Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I ACa 132/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 marca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Krzysztof Sobierajski

Sędziowie:

SSA Andrzej Struzik (spr.)

SSA Paweł Rygiel

Protokolant:

st.sekr.sądowy Beata Lech

po rozpoznaniu w dniu 28 marca 2014 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa - Starosty (...)

przeciwko (...) S.A. w L.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 13 listopada 2013 r. sygn. akt I C 2805/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 1.800 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 132/14

UZASADNIENIE

Skarb Państwa reprezentowany przez Starostę (...) (stosownie do art. 8b ust. 1 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa) w pozwie skierowanym przeciwko (...) S.A. domagał się zasądzenia kwoty 118.449 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie w okresie od dnia 1 października 2011 r. do dnia 30 czerwca 2012 r. z nieruchomości, a to położonych w S. działek gruntowych o numerach:(...) Uzasadniając swe żądanie powód powołał się na służące Skarbowi Państwa prawo własności wskazanych w pozwie nieruchomości, wskazał, że nieruchomości te zabudowane są stacjami transformatorowymi, z nieruchomości tych korzysta pozwany nie posiadając do tego tytułu prawnego i pozostając w złej wierze. Jako podstawę prawną swego żądania powód powołał art. 225 k.c.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Pozwany przyznał, że na wymienionych w pozwie działkach, za wyjątkiem działki nr (...), znajdują się stacje transformatorowe, wchodzące obecnie w skład przedsiębiorstwa pozwanego, a wybudowane na gruntach Skarbu Państwa przez różne podmioty w latach 1960-1991. Stacje te były budowane w okresie obowiązywania art. 128 k.c. stanowiącego zasadę jednolitej własności państwowej, były niezbędne dla funkcjonowania powstających w tamtych czasach osiedli mieszkaniowych i, stosownie do wówczas obowiązujących przepisów, zostały przejęte przez Zakład Energetyczny. Pozwany twierdził, że po zniesieniu zasady jednolitej własności państwowej tak same stacje energetyczne, jak też nieruchomości stały się własnością przedsiębiorstwa państwowego, a okoliczność ta usprawiedliwia uznanie za uzasadnione domniemania korzystania z tych nieruchomości przez przedsiębiorstwo państwowe i jego następców w dobrej wierze także po uchyleniu art. 128 k.c. Pozwany powołał także, że roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, jako roszczenie uzupełniające w stosunku do roszczeń z art. 222 k.c., nie służy właścicielowi nieruchomości, który wybudował na niej urządzenie energetyczne, a następnie przeniósł jego własność na przedsiębiorcę przesyłowego. Pozwany kwestionował także wysokość roszczenia zarzucając, że powierzchnia faktycznie zajęta pod stacje transformatorowe, w zakresie niezbędnym do korzystania z nich z uwzględnieniem niezbędnej konserwacji, eksploatacji i dostępu do urządzeń, jest mniejsza od powierzchni n nieruchomości wskazanej w pozwie.

Wyrokiem z dnia 13 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy w Kielcach zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 21.100 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 15 października 2012 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałym zakresie, zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 2.639,58 zł tytułem zwrotu kosztów procesu i nakazał pobranie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kielcach od Skarbu Państwa – Starosty (...) kwoty 12.201,89 zł z zasądzonego roszczenia oraz od pozwanego kwoty 3.699,06 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Orzeczenie powyższe sąd I instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

Powód Skarb Państwa –Starosta (...) jest właścicielem nieruchomości stanowiących działki położone w S. o numerach :

1/ (...) o pow. 0,0053 przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową na podstawie decyzji Urzędu Miejskiego w S. z dnia 31 grudnia 1984r. znak GT (...)zatwierdzającej plan realizacyjny na budowę stacji transformatorowej (...) z nawiązaniami kablowymi WN oraz z dnia 13 lutego 1985r. udzielającej pozwolenia na budowę linii kablowych i stacji (...) ,dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

2/ (...) o pow. 0,0133 przy ul. (...), która zabudowana jest stacją transformatorową i dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...);

(...) o powierzchni 0,023 ha przy ulicy (...), zabudowanej stacją transformatorową (...), dla której to nieruchomości prowadzona jest księga wieczysta nr (...), wybudowaną przez (...) Spółdzielnię Mieszkaniową w S. i przekazaną do eksploatacji Zakładowi (...) 30 maja 1968 r.;

