Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II Ca 820/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 września 2014 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Mariusz Broda

Sędziowie: SSO Elżbieta Ciesielska

SSO Rafał Adamczyk (spr.)

Protokolant: protokolant sądowy Beata Wodecka

po rozpoznaniu w dniu 24 września 2014 r. w Kielcach na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w K.

przeciwko B. B., T. K.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki i pozwanej T. K.

od wyroku Sądu Rejonowego w Kielcach

z dnia 6 marca 2014 r. sygn. VII C 401/10

I.  oddala obie apelacje;

II.  zasądza od (...) Spółki Akcyjnej w K. na rzecz B. B. kwotę 300 (trzysta) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

III.  nie obciąża pozwanej T. K. kosztami postępowania apelacyjnego na rzecz (...) Spółki Akcyjnej w K.;

IV.  oddala wniosek o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu pozwanej T. K. w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt II Ca 820/14

UZASADNIENIE

Strona powodowa (...) S.A.w K.domagała się zasądzenia od pozwanej B. B.kwoty 7990,40 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu - z tytułu bezumownego korzystania przez pozwaną w okresie od lipca 2008 r. do maja 2010 r. ze stanowiącego własność strony powodowej lokalu mieszkalnego położonego w K.przy ul. (...)oraz zasądzenia od pozwanej kosztów procesu.

Pozwana B. B. wniosła o oddalenie powództwa, zarzucając, że strony nadal łączy umowa najmu, kwestionując jednostronny sposób ustalania przez powoda wysokości opłat za korzystanie z lokalu (czynszu) oraz podnosząc, iż strona powodowa znacznie przekroczyła stawki rynkowe opłat za lokale tego typu i w takim stanie technicznym i sanitarnym.

W sprawie VII C 430/10 strona powodowa (...) S.A.w K.domagała się zasądzenia od pozwanej T. K.kwoty 20001,60 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu - z tytułu bezumownego korzystania przez pozwaną w okresie od lipca 2008 r. do maja 2010 r. ze stanowiącego własność strony powodowej lokalu mieszkalnego położonego w K.przy ul.(...)oraz zasądzenia od pozwanej kosztów procesu.

Pozwana T. K. wniosła o oddalenie powództwa, podnosząc, iż powód nie wykazał swojej rzekomej szkody, a T. K. regularnie opłaca czynsz wynikający z łączącej strony umowy najmu i nigdy nie otrzymała od strony powodowej pisma wskazującego, w jaki sposób wyliczono wysokość czynszu za bezumowne korzystanie z lokalu.

Sąd Rejonowy w Kielcach połączył sprawę VII C 430/10 ze sprawą VII C 401/10 w celu ich wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Wyrokiem z dnia 6 marca 2014 r. Sąd Rejonowy w Kielcach zasądził od B. B. na rzecz (...) S.A. w K. kwotę 4063,06 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 czerwca 2010 r. do dnia 6 marca 2014 r. (punkt I); oddalił powództwo w stosunku do B. B. w pozostałym zakresie (punkt II); rozłożył zapłatę zasądzonej w punkcie I kwoty należności głównej na 48 równych, miesięcznych rat po 84,65 zł każda, płatnych do ostatniego dnia każdego kolejnego miesiąca, począwszy od miesiąca, w którym nastąpi uprawomocnienie wyroku, z ustawowymi odsetkami na wypadek opóźnienia płatności którejkolwiek z rat (punkt III); zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu (punkt IV); nakazał pobrać od (...) S.A. w K. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Kielcach kwotę 1627,69 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych od oddalonej części powództwa (punkt V); zasądził od T. K. na rzecz (...) S.A. w K. kwotę 2287,20 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 29 czerwca 2010 r. do dnia 6 marca 2014 r. (punkt VI); oddalił powództwo w stosunku do T. K. w pozostałym zakresie (punkt VII); rozłożył zapłatę zasądzonej kwoty należności głównej na 48 równych, miesięcznych rat po 47,65 zł każda, płatnych do ostatniego dnia każdego kolejnego miesiąca, począwszy od miesiąca, w którym nastąpi uprawomocnienie wyroku, z ustawowymi odsetkami na wypadek opóźnienia płatności którejkolwiek z rat (punkt VIII); zasądził od (...) S.A. w K. na rzecz T. K. kwotę 2315 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt IX); nakazał pobrać od (...) S.A. w K. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Kielcach kwotę 3249,35 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych od oddalonej części powództwa (punkt X); odstąpił od obciążania T. K. nieuiszczonymi kosztami sądowymi od uwzględnionej części powództwa (punkt XI); przyznał radcy prawnemu K. S. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Kielcach wynagrodzenie za nieopłaconą pomoc prawną udzieloną z urzędu w kwocie 637 zł (punkt XII).

