Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 listopada 2014 r.

Sąd Okręgowy w Słupsku I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 5 listopada 2014 r. w Słupsku

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) sp. z o.o. wO.

przeciwko Miastu S. - (...) w S.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego Miasta S. – (...) w S. na rzecz powoda (...) sp. z o.o. w O. kwotę 30.507,53 zł (słownie: trzydzieści tysięcy pięćset siedem złotych 53/100) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17 kwietnia 2010 r. do dnia zapłaty;

2.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

3.  ustala, iż powód ponosi koszty procesu w wysokości 80%, pozwany w wysokości 20%, pozostawiając szczegółowe rozliczenie referendarzowi sądowemu po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie.

Sygnatura akt IC 66/13

UZASADNIENIE

Powód (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w pozwie wniesionym w dniu 25 stycznia 2013r. ( data stempla pocztowego ) do Sądu Okręgowego w Gdańsku Wydziału Gospodarczego domagał się od pozwanego Miasto S. zapłaty kwoty 172.040, 84 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 17 kwietnia 2010r. z tytułu zapłaty za prace budowlane wykonane w trakcie remontu elewacji budynku (...) w S.. W uzasadnieniu pozwu wskazał, że realizując umowę dokonał szeregu robót dodatkowych, które przedstawiciel Inwestora Zastępczego wstępnie zaakceptował jako niezbędne do wykonania, jednak pozwany ostatecznie nie zaakceptował przedstawionego kosztorysu prac dodatkowych i odmówił zapłaty za ich wykonanie.

Postanowieniem z dnia 4 lutego 2013r. Sąd Okręgowy w Gdańsku uznał sie niewłaściwym i sprawę do dalszego rozpoznania przekazał do Sądu Okręgowego w Słupsku Wydziału Cywilnego odwołując sie w jego uzasadnienie do stanowiska wyrażonego przez Sąd Apelacyjny w Łodzi w orzeczeniu z dnia 8 marca 1990r. odnośnie definicji przedsiębiorcy i sprawy gospodarczej z udziałem Gminy.

Pozwany Miasto S. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa. W uzasadnieniu swojego stanowiska w pierwszej kolejności niezależnie od merytorycznego wyrażonego w jego dalszej części, podniósł zarzut przedawnienia roszczenia, albowiem w jego ocenie niniejszy pozew został wniesiony do sądu właściwego po upływie 3 lat od dnia odbioru prac co miało miejsce 29 stycznia 2010r. a datą zawiśnięcia sprawy jest w takim przypadku data nadania pozwu do Sądu właściwego przez Sąd niewłaściwy. Odnosząc się natomiast merytorycznie do zarzutów podnoszonych przez powoda w pozwie, pozwany wywodził, iż roszczenie z tytułu robót dodatkowych jest bezzasadne, bowiem po pierwsze wynagrodzenie powoda jako wykonawcy za wykonanie przedmiotu umowy było ryczałtowe i obejmowało całość robót budowlanych, dlatego nie mogą być oddzielnie rozliczane prace dodatkowe wykonane przez powoda w ramach zawartej umowy, a do dokonania zmian umowy w tym zakresie była wymagana forma pisemnego aneksu. Po drugie powód będący przedsiębiorcą winien był dołożyć należytej staranności w działaniu i dokonać prawidłowej oceny dokumentacji projektowej w której opisany był przedmiot zamówienia, a przedmiary robót stanowiące załącznik materiałów przetargowych miały jedynie charakter pomocniczy o czym inwestor zastępczy informował powoda w toku postępowania przetargowego.

Obie strony wnosiły o zasądzenie od strony przeciwnej na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 7 lipca 2009r. pomiędzy (...) w S. jako zamawiającym na rzecz którego w realizacji inwestycji działał Inwestor Zastępczy (...) Zarząd (...) w S. a (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w O. jako wykonawcą została zawarta umowa o roboty budowlane. W rezultacie dokonania przez Zamawiającego wyboru oferty Wykonawcy w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego, powód zobowiązał się do wykonania robót budowlanych pn. Remont elewacji budynku (...) w S., zgodnie ze specyfikacją istotnych warunków zamówienia i z ofertą Wykonawcy. Szczegółowy zakres rzeczowy oraz terminy realizacji zawierał harmonogram rzeczowo-finansowy robót, zawierający jednocześnie wykaz elementów do fakturowania. Określone w umowie wynagrodzenie powoda za wykonanie zakresu prac stanowiących przedmiot umowy miało wynosić 398.908,00 zł przy czym wynagrodzenie obejmowało tylko roboty budowlane zamówione, faktycznie wykonane i odebrane. Wykonawca zgodnie z postanowieniami umowy był zobowiązany do informowania zamawiającego o konieczności wykonania prac dodatkowych w terminie 7 dni od daty stwierdzenia konieczności ich wykonania. Nadto strony w treści umowy ustaliły, że w przypadku uzasadnionego, uzgodnionego przez nich zmniejszenia zakresu rzeczowego robót nastąpi zmniejszenie wartości wynagrodzenia umownego o wartość wycenionych, a niewykonywanych prac, wyliczone w oparciu o kosztorys ofertowy. Już w trakcie przekazania placu budowy pozwany wraz z Inwestorem Zastępczym poinformowali powoda, iż część prac przewidzianych w umowie nie będzie realizowana a zaoszczędzone z tego tytułu środki przeznaczone zostaną na wykonanie prac dodatkowych.

Bezsporne, nadto umowa nr (...) z dnia 7.07.2009r. k. 10-16.

W odpowiedzi na pismo powoda z dnia 7 września 2009r. zawierające prośbę o zmianę terminu umownego realizacji umowy z uwagi na niekorzystne warunki atmosferyczne które uniemożliwiły prowadzenie robót, w dniu 15 września 2009r. doszło do zawarcia pomiędzy stronami aneksu nr (...) do umowy z dnia 7 lipca 2009r.