4/ (...)o powierzchni 0,0061 ha przy ulicy (...), zabudowaną stacją transformatorową (...), dla której to nieruchomości prowadzona jest księga wieczysta nr (...);

5/ (...) o powierzchni o powierzchni 0,0126 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...), dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

6/(...) o powierzchni 0,0172 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...), wybudowaną przez Fabrykę (...) w S., przekazaną do eksploatacji Zakładowi (...) 9 lutego 1973 r,. dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

7/ (...) o powierzchni 0,0081 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową Ośrodek (...), dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

8/ (...) o powierzchni 0,0150 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...), wybudowaną przez (...) Spółdzielnię Mieszkaniową i przekazaną do eksploatacji Zakładowi (...) 20 grudnia 1974 r., dla której założona jest księga wieczysta nr (...) ;

9/ (...)o powierzchni 0,0198 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...), wybudowaną przez (...) Spółdzielnię Mieszkaniową i dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

10/(...)o powierzchni 0,0103 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...) i dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

11/(...) o powierzchni 00140 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową wybudowaną w 1991 r. dla Szkoły Podstawowej nr (...) w S. na zlecenie (...) Spółdzielni Mieszkaniowej dla Kuratorium Oświaty i Wychowania w K. i dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

12/ (...) o powierzchni 0,0085 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową i dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

13/ (...) o powierzchni 0,0017 ha przy ulicy (...), która stanowi drogę dojazdową do stacji transformatorowej zlokalizowanej na działce (...) o pow. 0,0085 ha i dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

14/ (...)o powierzchni 0,0099 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...) i dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

15/ (...) o powierzchni 0,0081 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...), na podstawie decyzji Urzędu Miasta w S. z 19 marca 1979 r. zatwierdzającej plan realizacyjny, przekazaną do eksploatacji 30 czerwca 1982 r., dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

16/ (...)o powierzchni 0,0059 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową Liceum Medyczne, dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

17/ (...)o powierzchni 0,0076 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...), wybudowaną przez Rejonową Dyrekcję Rozbudowy Miast i Osiedli (...) w S., przekazaną do eksploatacji 6 sierpnia 1980 r., dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

18/ (...)o powierzchni 0,0107 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...), wybudowaną przez Rejonową Dyrekcję Rozbudowy Miast i Osiedli (...) w S., przekazaną do eksploatacji 6 sierpnia 1980 r., dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

19/ (...) o powierzchni 0,0087 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...), wybudowaną przez (...) Spółdzielnię Mieszkaniową w S. i przekazaną do eksploatacji Zakładowi (...) 10 listopada 1980 r., dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

20/ (...)o powierzchni 0,0066 ha i 4/48 o powierzchni 0,0042 ha przy ulicy (...), które zabudowane są stacją transformatorową (...), dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

21/(...)o powierzchni 0,0042 ha, przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...), dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

22/ (...)o powierzchni 0, (...) przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...), dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

23/(...) o powierzchni 0,0137 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...), dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

24/ (...) o powierzchni 0,0266 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową i dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

25/ (...) o powierzchni 0,0134 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...), dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

26/ (...)o powierzchni 0,0136 ha ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...), dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

27/ (...)o powierzchni 0,0131 ha, która zabudowana jest stacją transformatorową (...) wybudowaną przez (...) Spółdzielnię Mieszkaniową w S. i przekazaną do eksploatacji w 1982 r., dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

28/ (...) o powierzchni 0,0104 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...) i dla której nie została założona księga wieczysta;

29/(...)o powierzchni 0,0249 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...) wybudowaną w 1972 r. na podstawie decyzji Prezydium Miejskiej Rady Narodowej z 17 czerwca 1970 r. o zatwierdzeniu projektu wstępnego, dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

30/ (...) o powierzchni 0,0058 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...) wybudowaną przez Fabrykę (...) w S. i przekazaną do eksploatacji Zakładowi (...) 26 lipca 1966 r., dla której założona jest księga wieczysta nr (...);

31/ (...) o powierzchni 0,0094 ha przy ulicy (...), która zabudowana jest stacją transformatorową (...) wybudowaną przez (...) Spółdzielnię Mieszkaniową w S. i przekazaną do eksploatacji 20 lutego 1978 r., dla której założona jest księga wieczysta nr (...).