Sąd Rejonowy ustalił, że powód (...) S.A.jest właścicielem budynku położonego w K.przy ul. (...)Budynek ten do 1996 r. stanowił hotel pracowniczy, w którym zamieszkiwały m.in. pozwane, jako pracownice Fabryki (...) S.A.Budynek przy ul. (...)w K.o powierzchni 556 m 2, został wybudowany w latach 50-tych XX-go wieku, jest usytuowany na terenie kompleksu przemysłowego (...) S.A.w K.na działce ewidencyjnej nr(...)Jest to budynek dwukondygnacyjny, podpiwniczony, ze strychem nieużytkowym. Obecnie budynek stanowi środek trwały sklasyfikowany jako budynek administracyjno – biurowy, nie jest jednak wykorzystywany na biura - ani przez aktualnego właściciela, ani nie jest wynajmowany w takim celu. Od wielu lat nie był remontowany, przez co zarówno stan techniczny budynku jako całości, jak i lokali nr (...)należy określić jako zły. Cały budynek jest niedogrzany a obecnie są ogrzewane tylko dwa lokale mieszkalne. Budynek przy ul. (...)był przez powoda wykorzystywany także do innych niż wynajem celów, np. jako magazyn, czy w celach socjalnych. Aktualnie w budynku tym zamieszkują jedynie pozwane z rodzinami. Lokale mieszkalne nr (...)mają powierzchnię po 18 m 2 każdy. Składają się z jednego pokoju z wnęką kuchenną, wyposażone są tylko w zlew z bieżącą zimną wodą oraz odpływ kanalizacyjny od zlewu, a wejście do lokali następuje bezpośrednio z korytarza. Stan techniczny lokali jest zły: popękane tynki, na ścianach i suficie wyraźne ślady pleśni, ściany zagrzybione na skutek wilgoci, przemarzania ścian, nieszczelnego okna. Instalacja elektryczna oświetleniowa oraz gniazd wtykowych nie ma tablicy z oddzielnymi dla lokalu bezpiecznikami. W lokalach nie ma podliczników i w związku z tym występuje brak opomiarowania wody, ścieków, energii elektrycznej, ciepła. Lokale nie posiadają bezpośredniego dostępu do łazienki i wc, które są wspólne dla osób mieszkających w innych lokalach budynku i umiejscowione na korytarzu. Stan techniczny wyposażenia i instalacji w łazienkach jest również zły. W dniu 1 kwietnia 1996 r. powód zawarł zarówno z pozwaną B. B., jak i T. K.umowy najmu lokalu do tymczasowego zamieszkiwania. Umowy te zostały zawarte na czas określony, tj. do 31 grudnia 1997 r. i były tożsame treściowo. Na ich mocy powód wynajął pozwanej B. B.lokal nr(...)natomiast T. K.lokal nr (...)Zgodnie z § 4 pkt 1 zdanie 1 tych umów, najemca był zobowiązany do uiszczania na rzecz wynajmującego w terminie do 10-go dnia każdego miesiąca z góry, tytułem czynszu, kwoty 117,90 zł. Stosownie do § 4 pkt 4 umowy, wynajmujący zastrzegł sobie prawo do zmiany warunków płatności w zależności od aktualnego poziomu kosztów, inflacji, itp., o czym miał informować najemcę na dwa tygodnie przed wprowadzeniem zmiany. Dnia 20 listopada 1997 r. powód pisemnie powiadomił pozwane B. B.i T. K., iż nie ma zamiaru przedłużać z nimi umów najmu i w związku z tym wezwał je do opuszczenia zajmowanych lokali po upływie terminu ważności umowy. Strona powodowa ponownie wezwała B. B.do niezwłocznego opuszczenia zajmowanego przez nią lokalu pismem z dnia 30 stycznia 1998 r. i jednocześnie ustaliła, że od 1 lutego 1998 r. odpłatność za bezumowne korzystanie z nieruchomości będzie wynosić 181,30 zł. Wysokość opłat z tytułu bezumownego korzystania została ponownie zmieniona przez powoda na kwotę 244,80 zł, o czym pozwana B. B.została poinformowana pisemnie dnia 4 listopada 1999 r. Kolejna zmiana wysokości opłat za korzystanie z lokalu przy (...)przez pozwaną B. B.została dokonana w piśmie powoda datowanym na 10 czerwca 2008 r., kiedy to ustalono odpłatność w kwocie 608 zł miesięcznie, uzasadnioną przez stronę powodową wzrostem koszów utrzymania obiektu od dnia 1 lipca 2008 r. Pomimo pisemnego zawiadomienia B. B.o zmianie opłat za bezumowne korzystanie, uiszczała ona regularnie dotychczasową kwotę, tj. 244, 80 zł miesięcznie. Pozwana została następnie dwukrotnie wezwana do zapłaty zaległych należności: kwoty 1089,60 zł w dniu 3 października 2008 r., a kwoty 7990,40 zł – w dniu 3 maja 2010 r. Powyższa zaległość nie została uregulowana przez B. B.. Pozwana B. B.zamieszkała w lokalu przy ul.(...)już w lutym 1984 r., kiedy to jako pracownicę Fabryki (...), łączył ją z powodem stosunek najmu mieszkania zakładowego. Po wygaśnięciu umowy najmu na czas określony, pomiędzy stronami nie została zawarta żadna kolejna umowa najmu, czy to pisemna, czy w formie dorozumianej. Do 2008 r. pozwana uiszczała opłaty za zajmowany lokal zgodnie z ustaleniami powoda. Dopiero po podniesieniu wysokości opłat do 608 zł miesięcznie po stronie pozwanej pojawiła się zaległość płatnicza. Z uwagi na trudną sytuację finansową, osobistą i zdrowotną B. B.nie była w stanie uiszczać tak ustalonej kwoty odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Pozwana utrzymuje się z emerytury w wysokości 1200 zł miesięcznie. Ze względu na chorobę onkologiczną, ponosi co miesiąc koszty leczenia w wysokości około 150-200 zł. Do chwili obecnej, w lokalu wraz z B. B.zamieszkuje jej córka J. P.oraz troje małoletnich wnucząt, otrzymujących miesięcznie 400 zł tytułem alimentów, wypłacanych z funduszu alimentacyjnego. Ponieważ córka pozwanej podejmuje zatrudnienie jedynie sezonowo, pracując zimą jako szatniarka i uzyskując w tym okresie wynagrodzenie w wysokości około 700 zł miesięcznie, B. B.nie może liczyć na finansowe wsparcie ze strony rodziny. W okresie od lipca 2008 r. do końca czerwca 2009 r. odszkodowanie za korzystanie z lokalu położonego w K.przy ul. (...)powinno wynosić 408,80 zł miesięcznie, a od lipca 2009 r. do końca maja 2010 r. - 435,26 zł, podczas gdy pozwana przez ten okres uiszczała kwoty po 244,80 zł miesięcznie, co skutkowało powstaniem zadłużenia w łącznej wysokości 4063,06 zł. Pismem z dnia 30 stycznia 1998 r. T. K.została wezwana