Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 22 października 2014 r.

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu Wydział III Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący – Sędzia SO Jacek Małodobry

Sędzia SO Agnieszka Skrzekut – sprawozdawca

Sędzia SO Katarzyna Kwilosz-Babiś

po rozpoznaniu w dniu 22 października 2014 r.

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku R. D. (1) i E. D.

przy uczestnictwie W. K.

o wpis służebności gruntowej

na skutek apelacji wnioskodawców

od postanowienia Sądu Rejonowego w Nowym Targu

z dnia 31 lipca 2014 r. sygn. akt Dz.Kw 7641/14

p o s t a n a w i a:

oddalić apelację.

Sygn. akt III Ca 599/14

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 31.07.2014r. Sąd Rejonowy w Nowym Targu uchylił zaskarżony wpis i wniosek oddalił. W uzasadnieniu podano, iż referendarz sądowy w dziale I Sp KW nr (...)wykreślił uprawnienie z tytułu służebności gruntowej na rzecz dz. ewid. nr (...)obciążające dz. ewid. nr (...)oraz wpisał uprawnienie z tytułu służebności gruntowej na rzecz dz. ewid. zmod. (...)obciążającej dz. ewid. zmod. (...). Ponadto w dziale III KW nr (...)wpisano służebność gruntową przejazdu, przechodu i przegonu pasem 2,5 m wzdłuż zabudowań gospodarczych po dz. ewid. zmod. (...)na rzecz każdoczesnych właścicieli dz. ewid. zmod. (...). Za podstawę wpisu dokonanego przez referendarza przyjęto Akt Własności Ziemi nr (...) z dnia 25.02.1977r. wydany przez Naczelnika Miasta S..

W Akcie Własności Ziemi nr (...), który stanowił podstawę nabycia gospodarstwa rolnego, w tym m.in. dz. ewid. nr (...)na rzecz J. D.i A. D.znajduje się stwierdzenie: „działkę nr (...)obciąża się prawem przejazdu, przechodu i przejazdu pasem szerokości 2,50 m wzdłuż zabudowań gospodarczych od strony zachodniej na każdoczesnego właściciela działki (...)”. Na wniosek A. D.PBN w N.w dniu 24.08.1981r. w dziale I Sp. urządzonej księgi wieczystej wpisał uprawnienie o w/w treści. Wpisem z dnia 21.02.1994r. nastąpiła zmiana właściciela i w miejsce dotychczasowych wpisano R. D. (1), a następnie E. D.(wpis z dnia 11.02.2000r.).

Umową zamiany z dnia 23.01.1995r. R. D. (2) przeniósł własność dz. ewid. nr (...) powstałej z podziału dz. ewid. (...) na R. P.. W akcie notarialnym nie ujawniono wpisu w dziale I Sp. KW (...). Po odłączeniu do KW (...) przedmiotowej nieruchomości – nie przeniesiono uprawnienia. Porównawczym wykazem zmian z dnia 23.12.1999r. nastąpiła zmiana oznaczenia dz. ewid. nr (...), powstałej z podziału dz. ewid. nr (...) na dz. ewid. zmod. (...).

W Akcie Własności Ziemi Nr (...)z dnia 21.11.1980r. obejmującym m.in. dz. ewid. nr (...)nie ujawniono obciążenia tej nieruchomości służebnością gruntową. Na podstawie postanowienia o dział spadku po H. M.(właścicielce ujawnionej w w/w AWZ) własność dz. ewid. nr (...)nabył W. K.. Po zmianie oznaczenia dz. ewid. nr (...)na dz. ewid. zmod. (...)została ona podzielona na dz. ewid. zmod. (...)i (...). Umową darowizny oraz ustanowienia służebności gruntowej z dnia 8.09.2003r. własność dz. ewid. zmod. (...)nabył A. M..

W ocenie Sądu Rejonowego, skarga na wpis referendarza złożona przez uczestnika W. K.była uzasadniona, ponieważ wpis służebności gruntowej nastąpił bez właściwej podstawy prawnej. Wskazał Sąd, iż dla powstania służebności gruntowej niezbędne jest co najmniej złożenie przez właściciela nieruchomości obciążonej stosownego oświadczenia woli w formie notarialnej. Służebności mogą również powstać na podstawie orzeczenia sądu oraz decyzji administracyjnej. Takiej decyzji jednak nie może stanowić AWZ wydawany na podstawie ustawy z dnia 26.10.1971r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, bowiem na podstawie tej ustawy poza stwierdzeniem własności można było ujawnić jedynie prawo dożywocia. Przepisy ustawy nie pozwalały na stwierdzanie powstania lub istnienia ograniczonych praw rzeczowych, w tym służebności gruntowych. Sąd Rejonowy zauważył ponadto, iż w wydanym AWZ obejmującym dz. ewid. nr (...)nie stwierdzono, by była ona obciążona służebnością gruntową.

W tej sytuacji, powołując się na poglądy doktryny i orzecznictwa Sądu Najwyższego, Sąd I instancji uznał przedmiotowy AWZ za nieważny w zakresie, w jakim dotyczył on służebności gruntowej.