Powyższe nieruchomości, zabudowane stacjami transformatorowymi stanowiącymi własność pozwanego, znajdują się w jego użytkowaniu /okoliczność bezsporna/ poza działką numer (...), która stanowi drogę dojazdową do działki zabudowanej stacją transformatorową nr (...).

Łączna wartość gruntów znajdujących się w użytkowaniu pozwanego zabudowanych stacjami transformatorowymi wskazanymi w pozwie stanowi powierzchnię 3.294 m 2. Poszczególne działki zostały wydzielone z istniejących nieruchomości w uzgodnieniu ze stroną pozwaną lub jej poprzednikami prawnymi na potrzeby posadowienia stacji transformatorowych, decyzje w sprawie ich podziału i co do wydzielonej powierzchni nie były skarżone przez poprzednika prawnego pozwanego. Powierzchnie te wynoszą od 17 m 2 /działka numer (...) 240 m 2 /działka nr (...)/. Według stanowiska pozwanego powierzchnia powyższa winna wynosić 1200 m 2. Wynagrodzenie z tytułu bezumownego użytkowania nieruchomości za okres od 1 października 2011r. do 30 czerwca 2012 r. dla powierzchni 3.294 m 2, ustalone stosownie do opinii biegłego sadowego M. Ś. wynosi 21.100 zł. Przy przyjęciu powierzchni wskazanej przez pozwanego wartość ta wynosiłaby 7767 zł.

Pismami z dat 7 listopada 2010 r. i 16 grudnia 2011 r. Starosta (...) poinformował pozwanego o bezumownym użytkowaniu przez pozwanego 32 działek o łącznej powierzchni 0,3563 ha oraz obciążył z tego tytułu miesięczną opłatą w wysokości 11.500 zł. W dniu 4 czerwca 2012 r. odbyło się spotkanie przedstawicieli obu stron dotyczące sprzedaży 31 działek zabudowanych stacjami transformatorowymi a stanowiącymi własność (...) SA i użytkowanych przez pozwanego. Ponieważ strony nie uzgodniły stanowiska i nie doszły do porozumienia powód wystawił faktury dotyczące wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z wykazanych działek przez pozwanego i pismem z dnia 5 stycznia 2012 r. wezwał pozwanego do ich zapłaty. Następnie 20 czerwca 2012 r. wystawił faktury korygujące, uwzględniające korektę ilości działek obejmujących okres od października 2011 r. do maja 2012 r.

W swych rozważaniach sąd I instancji stwierdził, że powództwo usprawiedliwione jest co do zasady, natomiast co do wysokości żądania jedynie częściowo. Fakt, że własność 31 działek objętych pozwem przysługuje Skarbowi Państwa był bezsporny, bezsporna też była okoliczność korzystania z tych działek, na których wybudowano stacje transformatorowe przez pozwanego. Stacje te usytuowane zostały na wskazanych nieruchomościach w latach 60-tych, 70-tych i 80-tych na specjalnie w tym celu wydzielonych gruntach stanowiących odrębne nieruchomości, dla których z kolei zostały założone księgi wieczyste. Podstawą wybudowania stacji na wskazanych nieruchomościach były decyzje zatwierdzające plany realizacyjne budowy danych stacji złożone do akt przez pozwanego. Pozwany nie wykazał, aby którakolwiek z tych stacji posadowiona została na podstawie zawartej umowy cywilnoprawnej bądź za zezwoleniem właściwego organu w trybie przepisów zawartych w ustawach wywłaszczeniowych. Niewątpliwie nieruchomości objęte żądaniem pozwu były przedmiotem własności państwowej, a zatem, stosownie do zasady jednolitej własności państwowej /art. 128 k.c./, nie było dopuszczalne ich obciążenie ograniczonym prawem rzeczowym na rzecz innego przedsiębiorstwa państwowego. Dopuszczenie jednak przedsiębiorstwa państwowego prowadzącego zakład energetyczny do korzystania z nieruchomości Skarbu Państwa nie mogło prowadzić do jakiegokolwiek ograniczenia uprawnień właścicielskich Skarbu Państwa. Uprawnienie przedsiębiorstwa energetycznego do budowy urządzeń przesyłowych i ich eksploatacja, połączone z ustanowieniem po stronie właściciela obowiązku znoszenia takiego stanu tj. przebiegu urządzeń mogło wynikać z decyzji administracyjnej wydanej na podstawie przepisów ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, wcześniej ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, a jeszcze wcześniej ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości. Jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego pozwany takiej decyzji w stosunku do żadnej nieruchomości nie przedstawił. Decyzjami dającymi takie uprawnienia niewątpliwie nie są decyzje zatwierdzające plany realizacyjne dotyczące budowy niektórych stacji.

