Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 1571/13

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 września 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący - Sędzia: SA Ewa Jankowska

Sędziowie: SA Irena Raczkowska (spr.)

SO del. Bożena Lasota

Protokolant: sekr. sądowy Marta Brzezińska

po rozpoznaniu w dniu 26 września 2014 r. w Warszawie

sprawy W. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W.

o rentę z tytułu niezdolności do pracy

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 22 lutego 2013 r. sygn. akt XIV U 2265/12

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. na rzecz W. S. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt III AUa 1571/13

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Warszawie – XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 22 lutego 2013r. ( sygn. akt XIVU 2265/12) zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. z dnia 18 maja 2012r. w ten sposób, że przyznał W. S. prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od dnia 1 grudnia 2011r. na stałe.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 15 grudnia 2011 r. W. S. (ur. (...)) złożyła wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy.

Lekarz - orzecznik ZUS orzeczeniem z dnia 28 marca 2012 r. stwierdził, że W. S. jest trwale całkowicie niezdolna do pracy, a niezdolność ta powstała 1 września 2011 r. Jednocześnie orzeczono, że brak jest podstaw do orzekania o jakiejkolwiek niezdolności odwołującej do pracy przed 31 października 2001 r. (k. 49-50 a.r.).

Organ rentowy skarżoną w niniejszej sprawie decyzją, odmówił odwołującej się prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy z uwagi na fakt, że nie udowodniła ona wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego w dziesięcioleciu przed złożeniem wniosku o rentę, ani w dziesięcioleciu przed powstaniem niezdolności do pracy (k. 65-66 a.r.).

Odwołująca się (lat 59, z zawodu pielęgniarka), cierpi na raka niedrobno komórkowego, prawdopodobnie płaskonabłonkowego. W badaniu CT oprócz dużego guza płuca prawego stwierdzono też powiększone węzły przytchawiczne i wnęki prawej. U odwołującej się rozpoczęto chemioterapię i podano I kurs. Ponowne hospitalizacje miały miejsce na przełomie 2011 i 2012 r. IV kurs leczenia został podany w styczniu 2012 r. W lutym 2012 r. zastosowano u odwołującej się radioterapię. Ostatnie badanie RTG klatki piersiowej z dnia 14 sierpnia 2012 r. wykazało poprawę upowietrzenia płata środkowego i redukcję masy guza. Obecnie odwołująca się odczuwa ogólne osłabienie i zmniejszoną tolerancję wysiłku fizycznego, nie przyjmuje żadnych leków pneumonologicznych. W. S. cierpi także na niedobór wagi. F. w zakresie układu oddechowego z odchyleń od stanu prawidłowego stwierdzono u niej nad płucami obustronnie szmer oskrzelowy z wydłużonym oddechem. Obecnie odwołująca się pozostaje pod opieką Instytutu (...). W związku z powyższymi dolegliwościami W. S. jest trwale całkowicie niezdolna do pracy od 1 września 2011 r. (opinia biegłego pneumonologia - k. 29 a.s., opinia biegłego onkologa - k. 35 a.s.).

W. S. posiada okres składkowy i nieskładkowy w łącznym wymiarze 28 lat, 3 miesięcy i 16 dni (bezsporne).

Sąd Okręgowy dokonał powyższych ustaleń na podstawie zgromadzonych w toku postępowania przed organem rentowym i przed Sądem dokumentów. W zakresie ustalenia występowania i stopnia niezdolności do pracy, Sąd dokonał ustaleń na podstawie złożonych w sprawie opinii biegłych. W ocenie Sądu Okręgowego przedstawiona opinia biegłego pneumonologia i onkologa, w sposób jednoznaczny pozwala ustalić, że odwołująca się jest trwale całkowicie niezdolna do pracy od dnia 1 września 2011 r. Złożone opinie są spójne, logiczne, należycie uzasadnione, zostały sporządzone w sposób prawidłowy i nie budzący zastrzeżeń, oparto je zarówno na całokształcie dokumentacji lekarskiej, jak i badaniu odwołującego. W ocenie Sądu biegli przekonująco wyjaśnili i uzasadnili poczynione spostrzeżenia i wysnute z nich wnioski. Sąd podzielił ocenę stanu zdrowia odwołującej się przedstawioną w tych opiniach, uznając je za obiektywne i rzetelne. Podkreślenia wymaga również fakt, że organ rentowy do powyższych opinii biegłych sądowych nie wnosił uwag.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy zważył, iż odwołanie jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie.

