Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt: III AUa 2656/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 października 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Jacek Zajączkowski

Sędziowie: SSA Mirosław Godlewski (spr.)

SSA Iwona Szybka

Protokolant: st. sekr. sądowy Aleksandra Słota

po rozpoznaniu w dniu 16 października 2014 r. w Łodzi

sprawy P. A.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego - Oddziałowi Regionalnemu w Ł. P. Terenowej w Z.

o podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników,

na skutek apelacji wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu

z dnia 20 listopada 2013 r., sygn. akt: IV U 1315/13;

uchyla zaskarżony wyrok, znosząc postępowanie w sprawie i przekazuje ją Sądowi Okręgowemu w Sieradzu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za drugą instancję.

Sygn. akt III AUa 2656/13

UZASADNIENIE

Decyzjami z 27 lipca 2013r. Nr PU/ŁK- 400- (...), Nr PU/ŁK -400- (...) i Nr (...), wydanymi z upoważnienia Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział (...) w Ł. P. Terenowa w Z., skierowaną do rolnika A. A., stwierdzono ustanie ubezpieczenia społecznego rolników wobec jego syna P. A. w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i emerytalno – rentowego od dnia 1 października 2007r. do 7 października 2008r., od 1 lipca 2009r. do 7 września 2009r. i od 8 września 2009r. ustalając jednocześnie ustanie obowiązku opłacania składek oraz stwierdzono nieważność decyzji z 28 kwietnia 2009r. Nr PU/ŁK- (...)- (...), w przedmiocie spełnienia przez P. A. warunków do dalszego podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników od 14 kwietnia 2009r., po rozpoczęciu prowadzenia działalności gospodarczej.

W odwołaniu od powyższych decyzji P. A. wniósł o ich zmianę i stwierdzenie, że ubezpieczenie społeczne rolników we wskazanych w decyzjach okresach nie ustało. Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Sieradzu wyrokiem z 20 listopada 2013r. oddalił odwołania.

Rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji zapadło w następującym stanie faktycznym:

Decyzją z 28 kwietnia 2006r. Nr KU/W-400- (...) P. A., jak domownik w rozumieniu art. 6 pkt 2 ustawy z 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, został objęty z mocy ustawy ubezpieczeniem rolników w pełnym zakresie od 1 kwietnia 2006r. Natomiast decyzją 28 kwietnia 2009r. Nr PU/ŁK- (...)- (...), organ rentowy stwierdził spełnienie przez P. A. warunków do dalszego podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, a to w związku z rozpoczęciem z dniem 14 kwietnia 2009r. prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

8 lipca 2013r. KRUS wszedł w posiadanie informacji z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, z której wynikało, że domownik P. A. został zgłoszony do ubezpieczenia społecznego z tytułu zatrudnienia od 27 września 2007r. do 7 października 2008r. u płatnika składek firmy (...) w P..

P. A. podczas odbywania kary pozbawienia wolności, w ramach skierowania do pracy w trybie administracyjnym od 27 września 2007r. do 7 października 2008r., świadczył w pełnym wymiarze pracę na rzecz A. M., prowadzącego firmę (...).