Powołując pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2009 r. sygn. II CSK 121/09 sąd I instancji stwierdził, że przedsiębiorstwo energetyczne, które nie legitymuje się uprawnieniem do ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych korzysta z tej nieruchomości w złej wierze i zobowiązane jest do świadczenia wynagrodzenia na podstawie art. 225 k.c. Decydujące jest zatem wyjaśnienie podstawy wkroczenia na nieruchomości strony powodowej w celu budowy sieci, albowiem decyduje o charakterze władztwa pozwanej spółki względem tych nieruchomości. W ocenie sądu I instancji pozwany nie wykazał żadnej podstawy zajęcia nieruchomości Skarbu Państwa celem wybudowania na nich stacji transformatorowych przez poprzedników, w tym decyzji odpowiednich organów, co pozwala na przyjęcie złej wiary w korzystaniu z tych gruntów przez pozwanego. Ponadto nie sposób przyjąć, że pozwany, jako wyspecjalizowana spółka prawa handlowego, nie zdawał sobie sprawy z tego na czyich gruntach posadowione są stacje transformatorowe i z czyich gruntów korzysta. Dowodem potwierdzającym powyższą okoliczność jest spotkanie z udziałem obu stron, jakie odbyło się 4 czerwca 2012 r., a którego celem był ewentualny zakup powyższych gruntów przez pozwanego. Podobne stanowisko co do złej wiary w przypadku zajęcia cudzej nieruchomości i umieszczenia na niej urządzeń energetycznych bez uzyskania tytułu prawnego zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 listopada 2008r. sygn. II CSK 346/2008. W rezultacie sąd I instancji nie zgodził się ze stanowiskiem pozwanego, że posadowienie w tym wypadku stacji transformatorowych przez jednostkę organizacyjną Skarbu Państwa /poprzednio spółdzielnie mieszkaniowe, od których te urządzenia przejęło przedsiębiorstwo państwowe zakład energetyczny/ było równoznaczne z działaniem legalnym i świadczyło o dobrej wierze stwierdzając, że nie jest to domniemanie ustanowione przez prawo, zwłaszcza jeśli w grę wchodzi okres sprzed 1989 r. Sąd Okręgowy wyraził pogląd, że nawet jeżeli założyć, że ze względu na obowiązującą w tym czasie zasadę jednolitej własności państwowej /art. 128 k.c./ przedsiębiorstwo państwowe /poprzednik prawny/ podjęło czynności budowy urządzeń przesyłowych w dobrej wierze i korzystało z tych urządzeń jako należących do Skarbu Państwa, to przymiot dobrej wiary rozumianej jako błędne, ale usprawiedliwione w danych okolicznościach przeświadczenie posiadacza służebności o przysługującym mu prawie do korzystania z cudzej nieruchomości w zakresie roszczeń uzupełniających musi obejmować cały okres eksploatacji urządzeń także wtedy, gdy zmienił się właściciel nieruchomości, na których zostały wybudowane urządzenia przesyłowe. Dobra wiara posiadacza w chwili stawiania urządzeń /której nie było w przedmiotowej sprawie, a przynajmniej pozwany nie wykazał tej okoliczności/ nie oznacza powstania po stronie przedsiębiorstwa energetycznego prawa do korzystania z nieruchomości skutecznego wobec każdoczesnego jej właściciela. Dobrą wiarę wyłącza bowiem ujawnienie takich okoliczności, które u przeciętnego człowieka powinny wzbudzić poważne wątpliwości, że nie przysługuje mu prawo do korzystania z rzeczy. Pozwany nie wykazał natomiast, że przedsiębiorstwo państwowe, czy też poprzednie podmioty uzyskały stosowne decyzje wywłaszczeniowe bądź pozwolenia administracyjne dające podstawę prawną uprawnienia do budowy urządzeń i ich eksploatacji. Budujący na cudzym gruncie musi bowiem wykazać się prawem do dysponowania cudzą nieruchomością także okresie obowiązywania zasady jednolitej własności państwowej. Państwowe osoby prawne we własnym imieniu wykonywały płynące z własności państwowej uprawnienia względem zarządzanej przez nie części mienia ogólnonarodowego, to jednak stosunki majątkowe między przedsiębiorstwami państwowymi i innymi osobami państwowymi miały charakter cywilnoprawny. Zakłady energetyczne nie miały zatem samodzielnych uprawnień do wkraczania na grunty państwowe i budowania urządzeń służących do przesyłu.