W myśl art. 57 ust. 1 i 2 ustawy z dnia z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004r.. Nr 39, poz. 353 ze zm.) renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

1)  jest niezdolny do pracy;

2)  ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;

3)  niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-4, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Zgodnie z art. 58 ust 1 pkt 5 i ust 2 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, w myśl art. 57 ust. 1 pkt 2, uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat. Okres, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy; do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej.

Sąd Okręgowy badał w niniejszym postępowaniu, czy odwołująca się jest niezdolna do pracy, w jakim stopniu, do kiedy i na jaki okres.

Sąd podkreślił, iż specyfika ryzyka niezdolności do pracy przejawia się w niestałości tego stanu faktycznego i prawnego. Przesłanka niezdolności do jakiejkolwiek pracy odnosi się do każdego zatrudnienia w innych warunkach niż specjalnie stworzone na stanowiskach pracy odpowiednio przystosowanych do stopnia i charakteru naruszenia sprawności organizmu (wyrok SN z dnia 8 grudnia 2000 r. II UKN 134/00, OSNAPiUS 2002, nr 15, poz. 369).

Przy ocenie niezdolności do pracy - zdaniem Sądu Okręgowego - nie przesądza wyłącznie ocena medyczna stwierdzająca występowanie określonych jednostek chorobowych i ich wpływ na funkcjonowanie organizmu człowieka, tylko decydujące znaczenie ma ocena prawna dokonana w oparciu o okoliczności natury medycznej i okoliczności innej natury, w tym zwłaszcza poziom kwalifikacji ubezpieczonego, możliwości zarobkowania w zakresie tych kwalifikacji, możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, uwzględniając rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Biorąc pod uwagę powyższe czynniki Sąd Okręgowy uznał, iż odwołująca się w wyniku występujących u niej schorzeń i ich charakteru tj. zaawansowanego raka płuca prawego po paliatywnej chemio i radioterapii z częściową redukcją guza, utraciła możliwość podjęcia pracy zarobkowej. W opinii Sądu, schorzenia występujące u odwołującej się czynią ją trwale całkowicie niezdolną do pracy od 1 września 2011 r. W związku z tym, że odwołująca jest całkowicie niezdolna do pracy i posiada co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy, zgodnie z art. 57 ust. 2 cyt. Wyżej ustawy o emeryturach i rentach, nie stosuje się do niej art. 57 ust. 1 pkt. 3 ww. ustawy, tj. przesłanki powstania niezdolności do pracy w trakcie okresów ubezpieczenia o których mowa w tym przepisie lub w ciągu 18 miesięcy od ich ustania.

Jednocześnie Sąd stwierdza, że w stosunku do odwołującej się nie zachodzi obowiązek udowodnienia co najmniej 5-letniego okresu składkowego i nieskładkowego w dziesięcioleciu przed złożeniem wniosku lub w dziesięcioleciu przed powstaniem niezdolności do pracy. Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów z dnia 23 marca 2006 r. (I UZP 5/05, OSNPUSiSP 2006, nr 19-20, poz. 305) wyraził pogląd, że renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy, bez potrzeby wykazywania przewidzianego w art. 58 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, 5-letniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Ponadto Sąd Najwyższy wskazał, że w odniesieniu do osób, o których mowa w art. 57 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ustawodawca zrezygnował nie tylko z wymagania, aby niezdolność do pracy powstała w okresach wymienionych w ustępie 1 pkt. tego przepisu, ale ponadto określił w sposób szczególny wymagany dla nabycia przez nich prawa do renty okres składkowy i nieskładkowy oraz stopień niezdolności do pracy. Zdaniem Sądu Najwyższego nie może budzić wątpliwości, że określony w art. 57 ust. 2 minimalny wymagany okres składkowy i nieskładkowy spełnia przewidziany w ust. 1 pkt 2 warunek uzyskania prawa do renty w postaci posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego. Zatem przepis art. 58 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie odnosi się do art. 57 ust. 2, który samodzielnie określił minimalny okres składkowy i nieskładkowy.

