Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 października 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 października 2014 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki z o.o. w P.

przeciwko (...) Spółce z o.o. w B.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku

z dnia 19 marca 2014 r. sygn. akt VII GC 281/13

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego 1.700 złotych tytułem zwrotu kosztów instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Powód (...) Spółka z o.o. w P. wniósł o zasądzenie od pozwanego (...) Spółki z o.o. w upadłości układowej w B. kwoty 122.062,63 zł z ustawowymi odsetkami od kwot i terminów szczegółowo wymienionych w pozwie – z tytułu czynszu i wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z lokalu użytkowego nr (...) w (...)w B. przy ul. (...), opłaty eksploatacyjnej i marketingowej obliczonej proporcjonalnie do 14 listopada 2012 r. oraz kary umownej z tytułu bezumownego korzystania za okres 104 dni.

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 14 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku uwzględnił żądania pozwu.

W sprzeciwie od tego nakazu zapłaty, pozwany wniósł o oddalenie powództwa, ewentualnie odrzucenie pozwu lub umorzenie postępowania co do kwot: 15.410,93 zł i 602,96 zł na podstawie art. 137 ¹ prawa upadłościowego i naprawczego. Podniósł następujące zarzuty co do kwot: 593,02 zł z faktury VAT nr (...), 560,08 zł z faktury VAT nr (...), 66,01 zł z faktury VAT nr (...) – zarzut spełnienia świadczenia; 15.410,93 zł z faktury VAT nr (...) i 602,96 zł z faktury VAT nr (...) – braku interesu prawnego powoda, istnienia pomiędzy stronami sprawy w toku, uznania w/w kwoty na liście wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, prowadzonym przez pozwaną spółkę; 10.041,95 zł z faktury VAT nr (...) – zarzut nienależności świadczenia z uwagi na fakt, iż powódka uniemożliwiła jej korzystanie z lokalu; 94.787,68 zł – z treści art. 22.2 umowy zarzut nienależności świadczenia, braku podstaw roszczenia z art. 22.2 umowy najmu.

Na rozprawie w dniu 12 marca 2014 r. powód ograniczył powództwo o kwotę 1.219,11 zł, w związku z jej uregulowaniem przez pozwanego w dniu 6 września 2013 r. Powołał się też na dokonane przez niego pismem z dnia 10 marca 2014 r. potrącenie, w związku z czym ograniczył żądanie zapłaty sumy 10.041,95 zł do 3.762,17 zł i odsetek od kwoty 6.279,78 zł.

Pozwany wyraził zgodę na cofnięcie pozwu o kwotę 1.219,11 zł i oświadczył, że dokonane przez powoda potrącenie jest nieskuteczne, wobec kwestionowania przez niego należności przedstawionej do potracenia.

Wyrokiem z dnia 19 marca 2014 r. Sąd Okręgowy w Białymstoku zasądził od pozwanego na rzecz powoda odsetki ustawowe od kwot: 593,02 zł za okres od 11 listopada 2012 r. do 6 września 2013 r., 560,08 zł za okres od 11 grudnia 2012 r. do 6 września 2013 r. i 66,01 zł za okres od 11 stycznia 2013 r. do 6 września 2013 r.; umorzył postępowanie w zakresie kwoty 1.219,11 zł należności głównej; oddalił powództwo w pozostałym zakresie; zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 3.617 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Orzeczenie to zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

W dniu 25 czerwca 2012 r. (...) sp. z o.o. w P. (wynajmujący) i (...) sp. z o.o. w B. (najemca) zawarli umowę najmu lokalu użytkowego nr (...) w (...)w B. przy ul. (...). Pozwany najmował ten lokal nieprzerwanie od roku 2004 r., na podstawie umowy najmu z dnia 12 października 2004 r.

W dniu 18 lipca 2012 r. powód wezwał pozwanego do wydania i odbioru lokalu oraz dostarczenia dokumentów przewidzianych w art. 2.6 umowy najmu, tj.: projektu prac adaptacyjno-wykończeniowych, upoważnienia do obciążania rachunku bankowego, gwarancji bankowej, oświadczenia w formie aktu notarialnego o poddaniu się dobrowolnej egzekucji w trybie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c., a także polisy ubezpieczeniowej – pod rygorem zastosowania określonych w umowie sankcji.

