Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Kraków dnia 15 października 2014 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie, Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSR Wojciech Żukowski (del.)

Protokolant: starszy protokolant Marzena Stępkowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 października 2014 r. w Krakowie

sprawy z powództwa D. S.

przeciwko Skarbowi Państwa – M. K. P. w. K.

o zapłatę

I.  powództwo oddala,

II.  nie obciąża powoda obowiązkiem zwrotu kosztów procesu stronie pozwanej,

III.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie radcy prawnemu T. K. kwotę (...) (słownie: osiem tysięcy osiemset pięćdziesiąt sześć) złotych tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 17 stycznia 2014 r. powód D. S. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Marszałka Województwa (...) kwoty 500.000 zł tytułem zadośćuczynienia za śmierć ojca R. S. poniesioną w związku z wystąpieniami wolnościowymi na rzecz odzyskania przez państwo polskie niepodległości.

Na uzasadnienie żądania pozwu powód podał, że jego ojciec w dniu 1 maja 1983 roku uczestniczył w zbiorowym wystąpieniu wolnościowym w dzielnicy (...) W wyniku użycia przez niezidentyfikowanego funkcjonariusza Milicji Obywatelskiej pistoletu sygnalizacyjnego, został zraniony i następnie poniósł śmierć. Decyzją Kierownika (...) z dnia 31 sierpnia 2011 r. powodowi przyznano i wypłacono jednorazowe świadczenie pieniężne. Kwota przyznanego zadośćuczynienia zdaniem powoda nie jest adekwatna do strat wynikających ze śmierci jego ojca. Powód dodał, że jego roszczenia nie uległy przedawnieniu, bowiem do 1989 r. siłę wyższą stanowiły restrykcje stanu wojennego w odniesieniu do roszczeń związanych z naruszaniem prawa z pobudek politycznych przez funkcjonariuszy państwowych.

W odpowiedzi na pozew dnia 20 marca 2014 r. pozwany Skarb Państwa wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

Pozwany wniósł o zmianę oznaczenia jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa, którą powinien być (...)

Pozwany Skarb Państwa podniósł zarzut sprawy ugodzonej w niniejszej sprawie. Podał, że w dniu 23 września 1986 r. przed Sądem Wojewódzkim w Krakowie w sprawie o sygn. akt I C 466/84 doszło do zawarcia ugody pomiędzy D. S. a S. P. –. W. U. S. W.w K.. Na mocy tej umowy Skarb Państwa zobowiązał się wypłacić powodowi kwotę 150.000 zł wraz z odsetkami, kwotę 123.000 zł tytułem skapitalizowanej renty oraz dalszą rentę. Przyznane w ugodzie kwoty były zgodne z żądaniem pozwu. Roszczenie powoda zgłoszone w sprawie jest tożsame z podstawą zawartej ugody. Pozwany Skarb Państwa podniósł wreszcie zarzut przedawnienia w stosunku do roszczenia powoda. Odpowiedzialność Skarbu Państwa związana ze śmiercią ojca powoda powinna być oceniana na podstawie art. 417 k.c. w brzmieniu obowiązującym w czasie zdarzenia i roszczenie przedawniło się z upływem 10 lat od zdarzenia tj. 1 maja 1993 r. Pozwany argumentował, że nie ma podstaw do zawieszenia biegu przedawnienia roszczeń powoda. W niniejszej sprawie nie można przyjąć, by zachodziła siła wyższa uniemożliwiająca powodowi wcześniejsze domaganie się odszkodowania. Świadczy o tym choćby fakt domagania się już w latach 80-tych roszczeń.

