Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 12 listopada 2013 r. powód – P. D. domagał się uznania za niedozwolone i zakazania wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowień o treści:

„Opłata Likwidacyjna jest naliczana i pobierana, w przypadku Całkowitego wykupu, procentowo zgodnie z „Tabelą Opłat i Limitów Składek” od wartości umorzonych Jednostek Uczestnictwa Funduszu z Rachunku. Pobranie następuje poprzez pomniejszenie kwoty wypłaconej Ubezpieczonemu w wartość Opłaty likwidacyjnej”

zawartego w rdz. 8 ust. 4 wzorca umowy zatytułowanego „Warunki ubezpieczenia (...) (dalej „Warunki ubezpieczenia”) oraz

zawartego w wzorcu umowy zatytułowanym „Tabela opłat i limitów składek do umowy ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) (dalej „Tabela opłat”),

którymi posługuje się pozwany – Towarzystwo (...) S.A. we W.. Nadto wniósł o zasądzenie kosztów procesu.

W ocenie powoda wskazane postanowienie wzorca umowy stanowi niedozwoloną klauzulę, gdyż jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów. Wypełniałoby tym hipotezę art. 385[1] § 1 kc, zgodnie z którym niedozwolonymi są postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione z nim indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy – z wyłączeniem postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W szczególności powód podniósł, że wobec treści zapisu likwidacja polisy może spowodować nawet utratę zgromadzonych środków w pełnej wysokości. Ponadto wskazał, że zapisy analogiczne do treści zaskarżonego postanowienia były już przedmiotem oceny przed tutejszym Sądem w następstwie czego zostały uznane za niedozwolone i wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK m.in. pod numerem (...).

W odpowiedzi na pozew pozwany domagał się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia kosztów procesu według norm przepisanych. Nadto wniósł o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka K. D. na okoliczność przystąpienia przez powoda do ubezpieczenia w związku z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą, korzyści jakie w związku z tym odniósł i powiązania jej z umową kredytu, a także dowodu z zeznań świadka G. K. i dowodu z opinii biegłego sądowego na okoliczność m.in. daty zaprzestania oferowania możliwości przystąpienia do ubezpieczenia i istnienia korelacji pomiędzy kosztami ponoszonymi przez pozwanego a wcześniejszym zakończeniem stosunków ubezpieczenia oraz konsekwencji uznania postanowienia za niedozwolone.

W uzasadnieniu pisma pozwany podniósł zarzut braku legitymacji procesowej po stronie pozwanej wskazując, że przedmiotowe „Warunki ubezpieczenia” nie stanowią wzorca umowy w rozumieniu art. 384 kc. Wyjaśnił, że nie zawiera z konsumentami żadnych umów grupowego ubezpieczenia na podstawie zaskarżonego wzorca, ani indywidualnej umowy ubezpieczenia. Podniósł jednakże, że „Umowa grupowego ubezpieczenia (...) została zawarta z (...) S.A., który z kolei zawarł umowy w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Ponadto zaznaczył, że ww. zarzut opiera się także na okoliczności zaniechania stosowania wzorca zawierającego kwestionowane postanowienia w okresie sześciu miesięcy poprzedzających wniesienie pozwu. Pozwany doprecyzował, że w dniu 31 października 2010 r. zaprzestał stosowania przedmiotowych „Warunków ubezpieczenia” oraz pozostałych dokumentów dotyczących tego ubezpieczenia, albowiem tego dnia zakończyła się ostatnia subskrypcja ubezpieczenia (okres subskrypcji trwał od 1 do 31 października 2010 r.). Po wygaśnięciu subskrypcji nie istniała natomiast możliwość przystąpienia do ubezpieczenia – nie były one oferowane w trybie ciągłym. Pozwany zaznaczył kolejno, że wskutek zmiany treści wzorca „Tabela Opłat i Limitów Składek” stanowiącego załącznik do umowy, od dnia 30 maja 2011 r. nie ma on zastosowania do żadnych stosunków ubezpieczenia powstałych na podstawie Umowy grupowego ubezpieczenia (...). W dalszej części pisma pozwany zaprzeczył, jakoby zakwestionowane postanowienie wypełniało przesłanki pozwalające uznać za niedozwolone w obrocie konsumenckim, w szczególności kwestionowane wartości znajdują swoje uzasadnienie w kosztach ponoszonych przez pozwanego.