do opuszczenia lokalu mieszkalnego położonego w K.przy ul. (...), a jednocześnie poinformowana, że od dnia 1 lutego 1998 r. odpłatność za bezumowne korzystanie z lokalu będzie wynosić 181,30 zł. Pismem z dnia 4 stycznia 1999 r. została przedstawiona pozwanej nowa kwota za bezumowne korzystanie z lokalu, tj. 244,80 zł. Następnie, pismem z dnia 10 czerwca 2008 r. powód określił wysokość odpłatności za bezumowne korzystanie z lokalu przez T. K.na 1026 zł miesięcznie. Pozwana nie dokonywała jednak opłat według stawki określonej w tym piśmie i dlatego była trzykrotnie wzywana przez powoda do zapłaty zaległości: po raz pierwszy pismem z dnia 3 października 2008 r. - do zapłaty kwoty 2833,20 zł; po raz drugi pismem z dnia 8 grudnia 2008 r. – do zapłaty zaległości w kwocie 4762,80 zł i po raz trzeci do zapłaty kwoty 20001,60 zł tytułem zaległych należności za bezumowne korzystanie z lokalu. Powód nie wzywał pozwanej do opuszczenia lokalu. T. K.była niegdyś pracownikiem fabryki (...)i z tego tytułu od 1983 r. do 1996 r. zamieszkiwała w hotelu pracowniczym należącym do pracodawcy. W okresie od czerwca 2008 r. do chwili obecnej pozwana zajmuje lokal przy ul.(...)wraz ze swoim 32-letnim synem, który jest bezrobotny i korzysta z pomocy społecznej. T. K.jest osobą przewlekle chorą, a koszty jej leczenia wynoszą około 300 zł miesięcznie. Od 1999 r. leczy się ona na oddziale hematologii i z tytułu trwałej niezdolności do pracy pobiera rentę w wysokości 920 zł miesięcznie. Miesięczne wynagrodzenie za korzystanie z lokalu powinno wynosić 273 zł, a od lipca 2008 r. do końca maja 2010 r. łączna należność z tytułu korzystania z lokalu powinna wynosić 6006 zł; w tym okresie T. K.dokonała wpłat w łącznej wysokości 3718,80 zł, tak więc powstało zadłużenie w wysokości 2287,20 zł.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji przyjął, że podstawę prawną roszczeń strony powodowej stanowi przepis art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jednolity Dz. U. z 2014 r., poz. 150), który – stosownie do art. 27 ust. 1 tej ustawy – ma zastosowanie również do stosunków prawnych powstałych przed wejściem ustawy w życie. Zdaniem Sądu Rejonowego, na skutek dalszego faktycznego korzystania z lokali przez pozwane, najem przekształcił się w nienazwany stosunek prawny polegający na bezumownym korzystaniu z lokali, nie może być natomiast mowy o przedłużeniu najmu na czas nieoznaczony (art. 674 k.c.), bowiem powodowa Spółka wzywała pozwane do opróżnienia lokali, dając wyraz temu, iż nie godzi się na kontynuowanie najmu. Sąd pierwszej instancji wskazał, że wysokość czynszu ustalona przez powoda i zakomunikowana pozwanym w pismach z dnia 10 czerwca 2008 r. nie była realną i możliwą do uzyskania na rynku - z uwagi na bardzo zły stan techniczny lokali i budynku, lokalizację budynku i mieszkań, układ funkcjonalny i wyposażenie w odpowiednie instalacje, a ponadto powód nie mógł scedować wszelkich kosztów związanych z utrzymaniem nierentownego budynku na bezumownych lokatorów, by skłonić ich do szybszego opuszczenia zajmowanych lokali; obciążenie lokatorów wszystkimi kosztami dostarczania mediów do budynku byłoby zasadne jedynie wówczas, gdyby wszystkie lokale były wynajmowane. Opierając się na opinii sporządzonej przez biegłą U. P., Sąd Rejonowy przyjął, iż B. B. z tytułu odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokalu w okresie od lipca 2008 r. do końca czerwca 2009 r. powinna uiszczać kwotę po 408,80 zł miesięcznie, a w okresie od lipca 2009 r. do końca maja 2010 r. kwotę po 435,26 zł miesięcznie, zatem przy uwzględnieniu uiszczanych wpłat, pozwana powinna dopłacić w okresie od lipca 2008 r. do końca czerwca 2009 r. po 164 zł miesięcznie (408,80 zł – 244,80 zł), co przez 12 miesięcy daje kwotę 1968 zł (12 x 164 zł), a w okresie od lipca 2009 r. do końca maja 2010 r. powinna dopłacić po 190,46 zł (435,26 zł – 244,80 zł) co daje kwotę 2095,06 zł (11 x 190,46 zł), tak więc B. B. łącznie powinna dopłacić stronie powodowej 4063,06 zł (1968 zł + 2095,06 zł) i tę kwotę Sąd zasądził, oddalając powództwo w pozostałym zakresie. Odnośnie T. K., Sąd pierwszej instancji uznał, że pozwana za okres objęty pozwem dokonała wpłat w kwocie 3718,80 zł (od lipca 2008 r. do końca czerwca 2009 r. – 1468,80 zł i od lipca 2009 r. do końca maja 2010 r. – 2250 zł), a skoro określone w opinii biegłej odszkodowanie za bezumowne korzystanie z lokalu wynosi 6006 zł, to zasądzeniu w wyroku podlegała różnica w kwocie 2287,20 zł (6006 zł – 3718,80 zł). Odsetki zostały zasądzone od daty wniesienia pozwu ze względu na to, że obie pozwane były już wcześniej wzywane do spełnienia świadczenia (art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 § 1 k.c.). Z uwagi na sytuację rodzinną i majątkową każdej z pozwanych, Sąd Rejonowy rozłożył zasądzone należności na 48 równych miesięcznych rat, podnosząc, iż pozwane nie są w stanie jednorazowo spełnić świadczenia, a ustalone raty pozwolą na spłatę zasądzonej kwoty, przy uwzględnieniu konieczności regulowania przez B. B. i T. K. bieżących opłat. O kosztach procesu Sąd pierwszej instancji orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. – znosząc je wzajemnie między stroną powodową i B. B. oraz stosunkowo rozdzielając między stroną powodową i T. K.. O nieuiszczonych kosztach sądowych Sąd Rejonowy rozstrzygnął na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r., nr 90, poz. 594 ze zmianami), a w stosunku do T. K. – na podstawie art. 113 ust. 4 tej ustawy. W punkcie XII wyroku Sąd pierwszej instancji przyznał od Skarbu Państwa radcy prawnemu K. S. kwotę 637 zł jako różnicę między należnym mu wynagrodzeniem z tytułu pomocy prawnej udzielonej z urzędu a kosztami procesu zasądzonymi na rzecz strony (2952 zł – 2315 zł = 637 zł).