Bezsporne, nadto pismo powoda k. 20, aneks do umowy nr (...) z dnia 7.07.2009r. k. 22.

W trakcie prowadzenia prac okazało się, iż stan techniczny elementów architektonicznych na elewacjach południowej i zachodniej jest bardzo zły i że wymagają one daleko idących i pracochłonnych zabiegów renowacyjnych i odtworzeniowych.

W dniu 18 listopada 2009r. powód ponownie zwrócił sie do pozwanego z prośbą o zmianę terminu umownego realizacji umowy oraz zatwierdzenie załączonych kosztorysów ofertowych zawierających wycenę prac zaniechanych oraz uzupełniających. W kosztorysie prac uzupełniających uwzględniono wycenę zwiększonego zakresu robót, których wykonanie było konieczne w celu prawidłowej realizacji prac zakresu umownego oraz koszty odtworzenia części detali architektonicznych (listew architektonicznych) znajdujących się na południowej I zachodniej elewacji budynku. W piśmie tym zawarto również dokumentację fotograficzną obrazującą stan techniczny wspomnianych listew architektonicznych oraz wyjaśnienie, iż faktyczny stan techniczny tych elementów nie mógł być rozpoznany na etapie przygotowania oferty. Tym samym koszt ich odtworzenia nie mógł zostać zawarty w cenie umownej.

Aneksem numer (...) z dnia 18 listopada 2009r. z uwagi na wystąpienie w trakcie realizacji umowy konieczności wykonania robót dodatkowych, co zostało przez strony odnotowane w §1 zmieniono po raz kolejny termin zakończenia robót, i jednocześnie wobec zmniejszenia się zakresu robót budowlanych obniżono wynagrodzenie wykonawcy o wartość robót niewykonywanych, tj. o 95.845,10 zł. W tym samym dniu doszło również do zawarcia między stronami umowy na roboty dodatkowe zgodnie z protokołem negocjacji i kosztorysem stanowiącym załączniki do tej umowy. Wysokość wynagrodzenia z tego tytułu została ustalona na kwotę 66.937,09 zł. i uregulowana na rzeczpowoda.

Bezsporne, nadto pismo powoda k. 24, aneks nr (...) do umowy nr (...) z dnia 7.07.2009r. k. 34, umowa z dnia 18.11.2009r. na roboty dodatkowe wraz z kosztorysem, protokołem konieczności i negocjacji k. 44-67, zeznania św. D. F. k. 171-173, św. S. P. k. 172v-173, .

W dniu 18 grudnia 2009r. powód zwrócił sie do pozwanego z kolejnym pismem zawierającym prośbę o zatwierdzenie załączonego kosztorysu ofertowego zawierającego wycenę dalszych prac dodatkowych. W uzasadnieniu wskazał, że kosztorys ten zawiera prace, które zostały pominięte w materiałach przetargowych (przedmiarach robót), a których wykonanie jest konieczne z uwagi na zły stan techniczny kroksztyn, tralek i konsol znajdujących się na elewacjach południowej i wschodniej. Konieczność wykonania tych prac potwierdził przedstawiciel Inwestora Zastępczego - (...) Zarządu (...) - dyrektor J. P.. W negocjacjach cenę kosztorysową w wysokości 172.040,84 zł brutto obniżono do wysokości 150.000,00 zł brutto.

Dowód; pismo z 18.12.2009r. k. 68, kosztorys ofertowy na roboty dodatkowe k. 73-79, zeznania św. J. P. k.,182-183.

W dniu 29 stycznia 2010r. dokonano komisyjnego odbioru technicznego wykonania prac. W protokole odbiorowym stwierdzono dobrą i bezusterkową jakość ich wykonania. W trakcie odbioru, z uwagi na panujące warunki atmosferyczne, uzgodniono, iż w marcu dokonany zostanie dodatkowy, gwarancyjny odbiór robót. W czasie tego odbioru w dniu 25 marca 2010r. również nie stwierdzono usterek lub wad wykonanych prac. Na tej podstawie w dniu 2 kwietnia 2010r. powód przesłał pozwanemu za pośrednictwem Inwestora Zastępczego rozliczenie prac dodatkowych wykonanych przy renowacji detali architektonicznych w formie kosztorysu rozliczeniowego i faktury VAT (...) na kwotę brutto 172.040,84 zł. Faktura obejmowała pełną wartość wykonanych prac (bez udzielonego w grudniu upustu), gdyż zdaniem powoda, zamawiający nie wywiązał się z deklaracji dokonania rozliczenia tych prac do końca stycznia.

Dowód; protokół odbioru k. 78, kosztorys rozliczeniowy k. 81-84, faktura k. 80.

Pismem z dnia 17 maja 2010r. Inwestor Zastępczy odesłał fakturę VAT nr (...) bez realizacji odmawiając uznania wykonanych prac dodatkowych jako nie zgłoszonych na etapie prowadzenia robót i nie objętych odrębną umową. Negocjacje prowadzone głównie z inicjatywy powoda nie doprowadziły do polubownego rozwiązania sporu.

Dowód; pismo (...) w S. z dnia 7.04.2010r. i 17.05.2010r. k. 85-89, korespondencja wzajemna stron k. 90-97.

Z opinii biegłego sądowego R. K. z zakresu budownictwa wynika, iż zakres czynności określonych w przedmiarze robót nie odpowiadał faktycznemu zakresowi robót, jakie należało wykonać rekonstruując detale architektoniczne. Przyczyną niewłaściwej wyceny tych prac była niekompletna dokumentacja przetargowa, nie zawierająca programu prac konserwatorskich detalu architektonicznego oraz szczegółowych rysunków. Jednak dla kompleksowego remontu elewacji budynku (...), prace objęte kosztorysem dodatkowym sporządzonym przez powódkę w dniu 18 grudnia 2009r były niezbędne. Najbardziej prawdopodobną według biegłego przyczyną nieuwzględnienia tych prac w przedmiarze robót i dokumentacji projektowej było niestaranne opracowanie dokumentacji projektowo-kosztorysowej.

