Pełny tekst orzeczenia

Sygnatura akt Ca 326/14

POSTANOWIENIE

Dnia 19 listopada 2014 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu – Wydział I Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Barbara Bojakowska

Sędziowie: SO Joanna Składowska

SR (del.) Mirosław Chojnacki

Protokolant: sekr. sąd. Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 05 listopada 2014 roku w Sieradzu na rozprawie

sprawy z wniosku K. P.

z udziałem: J. P. (1), M. P., R. P., M. J., E. P., S. P., K. J., J. M., H. B. (1), G. C.

o stwierdzenia nabycia własności nieruchomości

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wieluniu z dnia 27 grudnia 2013r., sygn. akt VIII Ns 410/12

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  zasądzić od wnioskodawcy K. P. na rzecz uczestnika postępowania S. P. 60,00 (sześćdziesiąt) złotych z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I Ca 326/14

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 08 sierpnia 2012r. skierowanym do Sądu Rejonowego w Wieluniu VIII Zamiejscowego Wydziału Cywilnego z siedzibą w P., K. P. zażądał uwłaszczenia działek położonych w P. oznaczonych numerami ewidencyjnymi, według wypisu z rejestru gruntów:

- obręb P., nr mapy 5, nr działki (...), powierzchnia: 0 ha, 3020 m2

- obręb P., nr mapy 6, nr działki (...), powierzchnia: 0 ha 5700 m2

- obręb P., nr mapy 19, nr działki (...), powierzchnia: 1 ha 2671 m2

- obręb P., nr mapy 21, nr działki (...), powierzchnia: 0 ha 0918 m2

- obręb P. nr mapy 21, nr działki (...), powierzchnia: 0 ha 0879 m2

- obręb P. nr mapy 21, nr działki (...), powierzchnia: 0 ha 2159 m2

- obręb P. nr mapy 21, nr działki (...), powierzchnia: 0 ha 0109 m2.

Uczestnik M. P. i R. P. przyłączyli się do wniosku.

E. P., S. P., K. J., H. B. (2) i G. C. początkowo wnieśli o oddalenie wniosku, następnie S. P. domagał się uwłaszczenia nieruchomości objętej wnioskiem na rzecz wnioskodawcy oraz jego brata W. P. po połowie. J. M. przyłączyła się do tego stanowiska

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 27 grudnia 2013r., wydanym w sprawie o sygn. akt VIII Ns 410/12 Sąd Rejonowy oddalił wniosek.

Rozstrzygnięcie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

Początkowo nieruchomość o powierzchni około 2,5 ha, położona w P., gmina N. była użytkowana przez A. i J. małżonków P., którzy nabyli ją na podstawie nieformalnej umowy sprzedaży. J. P. (2) zmarł w dniu 31 stycznia 1942r. w P., pozostawiając po sobie żonę A. P. (1) oraz dzieci, m.in. K. P. i W. P.. Pozostali zstępni J. P. (2) zmarli jeszcze przed II wojną światową.

W dniu 27 grudnia 1952r. K. P. zawarł związek małżeński z A. B.. Następnie mieszkał w domu rodzinnym swojej żony w P., położonym blisko jego rodzinnych nieruchomości. Około 1955r. wnioskodawca wyjechał do brata W. do miejscowości S., gdzie znalazł pracę, natomiast jego żona została u swoich rodziców. Po jakimś czasie A. P. (2) przyjechała do męża. W tym okresie, na prośbę wnioskodawcy, jego teść wykonywał różne prace na terenie spornej nieruchomości. A. P. (1) nie była już bowiem w stanie pracować na roli. Po około dwóch latach K. P. wrócił do P. i zamieszkał u teściów. Stamtąd dojeżdżał do C., gdzie miał stałą pracę. Nie chciał objąć gospodarstwa rolnego, gdyż jest z zawodu szewcem i zamierzał przenieść się do miasta. Jego teść wypasał wówczas na spornych gruntach swoją krowę.