Apelację od powyższego wyroku wniosła strona powodowa, zaskarżając orzeczenie Sądu Rejonowego w części, tj. co do rozstrzygnięcia z punktu II (drugiego), III (trzeciego), IV (czwartego), V (piątego), VII (siódmego), VIII (ósmego), IX (dziewiątego), X (dziesiątego), XI (jedenastego) oraz pozwana T. K., zaskarżając wyrok Sądu Rejonowego co do rozstrzygnięcia z punktu VIII (ósmego).

Strona powodowa zarzuciła:

- naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 286 k.p.c., mogące mieć wpływ na wynik sprawy poprzez niewyjaśnienie sprzeczności i niekonsekwencji w opinii biegłego z zakresu ustalenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z lokali, podczas gdy z treści opinii pisemnej i zeznań biegłego na rozprawie wynikają wykluczające się wnioski,

- naruszenie przepisów postępowania, mogące mieć wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie przez Sąd dowolnej oceny materiału dowodowego zebranego w sprawie, w tym szczególności opinii biegłego, poprzez uznanie, że treść opinii nie budzi wątpliwości,

- naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, co skutkowało błędnym ustaleniem stanu faktycznego, polegającym na przyjęciu, że w czasie bezumownego korzystania przez pozwane z lokali należących do powoda, lokale znajdowały się w złym stanie technicznym,

- naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. polegające na nieuprawnionym przyjęciu, iż celem powoda było scedowanie na bezumownych lokatorów wszelkich kosztów związanych z utrzymaniem nierentownego budynku bądź też skłonienie ich do szybszego opuszczenia zajmowanych lokali, w konsekwencji polegające na zakwestionowaniu kosztów, jakie powód ponosi w związku z utrzymaniem lokali zamieszkiwanych przez pozwane, w sytuacji gdy z materiału dowodowego wynika, w jaki sposób koszty te były liczone i że uwzględniały wyłącznie ilość zużycia mediów, wywóz śmieci etc. przez rodziny pozwanych (zgodnie ze stanem zamieszkiwania tych lokali znanym powodowi),

- naruszenie prawa materialnego, tj. art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż wysokość czynszu ustalona przez powoda i zakomunikowana pozwanym w pismach z dnia 10 czerwca 2008 r. nie odpowiada rynkowej wysokości czynszu, jaka mogłaby zostać liczona przez stronę powodową, gdyby strony łączył stosunek najmu.