Zdaniem sądu I instancji rozważania te pozwalają na przyjęcie istnienia złej wiary po stronie pozwanego, co uzasadnia żądanie na podstawie art. 225 k.c. wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nich. Wbrew stanowisku pozwanego roszczenie to przysługuje właścicielowi niezależnie od zgłoszenia roszczenia określonego w art. 222 k.c. Wielokrotnie wypowiadał się na ten temat Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach m.in. w wyroku z dnia 3 lutego 2010 r. w sprawie II CSK 444/09. Stanowisko judykatury w tym zakresie co do wystąpienia w powyższym żądaniem z art. 225 k.c. niezależnie od żądania windykacyjnego jest ugruntowane.

Przyjęcie złej wiary i wymagany 30-letni okres posiadania uniemożliwia przyjęcie nabycia przez zasiedzenie służebności odpowiadającej swą treścią służebności przesyłu. Powołując się na pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 17 września 1993 r. sygn. II CRN 76/93 sąd I instancji stwierdził, że bieg zasiedzenia można liczyć od 1 października 1990 r., to jest od chwili utraty mocy obowiązującej przez przepis art. 128 k.c. Pozwany nie wykazał jednak okoliczności prowadzących do zasiedzenia, a w szczególności kolejnych następców prawnych posiadających te nieruchomości w zakresie służebności.

Odnosząc się do zarzutu dotyczącego powierzchni nieruchomości, za korzystanie z których pozwany jest obowiązany uiścić wynagrodzenie sąd I instancji odwołał się do opinii biegłego, ustalającej wynagrodzenie za korzystanie z działek o łącznej powierzchni 3340 m 2, która to opinia nie była kwestionowana przez pozwanego, a nadto wskazał, że przy określaniu tej powierzchni miał na uwadze, że działki te zostały celowo wydzielone dla potrzeb wybudowania stacji transformatorowych wraz z niezbędnym częścią umożliwiającą dojście do tych stacji oraz ich naprawę i konserwację, zaś właściciel jest pozbawiony władztwa nad tymi działkami, które służą wyłącznie ich posiadaczowi, nie można zatem przyjąć, że pozwany nie korzysta z całej powierzchni tych działek.

Te okoliczności spowodowały uwzględnienie powództwa co do wyliczonej przez biegłego kwoty 21.100 zł oraz oddalenie go w pozostałym zakresie.

Jako podstawę orzeczenia o odsetkach za opóźnienie sąd I instancji powołał art. 481 k.c., wskazując na fakt wezwania pozwanego przez powoda do zapłaty jeszcze przed wytoczeniem pozwu.

Jako podstawę orzeczenia o kosztach procesu sąd powołał art. 100 k.p.c. rozliczając te koszty proporcjonalnie.

Od powyższego wyroku pozwany wniósł apelację wskazując, że zaskarża go w całości i domagał się jego zmiany przez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenia kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych, ewentualnie uchylenia wyroku w całości i przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Zaskarżonemu wyrokowi pozwany zarzucił naruszenie prawa materialnego, a to:

- art. 305 4 k.c. w zw. z art. 292 k.c., art. 172 k.c. oraz art. 7 k.c. poprzez nieuwzględnienie zarzutu zasiedzenia służebności gruntowej mającej charakter służebności przesyłu, nabytej w dobrej wierze;

- art. 224 i art. 225 k.c. poprzez uwzględnienie powództwa w takim stanie faktycznym, w którym właścicielowi nieruchomości nie przysługuje roszczenie negatoryjne z art. 222 § 1 k.c., a zatem kiedy brak jest postaw do uwzględnienia roszczeń uzupełniających;

- art. 244 § 1 i 2 k.c. poprzez zasądzenie na rzecz powoda wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości stanowiącej działkę ewidencyjna nr (...), wydzielonej jako droga dojazdowa do stacji trafo.

