Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 października 2014 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 października 2014 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa D. T. i A. T.

przeciwko E. D.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Radomsku

z dnia 25 listopada 2013 roku, sygn. akt I C 193/13

1. prostuje oczywistą niedokładność w treści punktu pierwszego zaskarżonego wyroku w zakresie oznaczenia wierzytelności w ten sposób, że po słowach: „sygn. akt IIIRC 196/12” dopisuje wyrażenie: „wynikających z tytułów wykonawczych wydanych przez Sąd Rejonowy w Radomsku w sprawach sygn. akt: IIIRC 250/10, IIIRC 587/02, IIIRC 445/00, IIIRC 713/97, IIIRC 93/97”;

2. oddala apelację;

3. zasądza od pozwanej E. D. na rzecz powodów D. T. i A. T. kwotę 1.200 ( jeden tysiąc dwieście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

Na oryginale właściwe podpisy

Sygn. akt II Ca 567/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 25 listopada 2013 roku Sąd Rejonowy w Radomsku po rozpoznaniu sprawy z powództwa A. T., D. T. przeciwko E. D. o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

1. uznał za bezskuteczną w stosunku do powodów A. T.i D. T.umowę darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...)w domu znajdującym się w R., przy ulicy (...)o powierzchni 29,4m2 , dla której to nieruchomości w Sądzie Rejonowym w Radomsku nie ma urządzonej księgi wieczystej, zawartą pomiędzy E. D.a A. K.w dniu 30 czerwca 2010 roku przed notariuszem M. S.w Kancelarii Notarialnej w R., Rep. A Nr (...), w celu umożliwienia powodom A. T.i D. T.dochodzenia zaspokojenia wierzytelności wynikającej z wyroku Sądu Rejonowego w Radomsku, III Wydział Rodzinny i Nieletnich, sygn. akt III RC 196/12;

2. zasądził od pozwanej E. D. solidarnie na rzecz powodów A. T. i D. T. kwotę 2417 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

3.nakazał ściągnąć od pozwanej E. D. na rzecz Skarbu Państwa (kasa Sądu Rejonowego w Radomsku) kwotę 1881 złotych tytułem nieuiszczonej opłaty sądowej od pozwu, od której powodowie A. T. i D. T. zostali zwolnieni.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego.

Wyrokami z 11 lutego 1997 r. (sygn. akt III RC 93/97), z 4 grudnia 1997 r. (sygn. akt III RC 713/97), z 29 sierpnia 2000 r. (sygn. akt III RC 445/00), z 24 października 2002 r. (sygn. akt III RC 587/02), z 7 września 2010 r. (sygn. akt III RC 250/10) i ostatnim z 6 lipca 2012 r. (sygn. akt III RC 196/12) na rzecz powodów A. T. i D. T. były zasądzone i podwyższane alimenty od ich ojca A. K.. W chwili wytoczenia powództwa kwota zaległości wynosiła 37606,52 złotych, /zaświadczenie Komornika Sądowego z dnia 11 marca 2013 roku k 5/

W celu uzyskania zasądzonych kwot wynikających z wymienionych tytułów wykonawczych było prowadzone przeciwko A. K. postępowanie egzekucyjne, które ze względu na niewypłacalność dłużnika okazało się bezskuteczne, a w chwili obecnej z powodu śmierci A. K. w dniu 26 lutego 2013 roku zostało umorzone.

W toku postępowania egzekucyjnego w dniu 14 lutego 2006 roku wierzycielka I. T. złożyła wniosek o wszczęcie egzekucji z nieruchomości należącej do dłużnika, to jest spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w domu znajdującym się w R. przy ulicy (...). Podobny wniosek został złożony przez wierzycieli D. T. i A. T. w dniu 30 kwietnia 2012 r. W toku postępowania egzekucyjnego komornik ustalił, że w dniu 30 czerwca 2010 r. została zawarta umowa, z której wynikało, że A. K. dokonał na rzecz siostry E. D. darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w domu znajdującym się w R. przy ulicy (...). W toku postępowania egzekucyjnego co najmniej od 2006 roku komornik sygnalizował bezskuteczność egzekucji, co oznacza dalej, że w chwili darowizny był niewypłacalny.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie budzi wątpliwości i jest wystarczający dla potrzeb rozstrzygnięcia.