Przywołany powyżej pogląd Sądu Najwyższego, Sąd Okręgowy w pełni podzielił na gruncie niniejszej sprawy, bowiem zmiana przepisu art. 58 ustawy, polegająca na wprowadzeniu ust. 4 z dniem 23 września 2011r. w istocie nie może pogarszać sytuacji prawnej odwołującej, skoro - jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu - minimalny okres składkowy dla odwołującej się został określony w art. 57 ust. 2 obowiązującym w niezmienionej postaci.

Zgodnie z art. 129 ust 1 ustawy z dnia z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych świadczenia wypłaca się, poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy przyznał odwołującej się prawo do renty z tytułu trwałej całkowitej niezdolności do pracy od 1 grudnia 2011 r. na stałe.

Apelację od powyższego wyroku złożył Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1/ błędną wykładnię prawa materialnego, tj. art. 57 ust. l pkt 2 w zw. z art.58 ust. 2 i 4 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm.) poprzez przyjęcie, iż prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy przysługuje kobiecie, która ma udowodniony okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat bez względu na spełnienie warunku z art.57 ust. 1 pkt 2 i 3;

2/ sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zgromadzonego materiału zważywszy na datę złożenia wniosku o rentę tj. 15.12.2011 r. i błędne zastosowanie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23.03.2006r., I UZP 5/05, OSNPUSiSP 2006/19-20/305 do zmienionego stanu prawnego;

3/ naruszenie przepisów prawa procesowego poprzez dowolną ocenę zgromadzonego materiału dowodowego (art. 233 § 1 k.p.c.),

Wskazując na tego rodzaju zarzuty, apelacja wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie wniesionego odwołania w całości; ewentualnie przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

W uzasadnieniu apelacja podnosi, że - jak stwierdził Sąd I instancji - kwestią sporną między stronami była okoliczność, czy w dacie złożenia wniosku o rentę odwołująca się spełniała warunki wymagane do ustalenia prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności. Wniosek o rentę został złożony w dniu 15.12.2011 r. W sprawie za bezsporny należy uznać fakt istnienia całkowitej niezdolności do pracy od dnia 1 września 2011r. Udowodniono 24 lata, 7 miesięcy i 18 dni okresów składkowych oraz 3 lata 7 miesięcy 28 dni okresów nieskładkowych, łącznie 28 lat 3 miesiące 16 dni. Ponadto w ostatnim 10-leciu przed datą powstania niezdolności do pracy wykazano jedynie 1 rok, 5 miesięcy i 26 dni okresów składkowych. Niezdolność do pracy powstała po upływie 18 m-cy od ustania ubezpieczenia (31.07.2009r.).

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego bezsprzecznie należy uznać, że w dacie powstania całkowitej niezdolności do pracy nie został spełniony warunek nabycia prawa do renty określony w art. 57 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 58 ust. 1 pkt 5 i ust.4 ustawy.

Ze względu na istnienie całkowitej niezdolności do pracy i nie spełnienie warunku 5 lat w ostatnim 10-leciu należało ustalić, czy odwołująca się spełniała warunki określone w art. 58 ust. 4 ustawy wprowadzonym od 23 września 2011r. ustawą z dnia 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. nr 187, poz. 1112). Zgodnie z tym przepisem warunek wynikający z art. 57 ust. 1 pkt 2 ustawy należy uznać za spełniony, gdy ubezpieczony udowodni okres składkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiet i 30 lat dla mężczyzn oraz jest całkowicie niezdolny do pracy. W przypadku odwołującej wykazano jednak jedynie 24 lata, 7 miesięcy i 18 dni okresów składkowych.

Sąd Okręgowy wskazał, że w jego ocenie w niniejszej sprawie aktualny pozostaje pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 23.03.2006 r. I UZP 5/05, zgodnie z którym prawo do renty przysługuje kobiecie, która ma udowodniony okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat oraz jest całkowicie niezdolna do pracy, bez potrzeby wykazywania przewidzianego w art. 58 ust. 2 ustawy okresu składkowego i nieskładkowego, przypadającego w ciągu ostatniego 10-lecia przed datą powstania tej niezdolności. Nie można podzielić tego poglądu z uwagi na zmianę przepisów w tym zakresie po dniu 23.09.2011r.

W ocenie organu rentowego linia orzecznicza zaprezentowana m.in. w przywołanym wyżej orzeczeniu dotyczyła stanu prawnego sprzed zmiany dokonanej ustawą z dnia 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, kiedy jeszcze nie obowiązywał przepis art.58 ust.4 ustawy.