W oparciu o powyższe zarzuty strona powodowa wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części i zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda kosztów postępowania, z uwzględnieniem kosztów postępowania apelacyjnego; ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego.

Pozwana T. K. zarzuciła:

- naruszenie prawa procesowego, polegające na niezastosowaniu normy przepisu art. 320 k.p.c. i nierozłożeniu na raty zasądzonej wyrokiem od pozwanej na rzecz powoda należności ubocznej tytułem ustawowych odsetek za zwłokę w zapłacie należności głównej, pomimo istnienia szczególnych okoliczności przemawiających za rozłożeniem zasądzonego świadczenia na raty (sytuacja majątkowa i rodzinna pozwanej);

- naruszenie prawa materialnego, polegające na niezastosowaniu normy przepisu art. 5 k.c. poprzez uznanie, że ochrona dłużnika nie przysługuje pozwanej w zakresie zasądzonej należności ubocznej w postaci odsetek, podczas gdy w świetle okoliczności przedmiotowej sprawy to świadczenie powinno być rozłożone na raty, a zasądzenie należności zgodnie z żądaniem powoda jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

W oparciu o powyższe zarzuty, pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie VIII (ósmym) - poprzez orzeczenie, że obowiązek zapłaty zasądzonej w punkcie VI (szóstym) wyroku należności głównej i należności ubocznej tytułem odsetek w wysokości 13% w stosunku rocznym od kwoty należności głównej za okres od dnia 29 czerwca 2010 r. do dnia 6 marca 2014 r., tj. kwoty 1096,48 zł Sąd rozkłada na 48 miesięcznych rat, przy czym 47 równych rat po 70,49 zł każda oraz ostatnia rata w kwocie 70,65 zł, płatnych do ostatniego dnia każdego kolejnego miesiąca, począwszy od miesiąca, w którym nastąpi uprawomocnienie wyroku, z ustawowymi odsetkami na wypadek opóźnienia płatności którejkolwiek z rat - oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania, wraz z kosztami zastępstwa procesowego, według norm przepisanych za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Żadna z apelacji nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy przyjmuje za własne ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy, bowiem są one prawidłowe i znajdują odzwierciedlenie w należycie ocenionym materiale dowodowym.

Co do apelacji strony powodowej

Nietrafny jest zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie z powołanym przepisem, sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Dla skutecznego zakwestionowania oceny dowodów dokonanej przez Sąd pierwszej instancji nie jest wystarczające przedstawienie przez stronę skarżącą tylko własnej ich analizy i wyrażenie dezaprobaty dla stanowiska prezentowanego przez ten Sąd. Skarżący ma obowiązek wykazania, że sąd wywiódł z materiału procesowego wnioski sprzeczne z zasadami logiki lub doświadczenia życiowego, względnie pominął w swojej ocenie istotne dla rozstrzygnięcia konkluzje wynikające z konkretnych dowodów.

Z treści apelacji wynika, iż zarzut naruszenia przepisu art. 233 k.p.c. odnosi się wyłącznie do oceny jednego dowodu – opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości – U. P..

Opinia biegłego, tak jak inne dowody, podlega ocenie według art. 233 k.p.c., jednak - co odróżnia ją pod tym względem - to szczególne dla tego dowodu kryteria weryfikacji, które stanowią: poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen, a także zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej. Opinia biegłego nie może być dyskwalifikowana bez posłużenia się wiedzą specjalistyczną (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7 lipca 2005 r., II UK 277/04, OSNP 2006/5-6/97). Sama zatem polemika strony powodowej oraz dezaprobata wobec wniosków biegłego w zakresie ustalonej wartości odszkodowania za bezumowne korzystanie z lokali nie podważa wiarygodności tego dowodu. Dopiero gdyby opinia biegłego nie była jasna, kategoryczna czy też przekonująca, byłoby możliwe dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego, czego domagał się skarżący. Okoliczność, iż opinia biegłego nie ma treści odpowiadającej stronie - zwłaszcza gdy w sprawie wypowiadało się kilku kompetentnych pod względem fachowości biegłych - nie stanowi dostatecznego uzasadnienia dla przeprowadzenia dowodu z kolejnych opinii. Potrzeba opinii innego biegłego powinna wynikać z okoliczności sprawy, a nie z samego niezadowolenia strony (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 3 września 2008 r., I UK 91/08, LEX nr 785520).