Sąd zważył, iż powodowie wywiedli swoje roszczenie z art. 527 k.p.c, czyli z tzw. akcji pauliańskiej. Skarga pauliańska uregulowana w art. 527 i nast. k.c. ma na celu ochronę wierzyciela przed krzywdzącym działaniem dłużnika. Omawiane przepisy umożliwiają wierzycielowi zaskarżenie czynności dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, poprzez żądanie uznania takiej czynności za bezskuteczną wobec danego, skarżącego wierzyciela. Sytuację, kiedy określona czynność prawna dokonana przez dłużnika krzywdzi wierzycieli, określa § 2 art. 527 k.c. Zgodnie z utrwalonym zarówno w judykaturze, jak i piśmiennictwie poglądem przez pokrzywdzenie wierzyciela rozumie się rzeczywistą a nie tylko potencjalną niewypłacalność dłużnika na skutek dokonania przez niego czynności prawnej bądź jego niewypłacalność w wyższym stopniu niż przed dokonaniem danej czynności (zob. m. in. M. Sychowicz, [w:] G. Bieniek, H. Ciepła, St. Dmowski, J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wiśniewski i Cz. Żuławska, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, Warszawa 1996, t. I, s. 508, teza 4 i 5).

Należy jednak podkreślić, iż pomiędzy niewypłacalnością dłużnika a podjęciem przez niego czynności prawnej musi zachodzić związek przyczynowy, tzn. czynność podjęta przez dłużnika musi być jedną z przyczyn zaistniałej niewypłacalności. Ponadto niewypłacalność dłużnika musi istnieć zarówno w chwili dokonywania skarżonej czynności, jak też w momencie wyrokowanie przez sąd o żądaniu uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną.

W przedmiotowej sprawie z toku postępowania egzekucyjnego wynika w sposób niewątpliwy, że A. K. już w dacie dokonania przedmiotowej darowizny na rzecz siostry był niewypłacalny, a podarowanie spornego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego zwiększyło jego niewypłacalność i nastąpiło z pokrzywdzeniem wierzycieli.

Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Ponadto zgodnie z art. 528 k. c, jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej z przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową nieodpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności prawnej za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

W niniejszej sprawie nie ulega wątpliwości, że zmarły A. K. był dłużnikiem powodów z tytułu niezapłaconych alimentów.

W toku toczącego się od 1994 roku postępowania egzekucyjnego, po złożeniu wniosku przez wierzycielkę I. T. wniosku o wszczęcie egzekucji z nieruchomości (w rzeczywistości ze spornego ograniczonego prawa rzeczowego) dłużnik dokonał czynności prawnej w postaci zawarcia umowy darowizny, na podstawie której przeniósł na rzecz swojej siostry E. D. własność należącego do niego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w domu znajdującym się w R. przy ulicy (...).

W przedmiotowym przypadku nie ma konieczności dowodzić, że obdarowana wiedziała, że dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli, gdyż zachodzi tutaj domniemanie, o którym mowa w art. 528 k.c. Na marginesie Sąd pragnie jedynie zauważyć, że niewiarygodne są twierdzenia pozwanej, jej matki i matki dłużnika- H. K., czy też córki pozwanej A. D., że nie wiedziały one, iż zmarły dłużnik posiadał synów, urodzonych w (...)i (...) roku, będących owocem związku małżeńskiego z I. T..

Niezbędne jest natomiast wykazanie świadomości dłużnika w zakresie oceny jego działania jako podjętego z pokrzywdzeniem wierzyciela. Dla skuteczności skargi pauliańskiej nie jest natomiast wymagane, aby dłużnik działał z zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli ani też by zamiar ten był skierowany przeciwko określonemu wierzycielowi. W tym miejscu należy wskazać na treść art. 529 k. c, zgodnie z którym domniemywa się, że dłużnik działał z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli w chwili darowizny był niewypłacalny, co miało właśnie miejsce w przedmiotowej sprawie. Nie ma również wątpliwości, że to przedmiotowa darowizna stała się przyczyną niewypłacalności A. K., gdyż to właśnie w jej wyniku wyzbył się wszystkich składników posiadanego dotychczas majątku, uniemożliwiając w ten sposób skuteczną egzekucję przysługującej powodom wierzytelności.