Cel, jakiemu służyło dodanie ust. 4 do art. 58 ustawy jednoznacznie został określony w uzasadnieniu do projektu ustawy zmieniającej, zgodnie z którym ,,(...) mając na względzie uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r. sygn. akt I UZP 5/05, w projekcie ustawy proponuje się dalsze złagodzenie warunków wymaganych do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy. Przyjęcie zmiany proponowanej w art. 1 pkt 1 projektu ustawy spowoduje, że osoba całkowicie niezdolna do pracy, która udowodniła okres składkowy wynoszący co najmniej 30 lat dla kobiety i 35 lat dla mężczyzny, miałaby prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy bez względu na to, czy niezdolna do pracy stała się przed upływem 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia lub innych okresów, wymienionych w art. 57 ust, 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jak również bez względu na to, czy w ostatnim dziesięcioleciu ma co najmniej 5-letni okres składkowy i nieskładkowy.

W przypadku osób całkowicie niezdolnych do pracy, posiadających tak długi okres składkowy, racjonalne jest zrezygnowanie z dodatkowych warunków".

Ostatecznie ustawodawca obniżył wymóg okresu składkowego odpowiednio do 25 i 30 lat.

Stąd niezrozumiałe jest twierdzenie Sądu Okręgowego, że przepis art.58 ust.2 ustawy nie odnosi się do art.57 ust.2, który samodzielnie określił minimalny okres składkowy i nieskładkowy. Zdaniem Sądu I instancji dodanie ust.4 do art. 58 ustawy nie może pogarszać sytuacji prawnej odwołującej się, skoro minimalny okres składkowy został określony w art.57 ust.2 obowiązującym w niezmienionej postaci. Nie można podzielić tego poglądu. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23.03.2006r. nie może mieć zastosowania do niniejszej sprawy wobec zmiany przepisów w tym zakresie. Dotyczyła ona sytuacji prawnej, gdy nie było dodatkowych obwarowań przy braku 5 lat ubezpieczenia w ciągu ostatniego 10-lecia przed powstaniem całkowitej niezdolności do pracy. Stąd też Sąd Najwyższy dokonał wykładni bazując na konstrukcji art.57 ust.2 ustawy. Jednakże w wyniku nowelizacji przepisów ustawodawca wprowadził dodatkowy wymóg w przypadku osób nie spełniających wymogu z art.58 ust.2 ustawy.

Biorąc zatem pod uwagę datę złożenia wniosku o rentę (15.12.2011r.) i obecnie obowiązującą regulację zawartą w art.58 ust.4 ustawy, rozstrzygnięcie zawarte w zaskarżonym wyroku należy uznać za sprzeczne z w/w przepisami i jako takie powinno ulec zmianie.

W odpowiedzi na apelację, pełnomocnik odwołującej się wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującej się kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podniesiono, że zaskarżony wyrok jest w pełni prawidłowy. Należy podzielić pogląd Sądu Okręgowego, że odwołująca się w wyniku występujących u niej schorzeń i ich charakteru tj. zaawansowanego raka płuca prawego po paliatywnej chemio i radioterapii z częściową redukcją guza, utraciła możliwość podjęcia pracy zarobkowej, tym samym odwołująca się jest trwale całkowicie niezdolna do pracy od 1 września 2011 r.

Jednocześnie Sąd prawidłowo ustalił, że odwołująca się ma co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy. W konsekwencji Sąd słusznie uznał, że do odwołującej się, zgodnie z art. 57 ust. 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U z 2004r., nr 39, poz. 353 ze zm.) nie stosuje się przesłanki z art. 57 ust. 1 pkt 3 w/w ustawy, tj. przesłanki powstania niezdolności do pracy w trakcie okresów ubezpieczenia, o których mowa w tym przepisie lub w ciągu 18 miesięcy od ich ustania.

Odwołująca się w pełni podziela pogląd Sądu Okręgowego, że w stosunku do osób, o których mowa w art. 57 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, ustawodawca zrezygnował nie tylko z wymagania, aby niezdolność do pracy powstała w okresach wymienionych w ustępie 1 tego przepisu, ale ponadto określił w sposób szczególny wymagany dla nabycia przez nie prawa do renty okres składkowy i nieskładkowy oraz stopień niezdolności do pracy. Wobec powyższego, zmiana treści art. 58 ww. ustawy, polegająca na wprowadzeniu z dniem 23.09.2011 r. do powołanego przepisu ustępu 4, nie może pogarszać sytuacji prawnej odwołującej się, skoro - jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały (7) z dnia 23.03.2006 r. (I UZP 5/05, OSNPUSiSP 2006, nr 19-20, poz. 305) minimalny okres składkowy dla odwołującej został określony w art. 57 ust. 2 obowiązującym w niezmienionej postaci.

