie § 5 Rozporządzenia z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 10, poz. 51) uznał, że zespół pałacowo-parkowy majątku P.gmina L., powiat (...)stanowiący aktualnie działki ewidencyjne nr: (...)o łącznej powierzchni 9,2454 ha będący przed przejęciem na rzecz Skarbu Państwa własnością J. Ł.zapisany w dniu przejęcia w księdze gruntowej P.dobra rycerskie Tom I karta 7 (obecnie w księdze wieczystej KW (...)Sądu Rejonowego w (...)) nie podpada pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu (...)z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.

Z tego powodu powodowie żądają zwrotu ceny, jaką F. M. uiścił w celu nabycia własności zespołu pałacowo-parkowego. Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego wchodzi w skład spadku po F. M. (k. 2-4).

W odpowiedzi na pozew pozwana Agencja Nieruchomości Rolnych, reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, wniosła o oddalenie powództwa w całości, zasądzenie od powódki H. T. na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz zasądzenie od powoda A. T. na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazano, iż powodowie nie wykazali przesłanek, od których spełnienia uzależnione jest powstanie po stronie pozwanej obowiązku zwrotu nienależnego świadczenia. Przesłankami tymi są: wzbogacenie, zubożenie, pozostające we wzajemnym związku oraz brak podstawy prawnej świadczenia.

Pozwana podniosła zarzut braku legitymacji procesowej biernej Agencji Nieruchomości Rolnych, albowiem jedynie Skarb Państwa mógł uzyskać kosztem powodów korzyść majątkową. Agencja Nieruchomości Rolnych (tj. jej poprzednich prawny) działa, jako państwowa osoba prawna i powiernik mienia Skarbu Państwa, na podstawie ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. z 2012 r., Nr 0, poz. 1187). Zgodnie z art. 5 niniejszej ustawy Agencja Nieruchomości Rolnych wykonuje prawo własności oraz inne prawa rzeczowe na rzecz Skarbu Państwa w stosunku do powierzonego jej mienia po zlikwidowaniu państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej.

Przedmiotowa nieruchomość Skarbu Państwa znajdowała się w Zasobie Własności Rolnej Skarbu Państwa – została bowiem powierzona Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa zarządzeniem Ministra Rolnictwa i (...) Własnościowej nr 154 z dnia 24 grudnia 1992 r.

Ponadto pozwana podniosła zarzut przedawnienia roszczeń dochodzonych przez powodów, albowiem roszczenie z tytułu nienależnego świadczenia przedawnia się z upływem 10 lat, liczonym od dnia spełnienia świadczenia, a więc w przedmiotowym stanie faktycznym od dnia zawarcia umowy sprzedaży.

Agencja Nieruchomości Rolnych podała, iż przystępując do umowy sprzedaży była przekonana, że Skarbowi Państwa przysługuje prawo własności do przedmiotowej nieruchomości. Utwierdzały ją w tym przekonaniu zapisy w księdze wieczystej, zarządzenie Ministra Rolnictwa i (...) Własnościowej nr 154 z dnia 24 grudnia 1992 r. oraz brak zastrzeżeń po stronie spadkobierców co do przejęcia nieruchomości przez Skarb Państwa. Przekonanie pozwanej o przysługiwaniu Skarbowi Państwa prawa własności, które Agencja Nieruchomości Rolnych faktycznie wówczas wykonywała, było w danych okolicznościach uzasadnione.

F. M., ani jego profesjonalni pełnomocnicy, ani powodowie przez kilkanaście lat nie żądali zwrotu ceny sprzedaży, nie kwestionowali też zawartej umowy sprzedaży.

Z wnioskiem do Wojewody o wydanie decyzji administracyjnej stwierdzającej, że przedmiotowa nieruchomość nie podpada pod dyspozycję art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN powodowie wystąpili dopiero w 2012 r. Nawet przyjmując, iż decyzja ta stanowi prejudykat dla postępowania sądowego, to powodowie nie musieli czekać z wytoczeniem powództwa do czasu wydania i uprawomocnienia się decyzji Wojewody.

Nadto powód mógł dochodzić roszczeń donośnie przedmiotowej nieruchomości zarówno przed sądem powszechnym, jak i administracyjnym już od roku 1997 r., na podstawie udzielonego mu przez F. M. pełnomocnictwa.

Agencja Nieruchomości Rolnych po zawarciu porozumienia z dnia 30 września 1998 r. z F. M.uzyskała informację od Parafii (...)w L.o darowiźnie, która miała zostać dokonana przez J. Ł.na rzecz Kościoła (...). Jeżeli zaś przedmiotowa nieruchomość nie została odziedziczona przez F. M., to tym bardziej nie można przyjąć, iż zapłata przez niego ceny sprzedaży była świadczeniem nienależnym.

Niezależnie od powyższego pozwana wskazała, że obowiązek zwrotu uzyskanej korzyści wygasł na podstawie art. 409 k.c., gdyż ewentualnie uzyskana korzyść majątkowa została zużyta na działalność ustawową Agencji Własności Rolnej (i jej następca prawny) nie są już wzbogaceni, a w chwili wyzbywania się korzyści nie mieli podstaw przypuszczań, że stanowi ona świadczenie nienależne, podlegające zwrotowi.