W następstwie powyższych informacji zostały wydane zaskarżone decyzje.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy stwierdził, że odwołania P. A. są niezasadne. Do stwierdzenia ustania obowiązkowego ubezpieczenia społecznego rolników okolicznością decydującą jest podleganie skarżącego w spornym okresie ubezpieczeniom społecznym ZUS, a to zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 1 art. 16 ust. 1 pkt 1 i ust. 3 ustawy z 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn. Dz. U. z 2008r., Nr 50, poz. 291 ze zm.). Bezsprzecznie, w chwili wydawania zaskarżonych decyzji i na dzień orzekania w sprawie, P. A. był osobą podlegającą innemu ubezpieczeniu, bowiem został zgłoszony do ubezpieczenia powszechnego od 27 września 2007r. do 7 października 2008r., z tytułu zatrudnienia u płatnika składek - firmy (...) z P.. Podlegając z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym, wnioskodawca nie spełniał już ustawowych przesłanek do podlegania w pełnym zakresie w spornych okresach ubezpieczeniu społecznemu rolników. W myśl art. 5 cyt. ustawy, po spełnieniu odpowiednich warunków, rolnik lub domownik, który podlegając ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie, przez co najmniej 3 lata, rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpocznie współpracę przy prowadzeniu tej działalności, podlega nadal temu ubezpieczeniu w okresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy prowadzeniu tej działalności. Podlegając powszechnym ubezpieczeniom społecznym od 27 września 2007r. do 7 października 2008r., domownik P. A., na dzień rozpoczęcia pozarolniczej działalności gospodarczej, co nastąpiło 14 kwietnia 2009r., nie legitymował się wskazanym w przepisie art. 5a cyt. ustawy trzyletnim okresem nieprzerwanego ubezpieczenia społecznego rolników w pełnym zakresie z mocy ustawy, przy jednoczesnym prowadzeniu działalności gospodarczej. Spowodowało to, że organ rentowy słusznie stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników P. A. od 1 lipca 2009 roku do 7 września 2009 roku i od 8 września 2009 roku. Tym samym, rolniczy organ rentowy zasadnie wydał decyzję za Nr (...), bowiem w świetle dwóch poprzednio omawianych decyzji z 27 lipca 2013 roku, odwołujący nie nabył prawa do dalszego podlegania u.s.r. w związku z rozpoczęciem i dalszym kontynuowaniem pozarolniczej działalności gospodarczej. Przymus ubezpieczenia dotyczy również osoby, która podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy (tak Sąd Najwyższy w wyroku z kwietnia 2011 roku w sprawie II UK 373/10). Zdaniem Sądu, organ rentowy KRUS nie jest uprawniony i nie ma potrzeby badania charakteru więzi prawnej łączącej P. A. z A. M., prowadzącym firmę (...), zaś wywody dotyczące charakteru pracy wnioskodawcy podczas osadzenia w zakładzie karnym winny być argumentami dla organu ZUS w celu wyłączenia ubezpieczonego z ubezpieczeń powszechnych ZUS za sporne okresy. Przed tymże organem P. A. winien wykazać, że nie podlegał obowiązkowo powszechnym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym jako osoba wykonująca odpłatą pracę na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności bowiem spełnia jednocześnie warunki do objęcia go obowiązkowo ubezpieczenia emerytalnym i rentowymi z innych tytułów, tu z ubezpieczenia społecznego rolników i nie zawarł umowy o pracę z pracodawcą, z którym pozostawał w stosunku pracy. Dopóki wnioskodawca nie wykaże przed organem ZUS niezasadność podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom z tytułu zatrudnienia od 27 września 2007 roku do 7 października 2008r, a tenże organ nie wyda pozytywnej dla ubezpieczonego decyzji, dopóty istnieją uzasadnione podstawy ustania ubezpieczenia społecznego rolników P. A.. W rezultacie uznając zaskarżone decyzje za prawidłowe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 14 § 1 k.p.c. oddalił odwołania.

Powyższy wyrok w całości zaskarżył apelacją P. A. zarzucając mu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 5a ust 1, art. 6 ust 1 pkt 8 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, polegające na jego błędnej wykładni poprzez chybione przyjęcie, że każda praca świadczona w ramach „skierowania do pracy” w wyniku decyzji Dyrektora Zakładu Karnego wydanej w stosunku do osoby odbywającej karę pozbawienia wolności rodzi obowiązek podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu zatrudnienia i znosi dotychczasowy tytuł ubezpieczenia w KRUS oraz art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez przyjęcie, że wnioskodawca utracił prawa do dalszego podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu po rozpoczęciu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Wskazując na powyższe P. A. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania przez orzeczenie, że w okresie od 27 września 2007r. do dnia 7 października 2008r. podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego oraz emerytalno-rentowego.