Pismem z dnia 5 maja 2014 r. (data z pisma) powód odniósł się do argumentów podniesionych w odpowiedzi na pozew, w szczególności wskazał, że strona przeciwna w żaden sposób nie wykazała okoliczności zaprzestania stosowania kwestionowanego zapisu we przywołanym okresie. Zwrócił przy tym uwagę na treść informacji zamieszczonych na stronie internetowej prowadzonej przez pozwanego wskazujących, że produkt (...) ciągle pozostaje w jego ofercie. Ponadto wskazał na dopuszczalność dokonywania kontroli abstrakcyjnej wzorca stosowanego w ramach zawierania umów ubezpieczenia na cudzy rachunek. W pozostałym zakresie powód podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie.

W dalszych pismach wniesionych w przedmiotowej sprawie strony podtrzymały swoje dotychczasowe twierdzenia i wnioski.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany – Towarzystwo (...) S.A. prowadzi działalność gospodarczą w sektorze ubezpieczeniowym, w ramach której zawarł ze spółką (...) S.A. (ubezpieczający) „Umowę grupowego ubezpieczenia (...) tj. umowę ubezpieczenia na cudzy rachunek, udzielając ochrony ubezpieczeniowej konsumentom (ubezpieczonym). W związku z tą działalnością posługiwał się w obrocie wzorcami umowy zatytułowanymi „Warunki ubezpieczenia (...) oraz „Tabela opłat i limitów składek do umowy ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) zawierającymi zapisy o treści:

„Opłata Likwidacyjna jest naliczana i pobierana, w przypadku Całkowitego wykupu, procentowo zgodnie z „Tabelą Opłat i Limitów Składek” od wartości umorzonych Jednostek Uczestnictwa Funduszu z Rachunku. Pobranie następuje poprzez pomniejszenie kwoty wypłaconej Ubezpieczonemu w wartość Opłaty likwidacyjnej” oraz

W przedmiotowej sprawie dowodami, na których powód oparł swoje roszczenie jest załączona do pozwu kopia dokumentu zatytułowanego „Warunki ubezpieczenia (...) (k. 19-26) oraz stanowiąca załącznik do ww. „Tabela opłat i limitów składek do umowy ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) (k. 30), a także kopia „Deklaracji przystąpienia (...) (k. 17-18). Oceniając wartość dowodową przedłożonych dokumentów należy stwierdzić, że „Warunki ubezpieczenia” oraz „Tabela opłat” pozbawione są jakichkolwiek cech, a w szczególności dat, które pozwalałyby ustalić, czy były one stosowane w obrocie konsumenckim w okresie konstytuującym legitymację procesową do wytoczenia powództwa. Ostatni z przywołanych dokumentów noszący datę 9 lutego 2010 r. (k. 18), jako datę zawarcia umowy i przystąpienia do ubezpieczenia wprawdzie rozstrzyga ww. wątpliwości, albowiem dowodzi, że kwestionowane zapisy znajdowały się w obrocie konsumenckim w okresie, kiedy przystąpiono do przedmiotowego ubezpieczenia, jednakże data ta jest nazbyt odległa, by móc stanowić dostateczny dowód na okoliczność posługiwania się wzorcami w dniu wniesienia powództwa lub w ciągu 6 miesięcy poprzedzających ten moment. Tymczasem w odpowiedzi na pozew pozwany stwierdził w sposób kategoryczny, że w dniu 31 października 2010 r. zaniechał posługiwania się w obrocie gospodarczym przedmiotowymi „Warunkami ubezpieczenia” i pozostałymi dokumentami dotyczącymi tego ubezpieczenia (k. 44). Na dowód powyższego załączył „Oświadczenie” zarządu pozwanego (k. 64) oraz spółki (...) S.A. (k. 74). Ponadto na skutek treści „Aneksu nr (...) z dnia 11.10.2011 r. do umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym klientów (...) S.A. (...) (k. 65-67) dokonano zmiany treści „Tabeli opłat” począwszy od dnia 30 maja 2011 r. (k. 45-46).

