Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 lutego 2013 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 14 lutego 2013 r. w Gdańsku

sprawy S. Z.

przeciwko

Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 czerwca 2012 r., sygn. akt V U 517/12

1.zmienia zaskarżony wyrok o tyle, że zobowiązuje organ rentowy do wyliczenia ubezpieczonemu S. Z.emerytury w oparciu o wskaźnik wysokości podstawy wymiaru WWPW 142,17 % za okres od 1 marca 2009r. do 29 lutego 2012r.;

2.oddala apelację w pozostałym zakresie.

Sygn. akt III AUa 1412/12

UZASADNIENIE

Ubezpieczony S. Z. odwołał się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z dnia 28 marca 2012 r. domagając się uwzględnienia funduszu premiowego w podstawie wymiaru świadczenia od dnia 1 czerwca 2008 r.

Organ rentowy wniósł o jego oddalenie oraz o zasądzenie od ubezpieczonego na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych podnosząc, że dokonał przeliczenia świadczenia uwzględniając fundusz premiowy od pierwszego dnia miesiąca,
w którym zgłoszono wniosek.

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Słupsku wyrokiem z dnia
27 czerwca 2012 r. zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w S.i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury ze wskaźnikiem wysokości podstawy wymiaru WWPW 142,56 % za okres od 1 marca 2009 r. do 29 lutego 2012 r.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji.

Decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z dnia 9 września 2004 r. ustalono S. Z. wysokość emerytury na potrzeby świadczenia przedemerytalnego. Do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne organ rentowy przyjął wynagrodzenie z wybranych 20 lat kalendarzowych, w tym lat 1973 - 1976
z wynagrodzeniem obejmującym także wypłaty z funduszu premiowego, które kształtowało się w następujący sposób: w 1973 r. wynosiło 44.255 zł, w 1974 r. wynosiło
55.957 zł, w 1975 r. wynosiło 52.040 zł, w 1976 r. wynosiło 48.857 zł. Wskaźnik wysokości podstawy wyniósł 142,17 %.

Decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z dnia 4 czerwca
2008 r. przyznano ubezpieczonemu emeryturę poczynając od dnia 8 maja 2008 r.
Do obliczenia podstawy wymiaru emerytury przyjęto wynagrodzenie z wybranych 20 lat kalendarzowych, w tym z lat 1973-1976, ale w latach 1973-1976 nie uwzględniono wypłaconych kwot z funduszu premiowego. Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne przyjęta przez pozwany organ rentowy kształtowała się w następujący sposób:
w 1973 r. wynosiło 37.596 zł, w 1974 r. wynosiło 45.650 zł, w 1975 r. wynosiło 45.564 zł,
w 1976 r. wynosiło 47.029 zł. Wskaźnik wysokości podstawy wyniósł 138,96 %.

W dniu 16 marca 2012 r. ubezpieczony złożył wniosek o przeliczenie świadczenia
z uwzględnieniem funduszu premiowego. Zaskarżoną decyzją organu rentowego z dnia
28 marca 2012 r. ponownie ustalono ubezpieczonemu wysokość emerytury. Do obliczenia podstawy wymiaru emerytury wliczono kwoty funduszu premiowego za lata 1973 - 1976. Wskaźnik wysokości podstawy wyniósł 142,56 %. Uwzględnienie w podstawie wymiaru dodatkowego składnika wynagrodzenia - funduszu premiowego nastąpiło od 1 marca 2012 r. tj. od dnia złożenia wniosku. W zaskarżonej decyzji organ rentowy doliczył także ubezpieczonemu do podstawy wymiaru składek za rok 1978 minimalne wynagrodzenie
za 3 miesiące: styczeń, listopad i grudzień w łącznej kwocie 4.600 zł, co dało łącznie roczne wynagrodzenie w kwocie 69.262 zł, stanowiące 118,11 % przeciętnego wynagrodzenia
w kraju (dotychczas 110,26 %).