Pozwana zakwestionowała świadczenie odszkodowawcze zarówno co do zasady, jak i wysokości (k. 52-57).

W piśmie z dnia 10 września 2014 r. powodowie wskazali, iż niezasadny jest zarzut pozwanej dotyczący braku legitymacji procesowej biernej, albowiem pozwana występowała w obrocie pranym samodzielnie, korzystając z uprawnień właścicielskich. Cena sprzedaży została uiszczona na rzecz Agencji, nie zaś Skarbu Państwa, obejmowały to również poprzedzające umowę porozumienia. Nadto pozwana w odpowiedzi na pozwem wskazała, że zużyła środki z tytułu zapłaty ceny na działalność ustawową Agencji.

Powodowie podnieśli również, że nie doszło do zawarcia ważnej umowy darowizny, której przedmiotem miałaby być sporna nieruchomość, a rozrządzenie dokonane na rzecz Parafii (...)w L.. Powodowie zakwestionowali sam fakt zawarcia umowy. Ponadto oświadczenie o dokonaniu darowizny zostało złożone w (...)w dniu 24 czerwca 1986 r. i nie odpowiada w zakresie formy prawu polskiemu. Oświadczenie to należy ocenić wg reguł kolizyjnych zawartych w ustawie – Prawo prywatne międzynarodowe z dnia 12 listopada 1965 r. Strona pozwana nie wykazała, by oświadczenie było zgodne z prawem amerykańskim. Nadto łącznik legis loci actus dotyczący własności nieruchomości położonej w Polsce dotyczy jedynie czynności prawnej, na którą składają się oświadczenia woli wszystkich stron umowy i z tej przyczyny nie ma zastosowania do czynności prawnych dokonanych inter absentes, gdy strony umowy w chwili jej zawierania znajdowały się w różnych państwach. Wówczas zastosowanie ma prawo właściwe dla tej czynności, a więc prawo miejsca położenia nieruchomości. Stąd też, nawet jeśli oświadczenie J. T.jest zgodne z prawem stanu (...), to przy braku oświadczenia drugiej strony umowy darowizny, zastosowanie powinno mieć prawo polskie, które dla ważności czynności dotyczącej własności nieruchomości położonej w Polsce wymaga formy aktu notarialnego. Zdaniem powodów strona pozwana nie uznała ważności i skuteczności omawianej j czynności prawnej, skoro zawarła umowę z F. M..

Powodowie zakwestionowali zarzut przedawnienia, podając że podstawę prawną ich świadczenia usunęło stwierdzenie przez Wojewodę (...) niepodlegania przez zespół pałacowo-parkowy w P. pod przepisy dekretu o reformie rolnej. Do czasu uprawomocnienia się tej decyzji istniała podstawa prawna uznania, że własność zespołu pałacowo-parkowego przeszła na Skarb Państwa w drodze reformy rolnej. Nadto decyzja ta stanowi prejudykat dla postępowania sądowego, pozwalający stwierdzić, iż podstawa prawna świadczenia powodów odpadła. Stąd też od tego momentu rozpoczął bieg termin przedawnienia.

Niezależnie od tego powodowie podnieśli, iż zarzut przedawnienia sformułowany przez pozwaną stanowi nadużycie prawa i jako taki nie zasługuje na ochronę, albowiem poprzednik prawny powodów padł ofiarą bezprawnych działań organów władzy publicznej. Powodowie dopiero w 2006 r. nabyli spadek po F. M.. Przez okres 3 lat czekali na rozstrzygnięcie sprawy, jaka zawisła przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie o sygn. (...), w której Trybunał miał odnieść się do trybu dochodzenia roszczeń związanych z reformą rolną. W przypadku przyjęcia, że termin przedawnienia upłynął w dniu 14 kwietnia 2009 r. należy stwierdzić, iż powodowie nieznacznie ten termin przekroczyli.

Ponadto strona powodowa wskazała, iż wygaśnięcie obowiązku zwrotu na podstawie art. 409 k.c. następuje tylko w przypadku zużycia bezproduktywnego. Wzbogacenie Skarbu Państwa na skutek uzyskania korzyści bez podstawy prawnej polega zaś na zmniejszeniu jego pasywów, a więc na zmniejszeniu deficytu państwowego. Pogląd ten należy odpowiednio stosować po państwowej osoby prawnej, jaką jest pozwana, albowiem prowadzi ona ściśle określoną politykę budżetową, jej dochody i wydatki nie są ze sobą powiązane, zatem nie można określić, na co zostało zużyte świadczenie poprzednika prawnego powodów, a ciężar dowodowy w tym zakresie obciąża pozwaną.

Ponadto nie można mówić o działaniu strony pozwanej w dobrej wierze, skoro miała ona wątpliwości, co do sprzedaży poprzednikowi powodów zespołu pałacowo-parkowego w P. (k. 100-106).

W toku postępowania strony podtrzymały dotychczasowe stanowiska.

Sąd ustalił, co następuje:

J. Ł. był właścicielem nieruchomości, obejmującej zespół pałacowo-parkowy majątku P. gmina L., powiat (...), stanowiący aktualnie działki ewidencyjne nr: (...) o łącznej powierzchni 9,2454 ha. Z dniem 13 września 1944 r. przedmiotowa nieruchomość została przejęta na rzecz Skarbu Państwa. Zarządzeniem Ministra Rolnictwa i (...) Własnościowej nr 154 z dnia 24 grudnia 1992 r. nieruchomość ta została przekazana Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, będącej poprzednikiem prawnym pozwanej.