A. P. (1) zmarła w dniu 07 października 1956r. w S. (aktualna nazwa: S.), pozostawiając po sobie synów: K. P. i W. P..

K. P. z rodziną wyprowadzili się na stałe do C. w 1964r. Podatki od przedmiotowej nieruchomości opłacał za pośrednictwem teścia. Kiedy wnioskodawca przyjeżdżał do P., to nie zajmował się uprawą spornej ziemi, ponieważ miał pracę w C. i chciał się jej poświęcić. W P. odwiedzał swoich teściów. W 1971r. mieszkał w C. i nie pracował w gospodarstwie po swoich rodzicach.

W latach 50-tych XX wieku W. P. wraz z żoną wyprowadził się z rodziną do S., gdzie mieszkał i pracował w S. Kopalniach (...). Po opuszczeniu domu rodzinnego nie pracował w gospodarstwie rolnym rodziców, w tym w szczególności w 1971r. Do P. przyjeżdżał raz na dwa – trzy lata. Umówił się ze swoim bratem – K. P., że ten wydzierżawi sporne grunty oraz będzie opłacał podatek rolny.

W. P. zmarł w dniu 28 marca 2003r. we W., pozostawiając po sobie żonę E. P. oraz dzieci S. P., K. J., H. B. (2), G. C. i J. M..

Aktualnie nieruchomość objęta sprawą położona w P., gminie N., powiat (...) jest niezabudowana, składa się z działek oznaczonych numerami ewidencyjnymi (...) o łącznym obszarze 2,5456 ha.

Dla przedmiotowej nieruchomości nie toczyło się postępowanie administracyjne w przedmiocie jej uwłaszczenia.

Sąd Rejonowy wskazał, iż podstawę prawną wniosku stanowi ustawa z dnia 26 października 1971r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250 ze zm.), zwana ustawą uwłaszczeniową. W myśl art. 1 ust. 1 przywołanej ustawy, nieruchomości wchodzące w skład gospodarstw rolnych i znajdujące się w dniu wejścia w życie tejże ustawy (tj. 04 listopada 1971r.) w samoistnym posiadaniu rolników, stają się z mocy samego prawa własnością rolników, jeżeli oni sami lub ich poprzednicy objęli te nieruchomości w posiadanie, na podstawie zawartej bez prawem przewidzianej formy umowy sprzedaży, zamiany, darowizny, umowy o dożywocie lub innej umowy o przeniesienie własności, o zniesienie współwłasności albo umowy o dział spadku.

Rolnikiem w rozumieniu ustawy z dnia 26 października 1971r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych jest osoba, która w dniu 04 listopada 1971r. legitymowała się kwalifikacjami rolniczymi o charakterze praktycznym bądź teoretycznym, względnie osobiście lub przy pomocy członków rodziny (pozostających z nią we wspólności domowej) prowadziła indywidualne gospodarstwo rolne, z tym nawet zastrzeżeniem, że praca w tym gospodarstwie nie musiała stanowić dla niej stałego zatrudnienia i wyłącznego źródła utrzymania.

Posiadanie samoistne jest rodzajem faktycznego władztwa nad rzeczą, określonym w art. 336 kc. Ustawa z dnia 26 października 1971r. nie zawiera własnego określenia pojęcia posiadania samoistnego. W związku z tym trzeba odwołać się do zasady jednolitości systemu prawnego, która zakłada nadawanie jednakowego znaczenia takim samym pojęciom użytym w różnych aktach prawnych i uznać, że do posiadania samoistnego, o którym mowa w art. 1 ust. 1 ustawy uwłaszczeniowej, stosuje się odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego.

Zdaniem Sądu Rejonowego, K. P. nie obejmował swoim władztwem spornych gruntów w istotnej, z punktu widzenia postępowania, dacie. Pracował wówczas stale w C., gdzie wyjechał już w 1964r. Przyjazdy do teściów do P. nie wiązały się ze wspólnym uprawianiem roli po rodzicach wnioskodawcy. Jeżeli jednak uznać, że jest wystarczające dla zaistnienia fizycznego władztwa, aby dany podmiot znajdował się w takiej sytuacji, która potencjalnie pozwala mu na korzystanie z rzeczy, to zdaniem Sądu pierwszej instancji, ani wnioskodawca, ani uczestnicy nie wykazali należycie, aby K. P. czy W. P. zachowywali się względem rzeczy „jak właściciele”. Samo opłacanie podatków nie może być uznane za wystarczający czynnik, decydujący o przyjęciu posiadania rzeczy jak właściciel, w kontekście innych elementów zachowania wnioskodawcy i jego brata. Żaden z nich nie interesował się działkami po swoich rodzicach.