Zgodnie z art. 111 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) wysokość emerytury lub renty oblicza się ponownie, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, od podstawy wymiaru ustalonej w myśl art. 15, jeżeli do jej obliczenia wskazano podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe na podstawie przepisów prawa polskiego:

1) z liczby kolejnych lat kalendarzowych i w okresie wskazanym do ustalenia poprzedniej
podstawy wymiaru świadczenia,

2)  z kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z 20 lat kalendarzowych, poprzedzających bezpośrednio rok kalendarzowy, w którym zgłoszono wniosek o przyznanie emerytury lub renty albo o ponowne ustalenie emerytury lub renty, z uwzględnieniem art. 176,

3)  z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku o ponowne ustalenie emerytury lub renty,

- a wskaźnik wysokości podstawy wymiaru jest wyższy od poprzednio obliczonego.

Sąd Okręgowy podzielił pogląd wyrażony w wyroku z dnia 1 września 2010 r. Sądu Najwyższy w sprawie II UZP 6/10, który uznał za zasadne uwzględnienie przy wysokości emerytury kwot wypłaconych premii z uwagi na obowiązek opłacania od nich składek.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu spór o możliwość uwzględnienia
w podstawie wymiaru emerytury kwot uwzględnionych na listach płac wynikał z faktu podziału składek. W 1968 r. wprowadzono obowiązek opłacania składek emerytalnych przez samych pracowników otrzymujących wynagrodzenie ze stosunku pracy, które stanowiło podstawę wymiaru do ich ustalania. Składki te były całkowicie zwolnione od podatku
od wynagrodzeń. Składkę taką pobierały zakłady pracy, potrącając je przy wypłacie i łącznie ze składką na ubezpieczenia społeczne przekazywały do ZUS. Natomiast składki
na ubezpieczenie społeczne były płacone przez przedsiębiorstwa. Była to jednolita łączna składka płacona za wszystkich pracowników zatrudnionych w uspołecznionych zakładach. Jej wysokość zależała od rodzaju przedsiębiorstwa państwowego. I to właśnie ta składka była podstawą do ustalania emerytury. Podzieloną składkę na ubezpieczenie emerytalne
i ubezpieczenia społeczne jak wskazał Sąd Najwyższy należy traktować łącznie.
Ze stanowiska Sądu Najwyższego zatem jednoznacznie wynika, że przy wysokości emerytury należy uwzględnić kwoty wypłaconych premii.

W związku z powyższym orzeczeniem zrodziła się kwestia „wyrównania” świadczenia, którego wysokość ustalona była w sposób odmienny, niż przewiduje
to interpretacja dokonana przez Sąd Najwyższy. Pozwany organ rentowy stał na stanowisku, że wysokość emerytury liczonej wraz z funduszem premiowym należy wypłacić od daty złożenia wniosku, ubezpieczony zaś domagał się wyrównania od daty przyznania prawa
do emerytury.

W ocenie Sądu I instancji błędne jest stanowisko organu rentowego, jakoby obowiązek wyrównania wysokości emerytury powstał od pierwszego dnia miesiąca, kiedy zgłoszono wniosek. Co prawda w przypadku ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości obowiązują ogólne zasady wypłaty emerytur i rent,
tj. świadczenie przyznane lub podwyższone wypłaca się nie wcześniej niż od miesiąca,
w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu (art. 133 ust. 1 pkt l w/w ustawy), niemniej wyjątek stanowi tu sytuacja, w której ponowne ustalenie prawa do świadczeń nastąpiło na skutek błędu organu rentowego lub odwoławczego (art. 133 ust. 1 pkt 2). Jeżeli w tych warunkach organ rentowy lub odwoławczy przyzna lub podwyższy świadczenie, wypłaca się je od miesiąca złożenia pierwotnego wniosku lub wydania decyzji z urzędu, nie dłużej jednak niż za okres 3 lat wstecz, liczonych od daty zgłoszenia wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2005 r., III UZP 1/05, OSNPUSiSP 2005, nr 24, poz. 395; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2002 r., II UKN 116/01, OSNPUSiSP 2003, nr 24, poz. 599; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 9 września 1998 r., III AUa 374/98, OSA 1999, z. 3, poz. 16 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 20 czerwca 1995 r., III AUr 549/95, OSA 1995, z. 7-8, poz. 64).