Bezsporne

W dniu 24 stycznia 1986 r. w S. B.w K. J. Ł.sporządził w formie zwykłej pisemnej dokument zatytułowany „darowizna”, w którym wskazał, iż daruje polskiemu kościołowi rzymskokatolickiemu na ręce Prymasa Polski, całą jego obecnie skonfiskowaną własność w prowincji P., powiat N.. W dniu 12 października 1998 r. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa otrzymała pismo Kościoła (...)w L., w którym – z powołaniem na darowiznę otrzymaną od J. Ł.- zwrócono się o wstrzymanie sprzedaży wszystkich nieruchomości zabudowanych (pałacu wraz z parkami) będących przed 1946 r. własnością w/w.

Dowód: dokument wraz z tłumaczeniem (k. 69-70), zeznania H. T. (k. 124), zeznania A. T. (k. 124)

Postanowieniem Sądu Rejonowego w G.z dnia 11 maja 1998 r., sygn. (...)spadek po J. Ł.nabyli jego synowie: A. M. (1) M. S. A. M. (2)i F. M..

Dowód: postanowienie (k. 32)

Postanowieniem Sądu Rejonowego w (...)z dnia 17 lutego 1998 r., sygn. (...)spadek po A. M. (1) M. S. A. M. (2)zmarłym w dniu 22 lipca 1988 r. w F. H.((...)) ostatnio stale zamieszkałym w F. H.((...)) na podstawie testamentu z dnia 24 kwietnia 1967 r. nabył jego brat - F. M.– w całości.

Dowód: postanowienie (k. 33)

W dniu 14 kwietnia 1999 r. w P. F. M., reprezentowany przez A. T., reprezentowanego przez W. K.nabył od Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa w drodze umowy sprzedaży, zawartej w formie aktu notarialnego, w trybie art. 27, art. 34 ust. 2, art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. Nr 115, poz. 741), a więc w drodze prawa pierwokupu, jako spadkobierca byłego właściciela, nieruchomość położoną w P., gmina L., powiat (...), dla której Sąd Rejonowy w G.Wydział (...)w N.prowadził księgę wieczystą o numerze (...).782, za cenę 874.000 zł. W skład przedmiotu umowy sprzedaży – nieruchomości objętej przedmiotową umową weszły działki o numerach: (...)o powierzchni 0,6000 ha, (...)o powierzchni 2.1200 ha oraz (...) o powierzchni 7.0654 ha, to jest o łącznej powierzchni 9,2454 ha, zabudowane zespołem pałacowo-parkowym w P..

Dowód: akt notarialny – umowa sprzedaży (k. 6- 14), akt notarialny – pełnomocnictwo (k. 15-18), zeznania H. T. (k. 124), zeznania A. T. (k. 124)

Postanowieniem Sądu Rejonowego (...)w K.z dnia 7 grudnia 2006 r., sygn. (...) stwierdzono, iż spadek po F. M.zmarłym w dniu 24 lipca 2006 r. w B., ostatnio stale zamieszkałym w K.przy ul. (...)nabyli na podstawie testamentu z dnia 30 sierpnia 2000 r. wprost powodowie A. T.i H. T.po ½ części każde z nich.

Dowód: postanowienie (k. 34)

Powodowie oczekiwali na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w sprawie o sygn. (...), w której Trybunał miał odnieść się do trybu dochodzenia roszczeń związanych z reformą rolną – zapadło ono w dniu 1 marca 2010 r. W 2011 r. A. T.dowiedział się, że w podobnych stanach faktycznych zapadają pozytywne rozstrzygnięcia. W dniu 23 lipca 2012 r. powodowie złożyli do Wojewody (...)wniosek o stwierdzenie, że zespół pałacowo-parkowy w P.nie podpadał pod dyspozycję art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Decyzją z dnia 2 sierpnia 2013 r., sygn. SN-IV.(...).95.2012.2 Wojewoda (...), działając w trybie § 5 Rozporządzenia z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania Dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. Nr 10, poz. 51) uznał, że zespół pałacowo-parkowy majątku P.gmina L., powiat (...)stanowiący aktualnie działki ewidencyjne nr: (...)o łącznej powierzchni 9,2454 ha, będący przed przejęciem na rzecz Skarbu Państwa własnością J. Ł., zapisany w dniu przejęcia w księdze gruntowej P.dobra rycerskie Tom I karta 7 (obecnie w księdze wieczystej KW (...)Sądu Rejonowego w (...)) nie podpada pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu (...)z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (DZ. U. Nr 3, poz. 13 ze zm.).

Przedmiotowa decyzja uprawomocniła się z dniem 5 września 2013 r.

Dowód: decyzja (k. 19-30), zeznania H. T. (k. 124), zeznania A. T. (k. 124)

Zarówno powodowie, jak i F. M. zamieszkiwali poza granicami Rzeczpospolitej Polskiej. F. M. od 1998 r. do chwili śmierci był sparaliżowany.