Należy również przypomnieć, że Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do wyroku z dnia 25 listopada 2005 r. (I UK 67/05, Lex Polonica nr 417673) wskazał, że „przepis art. 57 ust. 2 został wprowadzony do ustawy o emeryturach i rentach z dniem 1 października 2003 r. ustawą z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. Nr 135, poz. 1268). Ustawodawca uznał, że okres ubezpieczenia, w wymiarze pozwalającym na uzyskanie prawa do emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego, jest wystarczający do przyznania prawa do renty takiej osobie całkowicie niezdolnej do pracy, której niezdolność do pracy powstała przed objęciem jej ubezpieczeniem, a także takiej, której niezdolność do pracy powstała po upływie 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia. Posiadanie tak długiego okresu ubezpieczenia nie wymaga w intencji ustawodawcy czasowego powiązania zaistnienia ryzyka ubezpieczeniowego z trwaniem ubezpieczenia. Takie powiązanie nie musi występować także w przypadku osoby, która w ostatnim dziesięcioleciu przed powstaniem niezdolności do pracy miała przerwę w ubezpieczeniu dłuższą niż pięć lat”.

Oczywistym jest, że skoro przepisy art. 58 ust. 1 i 2 w/w ustawy, nie miały dotychczas zastosowania do osób spełniających przesłanki z art. 57 ust. 2 ustawy, to tym bardziej art. 58 ust. 4 ww. ustawy nie może zmieniać obowiązującego nadal art. 57 ust. 2 ww. ustawy, gdyż oznaczałoby to naruszenie zasady racjonalności działań ustawodawcy i zaufania obywateli do państwa prawa.

Dodatkowo wskazano, że zgodnie z art. 5 ust. 1 i 2 ustawy, przy ustalaniu prawa do emerytury i renty i obliczaniu ich wysokości uwzględnia się „okresy składkowe i nieskładkowe”. Stąd w świetle wykładni systemowej regulacja zawarta w art. 58 ust. 4 ustawy, odnosząca się tylko do okresów składkowych, budzi poważne wątpliwości.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powoływanej już uchwały z 23 marca 2006 r. (I UZP 5/05) odniósł się również do powoływanego wyżej wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2005 r. (I UK 67/05) i wskazał: „ W wyroku z dnia 25 listopada 2005 r. I UK 67/05 Sąd Najwyższy trafnie zwrócił uwagę na niektóre cechy ubezpieczenia rentowego. Dodatkowo należałoby podkreślić, że istota tego ubezpieczenia polega na stworzeniu, mocą przepisów prawa, wspólnoty ryzyka na wypadek zaistnienia niezdolności do pracy, w którym poprzez indywidualny wkład (składkę) jest realizowana ochrona socjalna osób, które stały się niezdolne do pracy. Między składką (okresem zatrudnienia), a świadczeniem nie ma symetrii, co nie oznacza dowolności w kształtowaniu przez prawo zarówno przesłanek uzyskania świadczenia, jak i jego wysokości. Nie wchodząc w te kwestie, stanowiące wynik różnych czynników, chodzi w tym miejscu jedynie o podkreślenie, że ukształtowanie prawa do renty w postaci wprowadzenia długości wymaganych okresów składkowych nie należy do istoty tego ubezpieczenia i np. rezygnacja przez ustawodawcę w pewnym zakresie z wymogu „częstości" ubezpieczenia (zatrudnienia) nie pozostaje w sprzeczności z „istotą" tego ubezpieczenia. W sumie, zdaniem Sądu Najwyższego, zaprezentowane powyżej rezultaty wykładni językowo- logicznej art. 57 ust. 2 ustawy o e. i r. z FUS nie pozostają w sprzeczności z wykładnią systemową, a nawet znajdują w niej dodatkowe wsparcie”.

Powyższe oznacza, że uznanie możliwości zastosowania art. 58 ust. 4 ustawy w niniejszym stanie faktycznym. byłoby sprzeczne nie tylko z obowiązującym nadal przepisem art. 57 ust. 2 ustawy, ale przede wszystkim z istotą ubezpieczenia dotyczącego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.