Strony nie kwestionowały autentyczności żadnego z przedstawionych dokumentów, Sąd zaś nie miał wątpliwości co do ich wartości dowodowej. Informacje oraz wnioski, które można wyprowadzić z treści dokumentów przedstawionych zarówno przez powoda, jak i pozwanego są spójne i wzajemnie korespondujące. W rezultacie twierdzenie strony pozwanej o niestosowaniu wzorca w obrocie konsumenckim w okresie konstytuującym przysługującą mu legitymację procesową znajduje oparcie w materiale dowodowym zgromadzonym w sprawie.

W konkluzji należało zatem przyjąć, że wobec nieudowodnienia twierdzeń wskazanych w pozwie i zaprzeczeniu im przez pozwanego oraz mając na względzie zasadę ciężaru dowodu wyrażoną w art. 6 kc okoliczność posługiwania się spornym zapisem w relacjach z konsumentami należało uznać za nieudowodnioną.

Natomiast zgodnie z art. 227 kpc przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. W konsekwencji nie mogły być przedmiotem postępowania dowodowego okoliczności przedmiotowo nieistotne, zaś postępowanie dowodowe zostało skoncentrowane do normatywnie wyrażonych przez ustawodawcę przesłanek abuzywności postanowień wzorca umowy. W szczególności Sąd oddalił zgłoszony przez pozwanego wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka G. K. na okoliczność m.in. zaprzestania oferowania możliwości przystawienia do ubezpieczenia (...)., albowiem twierdzenia odnoszące się do tych okoliczności znajdują się już w aktach sprawy we wniesionych przez strony pismach procesowych oraz dokumentach złożonych na ich poparcie. Argumenty przedstawione przez stronę pozwaną nie wymagały w tych okolicznościach dodatkowego dowodzenia, w związku z czym dowód z zeznań świadka należało ocenić jako nie mający istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, a w konsekwencji zbyteczny.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo w niniejszej sprawie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Okolicznością sporną między stronami było, czy pozwany posiada legitymację procesową bierną do występowania w przedmiotowym postępowaniu, czy kwestionowany wzorzec umowy był stosowany przez pozwanego w okresie konstytuującym legitymację czynną powoda do wytoczenia sprawy, a także – niezależnie od powyższego – czy zacytowane w pozwie postanowienia miały charakter niedozwolony w myśl art. 385[1] § 1 kc.

Rozważając zasadność podniesionego w odpowiedzi na pozew zarzutu braku legitymacji procesowej po stronie pozwanej Sąd doszedł do przekonania, iż nie jest on zasadny w świetle obowiązujących przepisów prawa oraz okoliczności przedmiotowej sprawy. Przepisy art. 385[1] – 385[3] kc stanowią materialną podstawę zarówno incydentalnej, jak i abstrakcyjnej kontroli umów (wzorców umów) zawieranych z konsumentem. Jednakże w przypadku tej ostatniej legitymacja procesowa powoda do wystąpienia z żądaniem uznania za niedozwolone postanowienia wzorca umowy znajduje swe źródło w treści przepisu art. 479[38] § 1 kpc, co choćby w tym zakresie odróżnia ją od kontroli incydentalnej.

Istota umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek sprawia, że poza dwoma stronami tej umowy – ubezpieczycielem (pozwany) oraz ubezpieczającym ( (...) Finanse S.A.) pojawia się kolejny podmiot tego stosunku prawnego – ubezpieczony, jako jego beneficjent. Ubezpieczony (konsument) wprawdzie nie jest stroną umowy, niemniej jednak ustawa przyznaje mu narzędzia ochrony konsumenckiej przewidziane w art. 808 § 5 kc, który stanowi, że jeżeli umowa ubezpieczenia nie wiąże się bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową ubezpieczonej osoby fizycznej, art. 385 ¹ -385 ³ stosuje się odpowiednio w zakresie, w jakim umowa dotyczy praw i obowiązków ubezpieczonego. Ubezpieczonemu przysługuje zatem prawo do żądania kontroli umowy w drodze powództwa wytoczonego w sprawie indywidualnej. Równocześnie nie ma podstaw, by odmówić mu analogicznego uprawnienia, które mogłoby być realizowane w ramach kontroli prowadzonej w trybie przepisów art. 479[36] kc i nast. Skoro bowiem art. 808 § 5 kc przyznaje mu status konsumenta wraz ze wynikającymi stąd prawami, to jako taki może także korzystać z roszczeń w postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Powyższą konstatację potwierdza Sąd Apelacyjny w Warszawie, który w wyroku z dnia 19 czerwca 2013 r. (sygn. akt VI ACa 1494/12) stwierdził, że „Skoro zatem ustawa nakazuje traktować ubezpieczonego, na którego rzecz zawarta została umowa ubezpieczenia jak konsumenta (konsumenta bowiem dotyczą przepisy art. 385 ind. 1 – 385 ind. 3 k.c.), to musi wiązać się to z daniem mu realnej możliwości obrony jego praw w ramach kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umownych”. Konkludując w ocenie Sądu orzekającego w niniejszej sprawie brak jest podstaw, by uznać stanowisko przedstawione przez stronę pozwaną za słuszne i zasadne, a zatem zarzut podniesiony w odpowiedzi na pozew nie mógł odnieść zamierzonego skutku.