Powód wniósł odpowiedź na apelację, która jednak została mu zwrócona na podstawie art. 132 § 1 k.p.c. Następnie powód wniósł po raz kolejny tę sama odpowiedź na apelację, jednak z przekroczeniem terminu zakreślonego przez przepis art. 372 k.p.c. Wobec przekroczenia terminu do wniesienia odpowiedzi na apelację, ponowne jej wniesienie sąd II instancji potraktował jako wniesienie pisma procesowego, na wniesienie którego powód nie uzyskał zgody sądu i zarządzeniem wydanym na rozprawie apelacyjnej zwrócił to pismo stosownie do art. 207 § 7 w zw. z § 3 k.p.c. w ustnym wystąpieniu na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik powoda domagał się oddalenie apelacji i zasądzenia kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna, jakkolwiek zgodzić się należy z częścią argumentacji przytoczonej na uzasadnienie jej zarzutów.

W pierwszej kolejności dostrzec należy, że pozwany zaskarżył wyrok sądu I instancji także w części oddalającej powództwo i zgłosił, jako ewentualny, wniosek o uchylenie wyroku także w tej części. Oczywistym jest brak gravamen w zaskarżeniu wyroku w tej części, skoro orzeczenie to było korzystne dla pozwanego. W konsekwencji apelacja w tym zakresie uległa oddaleniu.

Pozwany nie kwestionuje ustaleń faktycznych sądu I instancji, które stały się podstawą jego orzeczenia. Mając na uwadze, że ustalenia te znajdują pełne podstawy w zebranym w sprawie materiale, Sąd Apelacyjny ustalenia te akceptuje i przyjmuje za własne, czyniąc je podstawą swego wyroku.

Zasadnie skarżący kwestionuje pogląd sądu I instancji, iż budowa wskazanych w pozwie stacji transformatorowych, która nastąpiła jeszcze przed uchyleniem art. 128 k.c., stanowiącego zasadę jednolitej własności państwowej, stanowiła objęcie nieruchomości zajętych pod budowę w złej wierze. W okresie obowiązywania tego przepisu w pierwotnym jego brzmieniu (to jest do dnia 31 stycznia 1989 r.) państwowe osoby prawne wykonywały w stosunku do mienia państwowego uprawnienia przysługujące niepodzielnie Państwu, a zatem obejmowanie tych nieruchomości we władanie i budowa na nich urządzeń nie mogą być traktowane jako objęcie tych nieruchomości w posiadanie przez osobę trzecią. Zasadę jednolitego funduszu własności państwowej odnoszono także do posiadania, przyjmując, że w wyniku jej obowiązywania Skarb Państwa był nie tylko właścicielem, ale i posiadaczem rzeczy znajdujących się w zarządzie państwowych osób prawnych (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2008 r. sygn. II CSK 314/08). Uchylenie art. 128 k.c. w pierwotnym jego brzmieniu, co miało miejsce w dniu 1 lutego 1989 r., nie spowodowało uwłaszczenia z tym dniem państwowych osób prawnych co do składników mienia państwowego pozostających w ich zarządzie, gdyż, jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z dnia 18 czerwca 1991 r. sygn. III CZP 38/91, uwłaszczenie tych osób nastąpiło dopiera na postawie przepisów ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości oraz przepisów określających ustrój majątkowy państwowych osób prawnych. W konsekwencji, dokąd uwłaszczenie to nie nastąpiło, państwowe osoby prawne wykonywały w odniesieniu do składników mienia państwowego, którym dotychczas zarządzały, jedynie uprawnienia Skarbu Państwa. Skoro zatem do dnia 1 października 1990 r. nie można było mówić o posiadaniu nieruchomości państwowych przez państwowe osoby prawne (poza nieruchomościami, których własność osoby te nabyły począwszy od dnia 1 lutego 1989 r.), to nieruchomości takie objęte przez te osoby we władanie, czy to w związku z prowadzeniem przez nie budowy urządzeń przesyłowych, czy też w związku z przejęciem takich urządzeń od innych podmiotów, które urządzenia te zbudowały, nie stanowiło objęcia w posiadanie, a w konsekwencji nie znajduje do tych wydarzeń zastosowania ocena dobrej lub złej wiary związanej z takim aktem. W konsekwencji o posiadaniu tych nieruchomości można mówić dopiero od dnia 1 października 1990 r. a okoliczności związane z powstaniem tego stanu w tym dniu decydowały będą o dobrej lub złej wierze w rozumieniu art. 172 k.c. Okoliczność, że władające wówczas przedmiotowymi nieruchomościami przedsiębiorstwo energetyczne nie zmieniło ani zakresu tego władania, ani sposobu dotychczasowego używania tych nieruchomości dawało podstawy do przeświadczenia, że władanie takie jest zgodne z wolą właściciela, to jest Skarbu Państwa, w konsekwencji czego można przyjąć, że z dniem 1 października 1990 r. przedsiębiorstwo takie objęło te nieruchomości w posiadanie w dobrej wierze. Jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lipca 2013 r. sygn. V CSK 320/12, dobrej wiary zasiadującego posiadacza nie wyłącza wiedza o prawie własności przysługującym osobie trzeciej, w szczególności gdy ingerowanie w cudzą własność w zakresie odpowiadającym służebności rozpoczęło się w takich okolicznościach, które usprawiedliwiały przekonanie posiadacza, że nie narusza on cudzego prawa.