Dowód; opinia biegłego k. 324-337.

Sąd zważył co następuje;

Powództwo jedynie częściowo zasługuje na uwzględnienie.

Stosownie do treści art. 647 k.c. przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem zasadami wiedzy technicznej, inwestor zaś zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy, dostarczenia projektu oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia. Zasadniczym kryterium rozróżnienia umowy o dzieło i umowy o roboty budowlane jest ocena realizowanej inwestycji stosownie do wymagań prawa budowlanego. Analiza umowy nr (...) z dnia 7 lipca 2009r. upoważnia do konstatacji, że wypełnia ona hipotezę art. 647 k.c. a prace wykonywane przez powoda były „robotami budowlanymi" w znaczeniu, jakie temu pojęciu nadaje prawo budowlane.

Odnosząc się na wstępie do najdalej idącego zarzutu zgłoszonego przez pozwanego to jest zarzutu przedawnienia, nie można zgodzić się z tym, że termin przedawnienia roszczenia powoda wynosi na mocy art. 646 k.c. w związku z art. 656 k.c. dwa lata od dnia oddania dzieła (odbioru robót) lub od dnia, w którym zgodnie z umową dzieło winno być oddane. Nieuprawniony jest pogląd pozwanego, że w przypadku roszczenia wykonawcy o zapłatę wynagrodzenia za wykonaną pracę, przepis art. 656 k.c. odsyła do terminów przedawnienia określonych w art. 646 k.c. Przepis art. 656 k.c. wyraźnie określa, w jakim zakresie do umowy o roboty budowlane, stosuje się przepisy o umowie o dzieło, a mianowicie do: skutków opóźnienia się przez wykonawcę z rozpoczęciem robót lub wykończeniem obiektu (art. 635), wykonywania przez wykonawcę robót w sposób wadliwy lub sprzeczny z umową (art. 636 i art. 637 k.c.), rękojmi za wady wykonanego obiektu (art. 638 k.c.), do uprawnienia do odstąpienia od umowy przed ukończeniem obiektu (art. 644 k.c.). Z kategorycznego brzmienia powyższego przepisu (art. 656 k.c.) wynika, że ma on zastosowanie do wyczerpująco w nim wyliczonych roszczeń stron umowy o roboty budowlane. Jest to przepis szczególny i nie może być interpretowany rozszerzająco.

W takim zatem wypadku termin przedawnienia roszczenia powoda wynosi trzy lata liczony od daty odbioru robót.

Nie można także zgodzić się z drugą podstawą zarzutu przedawnienia opartą na twierdzeniu, że pozew został wniesiony do Sądu niewłaściwego, a zatem za datę zawiśnięcia sprawy należy zatem przyjąć datę nadania pozwu do Sądu właściwego co nastąpiło w dniu 28 lutego 2013r.

W pierwszej kolejności Sąd zważył, że niniejsza sprawa jest sprawą gospodarczą. Począwszy od dnia 3 maja 2012 roku po wejściu w życie ustawy z dnia 16 września 2011r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2011 r. Nr 233 poz. 1381), zmieniono definicję legalną sprawy gospodarczej zawartą w art. 2 ust.1 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz. U. Nr 33, poz. 175, z poźn. zm), i zostały uchylone przepisy kodeksu postępowania cywilnego normujące postępowanie w sprawach gospodarczych (art. 479 ¹ - 479 ²² k.p.c). Z kolei na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy nowelizującej zmieniony stan prawny stosuje się do postępowań wszczętych po dniu jej wejścia w życie, z zastrzeżeniem ust. 2-7. Z tego względu w sprawie miarodajne dla procesowej kwalifikacji sprawy są przepisy nowe. Według stanu prawnego sprzed tej nowelizacji, sprawa miała charakter gospodarczy, jeżeli spełniała kumulatywnie trzy przesłanki: dotyczyła stosunku cywilnego, występujące w niej strony były przedsiębiorcami prowadzącymi działalność gospodarczą na zasadach określonych w odrębnych przepisach i spór związany był z działalnością gospodarczą stron. Obecnie art. 2 ust 1 ustawy w wersji obowiązującej od dnia 3 maja 2012 r. stanowi, że sprawami gospodarczymi są stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej.

Wobec wyeliminowania szczególnego postępowania w sprawach gospodarczych i uchylenia art. 479 ¹ § 2 k.p.c., określającego pojęcie sprawy gospodarczej na użytek tego postępowania odrębnego, oraz art. 479 ² k.p.c, zawierającego definicję pojęcia przedsiębiorcy, już na wstępie trzeba zastrzec, że na użytek postępowania cywilnego pozostało tylko ustrojowe szerokie określenie sprawy gospodarczej zawarte w 2 ust. 1 ustawy, przy czym w obecnym unormowaniu pojęcie to zostało oderwane od pojęć przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą określonych w odrębnych przepisach. Po dniu 3 maja 2012 r. pojęcie "sprawa gospodarcza" funkcjonuje wyłącznie w płaszczyźnie ustrojowej jako wyznacznik przynależności sprawy do kompetencji wydziału gospodarczego sądu rejonowego lub okręgowego. W doktrynie postępowania cywilnego przyjmowało się, że pojecie sprawy gospodarczej, w ujęciu art. 2 ust. 1 ustawy, obejmuje trzy elementy: podmiotowy, przedmiotowy i funkcjonalny.