W uzasadnieniu wskazał, że zatrudnienie, które organ Kasy uznał za rodzące obowiązek ubezpieczenia społecznego i które znosi ubezpieczenie rolnicze miało miejsce w czasie odbywania kary pozbawienia wolności w ramach podjętej przez Dyrektora Zakładu Karnego decyzji z zakresu prawa karnego wykonawczego. Praca w zakładzie karnym była wykonywana w trybie i na warunkach skierowania do pracy o którym mowa w art. 121 § 2 kkw i podjęta w ramach resocjalizacji. Powód na podjęcie takiej decyzji nie miał wpływu. Zakład Karny powinien był uprzedzić powoda, że z punktu przepisów prawa do ubezpieczenia umowy powinien być świadomy tego, że straci prawo do ubezpieczenia społecznego rolników. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych w art. 6 ust. 8 nakazuje objęcie ubezpieczeniem społecznym osób fizycznych wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy, jednakże przepis ten dotyczy osób nie mających żadnego innego tytułu prawnego do ubezpieczenia. Sąd Okręgowy za organem KRUS przyjął, że każda praca wykonywana w Zakładzie Karnym w ramach odbywania kary rodzi obowiązek podlegania ubezpieczeniu społecznemu na ogólnych zasadach. Stanowisko takie pociąga niczym nie uzasadnioną sankcję w postaci utraty prawa do pozostawania w ubezpieczeniu w KRUS dla rolnika -domownika rozpoczynającego prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej. Praca, którą powód wykonywał w zakładzie karnym wynikała z okoliczności zupełnie od niego niezależnych i nie powodowała całkowitego zerwania związku z systemem ubezpieczenia rolniczego. Powód pracował w gospodarstwie rolnym ojca jako domownik, gospodarstwo rolne stanowiły głównie uprawy polowe, nie było w nim zwierząt hodowlanych, z gospodarstwem i z ubezpieczeniem rolniczym powód nie zerwał nigdy kontaktów. „Skierowanie do pracy” nie jest efektem obowiązku przyjętego dobrowolnie lecz wynika z faktu skierowania przez administrację zakładu karnego a praca jest elementem publicznoprawnego stosunku wykonywania kary, praca jest podporządkowana resocjalizacji i jest obowiązkiem skazanych jako forma nakazu w rozumieniu art. 142 § 1 kkw. Powód na podjęcie decyzji nie miał wpływu. Zakład Karny nie uprzedził powoda, że konsekwencją prawa do ubezpieczenia umowy będzie utrata prawa do ubezpieczenia społecznego rolników.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja P. A. jest o tyle uzasadniona, że niezależnie od podniesionych tam zarzutów, skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku, zniesieniem postępowania przed Sądem pierwszej instancji w całości i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu z powodu jego nieważności. Zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. Sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania. W myśl art. 379 pkt 5 k.p.c. nieważność postępowania zachodzi wówczas, gdy strona została pozbawiona możności obrony swych praw. Jednocześnie, jak wynika z art. 477 11 § 1 k.p.c., stroną w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest: 1) ubezpieczony, 2) inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja, 3) organ rentowy oraz 4) zainteresowany. Ubezpieczonym jest osoba ubiegająca się o świadczenie z ubezpieczeń społecznych lub z ubezpieczenia rodzinnego albo o emeryturę lub rentę; ubiegająca się o ustalenie istnienia bądź nieistnienia obowiązku ubezpieczenia, jego zakresu lub wymiaru składki z tego tytułu, ubiegająca się o świadczenia w sprawach należących do właściwości ZUS oraz ubiegająca się o odszkodowanie przysługujące w razie wypadku i choroby pozostającej w związku ze służbą wojskową albo służbą w Policji lub w Służbie Więziennej (art. 476 § 5 pkt 2 k.p.c.). Ubezpieczony staje się stroną postępowania wówczas, gdy jako wnioskodawca ubiega się o świadczenie lub żąda ustalenia prawa. Jest nim ten, kto występował o wydanie decyzji, a więc swoim wnioskiem spowodował wydanie decyzji organu rentowego. Nie jest natomiast ubezpieczonym w rozumieniu art. 476 § 5 pkt 2 k.p.c. (ubiegającym się o świadczenie lub ustalenie, czyli wnioskodawcą) podmiot, który nie wystąpił z wnioskiem i nie brał udziału w postępowaniu przed organem rentowym. Podmiot taki jest jednak stroną postępowania przed sądem jako „inna osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja”; to jest jako osoba, wobec której organ rentowy wydał decyzję, działając bez jej wniosku (z urzędu, w wyniku kontroli uprawnień). Ubezpieczonego (wnioskodawcę, czyli osobę ubiegającą się o świadczenie lub ustalenie) oraz „inną osobę, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja” łączy to, że podmioty te są z reguły wymienione w decyzji, jako strony postępowania przed organem ubezpieczeń społecznych (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1999 r., II UKN 52/99, OSNAPiUS 2000 nr 22, poz. 826). A więc ubezpieczony, osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja oraz zainteresowany, który został wezwany do udziału w sprawie przed organem rentowym, są stronami postępowania sądowego bez potrzeby dokonanie przez sąd jakiejkolwiek szczególnej czynności procesowej, czyli zbędne jest wydawanie wobec nich postanowienia o wezwaniu do udziału w sprawie. Wynika to z samej treści cytowanego wyżej art. 477 11 § 1 k.p.c. Uniemożliwienie tym podmiotom obrony ich praw w postępowaniu sądowym (w szczególności pominięcie ich w czynnościach procesowych) oznacza nieważność postępowania (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 2 października 2008r., I UK 79/08).