Zawarte w art. 133 ust. 1 pkt 2 określenie „błąd organu rentowego” obejmuje sytuacje, w których organ rentowy miał podstawy do przyznania świadczenia, lecz z przyczyn leżących po jego stronie tego nie uczynił. Za takie przyczyny można uznać wszelkie zaniedbania tego organu, każdą obiektywną wadliwość decyzji, niezależnie od tego czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki, celowego działania organu rentowego, czy też rezultatem niewłaściwych działań pracodawców albo wadliwej techniki legislacyjnej i w konsekwencji niejednoznaczności stanowionych przepisów. Oznacza to, że przedmiotowe pojęcie obejmuje również niedopełnienie obowiązku działania z urzędu na korzyść osób uprawnionych
do świadczeń emerytalno-rentowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2011 r., I UK 332/10).

W realiach niniejszej sprawy organ rentowy w decyzji przyznającej prawo
do emerytury ustalił jej wysokość z pominięciem funduszu premiowego za lata 1973-1976,
co w ocenie Sądu Okręgowego stanowiło błąd organu rentowego powodujący skutki określone w art. 133 ust. 1 pkt 2. Wydając wyrok Sąd wskazując WWPW posłużył się wskaźnikiem przyjętym w zaskarżonej decyzji i z tej przyczyny pominął okoliczność,
iż organ rentowy w zaskarżonej decyzji oprócz kwot funduszu premiowego za lata 1973 - 1976 dodał także w roku 1978 minimalne wynagrodzenie za 3 miesiące dotychczas nieudokumentowanego wynagrodzenia (wykaz okresu, za który nieudokumentowano wynagrodzenia k. 121 a.e.), co podwyższyło wskaźnik za 1978 r. ze 110,26 % na 118,11 %
(o 7,85 %) i dało WWPW z 20 lat 142,56 % (2.851,20 % :20 = 142,56 %), a przy podwyższeniu wynikającym tylko z funduszu premiowego dałoby WWPW z 20 lat 142,17 % (2.843,35 % : 20 = 142,17 %) (2.851,20 % -2.843,35 % = 7,85 %).

Uwzględnienie przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczeń minimalnego wynagrodzenia pracowników jest możliwe w oparciu o ustawę z dnia 4 września 2008 r.
o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. Nr 192, poz. 1180), która weszła
w życie z dniem 1 stycznia 2009 r. (art. 4 ustawy zmieniającej). W świetle dyspozycji art.
2 i 3 ustawy zmieniającej, emerytura w wysokości przeliczonej z uwzględnieniem kwoty minimalnego wynagrodzenia przysługuje: 1) od dnia wejścia w życie ustawy - jeżeli wniosek o ponowne obliczenie wysokości emerytury lub renty został zgłoszony nie później niż
w ciągu 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, 2) od pierwszego dnia miesiąca,
w którym zgłoszono wniosek - jeżeli wniosek, o którym mowa w pkt 1, został zgłoszony
po upływie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy.

Ubezpieczony nie składał wniosku o przeliczenie emerytury z uwzględnieniem minimalnego wynagrodzenia. Organ rentowy z urzędu doliczył minimalne wynagrodzenie
za trzy miesiące 1978 r. załatwiając wniosek dotyczący przeliczenia emerytury
z uwzględnieniem wypłat z funduszu premiowego.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł, jak w sentencji wyroku.