Definicję przedsiębiorcy zawiera przepis art. 43 ¹ k.c. zgodnie z którego treścią przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33 ¹ § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Pojęcie sprawy gospodarczej w wymienionych ustawach zawiera w swej definicji trzy elementy, są to sprawy pomiędzy przedsiębiorcami, ze stosunków cywilnych oraz mieszczące się w zakresie prowadzonej przez przedsiębiorców działalności gospodarczej. W świetle powyższego zatem aby sprawa mogła być zakwalifikowana jako gospodarcza, muszą być spełnione trzy warunki, a mianowicie: 1) stronami są przedsiębiorcy, 2) sprawa wynika ze stosunku cywilnego, 3) spór związany jest z działalnością gospodarczą obu stron.

W rozpoznawanej sprawie dwa pierwsze warunki nie budzą wątpliwości. Rozważenia wymagało zatem czy spełniony został ostatni warunek dotyczący pojęcia działalności gospodarczej, a właściwie ujmując zagadnienie nieco inaczej, czy umowa pomiędzy powodem (...) spółką z o.o. w (...) a pozwanym Miastem S. o wykonanie robót budowlanych zgodnie z opisem przedmiotu zamówienia oraz warunkami określonymi w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia w postępowaniu przeprowadzonym zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych, w którym oferta powoda została wybrana, jako najkorzystniejsza, i z której przedmiotem związane jest roszczenie w niniejszej sprawie była zawarta w związku z prowadzoną działalnością pozwanego, a zatem czy wykonywanie zadań własnych gminy może być uznane za działalność gospodarczą czy zawodową. Do tak postawionego problemu Sąd Najwyższy odnosił się wielokrotnie, i tak w uzasadnieniu uchwały z dnia 13 stycznia 2006 roku, sygn. akt III CZP (...), stwierdził, że w prawie polskim pojęcie ,,działalność gospodarcza” nie ma jednolitej treści, w szczególności brak dostatecznych podstaw, aby przyjąć, że ustawodawca w każdym przypadku posługuje się jako wyznacznikiem tego pojęcia kryterium zarobkowego charakteru. W świetle jednak całokształtu regulacji prawnych dotyczących gminy należy uznać, że w celu realizacji zadań własnych gmina może prowadzić działalność gospodarczą, zadania własne gminy mogą bowiem być realizowane bądź przez podejmowanie działalności gospodarczej bądź działalności nie mającej takiego charakteru. Wychodząc z założenia, że o gospodarczym charakterze podejmowanej działalności decyduje przedmiot tej działalności, Sąd Najwyższy na gruncie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych działalność niegospodarczą gminy związał jedynie z działalnością naukową, kulturalną, dobroczynną. Tożsame stanowisko zostało zaprezentowane w treści uzasadnienia najnowszej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2013r. z której wynika, iż sprawa o wykonanie umowy o roboty budowlane zawartej w ramach realizacji zadań własnych gminy w zakresie edukacji publicznej, kultury i rekreacji jest sprawa gospodarczą w rozumieniu art.2 ust.1 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz. U. z 2011r.Nr 45, poz. 236)

Reasumując, działalność gminy w ramach wykonywania jej zadań własnych może stanowić działalność gospodarczą, musi ona jednak odpowiadać kryteriom takiego rodzaju aktywności, tzn. musi mieć charakter zorganizowany i ciągły oraz podlegać regułom racjonalnego gospodarowania oraz stanowić formę udziału w obrocie gospodarczym. Nie jest natomiast niezbędne, aby działalność taka przynosiła określony dochód (zysk). Warto przy tym zauważyć, że możliwość prowadzenia przez gminę działalności gospodarczej wynika wprost z art. 9 ustawy o samorządzie gminnym.

Odnosząc powyższe rozważania do okoliczności niniejszej sprawy, trzeba zauważyć, że przeprowadzenie przez (...), na rzecz którego postępowanie prowadził Inwestor Zastępczy - (...) Zarząd (...) w S. przetargu nieograniczonego w celu zawarcia z powodem umowy o wykonanie robót budowlanych było profesjonalnym działaniem i wskazywało na zorganizowany charakter działalności. Zorganizowanie to wynika m.in. z dysponowania przez Zamawiającego środkami z budżetu Miasta pozwalającymi sprostać wymaganiom wynikającym z obowiązku stosowania przepisów prawa o zamówieniach publicznych, natomiast powtarzalność działań, przedmiot zamówienia publicznego w postaci umowy o roboty budowlane, oraz planowany sposób jego realizacji przemawiają za spełnieniem także tego kryterium działalności gospodarczej. Niniejsza sprawa ma więc charakter gospodarczy.

Wobec powyższego, zważywszy na treść pozwu a nadto dołączonych do niego dokumentów w tym oznaczenie stron, należało uznać, iż niniejsza sprawa dotyczy stosunków cywilnoprawnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, a wobec faktu, iż powód dochodzi w sprawie roszczenia majątkowego w kwocie ponad 75.000zł, należało uznać, iż właściwym rzeczowo i miejscowo do rozpoznania niniejszej sprawy był Sąd Okręgowy w Gdańsku - Wydział Gospodarczy, do którego pozew został prawidłowy wniesiony w dniu 25 stycznia 2013r. ( data stempla pocztowego k. 104).

W postanowieniu z dnia 6 lipca 2000r., sygn. akt V CKN (...) Sąd Najwyższy stwierdził, że sprawa ma charakter gospodarczy niezależnie od tego, czy była rozpoznawana przez sąd gospodarczy, czy też w trybie procesowym przez sąd cywilny. Podobnie wypowiedział się także w postanowieniu z dnia 6 lipca 2000r., V CKN (...)), iż sprawa sądowa między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej nie traci charakteru gospodarczego tylko, dlatego że strona wobec innej oceny przesłanek z art. 479 ^{( 1)}§1 k.p.c. ( wówczas obowiązującego) niewłaściwie skierowała ją do rozpoznania przez sąd cywilny. Na marginesie wskazać należy, iż Sąd w niniejszym składzie nie podziela poglądu Sądu Okręgowego w Gdańsku zaprezentowanego w postanowieniu wydanym przez ten Sąd w dniu 4 lutego 2013r. pomijając już jego lakoniczne uzasadnienie. Tym samym data przekazania sprawy do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Słupsku nie ma żadnego znaczenia.