Należy również podkreślić, że art. 58 ust. 4 ustawy nie stanowił podstawy prawnej decyzji organu rentowego, która podlegała zaskarżeniu przez odwołującą się, a jedynie posłużył jako wsparcie stanowiska organu rentowego, zgłoszonego w odpowiedzi na odwołanie. Powyższe świadczy o tym, że również organ rentowy - wydając uprzednio negatywną dla odwołującej się decyzję - nie uznał za zasadne powoływanie się na w/w przepis.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Nie jest trafny zarzut naruszenia art. 233§1 k.p.c. Ocena wiarygodności i mocy dowodów przeprowadzonych w niniejszej sprawie, została bowiem dokonana przez Sąd Okręgowy w sposób rzetelny, zgodnie z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, z więc w granicach zakreślonych tym przepisem, z czym w pełni zgodził się Sąd Apelacyjny.

Odnotować zresztą wypada, że de facto apelujący nie kwestionuje ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd Okręgowy, w szczególności dotyczących daty powstania niezdolności do pracy oraz rozmiaru ustalonych okresów składkowych i nieskładkowych.

Podstawę dla wzruszenia zaskarżonego apelacja upatruje w naruszeniu prawa materialnego tj. art. 57 ust.1 pkt 2 w zw. z art. 58 ust.2 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( tekst jedn. Dz. U. Z 2013r., poz. 1440 ze zm.) i – jak uznaje Sąd Apelacyjny – wynika to z braku wszechstronnej analizy prawnej zaistniałego w niniejszej sprawie stanu faktycznego. Analiza ta nie może się bowiem sprowadzać li tylko do stanu prawnego obowiązującego w dacie złożenia przez W. S. wniosku o rentę z tytułu niezdolności do pracy ( tj. na dzień 15 grudnia 2011r.), z całkowitym pominięciem stanu prawnego, jaki obowiązywał w dacie spełnienia wszystkich warunków niezbędnych dla nabycia prawa do wymienionego świadczenia ( tj. na dzień 1 września 2011r.).

Prawo do świadczenia powstaje ex lege w dniu spełnienia ustawowych warunków (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2001r., II UKN 136/00, OSNAPiUS 2002, nr 18, poz. 441; wyroki Sądu Apelacyjnego: w K. z dnia 17 stycznia 2006 r., III AUa 2205/04, LEX nr 196154 i we W. z dnia 31 stycznia 2012 r., III AUa 1557/11, LEX nr 1109540). Od tej zasady ustawa przewiduje wyjątek (art. 100 ust. 2ustawy), tj. powstanie prawa przesuwa się do końca okresu pobierania zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego lub wynagrodzenia chorobowego, choćby zainteresowany spełnił warunki nabycia prawa do emerytury lub renty w czasie pobierania tamtych świadczeń (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 7 lipca 1995 r., II URN 56/94, OSNAPiUS 1995, nr 24, poz. 302 i z dnia 31 marca 2000r., II UKN 458/99, OSNAPiUS 2001, nr 18, poz. 565; z dnia 15 listopada 2001 r., II UKN 609/00, OSNPUSiSP 2003, nr 15, poz. 366; z dnia 9 grudnia 2003 r., I PK 81/03, OSNPUSiSP 2004, nr 21, poz. 370 i z dnia 8 czerwca 2010r., I UK 16/10, LEX nr 607441).