Należy także zdaniem Sądu Rejonowego zwrócić uwagę na brak spełnienia przez wnioskodawcę i jego brata W. przesłanki bycia rolnikiem w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy uwłaszczeniowej. Ustawa ta nie zawiera definicji rolnika. W związku z tym należy uznać za właściwą wykładnię systemową, mającą za podstawę zarówno regulację zawartą w ustawie uwłaszczeniowej, jak i ówczesne przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące dziedziczenia gospodarstw rolnych.

Wnioskodawca w dniu 04 listopada 1971r. nie pracował w żadnym gospodarstwie rolnym, a ponadto nie wylegitymował się żadnym przygotowaniem teoretycznym do pracy na roli. Rozwijając argument z wykładni systemowej, jeżeli zgodnie z ówczesnym art. 1059 pkt 1 kc, dzieci spadkodawcy dziedziczyły z ustawy gospodarstwo rolne, pod warunkiem, że bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w tym gospodarstwie, to również nabycie własności nieruchomości, wchodzących w skład gospodarstw rolnych z dniem 04 listopada 1971r., mogło nastąpić m.in. w razie pracy w tym gospodarstwie, bezpośrednio przed uwłaszczeniem. Taka wykładnia wynika z dość rygorystycznego charakteru wówczas obowiązujących przepisów i zdaniem Sądu Rejonowego, aby zachować spójność ówczesnego systemu prawnego, omawiany kierunek wykładni należy respektować. Ta sama argumentacja odnosi się do brata wnioskodawcy W. P..

Należało także zauważyć, iż nie ma innych uczestników, którzy kwalifikowaliby się do nabycia objętej sprawą, nieruchomości w trybie art. 1 ust. 1 ustawy uwłaszczeniowej. Brakuje także podstaw do przyjęcia, iż ma zastosowanie art. 2 ustawy, który dotyczy nabycia własności przez posiadaczy zależnych.

Stąd decyzja o oddaleniu wniosku.

Wnioskodawca wniósł apelację od postanowienia Sądu Rejonowego, zaskarżając je w pkt. 1 i podnosząc następujące zarzuty:

I. naruszenie prawa materialnego ti.:

art. 1 § 1 ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych z dnia 26 października 1971r, wobec uznania, iż wnioskodawca nie był rolnikiem, ani też samoistnym posiadaczem gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem postępowania, podczas gdy z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż wnioskodawca posiadał praktyczne i teoretyczne przygotowanie do pracy w gospodarstwie rolnym, pozwalające na uznanie go za rolnika w rozumieniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych z dnia 26 października 1971r., jak również to, iż wnioskodawca był posiadaczem samoistnym tegoż gospodarstwa;

- art. 336 ustawy Kodeks cywilny poprzez uznanie, iż wnioskodawca nie był posiadaczem samoistnym gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem postępowania, podczas gdy z materiału dowodowego zebranego w sprawie wynika, iż wnioskodawca spełniał wszystkie przesłanki konieczne do uznania go za samoistnego posiadacza przedmiotowego gospodarstwa rolnego;

II. naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, a to:

- art. 233 § 1 kpc w związku z art. 328 § 2 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, polegającej na zupełnym pominięciu dla oceny sprawy zeznań niektórych uczestników postępowania, m. in. M. P., J. P. (1), a w konsekwencji na błędnym przyjęciu, że:

- wnioskodawca nie był rolnikiem, ani posiadaczem samoistnym w rozumieniu ustawy o uregulowaniu gospodarstw rolnych z dnia 26 października 1971r.,