Przechodząc zatem do merytorycznej oceny zgłoszonego powództwa, to co do wykonania prac dodatkowych do rozpatrzenia pozostawały z kolei zarzuty, braku podstawy faktycznej i prawnej do ich uwzględnienia w związku z brakiem zgody na ich realizację, ich zbędność, czy też konieczność ich realizacji w ramach łączącej strony umowy.

Roszczenie procesowe, jeżeli nie dojdzie do przekształceń przedmiotowych i podmiotowych jest osnową pozwu. Stanowi go zgłoszone żądanie i okoliczności faktyczne je uzasadniające (art. 187 § 1 k.p.c.) Funkcją procesu cywilnego jest zbadanie, czy przedstawionemu przez powoda pod osąd roszczeniu procesowemu odpowiada roszczenie materialne. Poza wyjątkiem w sprawach ze stosunku pracy sąd jest związany nie tylko żądaniem, ale i podstawą faktyczną roszczenia procesowego sformułowanego przez powoda, a więc nie może wyjść ponad tę podstawę (art. 321 kpc). Niejednokrotnie jednak powód tak ukształtuje podstawę faktyczną roszczenia procesowego, że może ona podlegać ocenie z punktu widzenia różnych podstaw prawnych (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2007 r. IICSK (...)). W myśl zasady da mihi factum dabo tibi ius, na sądzie orzekającym spoczywa obowiązek dokonania z urzędu subsumcji pod właściwą normę prawa materialnego roszczenia procesowego powoda. Strona nie musi wskazywać podstawy materialnej żądania, a gdy tego dokona sąd nie jest nią związany choć to może mieć pewne znaczenie dla ukierunkowania rozpoznania sprawy.

Okolicznością bezsporną było ustalenie przez strony w łączącym je kontrakcie, że powodowi jako wykonawcy za wykonanie przedmiotu umowy tj. Remontu elewacji budynku (...) w S. przy ul (...) przysługiwać będzie ostatecznie wynagrodzenie w wysokości 303.062,90 zł. Bezspornym było również to, iż w związku ze zwiększeniem zakresu robót, których wykonanie było konieczne w celu prawidłowej realizacji prac zakresu umownego, strony w dniu 18 listopada 2009r. zawarły umowę na dodatkowe roboty budowlane, które szczegółowo określał kosztorys ofertowy sporządzony przez wykonawcę.

Realizując jednak umowę powód po 18 listopada 2009r. stwierdzał konieczność wykonania szeregu dalszych robót dodatkowych, o czym zgodnie z zapisami umowy z dnia 7 lipca 2009r. w § 6 pkt 13 informował zamawiającego za pośrednictwem inwestora zastępczego, wskazując jednocześnie, iż prace te nie były objęte zakresem prac umowy głównej oraz dodatkowej. W dniu 18 grudnia 2009r. powód przedstawił kosztorys ofertowy na wykonane roboty dodatkowe, uzyskał jednak jedynie potwierdzenie przedstawiciela inwestora zastępczego co do niezbędności ich wykonania. Niewątpliwie nie zawarcie przez strony umowy na piśmie na podstawie której powód miał wykonać dalsze roboty dodatkowe za odrębnym wynagrodzeniem, było jego ryzykiem, bowiem proces budowlany jest procesem sformalizowanym wymagającym zawarcia umowy o roboty budowlane na piśmie (art. 648 § 1 k.c.). W świetle uzgodnień przyjętych przez strony w umowie wynagrodzenie za prace dodatkowe przysługiwało powodowi tylko w razie sporządzenia przez strony pisemnego aneksu określającego ich zakres i wartość.

Zdaniem jednak Sądu fakt nie zawarcia przez strony umowy w przedmiocie robót dodatkowych określonych w kosztorysie z dnia 18 grudnia 2009r. za wynagrodzeniem ustalonym w jego oparciu, nie oznacza, że roszczenie powoda jest w całości niezasadne. Odnosząc sie bowiem do zarzutu pozwanego odnośnie nie zlecenia powodowi prac dodatkowych, to przeprowadzone postępowanie dowodowe w zakresie przesłuchania świadków potwierdziło, że niewątpliwie pracownicy strony pozwanej, inspektor nadzoru, jak również przedstawiciel inwestora zastępczego zlecali ustnie stronie powodowej wykonanie tych prac, wiedzieli, że prace te wykonuje i je akceptowali, a nadto wykonanie tych prac było niezbędne do prawidłowego wykonania umowy, której bez ich wykonania nie można było zrealizować.

Z tych względów Sąd uznał, że roszczenie powoda dochodzone niniejszym pozwem należało ocenić przez pryzmat przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, albowiem za wykonane przez powoda roboty dodatkowe należy mu się dodatkowe wynagrodzenie odpowiadające rzeczywistej ich wartości, w sytuacji gdy nie zostały one objęte wynagrodzeniem ryczałtowym, określonej w zawartej przez strony umowie. Strona powodowa, uzasadniając żądanie pozwu wskazała na to, że współpraca stron została zapoczątkowana na podstawie umowy, której okoliczności zawarcia, zakres obowiązywania i wykonania szeroko opisała. Jednocześnie podała, że część prac za które dochodzi wynagrodzenia wykonała poza umową i wykazała w tym zakresie niezbędną inicjatywą dowodową. Należy podkreślić, iż w judykaturze wprost dopuszczono możliwość zasądzenia w oparciu o przepis art.405 k.c. wynagrodzenia za roboty wykonane na podstawie umowy o roboty budowlane, która okazała się nieważna (por. wyrok SA w Białymstoku z dnia 6.06.2013r. (...), wyrok SA w Warszawie z dnia 12.02.2013r. (...), wyrok SN z dnia 2.02.2011r. (...)) .