Z wyjątkiem sytuacji zamiany z urzędu renty z tytułu niezdolności do pracy na emeryturę (art. 24a i 27a ustawy), samo spełnienie warunków nabycia prawa do świadczenia nie rodzi po stronie organu rentowego zobowiązania z tytułu powstałego świadczenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 grudnia 1997 r., III AUa 978/97, LEX nr 32326), gdyż zależy to od złożenia przez zainteresowanego stosownego wniosku. Ustawa odróżnia moment powstania prawa (tj. spełnienie warunków - art. 100 ustawy) od momentu wypłaty świadczenia (tj. co do zasady nie wcześniej niż od miesiąca zgłoszenia wniosku lub wydania decyzji z urzędu - art. 129 ust. 1ustawy). Takie rozróżnienie występowało również w ustawie z dnia 14 grudnia 1982r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (art. 76 i 99 tej ustawy), na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały całej Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 20 grudnia 2000 r., III ZP 29/00, OSNAPiUS 2001, nr 12, poz. 418, oraz Sądu Apelacyjnego w Warszawie w wyroku z dnia 17 czerwca 1998 r., III AUa 473/98, LEX nr 34836 (por. też wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 17 października 1991 r., III AUr 229/91, OSA 1992, z. 2, poz. 15 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 27 lutego 2013 r., III AUa 902/12, LEX nr 1286470). Wniosek o emeryturę lub rentę nie przesądza jeszcze o przejściu i pobieraniu świadczenia. Wniosek ten może bowiem dotyczyć tylko ustalenia nabytego prawa i obliczenia wysokości świadczenia. Tak więc moment realizacji powstałego uprawnienia zależy wyłącznie od woli ubezpieczonego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 grudnia 1997 r., III AUa 1168/97, OSA 1998, z. 11-12, poz. 46 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16 listopada 1995 r., III AUr 924/95, OSA 1996, z. 3, poz. 7).

Prawo do emerytury lub renty ustala się na dzień spełnienia warunków powstania prawa do tych świadczeń, bez względu na ich realizację (tj. złożenie wniosku), co przesądza o zachowaniu przez zainteresowanego nabytych ex lege uprawnień w razie niekorzystnej zmiany stanu prawnego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 8 stycznia 2013 r., III AUa 575/12, LEX nr 1267355). Wynika to z działania zasady ochrony praw nabytych i niedziałania prawa wstecz. Nabytego prawa do świadczenia nie można więc odebrać, czy ponownie oceniać (chyba że po upływie okresu, na który zostało przyznane), ze względu na zmianę w późniejszych regulacjach prawnych warunków powstania prawa. Wprowadzenie nowych (gorszych) warunków ustalenia uprawnień do emerytur i rent może dotyczyć wyłącznie osób, które pod rządami starego prawa nie spełniły jeszcze ustawowych przesłanek nabycia prawa do świadczeń, choć i tu może pojawić się problem z ochroną ekspektatyw, które - według orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego - podlegają ochronie, o ile są maksymalnie ukształtowane. Niewątpliwie jednak ci ubezpieczeni, którzy nie zgłosili wniosku o świadczenie przed wejściem w życie nowych przepisów prawnych, ale na dzień ich wejścia w życie spełniali warunki nabycia prawa, powinni mieć możliwość wystąpienia z wnioskiem o przyznanie świadczeń na podstawie uchylonego już prawa (por. tezę wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2005 r., I UK 354/04, OSNPUSiSP 2006, nr 13-14, poz. 223). W razie więc zmiany stanu prawnego pomiędzy nabyciem prawa a złożeniem wniosku, odpowiednia dla oceny prawa powinna być data powstania uprawnień do danego świadczenia. Tej zasady nie uwzględniała np. konstrukcja art. 26 ustawy rewaloryzacyjnej z 1991 roku, co było powodem zaskarżenia tego przepisu do Trybunału Konstytucyjnego i uznania go za niezgodny z konstytucyjną zasadą ochrony praw nabytych w zakresie, w jakim dotyczył osób, którym przyznano prawo do świadczeń lub które spełniły warunki do ich nabycia przed wejściem w życie tej ustawy bez względu na datę zgłoszenia wniosku o świadczenie (wyrok TK z dnia 11 lutego 1992 r., K 14/91, OTK 1992, cz. 1, poz. 7).

Reasumując; ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy następuje na podstawie stanu prawnego obowiązującego w dniu spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia uprawnień rentowych (art. 100 ust. 1 ustawy), a nie według stanu prawnego z późniejszej daty złożenia wniosku rentowego, która wyznacza początek (miesiąc) wypłaty ustalonego świadczenia (art. 129 ust. 1 ustawy). Potwierdzeniem tego stanowiska jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2014 r. I UK 334/13, LEX nr 1455102, z którym Sąd Apelacyjny w pełni się zgadza.

Odnosząc powyższe do stanu faktycznego niniejszej sprawy, wskazać należy na stan prawny w zakresie warunków nabycia prawa do renty obowiązujący przed i po dniu 23 września 2011r. tj. dniu wejścia w życie nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, dokonanej ustawą z dnia 28 lipca 2011r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz. U. Nr 187, poz. 1112), a w szczególności po dodaniu zapisu art. 58 ust. 4 ustawy.