W odpowiedzi, pozwany pismem z dnia 25 lipca 2012 r. wyjaśnił, że wszystkie prace adaptacyjne były wykonywane w ścisłej współpracy z wynajmującym, a wystrój i wykończenie wnętrza lokalu są tożsame z wystrojem z okresu obowiązywania umowy z dnia 12 października 2004 r. zaś projekt aranżacji wnętrz został już powodowi przekazany. Dodał, że ponowne wydanie i odebranie lokalu jest zbędne w sytuacji, gdy włada nim od 2004 r. i przez cały ten czas, nieprzerwanie prowadzi w nim działalność handlową. Ustosunkowując się do pozostałych żądań, przedstawił zgodę na obciążanie rachunku bankowego, wysłał oświadczenie o poddaniu się egzekucji w trybie art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. a także złożył ważną polisę ubezpieczeniową. Nie przedstawił natomiast gwarancji bankowej, której nie uzyskał z uwagi na aktualną sytuację finansową.

Postanowieniem z dnia 3 sierpnia 2012 r. Sąd Rejonowy w Białymstoku ogłosił upadłość (...) sp. z o.o. w B., z możliwością zawarcia układu, pozostawiając zarząd własny majątkiem upadłego.

W dniu 5 października 2012 r. powód złożył pozwanemu oświadczenie o rozwiązaniu umowy najmu bez zachowania okresu wypowiedzenia. Pomimo to pozwany nadal korzystał z lokalu, w związku z czym powód odłączył energię elektryczną, uniemożliwiając tym samym korzystanie z przedmiotowego lokalu.

Wyłączenia energii miały miejsce w dniach 24, 27 i 30 października 2012 r. aż do opuszczenia lokalu przez pozwanego. W związku z tym, pozwany w dniu 5 listopada 2012 r. rozwiązał umowę najmu ze skutkiem natychmiastowym – z przyczyn leżących po stronie powoda, a dnia 14 listopada 2012 r. formalnie przekazał lokal.

Powód zgłosił swoje wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, w tym kwotę 16.473,75 zł wynikającą z faktury VAT nr (...), a także 602,96 zł z faktury VAT nr (...). W dniu 20 grudnia 2012 r. nadzorca sądowy sporządził projekt listy wierzytelności i przedłożył go sędziemu – komisarzowi, w którym uwzględnił należności wynikające z tych faktur w pełnej wysokości. Postanowieniem z dnia 24 czerwca 2013 r. sędzia – komisarz zatwierdził listę wierzytelności.

Postanowieniem z dnia 13 grudnia 2013 r. Sąd Rejonowy w Białymstoku zatwierdził układ przyjęty przez Zgromadzenie Wierzycieli w dniu 26 listopada 2013 r., a w dniu 10 stycznia 2014 r. zostało wydane postanowienie o ukończeniu postępowania upadłościowego (sygn. akt VIII GUp 11/12).

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo w zasadzie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Na wstępie wskazał, że dochodzone pozwem kwoty: 16.473,75 zł i 602,96 zł zostały ujęte na liście wierzytelności, zaś wyciąg z listy wierzytelności – łącznie z wypisem prawomocnego postanowienia zatwierdzającego układ – jest tytułem egzekucyjnym przeciwko upadłemu (art. 296 prawa upadłościowego i naprawczego). Powołując się na stanowisko doktryny i orzecznictwa, odnoszące się do możliwości dochodzenia w procesie cywilnym należności, które wcześniej zostały uwzględnione na liście wierzytelności, stwierdził, że w takiej sytuacji merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy doprowadziłoby do tego, że powód dysponowałby dwoma tytułami egzekucyjnymi przeciwko pozwanemu, dotyczącymi tej samej należności. W związku z tym uznał, że powód nie posiadał interesu prawnego w dochodzeniu kwot umieszczonych na liście wierzytelności.

Za nieuzasadnione uznał żądanie dotyczące zasądzenia kwoty 10.041,95 zł za bezumowne korzystanie z lokalu przez pozwanego – przez pierwsze 14 dni listopada 2012 r. Podał, że wprawdzie powód w dniu 5 października 2012 r. złożył oświadczenie o rozwiązaniu łączącej strony umowy najmu, tym najmniej było ono nieskuteczne, albowiem pozwany od 3 sierpnia 2012 r. pozostawał w upadłości, a zatem zgodnie z art. 90 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze, wynajmujący nie miał prawa wypowiedzieć mu umowy najmu lokalu, w którym prowadzone było przedsiębiorstwo upadłego. W związku z tym uznał, że powód nie był także uprawniony do naliczania kary umownej za zwłokę w wydaniu lokalu.