W związku z tym, że spór dotyczył nie tylko wartości wykonanych przez powoda prac dodatkowych, bowiem pozwany podnosił, że prace określone przez powoda kosztorysem z dnia 18 grudnia 2009r. pokrywają się z tymi które obejmowała umowa o roboty dodatkowe z dnia 18 listopada 2009r. ale również tego, że to wykonawcę obciąża ryzyko prawidłowego określenia wysokości swojego wynagrodzenia za wykonanie wszystkich niezbędnych prac wynikających z udostępnionej mu dokumentacji technicznej i projektowej, Sąd celem precyzyjnego ustalenia przebiegu realizacji inwestycji, dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu budownictwa na okoliczność ustalenia;

a) czy w zakresie rzeczowym prac budowlanych obejmujących remont elewacji budynku (...) w S. przy ul. (...), określonych w Specyfikacji istotnych warunków zamówienia (SiWZ), przedmiarze robót i dokumentacji projektowej obejmującej Projekt Budowlano-Konstrukcyjny stanowiących integralną część zawartej przez strony umowy w oparciu o które do dokumenty powód sporządził kosztorys i ustalił cenę znajdowały się również roboty określone w protokole konieczności z dnia 16 listopada 2009r. a następnie w kosztorysie ofertowym z dnia 18 listopada 2009r.

b) wskazania prawdopodobnej przyczyny dla której zamawiający nie uwzględnił tych prac w Specyfikacji istotnych warunków zamówienia (SiWZ), przedmiarze robót i dokumentacji projektowej,

c) czy zakres prac opisany w kosztorysie ofertowym z dnia 18 listopada 2009r. jest tożsamy w całości z zakresem prac wyszczególnionych w kosztorysie ofertowym sporządzonym przez powoda w dniu 18 grudnia 2009r.

d) czy wykonanie ustalonych jak wyżej prac dodatkowych objętych kosztorysem z dnia 18 grudnia 2009r. było niezbędne dla prawidłowego wykonania umowy głównej obejmującej remont elewacji budynku (...) w S. przy ul. (...), i ustalenia faktycznej wartości tych prac dodatkowych wykonanych przez powoda.

Stosując powyższe wytyczne, w wydanej przez siebie opinii biegły jednoznacznie przesądził, że sporządzony przez pozwanego SIWZ jest w swojej treści niespójny. Niespójność polegała na informacji, że przedmiar robót ma charakter pomocniczy, oczekując jednocześnie przygotowanie oferty wycenionej na podstawie kosztorysu szczegółowego, który opracowany winien być w oparciu o dostarczony od pozwanego przedmiar robót. Przyczyną wadliwego opisu zakresu prac w przedmiarach robót, był brak szczegółowego opisu i rysunków detali w projekcie budowlanym renowacji detalu architektonicznego. Skutkiem natomiast tego było powstanie robót dodatkowych wyszczególnionych w kosztorysach ofertowych na roboty uzupełniające sporządzonym w dniu 18 listopada 2009r. i roboty dodatkowe sporządzonym w dniu 18 grudnia 2009r. Zdaniem biegłego do wykonania remontu renowacyjnego elewacji zrealizowanej w stylu klasycystycznym projekt załączony do akt był niewystarczający. Dla prawidłowego wykonania prac winien być sporządzony projekt wykonawczy, zawierający m.in. program prac konserwatorskich i rysunki detali architektonicznych. Przetarg na remont przedmiotowego budynku winien być ograniczony do firm posiadających doświadczenie przy realizacji obiektów historycznych i zatrudniających konserwatorów - technologów detalu architektonicznego. Nie mniej powód jako profesjonalista przy realizacji prac remontowych elewacji, przystępując do przetargu, zgodnie z postanowieniami SIWZ winien był dokonać oględzin obiektu i biorąc pod uwagę udostępniony projekt budowlany, dokonać weryfikacji przedmiaru robót pod kątem kompletności zakresu prac niezbędnych do kompleksowego remontu elewacji. Dostrzeżone niezgodności pomiędzy dokumentacją przetargową, a stanem faktycznym należało zgłosić w trybie zgłaszania zapytań przed terminem składania oferty. Nie zmienia to jednak stanowiska, że przedmiar robót został sporządzony niestarannie, co biegły potwierdził w swojej opinii kilkoma przykładami ( pkt 4). Dokonując weryfikacji kosztorysu na roboty uzupełniające będące podstawą do ustalenia wysokości wynagrodzenia określonego w umowie dodatkowej o roboty budowlane nr (...) z dnia 18-11-2009r. biegły stwierdził zawyżenie wysokości wynagrodzenia należnego powodowi na kwotę 23 401,40zł. natomiast w kosztorysie ofertowym na wykonanie robot uzupełniających, sporządzonym w dniu 18-12 2009r. na kwotę 172.040,84zł brutto, biegły stwierdził zawyżenie wysokości wynagrodzenia należnego powodowi na kwotę 111.500,75zł. Reasumując biegły wyprowadził wnioski, iż zakres czynności określonych w przedmiarze robót nie odpowiadał faktycznemu zakresowi robót, jakie należało wykonać rekonstruując detale architektoniczne w ramach remontu elewacji budynku (...) w S.. Przyczyną niewłaściwej wyceny tych prac była niekompletna dokumentacja przetargowa, nie zawierająca programu prac konserwatorskich detalu architektonicznego oraz szczegółowych rysunków. Dla kompleksowego remontu elewacji budynku (...), prace objęte umową dodatkową i kosztorysem dodatkowym sporządzonym przez powódkę w dniu 18-12-2009r. były niezbędne. Po rozliczeniu z uwzględnieniem nadpłat oraz robót dodatkowych - co ze szczegółami przedstawił w opinii biegły - wynagrodzenie należne powodowi za wykonane prace remontowe elewacji (...) wynosi 30 507,53zł.