Wprawdzie W. S. złożyła wniosek rentowy w dniu 15 grudnia 2011 r., ale w przedmiotowej sprawie miarodajnie ustalono, że była ona całkowicie niezdolna już od 1 września 2011 r. Wymagało to zweryfikowania jej uprawnień rentowych na tę datę, albowiem ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy następuje na podstawie stanu prawnego obowiązującego w dniu spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa, a nie według stanu prawnego z późniejszej daty złożenia wniosku rentowego, która wyznacza początek (miesiąc) wypłaty ustalonego świadczenia, o czym wyżej mowa.

W wymienionej dacie stwierdzenia całkowitej niezdolności do pracy W. S. legitymowała się wymaganymi okresami składkowymi i nieskładkowymi, które łącznie przekraczały 20 lat, co wystarczało do przyznania jej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy według wykładni orzeczniczej zawartej w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., I UZP 5/05, że renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonej, która udowodniła okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat (dla kobiety) oraz jest całkowicie niezdolna do pracy (art. 57 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach), bez potrzeby wykazywania przewidzianego w art. 58 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach 5-letniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu 10-lecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed powstaniem niezdolności do pracy.

Pomimo złożenia wniosku rentowego po wejściu w życie art. 58 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z dniem 23 września 2011 r., przepis ten nie obowiązywał w dniu 1 września 2011 r., kiedy ustalono stan całkowitej niezdolności do pracy u odwołującej, która legitymowała się ponad 20-letnim okresami składkowym i nieskładkowym.

W spornym zakresie za ugruntowaną należy uznać jednolitą wykładnię Sądu Najwyższego, że art. 58 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach, nie stosuje się do ubezpieczonego, który wszystkie wymagane warunki do nabycia renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy spełnił przed wejściem w życie tego przepisu z dniem 23 września 2011 r. (por. wyrok z dnia 7 stycznia 2014 r., I UK 228/11, dotychczas niepublikowany lub - w odniesieniu do renty rodzinnej - wyrok z dnia 27 listopada 2013 r., I UK 171/13, dotychczas niepublikowany, a także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2014r. I UK 334/13- LEX nr 1455102). Zmiany stanu prawnego po dacie spełnienia ustawowych warunków wymaganych do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy nie mają wpływu na uprawnienia rentowe powstałe z mocy prawa przed dokonaniem tych zmian, niezależnie od tego, kiedy uprawniony złożył wniosek rentowy.

Jedynie dodatkowo podnieść należy, iż argumentacja organu rentowego, zawarta w apelacji, mogłaby odnieść oczekiwany skutek w postaci wzruszenia wyroku sądu I instancji, w sytuacji gdyby warunki do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, były spełnione po dniu 23 września 2011r. Od tej bowiem daty treść przepisów art. 57 i art. 58 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest w swej gramatycznej wykładni jednoznaczna i stanowi, że:

Art. 57. 1. Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

1)jest niezdolny do pracy;

2)ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;

3) niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-3, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

2. Przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Art. 58. 1. Warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, w myśl art. 57 ust. 1 pkt 2, uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej:

1)1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat;

2)2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat;

3)3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat;

4)4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat;

5)5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

2. Okres, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy; do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej.

3. Jeżeli ubezpieczony nie osiągnął okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w ust. 1, warunek posiadania wymaganego okresu uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.

4. Przepisu ust. 2 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6, wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Zapis art. art. 57 ust. 2 jest lex specialis dla zapisu ust. 1 pkt 3 tego przepisu. Natomiast zapis art. 58 ust. 4 jest lex specialis dla zapisu ust. 2 tego przepisu.

Przyznanie zatem W. S. prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od dnia 1 grudnia 2011r. na stałe ( art. 129 ust. 1 ustawy) – co uczynił Sąd Okręgowy w zaskarżonym wyroku – pozostaje w pełni uzasadnione, jako odpowiadające wyżej wskazanym uregulowaniom prawnym.

W tym stanie rzeczy, Sąd Apelacyjny – na podstawie art. 385 k.p.c. – orzekł jak w sentencji wyroku.

Rozstrzygnięcie o kosztach znajduje uzasadnienie w treści art. 98 k.p.c. oraz § 12 ust. 1 pkt. 2 w zw. z §2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenie przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu ( tekst. jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 490).

Sędziowie: PRZEWODNICZĄCY

(...)

(...)