*

wnioskodawca nie był posiadaczem samoistnym gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem postępowania w rozumieniu ustawy Kodeks cywilny;

- art. 233 kpc poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i dokonania jego oceny z pominięciem istotnej części tego materiału, tj. zeznań uczestników postępowania M. P. i J. P. (1) oraz świadków E. K. i J. W., z których wynika, że wnioskodawca K. P. w dacie 04 listopada 1971r. był zarówno rolnikiem, jak i posiadaczem samoistnym przedmiotowego gospodarstwa, jak również pominięcie zgromadzonych w sprawie dokumentów z których wynika, iż wnioskodawca K. P. został wpisany do rejestru gruntów jako władający, a więc na dzień 04 listopada 197r. został uznany za posiadacza samoistnego przedmiotowego gospodarstwa oraz za rolnika,

*

art. 233 § 1 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, wyrażającej się w pominięciu istotnych okoliczności mających wpływ na zeznania wnioskodawcy, tj. jego stanu zdrowia oraz okoliczności, iż wnioskodawca z uwagi na wiek i wpływ zażywanych leków, a także ponad czterdziestoletni okres, jaki upłynął od daty 04 listopada 1971r. mylił fakty i daty, a także poprzez uznanie jego zeznań za spójne i logiczne, podczas gdy w zeznaniach wnioskodawcy pojawia się wiele niezgodności.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący domagał się:

- zmiany zaskarżonego postanowienia w pkt. 1 poprzez uwłaszczenie na rzecz wnioskodawcy K. P. działek nr (...) zgodnie z jego wnioskiem z dnia 08 sierpnia 2012r.,

ewentualnie,

- uchylenia postanowienia w zaskarżonej części i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu w Wieluniu VIII Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w P. do ponownego pełniejszego rozpoznania.

Uczestnicy postępowania J. M. i S. P. wnosili o oddalenie apelacji, a S. P. dodatkowo zasądzenie od wnioskodawcy zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuję:

Prawidłowo Sąd Rejonowy zauważył, iż nie każdy samoistny posiadacz nieruchomości rolnej może ubiegać się o stwierdzenie nabycia własności z mocy samego prawa na podstawie art. 1 ustawy z 26 października 1971r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, lecz tylko ten, który charakteryzuje się przymiotem „rolnika”.

Za utrwalony należy uznać również w judykaturze pogląd, iż rolnikiem w rozumieniu powołanej ustawy jest osoba, która w dniu 4 listopada 1971r. legitymowała się kwalifikacjami rolniczymi o charakterze praktycznym bądź teoretycznym, względnie osobiście lub przy pomocy członków rodziny (pozostających z nią we wspólności domowej) prowadziła indywidualne gospodarstwo rolne, z tym nawet zastrzeżeniem, że praca w tym gospodarstwie nie musiała stanowić dla niej stałego zatrudnienia i wyłącznego źródła utrzymania. Również skarżący na stanowisko to i stosowne orzeczenia Sądu Najwyższego się powołuje. Jednakże rozumienie pojęcia „kwalifikacji rolniczych o charakterze praktycznym bądź teoretycznym” zaprezentowane w apelacji nie jest właściwe. Słusznie bowiem wskazał Sąd pierwszej instancji, iż w braku ustawowej definicji „rolnika”, zastosowanie ma wykładania systemowa. Nie może bowiem zostać pominięta treść ustawy w brzmieniu obowiązującym w 1971r. i ustalone wówczas zasady jej stosowania. Nabycie własności następowało na jej podstawie z mocy samego prawa i prowadzić miało do uregulowania własności rolnej, a cele regulacji, pomimo braku ograniczeń czasowych dla jej stosowania i szerokich granic przedmiotowych, nie były powszechne. W związku z tym, w ocenie Sądu Okręgowego, właściwe jest przyjęcie, że do kręgu rolników w rozumieniu ustawy należą osoby, które w zgodzie z ówczesnymi przepisami posiadały tzw. normatywne kwalifikacje rolnicze, czyli na podstawie art. 1059 § 1 i 2 kc (w brzmieniu obowiązującym w dniu 4 listopada 1971r. - Dz. U. z 1971r. Nr 27, poz. 252) miały prawo do dziedziczenia gospodarstwa rolnego lub zgodnie z art. 160 kc mogły nabyć własność nieruchomości rolnej lub jej części. Stanowisko to znajduje swoje potwierdzenie w uzasadnieniach orzeczeń Sądu Najwyższego – np. postanowienia z dnia 29 maja 2008r., II CSK 72/08 oraz z dnia 22 października 2004r., II CK 451/04.