W niniejszej sprawie Sąd pierwszej instancji rozpoznał odwołania P. A. od trzech różnych decyzji KRUS wydanych 27 lipca 2013r., których adresatem był rolnik A. A.. Jest on zatem osobą, wobec którego organ rentowy wydał decyzje, działając bez jego wniosku (z urzędu, w wyniku kontroli uprawnień). W tej sytuacji, zgodnie z art. 477 11 § 1 k.p.c., A. A., jako rolnik, wobec którego wydano decyzje o ustaniu ubezpieczenia społecznego rolników w zakresie ubezpieczeń dla jego syna P. A., jako adresat decyzji jest w niniejszym postępowaniu „inną osobą, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja”. Takie postępowanie organu rentowego ma uzasadnienie w treści uregulowań ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, ponieważ zgodnie z art. 4 ust. 1 zd. 1 u.s.r., składki na ubezpieczenie społeczne za każdego ubezpieczonego opłaca rolnik, co oznacza, że musi mieć świadomość, czy członkowie rodziny podlegają ubezpieczeniu społecznemu rolników i w jakim okresie, ponieważ ma to bezpośredni wpływ na jego zobowiązania wobec KRUS z tytułu opłacania składek. W rezultacie tych ustaleń poza sporem jest, że A. A. winien być stroną niniejszego postępowania, jako adresat decyzji, od których wniesiono odwołania do sądu. Sąd Okręgowy rozpoznając odwołania P. A., nie wezwał do udziału w toczącym się postępowaniu A. A. i w rezultacie rozpoznał sprawę z pominięciem osoby, która była adresatem zaskarżonych decyzji organu rentowego. Takie postępowanie dotknięte jest nieważnością, ponieważ wskutek wadliwości procesowych Sądu, nie mogąc uczestniczyć w procesie, strona została pozbawiona możliwości obrony swoich praw.

Uwzględniając z urzędu formalną podstawę uchylenia zaskarżonego wyroku, bezprzedmiotowa stała się merytoryczna analiza zarzutów podniesionych w apelacji. Z tego powodu, po stwierdzeniu, że postępowanie przed Sądem pierwszej instancji dotknięte jest nieważnością wskazaną w art. 379 pkt 5 k.p.c., na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. koniecznym było uchylenie zaskarżonego wyroku, zniesienie postępowania w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Uchylając wyrok Sąd Apelacyjny pozostawił Sądowi Okręgowemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego zgodnie z art.108 § 2 k.p.c.