Dowód: zeznania H. T. (k. 124), zeznania A. T. (k. 124)

Agencja Nieruchomości Rolnych zużyła kwotę 874.000 zł stanowiącą cenę sprzedaży z umowy sprzedaży zawartej w dniu 14 kwietnia 1999 r. z F. M. na cele związane z działalnością ustawową Agencji Nieruchomości Rolnych.

Bezsporne, nadto dowód: raport (k. 71-85)

W dniu 3 grudnia 2013 r. H. T.i A. T.złożyli do Sądu Rejonowego (...)w W.wniosek o zawezwanie Agencji Nieruchomości Rolnych do próby ugodowej. Na posiedzenie niejawne w dniu 4 marca 2014 r. w sprawie o sygn. (...)w imieniu Agencji Nieruchomości Rolnych nie stawił się nikt, mimo prawidłowego zawiadomienia.

Dowód: wniosek (k. 35-36), protokół (k. 107)

Sąd uznał wskazane wyżej dokumenty urzędowe i prywatne za wiarygodne i przydatne do ustalenia stanu faktycznego. Zgodnie z art. 244 § 1 k.p.c. dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Żadna ze stron nie podniosła zarzutu przeciwko domniemaniu autentyczności oraz prawdziwości, nadto Sąd nie znalazł powodów by uczynić to z urzędu. Przepis art. 245 k.p.c. wiąże z dokumentami prywatnymi domniemanie, iż osoby, które podpisały się pod tymi dokumentami, złożyły oświadczenia zawarte w ich treści. Żadna ze stron nie podniosła zarzutu przeciwko domniemaniu autentyczności. Ponadto prawdziwość oświadczeń zawartych w niniejszych dokumentach nie była kwestionowana przez strony, jak również kwestia ta nie wywołała wątpliwości Sądu.

Sąd uznać za wiarygodne zeznania powodów H. T. i A. T., albowiem były one jasne, spójne i zupełne. Okazały się one przydatne do ustalenia sprzeczności działań pozwanej z zasadami współżycia społecznego, działań jakie powodowie i ich poprzednik prawny podejmowali w celu odzyskania zespołu pałacowo-parkowego, a także uzyskania decyzji administracyjnej i braku zwłoki w działaniu strony powodowej.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Przed przystąpieniem do meritum sprawy należy w pierwszej kolejności omówić kwestię legitymacji biernej pozwanej.

W 1991 r. powołano Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa – na mocy ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 1187 ze zm., zw. dalej: „u.g.n.r.”). W 2003 r. podmiot ten został przekształcony w Agencję Nieruchomości Rolnych.

Zgodnie z art. 5 ust. 1, 2 i 3 u.g.n.r. Skarb Państwa powierza Agencji wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych na jego rzecz w stosunku do mienia, o którym mowa w art. 1 i 2 (ust. 1). Agencja, obejmując we władanie powierzone składniki mienia Skarbu Państwa, wykonuje we własnym imieniu prawa i obowiązki z nimi związane w stosunku do osób trzecich, jak również we własnym imieniu wykonuje związane z tymi składnikami obowiązki publicznoprawne (ust. 2). Agencja wykonuje w imieniu własnym prawa i obowiązki związane z mieniem Skarbu Państwa powierzonym Agencji po zlikwidowanym państwowym przedsiębiorstwie gospodarki rolnej, w tym również prawa i obowiązki wynikające z decyzji administracyjnych (ust. 3).

Istotą ustawowej konstrukcji powiernictwa jest przekazanie Agencji samych kompetencji do wykonywania prawa własności oraz innych praw rzeczowych ograniczonych, bez przeniesienia prawa własności. Agencja wykonuje przekazane jej przez Skarb Państwa prawo własności we własnym imieniu i na rachunek Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. Istotnym elementem ustawowej konstrukcji powiernictwa jest oddzielenie w ustawie Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa od zasobu mienia stanowiącego odrębną własność Agencji Nieruchomości Rolnych. Ustawodawca konsekwentnie przeprowadził w ustawie oddzielenie dochodów uzyskiwanych z Zasobu od dochodów Agencji jako samodzielnego podmiotu gospodarczego osiągającego dochody ze swojej działalności. Agencja wykonuje powierzone jej prawo własności we własnym imieniu, co oznacza, że za skutki działania lub zaniechania odpowiada majątkiem znajdującym się w Zasobie, jeżeli skutki prawne podjętych przez Agencję czynności prawnych dotyczyły nieruchomości z Zasobu. Natomiast za skutki swoich działań dotyczących własnego majątku Agencja odpowiada majątkiem własnym. A zatem stroną cywilnoprawnych umów sprzedaży nieruchomości rolnych oraz dzierżawy, jako często stosowanych w praktyce form prawnych, nie jest Skarb Państwa, lecz Agencja Nieruchomości Rolnych będąca samodzielnym podmiotem prawa prywatnego i publicznego. Wyodrębnienie Zasobu jako kategorii prawnej oraz finansowej spowodowało podział odpowiedzialności w przypadku czynności podejmowanych w odniesieniu do Zasobu oraz do majątku własnego Agencji. Skarb Państwa przy takiej konstrukcji powiernictwa jest tylko formalnym właścicielem swoich nieruchomości oraz pozostałych składników mienia. Powiernik ustawowy, jakim jest Agencja Nieruchomości Rolnych, włada nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w szerokim zakresie, prawie jak właściciel (P. R.., (...) Skarbu Państwa, LexPolonica).

Odnosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy należy wskazać, iż mimo wskazania w umowie sprzedaży z dnia 14 kwietnia 1999 r., jako strony Skarbu Państwa – Agencji Nieruchomości Rolnych, faktycznie stroną przedmiotowej umowy była Agencja Nieruchomości Rolnych. Ze względów oczywistych nie można uznać, że Agencja działała w tym przypadku jako tzw. statio fisci Skarbu Państwa (nie była bowiem jednostką organizacyjną Skarbu Państwa, a odrębnym podmiotem wyposażonym w osobowość prawną). Nieruchomość będąca przedmiotem umowy została bowiem zarządzeniem Ministra Rolnictwa i (...) Własnościowej nr 154 z dnia 24 grudnia 1992 r. przekazana poprzedniczce prawnej Agencji Nieruchomości Rolnych, a zatem wchodziła w skład (...) Skarbu Państwa. Jak wskazano wyżej istotą instytucji ustawowego powiernictwa jest przekazanie Agencji Nieruchomości Rolnych kompetencji do wykonywania prawa własności względem przekazanych nieruchomości, mimo iż samo prawo własności pozostaje przy Skarbie Państwa. Agencja wykonuje prawo własności we własnym imieniu, a więc staje się stroną zawieranych w tym zakresie umów. Z tego względu to właśnie Agencja, a nie Skarb Państwa posiada legitymację bierną w niniejszej sprawie. Zwrócić te z należy uwagę na fakt, że z treści aktu notarialnego umowy sprzedaży jednoznacznie wynika, że pieniądze z transakcji wpłynęły na konto Agencji.

Przechodząc do meritum należy wskazać, iż podstawę dochodzonego roszczenia stanowił przepis art. 410 § 2 k.c.

W myśl powołanego przepisu świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

W rozpoznawanej sprawie świadczenie nienależne było skutkiem odpadnięcia podstawy świadczenia po jego spełnieniu. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego „według art. 410 § 2 k.c., kryterium wyodrębnienia tego rodzaju roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia stanowi istnienie podstawy świadczenia w chwili jego spełnienia i późniejsze jej odpadnięcie. Wymóg istnienia podstawy świadczenia w chwili jego spełnienia jest zachowany także w razie podważenia z mocą wsteczną zdarzenia będącego źródłem zobowiązania, w wykonaniu którego świadczenie nastąpiło. Świadczenie staje się tu nienależne i podlega obowiązkowi zwrotu dopiero z chwilą odpadnięcia jego podstawy” (uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 7 maja 2010 r., sygn. III CZP 26/2010, LexPolonica nr 2380420).

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego „prawo własności nieruchomości ziemskich, wymienionych w art. 2 dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. 1944 r. Nr 4 poz. 17), przeszło na Skarb Państwa z mocy prawa z dniem wejścia w życie tego dekretu. (…) Logice przekształceń własnościowych w rozważanym zakresie zdecydowanie bardziej odpowiada rozwiązanie polegające na przejściu własności nieruchomości ex lege, potwierdzanym na potrzeby wpisu do księgi wieczystej przez zaświadczenie właściwego organu (do czego uczestnictwo byłego właściciela było zbędne) i ograniczenie wydawania deklaratywnych decyzji administracyjnych do sytuacji spornych (co wymagało aktywności właściciela)” (uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 17 lutego 2011 r., sygn. III CZP 121/2010, LexPolonica nr 2463401).

Faktem jest, że realizacja reformy rolnej była często dokonywana w sposób wadliwy, albowiem przejmowane nieruchomości niejednokrotnie nie spełniały z różnych względów kryteriów określonych w art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN. Przepis § 5 rozporządzenia z dnia 1 marca 1945 r. miał z założenia służyć naprawieniu skutków powyższych nieprawidłowości. W myśl poglądu Sądu Najwyższego „pomimo, jak stwierdzono, że spory dotyczące prawa własności należą do dziedziny prawa cywilnego, a zatem są rozpoznawane przez sądy powszechne, to przepisy szczególne mogą od tej zasady wprowadzać wyjątki. Takim wyjątkiem jest § 5 rozporządzenia wykonawczego, będący przepisem szczególnym w rozumieniu art. 2 § 3 k.p.c. Orzekanie w okolicznościach spornych, czy dana nieruchomość stanowi nieruchomość ziemską w rozumieniu art. 2 ust. 1 litera e dekretu należy obecnie do wojewody, a w razie odwołania się, rozstrzygnięcie na szczeblu ministerialnym w drugiej instancji może zostać poddane kontroli sądu administracyjnego. (…) Wynik postępowania administracyjnego ma bezpośredni wpływ na rozstrzygnięcie sądu rozpoznającego sprawę cywilną dla której orzeczenie wydane na podstawie § 5 rozporządzenia wykonawczego ma charakter prejudycjalny i wiążący” (uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 18 maja 2011 r., sygn. III CZP 21/2011, LexPolonica nr 2520207).

Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, iż w chwili zawarcia umowy sprzedaży zespołu pałacowo-parkowego w P. w dniu 14 kwietnia 1999 r. istniała postawa prawna świadczenia po stronie F. M. w postaci zapłaty ceny sprzedaży, albowiem nieruchomość będąca przedmiotem umowy została zajęta na podstawie dekretu PKWN w 1944 r. i w obrocie prawnym funkcjonowała, jako przedmiot własności Skarbu Państwa. Jedynym sposobem wykazania niezasadności przejęcia przedmiotowego majątku przez Skarb Państwa było wszczęcie postępowania administracyjnego uwieńczonego wydaniem decyzji administracyjnej przez Wojewodę, przy czym - mimo deklaratoryjnego charakteru tej decyzji - jej skutki w zakresie materialnoprawnym, jak i otwarcie drogi do dochodzenia wszelkich roszczeń następuje dopiero z chwilą jej uprawomocnienia się. Zatem należy uznać, iż dopiero z chwilą uprawomocnieniu się przedmiotowej decyzji, co miało miejsce w dniu 5 września 2013 r., doszło do odpadnięcia podstawy prawnej świadczenia, a więc to od tego momentu świadczenie poprzednika prawnego powodów stało się nienależne i rozpoczął bieg termin przedawnienia. Jednocześnie podkreślenia wymaga fakt, iż przepisy prawa nie zakreślają terminu na wszczęcie sprawy administracyjnej w tym przedmiocie. Stosownie do powyższego należy wskazać, iż w niniejszej sprawie nie doszło do przedawnienia roszczeń powodów.

Niezależnie od powyższego należy stwierdzić, iż nawet w sytuacji, gdyby do przedawnienia tych roszczeń doszło – zgodnie z twierdzeniami strony pozwanej - w dniu 14 kwietnia 2009 r., zasadnym byłby podnoszony przez stronę powodową zarzut naruszenia art. 5 k.c. poprzez powoływanie się przez Agencję Nieruchomości Rolnych na zarzut przedawnienia.

Zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa Sądu Najwyższego „sąd może wyjątkowo nie uwzględnić upływu przedawnienia dochodzonego roszczenia, jeżeli podniesienie przez dłużnika zarzutu przedawnienia nosi znamiona nadużycia prawa podmiotowego. Oceny skuteczności tego zarzutu przez pryzmat zasad współżycia społecznego należy dokonywać z uwzględnieniem okoliczności rozpoznawanej sprawy; istotnymi z tego punktu widzenia mogą być między innymi takie okoliczności, jak: przyczyna opóźnienia w dochodzeniu roszczenia i czas jego trwania, wpływ zachowania dłużnika na upływ przedawnienia, czy też charakter uszczerbku doznanego przez poszkodowanego” (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 21 maja 2014 r., sygn. II CSK 441/2013, LexPolonica nr 8680550).

Odnosząc w/w rozważania względem stanu faktycznego zaistniałego w rozpoznawanej sprawie należy wskazać, iż poprzednik prawny powodów w 1944 r. został przez organy władzy państwowej bezprawnie wyzuty z prawa własności nieruchomości, która pozostawała we władaniu Skarbu Państwa aż do 2013 r. Umowa sprzedaży zawarta w dniu 14 kwietnia 1999 r. została w trybie pierwokupu, w celu uniknięcia sprzedaży majątku osobie trzeciej. Powodowie dopiero w 2006 r. nabyli spadek po F. M., który w ciągu 8 lat przed śmiercią był sparaliżowany. Przez okres 3 lat powodowie czekali na rozstrzygnięcie sprawy, jaka zawisła przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie o sygn. (...), w której Trybunał miał odnieść się do trybu dochodzenia roszczeń związanych z reformą rolną, co stanowiło kwestię sporną w doktrynie i orzecznictwie. W 2011 r. uzyskali wiedzę, pozwalającą im uwierzyć w to, że możliwe jest stwierdzenie bezprawności zajęcia majątku ich poprzednika prawnego w 1944 r. W 2012 r. złożyli wniosek do Wojewody (...). Niezwłocznie po uprawomocnieniu się decyzji Wojewody wystąpili z wnioskiem o zawezwanie pozwanej do próby ugodowej, zaś w terminie kolejnych 2 miesięcy od terminu posiedzenia w przedmiocie próby ugodowej złożyli pozew.

Według art. 409 k.c., mającego zastosowanie do nienależnego świadczenia na mocy art. 410 § 1 k.c., obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Sądu Najwyższego „dyspozycja art. 409 k.c. musi być analizowana w świetle reguły art. 406 k.c., albowiem nie może być mowy o nieistnieniu wzbogacenia, jeżeli wzbogacony uzyskał jakikolwiek ekwiwalent w związku z wyzbyciem się lub zużyciem korzyści, przy czym w tej sytuacji jego obowiązek ograniczy się co do zasady do wydania korzyści zastępczej. Przypadki zużycia lub utraty wzbogacenia, powodujące odpadnięcie wzbogacenia, muszą ograniczyć się zatem do tych tylko sytuacji, kiedy nastąpiło to bezproduktywnie, a więc bez uzyskania jakiegokolwiek ekwiwalentu czy też innej korzyści dla majątku wzbogaconego. Korzyść ta może nastąpić chociażby w związku z uniknięciem koniecznego wydatku, który musiałby być poniesiony z majątku wzbogaconego” (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, (...) i Spraw Publicznych z dnia 12 marca 2010 r., sygn. II PK 272/2009, LexPolonica nr 3026618).