Sięgając do tych unormowań wskazać należy, iż zgodnie z § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych, wydanego na podstawie delegacji ustawowej zawartej w art. 160 § 3 kc, dowodem stwierdzającym posiadanie kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego przez nabywcę lub spadkobiercę nieruchomości rolnej jest świadectwo ukończenia szkoły rolniczej lub przysposobienia rolniczego, a w okresie do dnia 31 grudnia 1975r. za posiadających kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego uważa się również nabywcę lub spadkobiercę nieruchomości rolnej, jeżeli praca w gospodarstwie rolnym stanowi dla niego zawód dający główne źródło utrzymania.

Jak stanowił art. 1059 § 1 kc, dzieci spadkodawcy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli:

1) bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w tym gospodarstwie albo

2) w chwili otwarcia spadku są członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub pracują w gospodarstwie rolnym takiej spółdzielni, albo

3) w chwili otwarcia spadku bądź prowadzą inne indywidualne gospodarstwo rolne, bądź też pracują w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, małżonka lub jego rodziców, albo

4) w chwili otwarcia spadku bądź są małoletnie, bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo

5) w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy.

Formułując konkluzję o posiadaniu przez wnioskodawcę kwalifikacji rolniczych skarżący powołał się na okoliczność, iż od najmłodszych lat czynnie uczestniczył w prowadzeniu gospodarstwa rolnego, dzięki czemu uzyskał zarówno teoretyczne, jak i praktyczne przygotowanie rolnicze. Nie budzi natomiast żadnych wątpliwości i autor apelacji nie kwestionuje ustaleń Sądu Rejonowego, że K. P. nie ukończył ani szkoły rolniczej, ani też kursu przysposobienia rolniczego, a w dniu 04 listopada 1971r. wykonywał inny zawód i nie pracował w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym, co w świetle powołanych przepisów, wykluczało go z kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia i nabycia gospodarstwa rolnego, a tym samym wykluczało możliwość przyjęcia, że w świetle tych uregulowań mógł być uznany za rolnika. Dopiero rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1990r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych wprowadziło uregulowanie, iż spadkobierca ma przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, uprawniające do dziedziczenia z ustawy gospodarstwa rolnego m. in. wówczas, gdy wykaże się stałą pracą w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej przez okres co najmniej roku. Jak już wskazano wyżej, dla stanu prawnego z dnia 04 listopada 1971r. nie ma ono jednak żadnego znaczenia.

Niezależnie zatem od posiadania przymiotu posiadacza samoistnego i oceny słuszności zarzutów apelacji w tym zakresie, K. P. nie mógł nabyć własności gospodarstwa rolnego wskazanego we wniosku wobec nie posiadania przymiotu „rolnika”. Uwagi te dotyczą w tym samym stopniu jego brata W.. Tym samym, wniosek w sprawie niniejszej podlegał oddaleniu, a zatem decyzja Sądu pierwszej instancji była w pełni prawidłowa.

Mając na uwadze powyższe apelację wnioskodawcy jako bezzasadną, na podstawie art. 385 w zw. z art. 13 § 2 kpc, należało oddalić.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 520 § 3 kpc, albowiem interesy wnioskodawcy i niektórych z uczestników były sprzeczne.

Na koszty poniesione przez S. P. złożyło się wynagrodzenie adwokackie obliczone stosownie do § 11 ust.1 pkt 3 i § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia ministra sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. „w sprawie opłat za czynności adwokackie ...” (t. j. Dz.U. 2013, poz. 461).