Orzeczenie oparto na treści art. 518 ¹§ 3 kpc i art. 626 ⁹ kpc. Jednocześnie przywrócono dotychczasowy wpis figurujący w dziale I Sp, ponieważ jego wykreślenie nie było objęte wnioskiem.

Powyższe postanowienie zaskarżyli apelacją wnioskodawcy, wnosząc o uchylenie postanowienia. Podnieśli, iż wpis dokonany przez PBN w KW (...)służebności gruntowej był dokonany zgodnie z obowiązującym prawem. Wskazali, iż w chwili obecnej nie jest możliwa weryfikacja ostatecznych decyzji wydanych na podstawie ustawy uwłaszczeniowej, stąd i ustanowienie służebności należy uznać za ważne. Podnosząc, iż AWZ (...)ma już 37 lat, a wpis uprawnienia służebności w jego księdze wieczystej figuruje tam od 33 lat, powołali się na rękojmię dobrej wiary ksiąg wieczystych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna, a podniesione w niej okoliczności nie zasługują na uwzględnienie.

Zaskarżone postanowienie Sądu I instancji należy uznać za prawidłowe.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne Sądu I instancji oraz wnioski prawne wyciągnięte na ich podstawie, przyjmując je za własne.

Istotnym zagadnieniem w niniejszej sprawie jest kwestia, czy w akcie własności ziemi, wydanym na podstawie ustawy uwłaszczeniowej, możliwe jest ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego w postaci określonej służebności gruntowej oraz czy taki dokument może stanowić wystarczającą podstawę wpisu służebności gruntowej w księdze wieczystej.

Zgodnie z art. 626 ⁸ § 2 kpc w zw. z art. 31 ust. 1 i art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 6.07.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) podstawę wpisu w księdze wieczystej ograniczonego prawa rzeczowego może stanowić dokument obejmujący oświadczenie właściciela nieruchomości o ustanowieniu tego prawa, co w świetle art. 245 § 2 kc wymaga formy aktu notarialnego, jak również odpowiednie orzeczenie sądu np. o ustanowieniu ograniczonego prawa rzeczowego lub o stwierdzeniu nabycia takiego prawa przez zasiedzenie. Na ogólnych zasadach podstawą wpisu może być także ostateczna decyzja administracyjna, jeżeli zgodnie z przepisami prawa, stanowi podstawę powstania ograniczonego prawa rzeczowego lub stwierdza jego powstanie z mocy prawa.

Przedstawiony przez wnioskodawców, jako podstawa wpisu do księgi wieczystej przedmiotowej służebności gruntowej, akt własności ziemi, wydany został na podstawie art. 12 ustawy uwłaszczeniowej, której przedmiotem było uregulowanie własności gospodarstw rolnych, objętych w posiadanie na podstawie umów zawartych bez prawem przewidzianej formy.

Na podstawie przepisów tej ustawy, a więc z mocy samego prawa, posiadacze takich nieruchomości stawali się ich właścicielami, co potwierdzały decyzje administracyjne wydane w oparciu o art. 12 ustawy. Ustawa ta była zatem źródłem powstania jedynie prawa własności określonych nieruchomości, w określonych warunkach, nie regulowała natomiast powstawania żadnych innych praw na nieruchomościach, poza jedynym wyjątkiem dotyczącym prawa dożywocia, co słusznie podkreślił Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia. W art. 8 określono bowiem okoliczności i warunki powstania z mocy prawa na rzecz dożywotnika prawa dożywocia, co także stwierdzane było w decyzji administracyjnej, zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy. Natomiast art. 10 ustawy dotyczył już ustanowionych, zgodnie z wymogami prawa, ograniczonych praw rzeczowych i stwierdzał, że ograniczone prawa rzeczowe i dożywocie obciążające dotychczas nieruchomości pozostają w mocy, a ich wartość odlicza się od należności za nieruchomości.

Powyższe prowadzi do wniosku, że ustawa uwłaszczeniowa nie ustanawiała z mocy prawa żadnych ograniczonych praw rzeczowych, a tym samym decyzja administracyjna w postaci aktu własności ziemi nie mogła stwierdzać ich powstania. Nie mogła także wypowiadać się co do utrzymania w mocy ograniczonych praw rzeczowych już ustanowionych w sposób przewidziany przepisami prawa i obciążających nieruchomość w dniu wejścia w życie ustawy uwłaszczeniowej, bowiem z mocy samego prawa - art. 10 ustawy - pozostawały one w mocy i ustawodawca określając w art. 12 ustawy treść aktu własności ziemi nie przewidział umieszczania w nim żadnych wzmianek na ten temat. Organ administracyjny nie był zatem powołany do orzekania w akcie własności ziemi o ograniczonych prawach rzeczowych (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28.04.1975 r. III CZP 20/75, OSNC 1976/2/30 i z dnia 22.02.1980 r. III CZP 3/80, OSNC 1980/12/227 oraz postanowienia z dnia 3.02.1999 r. III CKN 169/98 i z dnia 13.10.2011r., V CSK 436/10 oraz wyrok z dnia 5.03.2003 r. III CKN 962/00, niepubl.).