Okoliczności powyższe dawały postawy do przyjęcia, że do nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu, określonej przez przepis art. 305 1 k.c., znajdował zastosowanie liczony od dnia 1 października 1990 r. okres dwudziestoletni przewidziany przepisami art. 172 § 1 w zw. z art. 292 i z art. 305 4 k.c.

Pomimo wyżej przedstawionego stanowiska, nie sposób w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy przyjąć, że pozwany wykazał nabycie służebności przesyłu przez zasiedzenie. Jak wskazuje Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powołanego wyżej wyroku z dnia 10 lipca 2013 r. sygn. V CSK 320/12, dla stwierdzenia nabycia ograniczonego prawa rzeczowego każdorazowo w indywidualnych okolicznościach danej sprawy przedmiotem szczegółowych ustaleń i ocen sądu muszą być: status organizacyjno-prawny posiadacza (przedsiębiorstwa państwowego), jego kwalifikacja jako państwowej osoby prawnej, zmiany relacji prawnych między Skarbem Państwa a przedsiębiorstwem państwowym, jednoosobową spółką Skarbu Państwa i spółką kapitałową prawa handlowego z udziałem Skarbu Państwa lub spółki Skarbu Państwa, sposób przeniesień posiadania między kolejnymi władającymi w zakresie odpowiadającym służebności nieruchomością obciążoną dla stwierdzenia dopuszczalności zaliczania posiadania wykonywanego przez przedsiębiorstwo przesyłowe. Przeniesienie posiadania i praw do nieruchomości władnącej (tu odpowiednio: przedsiębiorstwa przesyłowego oraz jego części składowych w postaci sieci elektroenergetycznej – urządzeń przesyłowych) rozciąga się bowiem na nieruchomość obciążoną w zakresie posiadania prawa służebności lub służebnego posiadania prowadzącego do nabycia służebności. W rozpoznawanej sprawie pozwany żadnej z tych okoliczności nie tylko nie wykazał, ale nawet nie powołał. W odpowiedzi na pozew pozwany wskazał jedynie, że stacje transformatorowe były budowane przez różne podmioty w okresie obowiązywania jednolitej własności państwowej, a stacje te przejął, stosownie do obowiązujących wówczas przepisów Zakład (...). Ani w odpowiedzi na pozew, ani też w toku dalszego postępowania pozwany nie wskazuje żadnych okoliczności dotyczących prawnej formy działalności Zakładu (...), jego ewentualnych przekształceń, przeniesienia mienia na inne podmioty, przejścia posiadania na te podmioty i okoliczności w jakich do tego doszło. W konsekwencji stwierdzić trzeba, że pozwany nie tylko nie wykazuje, ale nawet nie powołuje faktów uzasadniających przyjęcie, że doszło do zasiedzenia służebności czy to przez niego, czy też przez jego poprzedników prawnych, w których prawa następnie wstąpił. Z tej przyczyny nie można przyjąć, że pozwanemu służy skuteczne względem Skarbu Państwa prawo do posiadania spornych nieruchomości w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu.