Opracowana przez biegłą U. P. opinia była już trzecią opinią w sprawie na okoliczność wysokości wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z lokali za okres objęty żądaniem pozwu. Wobec dostatecznego wyjaśnienia spornej kwestii i ustalenia należnego wynagrodzenia w sposób rzeczowy i stanowczy, brak było podstaw do uwzględnienia wniosku strony powodowej i dopuszczenia dowodu z opinii kolejnego biegłego. Biegła precyzyjnie uzasadniła wyliczenie wynagrodzenia przy zastosowaniu stawek obowiązujących dla lokali komunalnych, a konkluzje płynące z pisemnej opinii dodatkowo potwierdziła w ustnych wyjaśnieniach do opinii złożonych na rozprawie, stosownie do art. 286 k.p.c. (k. 246 – 248). Słusznie zatem Sąd Rejonowy przypisał temu dowodowi walor wiarygodności i ocena Sądu w tym zakresie nie jest sprzeczna z dyrektywami art. 233 § 1 k.p.c. Ponadto strona powodowa, reprezentowana w procesie przez profesjonalnego pełnomocnika, w sytuacji oddalenia na rozprawie w dniu 4 lutego 2014 r. wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego (k. 248) nie wniosła zastrzeżeń do protokołu w trybie art. 162 k.p.c., co wyklucza możliwość powoływania się strony w dalszym toku postępowania na związane z tym uchybienia procesowe sądu. Ocena zasadności postanowienia sądu oddalającego wniosek dowodowy jest możliwa w ramach zarzutu naruszenia przepisów postępowania jedynie przy zachowaniu przez skarżącego wymogu zgłoszenia zastrzeżenia o uchybieniu przez sąd w tym zakresie przepisom postępowania, zgodnie z art. 162 k.p.c. (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 12 stycznia 2007 r. IV CSK 340/06, LEX nr 395263 oraz w uzasadnieniu wyroku z 3 czerwca 2009 r., IV CSK 96/09, LEX nr 511990).

Odnosząc się szczegółowo do zarzutów kwestionujących prawidłowość opinii, nie można przyznać skarżącemu racji, że biegła błędnie określała wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z lokali mieszkalnych nr (...)położonych w budynku przy ul. (...)w K.na podstawie stawek czynszu przewidzianych dla lokali komunalnych, a wynikających z zarządzenia Prezydenta Miasta K.nr (...)z 7 grudnia 2011 r. i zarządzenia Prezydenta Miasta K.nr (...)z 8 listopada 2012 r. Swoją decyzję w tym zakresie biegła przekonująco umotywowała standardem spornych lokali, znacząco odbiegającym od cech rynkowych i cech techniczno – użytkowych lokali mieszkalnych wynajmowanych na (...)rynku (brak łazienki, wspólne wc na korytarzu, zły stan techniczny ścian, podłóg, stolarki okiennej) i łączącą się z tym koniecznością zastosowania stawek czynszu uzyskiwanych w znajdujących się w zasobie Gminy K.lokalach komunalnych o podobnych parametrach techniczno - użytkowych. Wprawdzie opinia biegłej U. P., wskazująca na zły stan techniczny lokali została sporządzona w 2013 r., a powód dochodzi odszkodowania za okres od drugiej połowy 2008 r., jednak - wbrew twierdzeniom skarżącego - nie można uznać, by kilka lat temu stan ten był diametralnie lepszy. Wypada zauważyć, że wcześniejsze opinie w sprawie, m. in. opinia biegłego P. K.z czerwca 2011 r., również wskazywały na zły stan techniczny lokali - w szczególności mierny stan tynków, widoczne spękania i nierówności, oznaki przemarzania, zawilgoceń i zagrzybień, zły stan techniczny elementów wykończeniowych i instalacji w łazienkach, co dodatkowo obrazowały zdjęcia (k. 5 opinii - k. 102 akt). Tym samym rozmiar usterek i zużycia lokali nie uprawniał do twierdzenia, że 4-5 lat temu standard użytkowy pomieszczeń istotnie różnił się od obecnego.

Nie można zgodzić się ze skarżącym, że stawki czynszu za lokale komunalne nie pokrywają kosztów związanych z ich bieżących utrzymaniem, a koszty te są finansowane z budżetu gminy. Jedynie w przypadku stawek czynszu przewidzianych dla lokali socjalnych (które nie były brane pod uwagę przez biegłą) utrzymanie lokali jest dotowane z budżetu gminy. Trzeba przy tym podkreślić, iż wynagrodzenie ustalone w oparciu o stawki obowiązujące dla lokali komunalnych przy uwzględnieniu opłat eksploatacyjnych nie odbiegało znacząco od wynagrodzenia określonego przez biegłych P. K. i M. S. na podstawie stawek wolnorynkowych.