W ocenie Sądu I instancji, skutecznie od tej umowy odstąpił pozwany, składając oświadczenie z dnia 5 listopada 2012 r. Przyczyną rozwiązania umowy było bowiem odcięcie przez powoda energii elektrycznej, a tym samym uniemożliwienie pozwanemu korzystania z lokalu, w którym prowadził działalność gospodarczą. Powód odłączył bowiem energię elektryczną, uniemożliwiając pozwanemu korzystanie z lokalu w okresie od 30 października 2012 r. aż do daty formalnego przekazania lokalu (14 listopada 2012 r.). W takiej zaś sytuacji, powodowej spółce nie należało się wynagrodzenie za ten okres czasu, ani kary umowne za opóźnienie w wydaniu lokalu.

Uwzględniając z kolei fakt, że kwoty wynikające z faktur VAT nr: (...), (...) i (...) zostały uiszczone w toku procesu (w dniu 6 września 2013 r.), Sąd uwzględnił w ty zakresie powództwo jedynie w części dotyczącej odsetek z tytułu nieterminowego spełniania świadczenia (art. 481§ 1 i 2 k.c.) oraz umorzył postępowanie w zakresie kwoty 1.219,11 zł na podstawie art. 355 § 1 k.p.c.

O kosztach procesu orzekł zgodnie z art. 98 k.p.c. i § 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Apelację od tego wyroku, w części oddalającej powództwo co do kwoty 40.118,81 zł wraz z odsetkami ustawowymi od: 10.041,95 zł od 11 listopada 2012 r. i 30.076,86 zł od 15 listopada 2012 r., wniósł powód, który zarzucił Sądowi I instancji naruszenie:

- art. 90 ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze przez błędne przyjęcie, że po ogłoszeniu upadłości pozwanego, istniał zakaz wypowiadania umowy najmu zajmowanego przez niego lokalu, przy jednoczesnym uznaniu za skuteczne wypowiedzenia umowy najmu przez samego pozwanego,

- art. 233 § 1 k.p.c. przez poczynienie ustaleń sprzecznych z materiałem dowodowymi zgromadzonym w sprawie i przyjęcie, że przyczyna stanowiąca podstawę wypowiedzenia przez niego umowy najmu powstała przed ogłoszeniem upadłości, pomimo że w rzeczywistości istniała ona zarówno przed, jak i po ogłoszeniu upadłości,

- art. 233 § 1 k.p.c. przez uznanie, w oparciu o twierdzenia pozwanego i zeznania świadka A. J., że do odłączenia energii elektrycznej doszło z winy powoda,

- art. 65 k.c. przez błędne przyjęcie, że nie wykazał on wysokości opłat naliczonych za korzystanie z lokalu, pomimo że z art. 22.1 umowy najmu z dnia 25 czerwca 2012 r. wynikało, że pozwany był zobowiązany do płacenia czynszu i wszelkich innych opłat aż do dnia zwrotu lokalu,

- art. 207 § 6 k.p.c. przez uznanie za spóźnione jego twierdzeń dotyczących potrzeby zastosowania w sprawie postanowień art. 9 ust. 5 umowy najmu,

- art. 233 § 1 k.p.c. przez poczynienie ustaleń sprzecznych z materiałem dowodowym i przyjęcie, że na datę wyprowadzania się z lokalu (14 listopada 2012 r.) nie istniały żadne zaległości po stronie pozwanej.

Wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie na jego rzecz od pozwanego kwoty 40.118,81 zł z odsetkami ustawowymi od kwot: 10.041,95 zł od dnia 11 listopada 2012 r. i 30.076,86 zł od dnia 15 listopada 2012 r. albo uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Wstępnie podkreślić należy, że analiza zarzutów podniesionych przez skarżącego prowadzi do wniosku, że pozwany wadliwości wyroku dopatruje się nie w naruszeniu przez Sąd Okręgowy wymienionych w apelacji przepisów prawa procesowego, ale w istocie zmierza do wykazania, że doszło do naruszenia przepisu art. 90 ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (tj. Dz. U. z 2012 r. poz. 1112) przez błędne przyjęcie, że po ogłoszeniu upadłości pozwanego, powodowi nie służyło prawo wypowiedzenia łączącej strony umowy, a w konsekwencji domagania się od pozwanego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z lokalu oraz kary umownej za opóźnienie w wydaniu lokalu. Skarżący bowiem – w wywiedzionej apelacji – w rzeczywistości zawarł własną interpretację zastosowanych w sprawie uregulowań prawnych, która jednakże może być rozpatrywana w kategoriach polemiki z niewadliwymi ustaleniami Sądu I instancji.