Natomiast nawiązując do kolejnego zarzutu należy zważyć, co następuje. Stosowanie do treści z art. 479[38] kpc powództwo w sprawach o uznanie wzorca umowy za niedozwolone może wytoczyć każdy, kto według oferty pozwanego mógłby zawrzeć z nim umowę zawierającą postanowienie, którego uznania za niedozwolone żąda się pozwem. Natomiast zgodnie z przepisem art. 479[39] kpc z żądaniem takim można wystąpić także wtedy, gdy pozwany zaniechał jego stosowania, jeżeli od tego zaniechania nie minęło sześć miesięcy. Cytowane przepisy konstytuują legitymację czynną powoda w zakresie żądania, stanowiąc przy tym jedną z przesłanek skuteczności powództwa. W konkluzji, mając na względzie zasadę ciężaru dowodu wyrażoną w art. 6 kc, do powoda należy wykazanie przesłanek skuteczności powództwa albowiem to on wywodzi z tej okoliczności skutek prawny w postaci istnienia prawa podmiotowego, którego ochrony domaga się w przedmiotowym postępowaniu. Na gruncie przepisów proceduralnych kwestię tę reguluje art. 232 kpc, zgodnie z którym strony są zobowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne.

Powołane normy statuują obowiązującą w polskim procesie cywilnym zasadę kontradyktoryjności, która oznacza, że gromadzenie materiału procesowego należy do stron procesu. Jest to ciężar procesowy, realizowany przez stronę w jej własnym interesie, albowiem jeżeli strona pozostanie bierna, to musi się liczyć z ujemnymi konsekwencjami, np. oddaleniem powództwa. Jest to zatem obowiązek strony, ale wobec samej siebie (H. Dolecki, „Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366”). Biorąc pod uwagę materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, a także mając na względzie zasadę ciężaru dowodu uznać należy, że powód nie wykazał swojej legitymacji czynnej do wystąpienia z żądaniem zawartym w pozwie.