Apelację od wyroku wywiódł organ rentowy zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) poprzez przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury
ze wskaźnikiem wysokości podstawy wymiaru WWPW 142,56 % za okres od 1 marca
2009 r. do 29 lutego 2012 r.

W konsekwencji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy wskazał, że uchwała Sądu Najwyższego z dnia 1 września 2010 r., II UZP 6/10 nie ma mocy zasady prawnej. Brak zatem po stronie organu rentowego obowiązku działania w tego rodzaju sprawach z urzędu. Skoro uchwała Sądu Najwyższego została wydana w dniu 1 września 2010 r., a ubezpieczony złożył wniosek
o przeliczenie świadczenia w dniu 16 marca 2012 r., to zdaniem organu rentowego brak podstaw do stwierdzenia, iż zastosowanie winien mieć art. 133 ust. 1 pkt 3 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS.

W ocenie skarżącego Sąd I instancji błędnie, jak wskazał to w uzasadnieniu, przyjął do ustalenia wysokości świadczenia wskaźnik 142,56 %, gdyż ustalając nowy wskaźnik WWPW w zaskarżonej decyzji organ rentowy przyjął oprócz funduszu premiowego także kwoty minimalnych wynagrodzeń za 3 miesiące roku 1978.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest częściowo zasadna.

Kwestią sporną pozostawało, czy ubezpieczony S. Z.ma prawo
do wyliczenia emerytury w oparciu o wskaźnik wysokości podstawy wymiaru WWPW 142,56 % (ewentualnie 142,17 %) za okres od 1 marca 2009 r. do 29 lutego 2012 r.,
co byłoby konsekwencją uznania, że pozwany popełnił błąd z powodu nieprawidłowego ustalenie wysokości emerytury wnioskodawcy decyzją z 4 czerwca 2008 r., ponieważ nie doliczył do WWPW w latach 1973-1976 kwot wypłaconych z funduszu premiowego.

Rozstrzygnięcie sprawy sprowadzało się więc do analizy uregulowania zawartego
w art. 133 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w tym przepisie w razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż: od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu,
z zastrzeżeniem art. 107a ust. 3 (ust. 1), za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego (ust. 2).

Użyte w omawianym przepisie określenie „błąd organu rentowego” obejmuje sytuacje, w których organ rentowy miał podstawy do przyznania podwyższonego świadczenia, lecz z przyczyn leżących po jego stronie tego nie uczynił. Pojęcie „błędu”
w prawie ubezpieczeń społecznych jest swoiste i szerokie oraz nie może być zawężane jedynie do błędów matematycznych czy rachunkowych. Oznacza każdą obiektywną wadliwość decyzji, niezależnie od tego, czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki, celowego działania samego organu rentowego, czy też niewłaściwych działań pracodawców albo wadliwej techniki legislacyjnej, czyli skutkiem niejednoznaczności norm prawnych. Błędem organu rentowego jest także, co należy wyraźnie podkreślić, błędna wykładnia obowiązujących przepisów (z uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1997 r., III ZP 40/97, OSNAPiUS 1998, nr 14, poz. 429).

Redakcja art. 133 ust. 1 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oznacza, iż w razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości obowiązują ogólne zasady wypłaty emerytur i rent,
tj. świadczenie przyznane lub podwyższone wypłaca się nie wcześniej niż od miesiąca,
w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu. Wyjątek stanowi tu sytuacja, w której ponowne ustalenie prawa do świadczeń nastąpiło
na skutek błędu organu rentowego lub odwoławczego. Jeżeli w tych warunkach organ rentowy lub odwoławczy przyzna lub podwyższy świadczenie, wypłaca się je od miesiąca złożenia pierwotnego wniosku lub wydania decyzji z urzędu, nie dłużej jednak niż za okres
3 lat wstecz, liczonych od daty zgłoszenia wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 9 czerwca 2010 r., III AUa 3917/09, LEX
nr 785489).