Sąd w całości podzielił wydaną przez biegłego opinię. Opinia biegłego R. k. charakteryzuje się dużą fachowością i jest wynikiem pełnej i dogłębnej analizy zgromadzonego materiału dowodowego. Przede wszystkim należy ocenić ją jako opinię wyjaśniającą kwestie wskazane w zleceniu. Jest ona logiczna i jednoznaczna, a co istotne wnioski w niej zawarte nie zostały skutecznie zakwestionowane przez strony procesu. Ponadto wskazać należy, iż przy jej opracowywaniu biegły wykorzystał fachową literaturę przedmiotu, co świadczy zdaniem Sądu o rzetelnym i profesjonalnym jej przygotowaniu. Zarzuty strony powodowej do powyższej opinii w ocenie Sądu sprowadzały się jedynie do polemiki z wnioskami z niej płynącymi, opartej na subiektywnej ocenie materiału dowodowego. Opinia biegłego podlega , tak jak i inne dowody ocenie według art.233§1 k.p.c., lecz odróżniają ją szczególne kryteria oceny. Stanowią je zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej wniosków. Przedmiotem opinii biegłego nie jest przedstawienie faktów, lecz ich ocena na podstawie wiedzy fachowej ( wiadomości specjalne ). Nie podlega ona zatem weryfikacji jak dowód na stwierdzenie faktów na podstawie kryterium prawdy i fałszu. Zgodnie z art..233§2 k.p.c. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego.

Zagadnienie czy Sąd powinien powoływać innych biegłych i wzbogacać materiał dowodowy o kolejne opinie , zostało wyjaśnione w wyroku SN z dnia 15.02.1974r., (...) (...)3 ( nie publ.), zgodnie z którym do dowodu z opinii biegłego nie mogą mieć zastosowania wszystkie zasady prowadzenia dowodów, a w szczególności art.217§1 k.p.c. Jeżeli więc sąd uzyskał od biegłych wiadomości specjalne niezbędne do merytorycznego i prawidłowego orzekania , to nie ma potrzeby żądania ponowienia lub uzupełnienia tego dowodu. Powołanie kolejnego biegłego jest uzasadnione wówczas tylko, gdy sporządzona przez dotychczasowego biegłego opinia jest niepełna, niezrozumiała, i nie udziela odpowiedzi na postawione w zleceniu pytanie. Jak podniesiono już we wcześniejszych uwagach, w przedmiotowej sprawie żadna z przytoczonych przesłanek nie zachodziła. Wielokrotnie też Sąd Najwyższy stwierdzał, że potrzeba powołania innego biegłego powinna wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony z dotychczas złożonej opinii, gdyż odmienne stanowisko oznaczałoby przyjęcie, że należy przeprowadzić dowód z wszystkich możliwych opinii biegłych, aby upewnić się, czy niektórzy z nich nie byli tego samego zdania, co strona (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 1999 r., (...), z dnia 14 maja 1997 r., (...), wyrok z dnia 18 września 1997 r., (...), oraz wyrok z dnia 10 grudnia 1997 r.,(...))

Odnosząc się do zarzutu strony pozwanej, niezlecenia powodowi prac dodatkowych, to w pierwszym rzędzie należy wskazać, że istotnie nie doszło między stronami do zawarcie umowy na prace dodatkowe określone kosztorysem z dnia 18 grudnia 2009r. która dla swojej ważności wymagały formy pisemnej Z drugiej jednak strony postępowanie dowodowe przeprowadzone w sprawie wykazało zdaniem Sądu ponad wszelką wątpliwość, że pracownicy strony pozwanej, inspektor nadzoru, jak również przedstawiciel Inwestora Zastępczego wiedzieli o konieczności wykonania tych prac, że powód je faktycznie wykonuje i akceptowali ten stan rzeczy, a nadto co jednoznacznie potwierdziła opinia biegłego R. K. wykonanie tych prac było niezbędne do prawidłowego wykonania umowy, której bez ich wykonania nie można było zrealizować. Poza tym co potwierdziła opinia biegłego najbardziej prawdopodobną przyczyną nieuwzględnienia tych prac w przedmiarze robót i dokumentacji projektowej było niestaranne opracowanie dokumentacji projektowo-kosztorysowej, co było obowiązkiem pozwanego.

Powód domagając się zasądzenia kwoty 172.040,84zł w uzasadnieniu pozwu wskazywał, że stanowi ona wynagrodzenia za prace budowlane wykonane przy remoncie elewacji budynku (...) w S., które nie były objęte zakresem prac umowy głównej z dnia 7 lipca 2009r. oraz umowy dodatkowej z dnia 18 listopada 2009r. W ocenie Sądu analiza samego pozwu, jak i innych pism oraz czynności podejmowanych przez stronę powodową, zwłaszcza w zakresie postępowania dowodowego prowadzi do wniosku, że w istocie powód przyczyn wzbogacenia strony pozwanej upatruje ogólnie w fakcie, że pozwany nie poniósł części kosztów związanych z wykonaniem pewnych prac, jakie zostały wykonane w ramach remontu elewacji budynku (...) w S. przy ul. (...), a które były niezbędne do prawidłowego i kompleksowego wykonania tego remontu. Należy pamiętać, że zgodnie z utrwalonymi poglądami doktryny i orzecznictwa związanie granicami żądania nie oznacza, że Sąd związany jest w sposób bezwzględny samym, sformułowaniem zgłoszonego żądania (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1976r., (...)). Jeżeli treść żądania sformułowana jest niewłaściwie lub nieprecyzyjnie sąd może, a nawet ma obowiązek odpowiednio je zmodyfikować, jednakże zgodnie z wolą powoda i w ramach podstawy faktycznej powództwa ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.06.2007r. (...)).