W ocenie Sądu załączone do pozwu wzorce umowy zatytułowane „Warunki ubezpieczenia (...) (k. 19-26) oraz „Tabela opłat i limitów składek do umowy ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) (k. 30) pozbawione są jakichkolwiek cech, a zwłaszcza dat które pozwalałyby ustalić ponad wszelką wątpliwość, że były one stosowane w obrocie konsumenckim w okresie konstytuującym legitymację czynną powoda do wtoczenia powództwa. Kwestię tę rozstrzyga natomiast dokument zatytułowany „Deklaracja przystąpienia (...) (k. 17-18), który zawiera w swej treści datę przystąpienia do przedmiotowego ubezpieczenia, a więc datę zawarcia umowy. Dokument ten stanowi zatem zdaniem Sadu dowód na okoliczność stosowania spornych zapisów w okresie zawarcia umowy tj. w dniu 9 lutego 2010 r. (k. 18), jednakże w żadnej mierze nie może dowodzić, że pozwany przedsiębiorca posługiwał się spornymi zapisami w chwili wniesienia pozwu oraz w ciągu sześciu miesięcy poprzedzających ten moment. Data ta jest bowiem nazbyt odległa, by móc potwierdzać wskazane powyżej okoliczności, skoro powództwo w tej sprawie zostało wniesione dopiero 12 listopada 2013 roku (k. 31). Tymczasem w odpowiedzi na pozew pozwany wyjaśnił, że w okresie od 1 do 31 października 2010 r. miała miejsce ostatnia subskrypcja ubezpieczenia na podstawie „Umowy grupowego ubezpieczenia (...). Tym samym z upływem ostatniego dnia tego okresu pozwany zaprzestał zawierania umów w oparciu o kwestionowane „Warunki ubezpieczenia” oraz pozostałe dokumenty dotyczące tego ubezpieczenia (k. 44). Twierdzenie powyższe pozwany poparł dowodem w postaci kopii oświadczenia członków zarządu pozwanej spółki (k. 64) oraz (...) S.A. (k. 74) o analogicznej treści. Nawiązując natomiast do wzorca pt. „Tabela opłat” pozwany podniósł, że począwszy od dnia 30 maja 2011 r. nie ma on zastosowania do żadnych stosunków ubezpieczenia powstałych na podstawie „Umowy grupowego ubezpieczenia (...), albowiem strony ww. umowy (tj. pozwana spółka oraz (...) S.A.) mocą aneksu z dnia 10 października 2011 r. dokonały zmiany treści tego wzorca (k. 45-46), poprzez zmianę wartości zamieszczonych w kolumnie „Wysokość Opłaty Likwidacyjnej” (k. 67). W rezultacie z dniem wejścia w życie ww. zmian, treści, do których odnosi się żądanie pozwu nie obowiązują. W reakcji na powyższe powód podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie nie przedstawiając żadnych nowych dowodów na okoliczności wskazane w pozwie. Podniósł przy tym, że pozwany nie wykazał okoliczności zaprzestania stosowania wzorców w obrocie konsumenckim (k. 137) oraz zażądał zobowiązania go do przedłożenia ogólnych warunków ubezpieczeń oraz tabeli opłat stosowanych dla produktów ubezpieczeniowych o charakterze inwestycyjnym od 6 maja 2013 r.

Rzetelność prowadzonego postępowania nie pozwala na uwzględnienie powództwa, wobec braku dowodów na okoliczności przytoczone w pozwie i kwestionowaniu ich przez pozwanego. Wskazać w tym miejscu należy, iż Sąd nie przychylił się do stanowiska strony powodowej, jakoby to na pozwanym spoczywał ciężar dowodzenia zaniechania stosowania przedmiotowego regulaminu. Zgodnie bowiem z art. 6 kc to do powoda należy wykazanie przesłanek skuteczności powództwa, albowiem to on wywodzi z tej okoliczności skutek prawny. Skoro zatem dowód taki nie został przez stronę powodową przedstawiony –przedłożona kopie wzorców umowy nie dowodzą, że zapisy były stosowane w okresie sześciu miesięcy przed wniesieniem powództwa – twierdzenie, jakoby ciężar dowodu przechodził na stronę przeciwną nie jest trafne. Stanowisko powoda można by uznać za słuszne wyłącznie wówczas, gdy przedstawiłby inny wiarygodny dowód potwierdzający te okoliczności. Równocześnie brak jest uzasadnienia zarówno racjonalnego, jak i normatywnego dla stwierdzenia, że strona pozwana miałaby w takiej sytuacji dowodzić twierdzeń o charakterze negatywnym – wykazywać w jakikolwiek sposób, iż rzeczywiście nie stosowała przedmiotowego wzorca. Z kolei, w ocenie Sądu w przedmiotowej sprawie nie powinno stanowić żadnej trudności ustalenie przez powoda, czy kwestionowany wzorzec znajdował się w obrocie w okresie konstytuującym legitymację powoda, a w przypadku stwierdzenia tej okoliczności, przedstawienie Sądowi dowodu w tym zakresie.

Ponadto w tych okolicznościach sprawy Sądu uznał za zbędne uwzględnienie pozostałych wniosków dowodowych strony pozwanej, zwłaszcza dowodu z zeznań świadka K. D. oraz dowodu z opinii biegłego aktuariusza, albowiem fakty objęte tak sformułowaną tezą dowodową odwołując się do merytorycznej oceny klauzuli nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy na tym etapie.

Mając na uwadze powyższe, wobec nieudowodnienia roszczenia dochodzonego przedmiotowym pozwem, Sąd nie dopatrzył się istnienia prawa, któremu należało udzielić ochrony prawnej, w następstwie czego powództwa oddalił.

O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o art. 98 kpc, zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Przyznane stronie koszty stanowią wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w wysokości 60 zł - ustalone na podstawie § 14 ust. 3 pkt. 2 w zw. z § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

SSR del. Adam Malinowski