Nie budzi również zastrzeżeń przyjęta przez biegłą wysokość opłat eksploatacyjnych, o które została powiększona stawka wynagrodzenia. Koszty z tytułu zużytej wody, energii elektrycznej, odprowadzenia ścieków czy wywozu śmieci biegła ustalała z uwzględnieniem ilości osób zajmujących każdy z lokali. W szczególności biegła prawidłowo założyła, że w lokalu nr (...) w okresie objętym żądaniem pozwu zamieszkiwały dwie osoby. Z zeznań T. K.wynika bowiem, iż w lokalu tym od 2008 r. pozwana mieszkała wyłącznie z synem, a pozostałe zameldowane tam osoby albo nigdy faktycznie nie przebywały w lokalu albo wyprowadziły się najpóźniej w 2006 r. (k. 280 – 281). Strona powodowa nie przedstawiła innych dowodów w tym zakresie.

Nie można uznać, by określone przez biegłą koszty z tytułu opłat eksploatacyjnych były zaniżone, skoro w opinii biegłego M. S. czy P. K. koszty te dla lokali o powierzchni do 30 m 2 kształtowały się na poziomie 100 - 150 zł miesięcznie, a w opinii biegłej U. P. są one wyższe. Precyzyjne ustalenie zużycia mediów mogłoby zostać dokonane jedynie w przypadku opomiarowania dostaw wody bądź energii cieplnej, jednak w lokalach nie były zamontowane liczniki. Zasadnie zatem biegła przyjęła średnie stawki zużycia wynikające z rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 14 stycznia 2002 r. w sprawie określenia przeciętnych norm zużycia wody (Dz. U. nr 8, poz. 70), natomiast co do wywozu śmieci biegła zastosowała stawki selektywne, a w zakresie zużycia energii elektrycznej - ze względu na brak rozporządzeń regulujących przeciętne zużycie tej energii na jednego mieszkańca – biegła określiła koszt na podstawie konsultacji z pracownikami Zakładu (...) w oparciu o ich doświadczenie zawodowe.

W kontekście zarzutu powoda, że (...) S.A. w K. w okresie objętym żądaniem uiszczała w związku z utrzymaniem całego budynku większe wydatki z tytułu ogrzewania, zużycia wody, energii elektrycznej, odprowadzania ścieków oraz dodatkowo ponosiła obciążenia podatkowe, trzeba zaznaczyć, iż odszkodowanie, o jakim mowa w art. 18 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jednolity Dz. U. z 2014 r., poz. 150) nie ma na celu rekompensowania kosztów utrzymania całego obiektu. Przepis ten reguluje kwestię należnego właścicielowi odszkodowania za zajmowanie jego lokalu bez tytułu prawnego i w ust. 1 wyraża ogólną zasadę, że osoby zajmujące lokal bez tytułu prawnego są obowiązane do dnia opróżnienia lokalu co miesiąc uiszczać odszkodowanie. Zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy, odszkodowanie, o którym mowa w ust. 1 - z zastrzeżeniem ust. 3 - odpowiada wysokości czynszu, jaki właściciel mógłby otrzymać z tytułu najmu. Jeżeli wspomniane odszkodowanie nie pokrywa poniesionych strat, właściciel może żądać od osoby, o której mowa w ust. 1, odszkodowania uzupełniającego. W myśl art. 18 ust. 3 ustawy, osoby uprawnione do lokalu zamiennego albo socjalnego, jeżeli sąd orzekł o wstrzymaniu wykonania opróżnienia lokalu do czasu dostarczenia im takiego lokalu opłacają odszkodowanie w wysokości czynszu albo innych opłat za używanie lokalu, jakie byłyby obowiązane opłacać, gdyby stosunek prawny nie wygasł. W doktrynie prezentowany jest pogląd, że świadczenie osoby zajmującej lokal bez tytułu prawnego na rzecz właściciela lokalu jest bliższe wynagrodzeniu za korzystanie z cudzej rzeczy. Sąd Rejonowy prawidłowo uznał, iż decydująca w tym wypadku jest rynkowa wysokość czynszu, którą mógłby uzyskać właściciel, gdyby wynajął lokal. Jej określenie wymaga indywidualnej oceny - z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących możliwości wynajmowania konkretnego lokalu - w celu stwierdzenia, czy na danym rynku najmu lokali właściciel, przy przyjęciu określonej rynkowej stawki czynszu, uzyskałby dodatkowo od wyjmującego także należności pokrywające w całości lub w części opłaty związane z utrzymaniem całego budynku (por. uchwała Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2007 r., III CZP 121/07 OSNC 2008/12/137). Podatki obciążają właściciela nieruchomości niezależnie od tego, czy wykorzystuje on nieruchomość w jakikolwiek sposób (opinia biegłej U. P. – k. 247), a strona powodowa nie wykazała, by z uwagi na zły stan techniczny lokali i budynku, ich układ funkcjonalny i standard instalacji była w stanie uzyskać na wolnym rynku czynsz w wysokości żądanej od pozwanych, obejmującej również wskazane opłaty łączące się z utrzymaniem całego budynku. (...) S.A. w K. nie przedłożyła dokumentacji technicznej, która pozwoliłaby na zweryfikowanie prawidłowości wyliczenia kosztów ogrzewania, zużycia wody, energii elektrycznej, odprowadzania ścieków - odnoszących się do całego budynku i ocenę, ilu lokali takie koszty dotyczą, czy nie ma ponadnormatywnych strat na łączach dostarczanych mediów ze względu na stan budynku, czy zachowano w tym zakresie zasady prawidłowej gospodarki. W tej sytuacji odpowiedzialność pozwanych nie może przewyższać możliwej do uzyskania przez właściciela w razie wynajęcia każdego z lokali objętych sporem średniej rynkowej wysokości czynszu, powiększonej o przypadające na lokal opłaty eksploatacyjne. Powyższa wartość została prawidłowo określona przez Sąd Rejonowy w oparciu o opinię biegłej U. P..