W ocenie Sądu, nawet gdyby przyjąć, że nie zachodzą przesłanki uzasadniające przyjęcie tego domniemania, to tak uznać należy, że dłużnik działał z pełną świadomością pokrzywdzenia wierzycieli- synów A. i D. T., albowiem w dacie dokonywania darowizny wiedział, że ciąży na nim obowiązek alimentacyjny i nie jest w stanie mu zadośćuczynić.

Ustalenie powyższych przesłanek powoduje, że twierdzenia pozwanej E. D. przedstawiającej argumenty, mające świadczyć o tym, że zamiarem dłużnika przekazującego jej mieszkanie nie była chęć pokrzywdzenia wierzycieli, lecz było to spowodowane jego złym stanem zdrowia utrzymującym się od dłuższego czasu i chęć rekompensaty dla siostry za opiekę, nie ma jakiegokolwiek znaczenia dla sprawy. Nadto w tym miejscu należy dodać, że z zeznań świadka - H. K. wynika, że dłużnik mieszkał samodzielnie w R., a pozwana w R., a więc opieka była sprawowana sporadycznie, o czym świadczy także objęcie dłużnika opieką społeczną.

Sąd, kierując się niniejszymi względami, uznał bezskuteczność czynności prawnej darowizny obejmującej spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w domu znajdującym się w R. przy ulicy (...) dokonanej na rzecz siostry E. D..

Dodatkowo wskazać warto, że wbrew twierdzeniom pełnomocnika pozwanej stosownie do treści art. 922 § 2 k.c. świadczenia alimentacyjne jako obowiązki ściśle związane z jego osobą nie należą do spadku, a więc również z tego powodu wybrana przez powodów droga dochodzenia swoich roszczeń jest właściwa.

O kosztach Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 98 k.p.c. oraz § 6 pkt. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( Dz. U nr 163, poz. 1348 z późn. zmianami), obciążając pozwaną w całości kosztami zastępstwa procesowego poniesionymi przez stronę powodową. W zakresie należnej, a nieuiszczonej opłaty sądowej Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 z późn. zmianami), stosownie do treści którego kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. Kierując się brzmieniem powołanego przepisu Sąd w punkcie 3 wyroku nakazał ściągnąć od pozwanej E. D. na rzecz Skarbu Państwa (kasa Sądu Rejonowego w Radomsku) kwotę 1881 złotych tytułem nieuiszczonej opłaty sądowej od pozwu, od której powodowie zostali zwolnieni.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana zaskarżając go w całości zarzucając mu:

- podjęcie decyzji merytorycznej w trybie uzupełnienia wyroku podczas gdy uzupełnienie to stanowi merytoryczną ingerencję w treść dotychczasowego wyroku a nie jest rozstrzygnięciem o pominiętym roszczeniu a ponadto treść uzupełnienia nie koresponduje z materiałem dowodowym i nie zostało wykazane przez stronę powodową;

- wadliwość podstawy faktycznej będącej wynikiem naruszenia art. 227 i 232 k.p.c. poprzez pominięcie ustalenia i wyjaśnienia istotnych dla sprawy okoliczności faktycznych a w szczególności wysokości zobowiązania wynikającego z wyroku cytowanego w żądaniu pozwu tj. wyroku Sądu Rejonowego w Radomsku o sygn. akt III RC 196/12 podczas gdy miało to istotny wpływ na rozstrzygniecie albowiem kwota wynikająca z tego wyroku po pierwsze jest niższa od wskazanej w uzupełnionym wyroku po wtóre nie przysługuje powodom solidarnie. Każdy z powodów ma bowiem swoją wierzytelność.;

- niepoczynienie ustaleń wskazanych powyżej wpływa na dokonanie oceny czy mamy do czynienia z pokrzywdzeniem wierzyciela czy nie, albowiem musimy ustalić stosunek wierzytelności do pozostałego majątku dłużnika, albowiem w postępowaniu należało ustalić;

- obrazę artykułu 6 K.C. poprzez orzeczenie o roszczeniu podczas gdy strona nie udowodniła zaistnienia przesłanek a to w postaci pokrzywdzenia wierzyciela i świadomości pokrzywdzenia wierzyciela a także nie wykazała wysokości i wymagalności zobowiązania, nie wykazała także wysokości majątku dłużnika;

- nie rozpoznanie zarzutu przedawnienia;

- nie rozpoznanie zarzutu zapłaty;

- bezzasadna odmowa zawieszenia postępowania, podczas gdy po ustaleniu spadkobierców możliwe byłoby wskazanie innego majątku dłużnika lub jego następców prawnych, który mógłby zaspokoić wierzyciela;

- przyjęcie zasadności skargi paulińskiej i zachodzenia przesłanek z tego przepisu podczas gdy strona nie wykazała fundamentalnych dla rozstrzygnięcia wierzytelności a to wysokości zobowiązania wynikające z wyroku Sądu z 2012 roku oraz stanu majątkowego dłużnika z dnia śmierci.