Jednocześnie przytoczenia wymaga pogląd, w myśl którego, jeżeli Skarb Państwa uzyskał korzyść bez podstawy prawnej, uznaje się, że jedynie wyjątkowo może dojść do nieproduktywnego zużycia tej korzyści. Przyjmuje się bowiem, że jeżeli korzyść weszła do budżetu państwa, zwiększając mienie państwowe, z którego pokrywane są państwowe wydatki, to wydatkowanie wzbogacenia zmniejsza pasywa Skarbu Państwa oraz deficyt budżetowy i stan wzbogacenia trwa, a sam fakt istnienia deficytu budżetowego nie uzasadnia wniosku, że Skarb Państwa nie jest już wzbogacony (Trzaskowski R. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Księga trzecia. Zobowiązania, pod. red. Gudowskiego J., LexPolonica). Pogląd ten jest aktualny również na gruncie spraw z udziałem Agencji Nieruchomości Rolnych, z uwagi na funkcjonalne sprzężenie ze Skarbem Państwa oraz rodzaj prowadzonej przez nią działalności.

Przenosząc niniejsze rozważania na grunt przedmiotowej sprawy należy uznać, iż niezasadny jest zarzut pozwanej, że doszło do zużycia kwoty przekazanej przez F. M. w wykonaniu umowy sprzedaży z dnia 14 kwietnia 1999 r. w rozumieniu art. 409 k.c. Pozwana nie wykazała bowiem, by wystąpiła wyjątkowa sytuacja, uzasadniająca odstępstwo od w/w reguły. Przeciwnie, w odpowiedzi na pozew wskazano, że korzyść majątkowa została zużyta na działalność ustawową Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, będącej poprzedniczką prawną pozwanej. Z przedłożonego przez Agencję raportu z badania sprawozdania finansowego za rok 1999 r. wynika, że zobowiązania Agencji podlegające pokryciu z uzyskiwanych należności związane były z jej działalnością ustawową.

Na koniec należy odnieść się do argumentacji pozwanej, że nieruchomość będąca przedmiotem umowy sprzedaży z 14 kwietnia 1999 r. została przekazana przez J. Ł. w drodze umowy darowizny na rzecz polskiego kościoła rzymskokatolickiego.

W myśl art. 888 k.c. przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Według art. 890 k.c. oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, w tym przepisowi art. 158 k.c., w myśl którego umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej własność, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do przeniesienia własności nieruchomości; zobowiązanie powinno być w akcie wymienione. Skutki niezachowania formy aktu notarialnego reguluje przepis art. 73 § 2 k.c., według którego jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną niż zwykła forma pisemna, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.

W świetle art. 888 k.c. nie powinno budzić wątpliwości, że darowizna jest umową. Umowny charakter zobowiązania, zakładający konieczność wyrażenia przez obdarowanego woli przyjęcia darowizny świadczy o podstawowym założeniu ustawodawcy, że także jednoznacznie korzystne dla strony skutki prawne powinny mieć podstawę w jej autonomicznie powziętej woli.

W myśl art. 12 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. - Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. Nr 46, poz. 290 ze zm.) forma czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla tej czynności. Wystarcza jednak zachowanie formy przewidzianej przez prawo państwa, w którym czynność zostaje dokonana. Jednak zgodnie ze słusznym stanowiskiem Sądu Najwyższego „wyrażona w art. 12 Prawa prywatnego międzynarodowego reguła legis loci actus może mieć zastosowanie jedynie w sytuacji, w której zarówno darczyńca jak i obdarowany złożyli oświadczenia woli znajdując się w tym samym państwie, przy czym ich forma byłaby właściwa dla umowy darowizny nieruchomości, zgodnie z prawem tego państwa. (…) Z tej przyczyny nie ma zastosowania do czynności prawnych dokonanych inter absentes, gdy strony umowy w chwili jej zawierania znajdowały się w różnych państwach. W takiej sytuacji zastosowanie znajdzie art.12 zd.1 ustawy z 1965r., zgodnie z którym forma czynności prawnej podlega prawu właściwemu dla tej czynności. Zgodnie zaś z prawem polskim, które niewątpliwie właściwe jest dla umów dotyczących nieruchomości płożonych w Polsce, przeniesienie własności nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego” (postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 21 listopada 2012 r., sygn. V CSK 510/2011, LexPolonica nr 5046090).

Przenosząc niniejsze rozważania na grunt przedmiotowej sprawy stwierdzić trzeba po pierwsze, że treść dokumentu z dnia 24 stycznia 1986r. nie precyzuje dokładnie przedmiotu rzekomej darowizny, co już podważa skuteczność tego oświadczenia. Po drugie należy zauważyć, iż strona pozwana nie wykazała, by obdarowany w ogóle złożył oświadczenie o przyjęciu darowizny, co należy do essentialia negotti umowy darowizny. Wniosku takiego z pewnością nie da się wyprowadzić z treści dokumentu z dnia 27 marca 1986r. autorstwa biskupa S. W., który informował J. Ł. o przekazaniu listy z dołączonymi dokumentami Prymasowi (k.68).

Jednakże nawet przy założeniu, że obdarowany złożył przedmiotowe oświadczenie - w Rzeczpospolitej, uznać należy, iż nie zostały spełnione wymagania co do formy przewidzianej dla niniejszej czynności prawnej, gdyż w tym przypadku zastosowanie znajdowały przepisy prawa polskiego (strony umowy znajdowały się w różnych państwach) przewidujące wymóg zachowania formy aktu notarialnego, zaś oświadczenie darczyńcy zostało złożone w formie z podpisem notarialnie poświadczonym.