Niepowołanie ww. okoliczności, przy niewątpliwym fakcie, że pozwany włada rzeczą cudzą, nie pozwala na przyjęcie, że okoliczności faktyczne uzasadniają przeświadczenie pozwanego, iż władając tymi nieruchomościami nie narusza praw właściciela, tym bardziej iż od dnia 7 listopada 2011 r. właściciel podjął względem pozwanego działania mające go skłonić do uregulowania kwestii prawnych związanych z korzystaniem z nieruchomości. W rezultacie zasadnie sąd I instancji przyjmuje złą wiarę pozwanego w odniesieniu do posiadania przedmiotowych nieruchomości w okresie objętym zadaniem pozwu.

Zarzut naruszenia art. 224 i 225 w zw. z art. 222 k.c. także jest bezzasadny. Wyrażony przez pozwanego pogląd prawny, jakoby dochodzenie przez właściciela roszczeń uzupełniających z art. 224 i 225 k.c. uzależnione było od przysługiwania roszczenia z art. 222 k.c. był przedstawiany już w toku postępowania przed sądem I instancji, który w uzasadnieniu wyroku powołując się na wykładnię prawa dokonaną przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lutego 2010 r. sygn. II CSK 444/09 stwierdził, że dochodzenie roszczenia z art. 225 k.c. nie jest uzależnione od wystąpienia z żądaniem z art. 222 k.c. Dodać trzeba, że powołane przez sąd I instancji orzeczenie dotyczy analogicznego, jak obecnie rozpatrywany, stanu faktycznego, a to korzystania bez tytułu prawnego z cudzej nieruchomości przez przedsiębiorstwo przesyłowe w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu. Pozwany w apelacji nie podejmuje skutecznej polemiki z wyrażonym tam poglądem, nie przedstawia żadnej argumentacji mającej doprowadzić do jego zdezawuowania, a tylko przedstawia własny pogląd prawny, odmienny od tak wyrażonego.

Również zarzut naruszenia art. 224 § 1 i 2 k.c. dotyczący zasądzenia wynagrodzenia za korzystanie z działki nr (...), stanowiącej drogę dojazdową do stacji transformatorowej, nie jest zasadny. W odpowiedzi na ten zarzut pozwanego zgłoszony już w odpowiedzi na pozew powód w piśmie procesowym z dnia 5 grudnia 2012 r. podniósł, że nieruchomość ta została wydzielona jako droga mające służyć zapewnieniu dostępu do działki nr (...), na której znajduje się stacja transformatorowa, a zatem winna być traktowana jako obejmująca obszar niezbędny do korzystania z tej stacji. Trzeba przy tym mieć na uwadze, że obie wyżej wymienione działki stanowią jedną nieruchomość, objętą księgą wieczystą nr (...). Pozwany nie kwestionuje ustaleń sądu I instancji, że wydzielenie poszczególnych nieruchomości, a następnie założenie dla nich ksiąg wieczystych, było związane z budowa stacji transformatorowych i obejmowało obszar służący właściwemu z nich korzystaniu. Zarzut pozwanego mógłby okazać się skuteczny tylko wtedy, gdyby droga urządzona na działce (...) służyła jeszcze innym celom, poza zapewnieniem dostępu do stacji transformatorowej, a zatem jej urządzenie nie włączałoby korzystania z tej działki przez właściciela dla innych celów. Takie twierdzenia w toku procesu nie zostały zgłoszone. Fakt taki nie wynika również ani ze złożonych do akt w toku procesu dokumentów, ani z opinii biegłego, który szacował wysokość wynagrodzenia.

Z powyższych przyczyn apelacja, jako bezzasadna, podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. zasądzając od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.800 zł odpowiadająca minimalnemu wynagrodzeniu pełnomocnika powoda ustalonemu na podstawie § 6 pkt 5 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.