Zdaniem Sądu podstawą zasądzenia na rzecz strony powodowej należności z tytułu wykonania prac dodatkowych na kwotę 30.507,53 zł ( zgodnie z wyliczeniem biegłego) był art.405 k.c. który to przepis stanowi samoistne źródło zobowiązań. Bezpodstawne wzbogacenie zachodzi gdy bez podstawy prawnej dochodzi do uzyskania korzyści majątkowej kosztem innej osoby, oraz że zubożenie i wzbogacenie są wynikiem tego samego zdarzenia. W judykaturze podkreślono, że bez znaczenia jest w wyniku jakiego zdarzenia nastąpiło wzbogacenie może to być działanie wzbogaconego, zubożonego, osoby trzeciej, a także jakiekolwiek inne zdarzenie. Istotnym jest jedynie, by w wyniku tego zdarzenia przesunięcie korzyści z majątku zubożonego do majątku wzbogaconego ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1998 r., (...)). Co do zasady nie ma zatem przeszkód, aby równowartość robót nie mających umocowania w umowie, podobnie jak wykonanych na podstawie umowy nieważnej, uwzględnić na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art.405 k.c.) W sprawie bezspornym pozostawało, że strona powodowa zrealizowało zakres prac poza zawarta między stronami umową z dnia 7 lipca 2009r. a ich realizacja była niezbędna dla jej wykonania. Wyceny tych prac dokonał biegły sądowy powołany w toku niniejszego procesu, którego opinia uzupełniona w ramach omówienia wniesionych przeciwko niej zarzutów, nie budzi zastrzeżeń ani do jej rzetelności, fachowości, ani też logiki zawartych w niej wywodów. Strona pozwana w wyniku realizacji tych prac niewątpliwie stała sie wzbogaconą skoro ich wykonanie spowodowało, że wartość jej nieruchomości jak i użyteczność wzrosła, a nie wydatkowała środków które były konieczne do osiągnięcia tego efektu. Niezasadny okazał sie w świetle opinii biegłego zarzut strony pozwanej, że prace dodatkowe objęte kosztorysem z dnia 18 grudnia 2009r. pokrywały się z pracami strony powodowej wykonanymi również jako roboty dodatkowe ale objęte i rozliczone umową stron z dnia 18 listopada 2009r. Ostatecznej wyceny wartości tych prac dokonał biegły, który zwrócił uwagę na zawyżenie wysokości wynagrodzenia powoda w ramach umowy o roboty budowlane - dodatkowe z dnia 18 listopada 2009r. która powiększyła majątek powoda i ustaloną z tego tytułu kwotę ujął w ostatecznym wyliczeniu wysokość wynagrodzenia dodatkowego należnego powodowi z tytułu wykonanego remontu elewacji.

Ostatecznie Sąd badając zasadność powództwa uznał, że zasadnym jest przyznanie powodowi od pozwanego kwoty 30.507,53 zł. Powód w trakcie procesu inwestycyjnego odwołując się do uregulowania w tym zakresie wynikającego z zawartej umowy informował pisemnie, dokumentował i wskazywał na wystąpienie nieprzewidzianych robót uzupełniających i dodatkowych koniecznych do wykonania, które będą wymagały rozliczenia w ramach odrębnego kosztorysu. Pozwany musiał się zatem liczyć z obowiązkiem zapłaty ich równowartości. Odnosząc się natomiast na koniec do ostatniego zarzutu pozwanego, że skoro zastrzeżone zostało wynagrodzenie ryczałtowe, a do dokonania zmian umowy w tym zakresie była wymagana forma pisemnego aneksu pod rygorem nieważności, który nie został sporządzony, to niedopuszczalne jest żądanie przez powoda dodatkowego wynagrodzenia za realizację przedmiotu umowy, to stwierdzić należy, że wynagrodzenie ryczałtowe ustalone ostatecznie przez strony stanowiłoby zapłatę za wszystkie roboty nawet zakwalifikowane przez powoda jako dodatkowe, jeżeli wynikły by one z okoliczności, które można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy. Ryczałt "bowiem to w zasadzie należność ostatecznie ustalona w konkretnej kwocie w chwili zawierania umowy. Obejmuje koszty poniesione w tym wypadku przez powoda w celu prawidłowego wykonania umowy. Jak wykazało przeprowadzone postępowanie dowodowe taka sytuacja nie miał miejsca w niniejszej sprawie.

Z tych względów jak powyżej wskazano Sąd orzekła jak w pkt 1 sentencji wyroku oddalając powództwo w pozostałym zakresie.

Na podstawie art. 481 kc Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda ustawowe odsetki. Jako datę początkową, od której biegną odsetki za opóźnienie od zasądzonej kwoty Sąd przyjął, zgodnie z żądaniem pozwu, datę terminu płatności określoną w fakturze czego pozwany w odpowiedzi na pozew nie kwestionował.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i art. 100 k.p.c., mając na uwadze zasadę stosunkowego rozdzielenia kosztów oraz zasadę odpowiedzialności za wynik procesu. Przesądziwszy o zasadzie ponoszenia kosztów procesu Sąd – stosownie do możliwości wyrażonej w dyspozycji art. 108 k.p.c. – pozostawił szczegółowe określenie wysokości kosztów referendarzowi sądowemu.

Na oryginale właściwy podpis