Dlatego też jedynie zaznaczenia wymaga, że w ocenie Sądu odwoławczego, Sąd Okręgowy przeprowadził w sposób prawidłowy postępowanie dowodowe i poczynił ustalenia faktyczne adekwatne do treści przedstawionego przez strony materiału dowodowego. Sąd ten prawidłowo, bez naruszenia zasad określonych we wskazanych w apelacji przepisach, poddał ocenie wszystkie przeprowadzone w sprawie dowody, wskazując w pisemnym uzasadnieniu wyroku, na których oparł swe ustalenia. Skarżący nie zdołał wykazać, aby ocena Sądu zawierała błędy logiczne, wewnętrzne sprzeczności, była niezgodna z zasadami doświadczenia życiowego, albo była niepełna. W związku z tym, Sąd Apelacyjny ustalenia te przyjmuje za własne, czyniąc je integralną częścią poniższych rozważań i nie znajdując podstaw do ponownego ich szczegółowego przedstawienia.

W świetle zarzutów apelacji, na obecnym etapie postępowania kwestią kluczową dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, było zatem ustalenie konsekwencji, jakie na obowiązki i uprawnienia stron umowy najmu miało ogłoszenie upadłości, z możliwością zawarcia układu, pozwanego (...) sp. z o.o. w B..

Sąd Apelacyjny w pełni podziela stanowisko Sądu I instancji, że po dniu ogłoszenia upadłości rozwiązanie stosunku najmu przez wynajmującego było niedopuszczalne w świetle przepisów ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz. U. z 2012, poz. 1112).

Przepis art. 90 ust. 1 tej ustawy ogranicza możliwość wypowiadania umów najmu lokalu lub dzierżawy nieruchomości, w których prowadzone jest przedsiębiorstwo upadłego, w czasie trwania postępowania aż do jego umorzenia lub zawarcia układu albo zmiany sposobu prowadzenia postępowania upadłościowego z postępowania z możliwością zawarcia układu na postępowanie obejmujące likwidację majątku upadłego. Treść tego przepisu jest na tyle jednoznaczna w swojej wymowie, że nie powinna stwarzać żadnych wątpliwości interpretacyjnych. Wolą ustawodawcy była bowiem ochrona produkcyjności przedsiębiorstwa upadłego, a także miejsc pracy dla zatrudnionych w tym przedsiębiorstwie pracowników. Sporna regulacja zmierza do zachowania przedsiębiorstwa dłużnika, w skład którego – zgodnie z definicją z art. 55 ¹ k.c. – wchodzą nie tylko składniki będące własnością dłużnika, ale i takie, z których korzysta na podstawie umów najmu, dzierżawy, leasingu czy licencji. Pozbawienie dłużnika tych elementów uniemożliwiłoby mu prowadzenie przedsiębiorstwa, a co za tym idzie także wykonanie układu. Przepis kreuje więc wyraźną przewagę interesu ogółu wierzycieli nad swobodą wyboru kontrahenta przez jednego z wierzycieli.

Sąd Apelacyjny, w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę, stoi też na stanowisku, że ograniczenie dotyczy rozwiązania umowy w drodze wypowiedzenia, zarówno w trybie umownym, jak i przewidzianym w regulacjach ustawowych dotyczących danego typu umowy. Nie podziela tym samym poglądów wyrażanych przez część doktryny (P. Zimmerman, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2012 r. wyd. 1, S. Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz, Warszawa 2013 r. wyd 1), jakoby warunkiem skorzystania z ochrony wprowadzonej tym przepisem jest „bieżące” wykonywanie przez upadłego lub zarządcę zobowiązań umownych za okres po ogłoszeniu upadłości.

Skoro zaś w sprawie bezspornym wydaje się, że pozwana spółka w wynajmowanym lokalu prowadziła swoją działalność i stanowił on składnik jej przedsiębiorstwa, jak również to, że powód złożył oświadczenie o wypowiedzeniu umowy po dniu ogłoszeniu upadłości, zatem słuszna była ocena Sądu Okręgowego, że oświadczenie to nie mogło odnieść skutku w postaci rozwiązania umowy najmu z dnia 25 czerwca 2012 r. Umowa ta zatem nadal obowiązywała obie jej strony i wobec tego nie mogło być mowy o „bezumownym korzystaniu” z lokalu przez pozwanego, co czyniło całkowicie bezzasadnym domaganie się odszkodowania (kary umownej) z tego tytułu.