Tym samym zaakceptować należy stanowisko Sądu Rejonowego, iż AWZ jaki według wnioskodawców miał stanowić podstawę wpisu przedmiotowej służebności, takim dokumentem nie jest.

Odnosząc się natomiast do twierdzeń apelujących, a dotyczących związania Sądu wieczystoksięgowego treścią aktu własności ziemi należy wyjaśnić, iż wiążąca moc prawna aktu administracyjnego sprowadza się do tej sfery stosunków, do których uregulowania organ administracyjny jest ustawowo powołany (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 2.05.1999 r. III CKN 244/98, OSNC 1999/12/222 i z dnia 12.06.2002 r. III CKN 978/00, niepubl.). Sąd Najwyższy wielokrotnie stwierdzał, że nie wiążą sądu te orzeczenia zawarte w akcie własności ziemi wydanym na podstawie przepisów ustawy uwłaszczeniowej, które nie należą do kompetencji organu administracyjnego wydającego taki akt. Dotyczyło to między innymi stwierdzenia w akcie nabycia własności gospodarstwa rolnego przez samego rolnika, do jego majątku odrębnego albo do majątku wspólnego małżonków, określenia spornych granic uwłaszczonej nieruchomości czy stwierdzenia w dwóch aktach nabycia własności tej samej nieruchomości przez dwie różne osoby (por. m.in. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 11.03.1994 r. III CZP 18/94, OSNC 1994/10/186, z dnia 11.05.1995 r. III CZP 45/95, OSNC 1995/10/137, z dnia 21.05. 1998 r. III CKN 475/97, niepubl., z dnia 21.05.1999 r. III CKN 244/98, OSNC 1999/12/222, z dnia 31.01.2001 r. III CKN 1037/98, z dnia 14.07.2010 r. V CSK 8/10, niepubl.). Samodzielne ustalenia sądu w tych kwestiach nie stanowią wbrew zarzutom apelujących, podważenia aktu własności ziemi i nie naruszają art. 63 ustawy z dnia 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 57, poz. 603 ze zm.).

Dlatego też, skoro jak wyjaśniono wyżej, organ administracyjny nie był uprawniony do orzekania w akcie własności ziemi wydanym na podstawie art. 12 ustawy uwłaszczeniowej o żadnych ograniczonych prawach rzeczowych ustanowionych w sposób przewidziany przepisami prawa i istniejących na nieruchomości w chwili uwłaszczenia, jak również orzekania o ustanowieniu takich praw, a mógł co najwyżej stwierdzić istnienie na nieruchomości w chwili uwłaszczenia stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności gruntowej – ta część AWZ odnosząca się do kwestii służebności, nie stanowi wiążącego dla sądu wieczystoksięgowego stwierdzenia istnienia na nieruchomości ograniczonego prawa rzeczowego w postaci służebności gruntowej i nie jest wystarczająca do dokonania wpisu takiej służebności w księdze wieczystej.

Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3.02.1999 r. III CKN 169/98, w którym stwierdził, że sąd wieczystoksięgowy rozpoznając wniosek o dokonanie w księdze wieczystej wpisu prawa służebności gruntowej, którego podstawę miałaby stanowić ostateczna decyzja administracyjna wydana na podstawie ustawy uwłaszczeniowej, jest uprawniony do przeprowadzenia kontroli legalności zawartego w tej decyzji stwierdzenia, że nieruchomość jest obciążona służebnością gruntową i w tej części powinien odmówić decyzji skuteczności prawnej ze względu na niezgodność z ustawą i w konsekwencji oddalić wniosek o wpis prawa służebności gruntowej.

Bezzasadnie apelujący powołują się na instytucję rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych określoną w art. 5 i 6 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Przepisy te, w okolicznościach niniejszej sprawy, nie znajdują w ogóle zastosowania. Należy również podkreślić, iż wbrew twierdzeniom apelujących, w 1981r. nie został dokonany przez PBN wpis służebności gruntowej – wpisano jedynie uprawnienie wynikające z tej służebności w dziale I Sp. księgi wieczystej obejmującej nieruchomość władnącą. Ani w tej dacie ani później nie wpisano natomiast służebności gruntowej w dziale III księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości obciążonej, a ten ostatni wpis ma zasadnicze znaczenie przy wpisie służebności gruntowej (por. postanowienie SN z dnia 22.07.2010r., I CSK 583/09).

Wbrew zarzutom apelujących, Sąd I instancji nie uchylił istniejącego dotychczas w KW (...) uprawnienia wpisanego w dziale I Sp. Uchylił jedynie wykreślenie tego wpisu dokonane przez referendarza sądowego. Doszło zatem jednocześnie do przywrócenia w/w wpisu uprawnienia, o czym wspomniano w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, podnosząc, iż takie wykreślenie nie było objęte wnioskiem.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 385 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc.

(...)

(...)