Wskazując na powyższe wnosiła o

1. wnoszę o zmianę poprzez oddalenia powództwa w całości i zasądzenie kosztów za I instancję od powodów na rzecz pozwanej lub przekazanie go do ponownego rozpatrzenia przez Sąd I instancji;

2. zasądzenie od powodów na rzecz powódki kosztów za II instancję w całości;

3. zwolnienie od kosztów sądowych powódki.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest nieuzasadniona.

Rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego jest prawidłowe a zawarte w apelacji zarzuty obrazy prawa materialnego i procesowego są chybione i nie mogą odnieść zamierzonego skutku.

Nie ma racji skarżący podnosząc, że postanowienie z dnia 9 grudnia 2013 roku doprowadziło to do merytorycznej ingerencji w treści dotychczasowego wyroku.

W rozpoznawanej sprawie autorzy pozwu wyraźnie i precyzyjnie wskazywali, że zgłoszone w nim roszczenie zmierza do zaspokojenia wierzytelności w łącznej kwocie 37.606,52 złotych.

Roszczenie dochodzone przez powodów zostało oparte na treści art. 527 kc i następnych. Uwzględnienie skargi pauliańskiej oznacza bezskuteczność określonej czynności prawnej pomiędzy określonymi podmiotami prawa oraz w zakresie precyzyjnie wskazanej wierzytelności jaką powodowie – wierzyciele posiadają wobec określonego dłużnika. Wynika to z istoty powództwa opartego na w/w przepisach, które nie prowadzi do unieważnienia czynności prawnej, lecz jej bezskuteczności. Brak wszystkich – wymaganych elementów w wyroku wieńczącym proces wywołany skargą pauliańską powoduje jego niedokładność co może rodzić problemy w jego zrealizowaniu w postępowaniu egzekucyjnym.

Reasumując, celem roszczenia wywiedzionego z art. 527 kc i następnych jest realizacja określonej wierzytelności mimo nielojalnego dłużnika, czyli realizacja jego z majątku osoby trzeciej. Zaspokojenie dotyczy ściśle oznaczonej wierzytelności.

Skoro więc pomimo właściwego oznaczenia żądania, Sąd nie wskazał o jaką wierzytelność chodzi, zachodziła uzasadniona podstawa, o której mowa w treści art. 350 § 1 kpc. Orzeczenie pomimo błędnie nazwania go postanowieniem o uzupełnieniu jest w istocie postanowieniem o sprostowaniu oczywistej niedokładności.

Wbrew obawom skarżącej wskazanie w zaskarżonym wyroku sumy wierzytelności dochodzonej przez powodów nie prowadzi do zmiany merytorycznej rozstrzygnięcia. Sprostowanie dokonane przez Sąd Rejonowy doprowadziło jedynie do uściślenia sentencji, poprzez jej uszczegółowienie – wskazanie sumy wierzytelności, której skarga pauliańska dotyczy.

Sąd Rejonowy przeprowadził dowody zaoferowane przez strony. Ich ocena jest prawidłowa.

Ustalając moc dopuszczonych dowodów Sąd przestrzegał reguł, o których mowa w art. 233 § 1 kpc.

Stanowisko skarżącej sprowadza się do bezskutecznej polemiki z ustaleniami Sądu. Autorka apelacji nie podała na czym konkretnie naruszenie dyspozycji tego przepisu polegało.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy upoważniał Sąd Rejonowy do stwierdzenia, że zaistniała hipoteza objęta przepisem art. 528 kc i art. 529 kc.

Warto podnieść, że w sytuacji określonej w art. 528 kc mamy do czynienia z kwalifikowaną ochroną wierzyciela. Domniemanie zaś zawarte w art. 529 kc nie zostało przez pozwaną wzruszone.

Stanowisko skarżącej, że błędnie wskazana została kwota wierzytelności – 37.606,52 złotych jest nieuprawnione.