Zauważyć w tym miejscu trzeba, że z treści przepisu art. 90 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze wynika również, iż ustawowe ograniczenie odnosi się jedynie do wierzyciela – jako strony umowy wymienionej w tym przepisie. Nie ogranicza on natomiast rozwiązania umowy przez zarządcę, czy też upadłego w sytuacji ustanowienia zarządu własnego. Dlatego też stronie pozwanej służyło prawo złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy najmu, co zresztą uczyniła w dniu 5 listopada 2012 r., skutecznie doprowadzając do zakończenia, obowiązującej strony umowy.

W piśmie tym pozwany, jako przyczynę rozwiązania umowy podał niemożność faktycznego korzystania z przedmiotu najmu i prowadzenia w nim dotychczasowej działalności gospodarczej, z powodu odcięcia przez powoda energii elektrycznej. Z treści art. 662 § 1 k.c. wynika zaś, że wynajmujący powinien wydać najemcy rzecz w stanie przydatnym do umówionego użytku i utrzymywać ją w takim stanie przez czas trwania najmu. Z zebranego w sprawie materiału wynikało natomiast, że od 30 października 2012 r. nastąpiło trwałe wyłączenie dopływu energii elektrycznej do lokalu. Pomimo pism pozwanego, został on przywrócony krótkoterminowo i to jedynie w celu spakowania towaru i opróżnienia lokalu z rzeczy. Zaistniała w okolicznościach niniejszej sprawy sytuacja, mieściła się zatem w pojęciu „wady rzeczy najętej” w rozumieniu art. 664 k.c. i powodowała, że pozwany miał prawo rozwiązać umowę najmu bez zachowania terminu wypowiedzenia (art. 664 § 2 k.c.).

Skoro zatem, jak wyżej wskazano, działanie pozwanego było podyktowane odłączeniem przez powódkę dopływu prądu i faktycznego uniemożliwienia prowadzenia w wynajmowanym lokalu działalności gospodarczej, to złożone z tych przyczyn oświadczenie o wypowiedzeniu umowy najmu, należało uznać za w pełni uzasadnione.

Skoro zaś do skutecznego wypowiedzenia umowy doszło z dniem 5 listopada 2012 r., to zgodnie z art. 22 ust. 1 tej umowy pozwany był zobowiązany zwrócić lokal w terminie 7 dni, jak również uiszczać czynsz aż do dnia jego zwrotu. Tymczasem został on wydany dopiero w dniu 14 listopada 2012 r., a zatem co do zasady powodowi należał się stosowny czynsz za ten okres. Sąd Apelacyjny, biorąc pod uwagę okoliczności, jakie leżały u podstaw rozwiązania umowy najmu, a przede wszystkim uniemożliwienie pozwanemu prowadzenia w nim działalności gospodarczej, uznał, że obecnie dochodzenie przez wynajmującego czynszu najmu za ten okres czasu było sprzeczne z art. 5 k.c., a mianowicie m. in. z zasadą lojalnego postępowania kontrahentów, co oznacza, że w tym zakresie stanowiło nadużycie prawa. Pozwany zresztą taki zarzut podniósł w sprzeciwie od nakazu zapłaty.

Na marginesie dodać należy, że Sąd Apelacyjny podziela także pogląd, wyrażony w Systemie Prawa Prywatnego tom 8 – „Prawo Zobowiązań – część szczegółowa” pod redakcją J. L. (CH B. Instytut (...) s. 32), zgodnie z którym „Na gruncie przepisu art. 664 § 1 k.c. należy przyjąć, że zakłócenie dalej idące, w postaci wady wyłączającej określone w umowie używanie rzeczy, tym bardziej uzasadnia roszczenie o odpowiednie obniżenie czynszu. W istocie najemcy przysługuje wtedy zwolnienie z zapłaty czynszu za czas trwania wady, a gdyby zapłata już nastąpiła, może żądać jego zwrotu.”

Nie znajdując zatem podstaw do uwzględnienia apelacji, Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

O kosztach procesu w instancji odwoławczej postanowiono w oparciu o przepisy art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490).