Nadto podkreślenia wymaga okoliczność, iż również w przekonaniu strony pozwanej nie doszło do zwarcia przedmiotowej umowy darowizny, skoro – mimo posiadania wiedzy w tym zakresie – zdecydowała się ona na zawarcie umowy sprzedaży z F. M..

Mając na uwadze powyższe Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki H. T. kwotę 437.000 zł (pkt 1. wyroku) oraz od pozwanej na rzecz powoda A. T. kwotę 437.000 zł (pkt 2. wyroku) tytułem należności głównej.

Podstawę roszczenia odsetkowego stanowił przepis art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy, zatem termin spełnienia takiego świadczenia wyznacz przepis art. 455 k.c., według którego jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Na gruncie rozpatrywanej sprawy należy mieć na względzie, iż strona powodowa w dniu 21 listopada 2013 r. złożyła wniosek o zawezwanie pozwanej do próby ugodowej. Termin posiedzenia wyznaczono na dzień 4 marca 2014 r., na którym - mimo prawidłowego zawiadomienia - nie stawił się nikt w imieniu pozwanej, zaś do zawarcia ugody nie doszło.

Z tego względu Sąd, jako datę początkową roszczenia odsetkowego w obu przypadkach przyjął dzień 4 marca 2014 r. (pkt 1. i 2. wyroku).

O kosztach procesu Sąd orzekł w pkt 3. wyroku, zgodnie z ogólną zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, przewidzianą przez art. 98 § 1 k.p.c. i tytułem zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów wywołanych próbą ugodową, zasądził od pozwanej na rzecz każdego z powodów kwotę 25.530 zł, łącznie 51.060 zł.

Na koszty postępowania poniesione przez każdego z powodów w wysokości po 25.530 zł złożyły się następujące kwoty: 21.850 zł – opłata sądowa od pozwu (po ½ opłaty w wysokości 43.700 zł), 3.600 zł – koszty zastępstwa procesowego (po ½ kwoty 7.200 zł) oraz koszty postępowania o zawezwanie do próby ugodowej – 80 zł (po ½ kwoty 160 zł, tj. 40 zł – opłata sądowa + 120 zł – koszty zastępstwa procesowego).

Według art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 r. Nr 0, poz. 1025 ze zm., zw. dalej: „u.k.s.c.”) opłatę stosunkową pobiera się w sprawach o prawa majątkowe; wynosi ona 5% wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 100.000 złotych. Zatem wysokość opłaty w przedmiotowej sprawie wynosiła 43.700 zł (po 21.850 zł od każdego z powodów).

Zgodnie z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. 2013 r. Nr 0, poz. 461 ze zm.) stawki minimalne wynoszą przy wartości przedmiotu sprawy powyżej 200.000 zł – 7.200 zł. W niniejszym postępowaniu wartość przedmiotu sporu wynosiła 874.000 zł.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego „wygrywającym proces współuczestnikom, o których mowa w art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c., reprezentowanym przez tego samego radcę prawnego, sąd przyznaje zwrot kosztów w wysokości odpowiadającej wynagrodzeniu jednego pełnomocnika” (uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 30 stycznia 2007 r., sygn. III CZP 130/2006, LexPolonica nr 1158784). Zasada ta jest aktualna w przypadku reprezentacji przez adwokata. Przepis art. 72 ust. 1 pkt 1 k.p.c. przewidujący instytucję współuczestnictwa materialnego stanowi, iż kilka osób może w jednej sprawie występować w roli powodów lub pozwanych, jeżeli przedmiot sporu stanowią prawa lub obowiązki im wspólne lub oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej. Niewątpliwie w przedmiotowej sprawie między powodami zachodzi pełnomocnictwo procesowe materialne, albowiem dochodzone przez nich roszczenia wywodzą się z uprawnienia opartego na tej samej podstawie faktycznej i prawnej.

Zgodnie z art. 186 § 2 k.p.c. jeżeli przeciwnik bez usprawiedliwienia nie stawi się na posiedzenie, sąd na żądanie wzywającego, który wniósł następnie w tej sprawie pozew, uwzględni koszty wywołane próbą ugodową w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

W myśl art. 23 pkt 3 u.k.s.c. opłatę stałą w kwocie 40 złotych pobiera się od wniosku o przeprowadzenie postępowania pojednawczego.

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego „w postępowaniu pojednawczym sąd ustala wynagrodzenie pełnomocnika na podstawie stawki minimalnej, o której mowa w § 10 ust. 1 pkt 3 w związku z § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Tekst jednolity: Dz. U. 2013 r. poz. 490)” (uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 26 lutego 2014 r., sygn. III CZP 117/2013, LexPolonica nr 8226135). Odpowiednik powołanego w niniejszej uchwale przepisu na gruncie rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. 2013 r. Nr 0, poz. 461 ze zm.) stanowi przepis art. 11 ust. 1 pkt 3, zgodnie z którym stawki minimalne wynoszą w sprawach z zakresu postępowania nieprocesowego w sprawie niewymienionej odrębnie - 120 zł.

SSO Anna Łosik