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych
i rozważań prawnych, jedynie błędnie uznał, na co sam zwrócił w uzasadnieniu wyroku,
że wskazując WWPW 142,56 % posłużył się wskaźnikiem przyjętym w zaskarżonej decyzji
i z tej przyczyny pominął okoliczność, iż organ rentowy w zaskarżonej decyzji oprócz kwot funduszu premiowego za lata 1973-1976 dodał także w roku 1978 minimalne wynagrodzenie za 3 miesiące dotychczas nieudokumentowanego wynagrodzenia, co podwyższyło wskaźnik za 1978 r. ze 110,26 % na 118,11 % (o 7,85 %) i dało WWPW z 20 lat 142,56 % (2.851,20 % :20 = 142,56 %), a przy podwyższeniu wynikającym tylko z funduszu premiowego dałoby WWPW z 20 lat 142,17 % (2.843,35 % : 20 = 142,17 %) (2.851,20 % -2.843,35 % = 7,85 %).

Organ rentowy nie mógł w decyzji przyznającej prawo do emerytury uwzględnić przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczeń wnioskodawcy minimalnego wynagrodzenia
za styczeń, listopad i grudzień 1978 r., ponieważ jest to możliwe w oparciu o ustawę z dnia
4 września 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. Nr 192, poz. 1180), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2009 r. (art. 1 ustawy zmieniającej). S. Z. nie składał wniosku w tym zakresie, a pozwany doliczył do podstawy wymiaru składek za rok 1978 minimalne wynagrodzenie wydając decyzję z dnia 28 marca 2012 r.

Jedynie w tym zakresie wyrok Sądu Okręgowego był błędny i podlegał zmianie
co do określenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru zamiast 142,56 %, WWPW
142,17 %, o czym Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł w punkcie pierwszym sentencji wyroku.

Sąd I instancji prawidłowo ocenił, iż organ rentowy ustalając w decyzji przyznającej prawo do emerytury jej wysokość z pominięciem funduszu premiowego za lata 1973-1976 , popełnił błąd powodujący skutki określone w art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Sąd Apelacyjny rozpoznający sprawę w niniejszym składzie podziela pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższy z dnia 1 września 2010 r., w sprawie II UZP 6/10, OSNP 2011/3-4/39 który uznał, że wypłacone w latach 1970-1976 premie z funduszu premiowego w Państwowych Gospodarstwach Rolnych podlegają, ze względu na obowiązek opłacania składki na cele emerytalne na podstawie ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r.
o funduszu emerytalnym (Dz.U. Nr 3, poz. 7 ze zm.), uwzględnieniu w podstawie wymiaru emerytury i renty (art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227
ze zm.).

Wprawdzie wskazana uchwała Sądu Najwyższego zawiera jedynie wykładnię wskazanych w niej przepisów, jednakże mając na uwadze znaczenie tej uchwały oraz zawarte w niej argumenty wskazać należy, że odmienna wykładnia wskazanych w niej regulacji prawnych prowadzi do ich naruszenia. Stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone
w powyższej uchwale oraz przytoczone w niej istotne argumenty w przedmiocie prawidłowej wykładni wskazanych w niej przepisów winny mieć na uwadze nie tylko sądy, lecz
i pozwany, mając nadto na uwadze okoliczność, że wniesienie odwołania od decyzji wszczyna postępowanie sądowe.

Wbrew twierdzeniom apelującego organu rentowego jest on zobowiązany
do wyliczenia ubezpieczonemu emerytury w oparciu o wskaźnik wysokości podstawy wymiaru WWPW 142,17 % za okres od 1 marca 2009 r. do 29 lutego 2012 r. Ubezpieczony złożył wniosek o takie przeliczenie 16 marca 2012 r., zatem okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, w którym zgłoszono wniosek obejmuje okres od 1 marca 2009 r. do 29 lutego 2012 r.

Mając na uwadze powyższe Sąd Odwoławczy na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak w punkcie drugim sentencji wyroku.