Fakt, że petitum pozwu jest nie dość dokładne i precyzyjne jest poza dyskusją. Autorzy pozwu winni albo wskazać wszystkie tytuły wykonawcze złożone do akt Kmp 16/94, względnie podać, że chodzi o łączną kwotę dochodzoną w tym postępowaniu egzekucyjnym.

Po stronie powodowej figurują dwa podmioty. Każdy z nich ma swoje odrębne, własne wierzytelności wobec dłużnika, które oparte są na samodzielnych tytułach wykonawczych. Suma wierzytelności wskazana wyżej jest zestawieniem zbiorczym. Na kwotę tę składają się sumy jednostkowe podlegające ściągnięciu na rzecz każdego z powodów. W rezultacie wniesienie pozwu zmierza do zaspokojenia wszystkich powodów w łącznej kwocie 37.606,52 złotych, w oparciu o złożone do wniosku tytuły wykonawcze ( por. k. 405 Kmp 16/94). Jak z tego wynika toczy się nie kilka, lecz jedno postępowanie egzekucyjne, zaś zainicjowane zostało przez obydwu wierzycieli.

Uściślenie żądania nastąpiło w uzasadnieniu pozwu, w którym wyraźnie wskazano, że chodzi o uznanie umowy darowizny zawartej przez dłużnika za bezskuteczną, w celu zaspokojenia obu powodów w zakresie kwot zgłoszonych do wyegzekwowania w sprawie Kmp 16/94. Wskazuje również na to załącznik pozwu w postaci informacji Komornika o stanie zadłużenia (por. k. 5). Wynika z niej – co podniesiono wyżej – że zestawienie zaległości alimentacyjnych ma charakter zbiorczy i obejmuje kwoty objęte w/w tytułami wykonawczymi.

Należało więc z urzędu sprostować oczywistą niedokładność w zaskarżonym wyroku poprzez wskazanie w nim wszystkich tytułów wykonawczych. Sprostowanie to (art. 350 § kpc) nie doprowadza do zmiany merytorycznej ani pozwu, ani w konsekwencji nie skutkuje obrazą art. 321 § 1 kpc.

Brak jest także podstaw do uznania, że ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego poczynione zostały z naruszeniem art. 227 kpc i art. 233 kpc.

Nietrafny jest zarzut zawarty w punkcie 3 a petitum apelacji. Skarżący twierdzi, że brak jest ustaleń w zakresie stosunku wartości wierzytelności do pozostałego majątku dłużnika.

Okoliczność ta nie ma jurydycznego znaczenia w niniejszej sprawie. Nie mniej podnieść należy – co wynika z akt spraw - że majątek dłużnika ograniczał się jedynie do przedmiotowej nieruchomości. Wskazują na to obszerne akta egzekucyjne Kmp 16/94 i zamieszczone w nich pismo komornika adresowane do wierzycieli informujące ich o bezskuteczności egzekucji – wobec braku majątku dłużnika, do którego można skierować egzekucję.

Suma kwot wymaganych a należnych powodom została oparta na zaświadczeniu komornika złożonym do pozwu ( por. k 5 - załącznika pozwu). Dokument ten pochodzi od organu władzy publicznej i ma znamiona dokumentu urzędowego (por. art. 244 § i § 2 kpc). Treść w nim zawarta korzysta z domniemania prawnego. Jego moc nie została wzruszona.

Wbrew temu co zarzuca skarżąca to na niej spoczywał ciężar wykazania, że stan rzeczy – wysokość zadłużenia była zupełnie inna niż wskazał komornik.

Nie było podnoszone w toku postępowania, że dług został uregulowany ani też, że roszczenie dochodzone w egzekucji uległo w części przedawnieniu.

Dłużnik mógł te zarzuty podnosić inicjując proces o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności ( art. 840 kpc).

Autorka apelacji błędnie podaje, że wskazana wyżej kwota wierzytelności obejmuje również sumy należne Funduszowi Alimentacyjnemu. Przeczy temu treść informacji komornika, w której suma ta stanowi oddzielną pozycję.

Brak było podstaw do zawieszenia postępowania, trafnie więc Sąd Rejonowy wniosek w tej mierze oddalił.

Z tych więc przyczyn i na podstawie art. 385 kpc należało orzec jak w wyroku rozstrzygając o kosztach procesu na instancję odwoławczą na podstawie art. 98 kpc.

Na oryginale właściwe podpisy