Dlatego też Sąd Okręgowy oddalił apelację strony powodowej na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego między powodem a pozwaną B. B. Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. Na koszty te złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika reprezentującego pozwaną w postępowaniu apelacyjnym w kwocie 300 zł, której wysokość wynika z § 6 pkt 3 w związku z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 461).

Co do apelacji pozwanej

Zakres zaskarżenia obejmuje jedynie rozstrzygnięcie o rozłożeniu świadczenia na raty (punkt VIII wyroku). Bezzasadny jest zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 320 k.p.c. w zw. z art. 5 k.c. poprzez brak rozłożenia na raty również należności ubocznej w postaci odsetek. Za chybione należy uznać powoływanie się w tym zakresie na treść art. 5 k.c. W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje stanowisko, iż art. 320 k.p.c., mimo swojego usytuowania, jest przede wszystkim normą z zakresu prawa materialnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 2006 r., V CSK 20/06, LEX nr 198525) oraz że przepis ten, w zakresie objętym jego hipotezą, wyłącza stosowanie art. 5 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z 22 listopada 1994 r., II CRN 127/94, LEX nr 82293).

Sąd Rejonowy uwzględnił trudną sytuację materialną i zdrowotną T. K. i zastosował instytucję z art. 320 k.p.c., rozkładając należność główną na 48 miesięcznych rat po 47,65 zł każda. Brak jest jednak podstaw do objęcia tą regulacją także należności ubocznych w postaci odsetek ustawowych. Według judykatury, rozkładając zasądzone świadczenia pieniężne na raty, sąd nie może - na podstawie art. 320 k.p.c. - odmówić przyznania wierzycielowi żądanych odsetek za okres do dnia wydania wyroku zasądzającego świadczenie; rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty ma jednak ten skutek, że wierzycielowi nie przysługują odsetki od ratalnych świadczeń za okres od daty wyroku do daty płatności poszczególnych rat (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna z 22 września 1970 r., III PZP 11/70, OSNC 1971/4/61). Postępowanie w niniejszej sprawie toczy się od 2010 r., zatem pozwana - licząc się z obowiązkiem zapłaty odszkodowania z tytułu zajmowania lokalu bez podstawy prawnej - winna zabezpieczyć w miarę możliwości pewne środki pieniężne na ten cel, chociażby na poczet należności odsetkowej. Rozłożenie tej należności na raty stanowiłoby zbyt daleko idące, nieuzasadnione uprzywilejowanie pozycji dłużnika względem wierzyciela.

Z powyższych przyczyn Sąd Okręgowy oddalił apelację pozwanej T. K. na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Okręgowy na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpił od obciążania pozwanej kosztami postępowania apelacyjnego, o czym zdecydowała postawa T. K. w toku procesu - deklaracja podjęcia wysiłku finansowego w celu spłaty długu w ratach oraz trudna sytuacja materialna i życiowa pozwanej. T. K. utrzymuje się z renty w wysokości 920 zł i jest osobą przewlekle chorą (k. 328). Wystarczającym obciążeniem dla pozwanej, na której spoczywa obowiązek zapłaty rat i bieżących opłat za mieszkanie, będzie dotrzymanie wysokości i terminów zapłaty. Ponadto wystąpienie z apelacją było podyktowane subiektywnym przekonaniem skarżącej o zasadności żądania, wywołanym wadliwym interpretowaniem przez nią przepisu prawa (art. 320 k.p.c.).

Sąd Okręgowy oddalił wniosek pełnomocnika z urzędu r. pr. K. S.o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu pozwanej T. K.w postępowaniu apelacyjnym, bowiem pełnomocnik ten ani w apelacji, ani ustnie na rozprawie nie złożył oświadczenia, że koszty te nie zostały pokryte w całości lub części. Brzmienie § 16 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 490) nie pozostawia wątpliwości, iż oświadczenie, że koszty udzielonej z urzędu pomocy prawnej nie zostały zapłacone w całości lub w części, powinno być wyraźnie sformułowane we wniosku adwokata (radcy prawnego) o przyznanie tych kosztów od Skarbu Państwa (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 23 lutego 2012 r., V CZ 133/11, LEX nr 1215161). Brak takiego oświadczenia wywołuje skutki materialnoprawne, polegające na utracie prawa do wynagrodzenia (postanowienie Sądu Najwyższego z 9 września 2011 r., III SPP 27/11, LEX nr 1106755). Oświadczenie jest obligatoryjnym elementem wniosku, a jego niezłożenie stanowi brak, który nie podlega uzupełnieniu (postanowienie WSA w Warszawie z dnia 15 grudnia 2008 r., II SA/Wa 613/08, LEX nr 964295).