Na rozprawie w dniu 7 lipca 2014 r. sąd dokonał zmiany oznaczenia jednostki organizacyjnej reprezentującej Skarb Państwa. Zgodnie z art. 67 § 2 k.p.c. za Skarb Państwa czynności procesowe podejmuje organ państwowej jednostki organizacyjnej (statio fisci), z działalnością której wiąże się dochodzone roszczenie. Podstawą faktyczną roszczenia powoda były działania Milicji Obywatelskiej. Zgodnie z § 7 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie zasad stopniowego przekazywania kompetencji i mienia Milicji Obywatelskiej i Służby Bezpieczeństwa jednostkom Policji i Urzędu Ochrony Państwa ( Dz. U. 1990.64.381) kompetencje w zakresie odpowiedzialności cywilnoprawnej za szkody wyrządzone przez byłych funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej oraz policjantów, a także byłych funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa oraz funkcjonariuszy Urzędu Ochrony Państwa, przejmują odpowiednio Policja i Urząd Ochrony Państwa. W niniejszej sprawie Skarb Państwa powinien zatem być reprezentowany przez (...), który dokonuje czynności prawnych w imieniu i z bezpośrednim skutkiem prawnym dla Skarbu Państwa, będąc organem administracji rządowej (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o Policji).

Nie uwzględniono wniosku powoda o zawieszenie postępowania albowiem brak było zgodnego wniosku obu stron o zawieszenie postępowania (art. 178 k.p.c.) ani nie zachodziły w sprawie przesłanki do obligatoryjnego (art. 174 k.p.c.) lub fakultatywnego (art. 177 k.p.c.) zawieszenia postępowania.

Bezspornym było w niniejszej sprawie, że R. S. – ojciec powoda – zmarł w dniu 1 maja 1983 r. w wyniku urazu postrzałowego w wyniku użycia przez niezidentyfikowanego funkcjonariusza Milicji Obywatelskiej pistoletu sygnalizacyjnego.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwem z dnia 2 listopada 1984 r. skierowanym do Sądu Wojewódzkiego w Krakowie, małoletni powód D. S. domagał się od Skarbu Państwa – W. U. S. W. w K. zasądzenia kwoty 150.000 zł wraz z odsetkami w wysokości 8 % od dnia wniesienia pozwu oraz kwoty po 3.000 zł miesięcznie renty uzupełniającej poczynając od 1 maja 1984 r. w związku ze śmiercią ojca R. S. w dniu 1 maja 1983 r. W uzasadnieniu pozwu powód podał, że R. S. zmarł w wyniku urazu postrzałowego. Przeprowadzone śledztwo nie ustaliło konkretnej osoby, która wystrzeliła przedmiotowy granat.

Dowód: pozew z dnia 2 listopada 1984 r. - akta I C 466/84

W dniu 23 września 1986 r. strony w toku postępowania I C 466/84 zawarły ugodę, na mocy której Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w K. na całkowite zaspokojenie roszczeń małoletniego powoda wynikających ze skutków śmiertelnego wypadku, jakiemu uległ w dniu 1 maja 1983 r. jego ojciec R. S. a powodującego pogorszenie sytuacji życiowej małoletniego zobowiązał się wypłacić małoletniemu powodowi do rąk rodziców zastępczych kwotę 150.000 zł z 8 % od dnia 22 listopada 1984 r. oraz tytułem zaległej renty miesięcznej w kwocie po 3.000 zł poczynając od dnia 1 maja 1983 r. do dnia 30 września 1986 r. kwotę 123.000 zł z 8 % od wymagalności każdej z rat miesięcznych za powyższy okres. Następnie zobowiązał się zapłacić małoletniemu do czasu osiągnięcia przez D. S. zdolności samodzielnego utrzymania się renty miesięcznej poczynając od 1 października 1986 r. do dnia 5 –tego każdego miesiąca w kwocie po 3.000 zł miesięcznie. Pełnomocnik małoletniego powoda cofnął pozew za zgodą pozwanego Skarbu Państwa.

Dowód: ugoda z dnia 23 września 1986 r. – akta I C 466/84

Decyzją z dnia 31 sierpnia 2011 r. Kierownik U. d. S. K. i. O. R. przyznał powodowi świadczenie pieniężne w wysokości 50.000 zł tytułem zadośćuczynienia za śmierć R. S. poniesioną w związku z wystąpieniami wolnościowymi na rzecz odzyskania przez Państwo Polskie suwerenności, niepodległości oraz respektowania praw człowieka i obywatela w czasie trwania stanu wojennego trwającego od 13 grudnia 1981 r. do dnia 22 lipca 1983 r.

Dowód: decyzja z 31.08.2011 r. k. 7.

Powód D. S. jest synem R. S. i J. S. z d. K..

Dowód: odpis skrócony aktu małżeństwa k. 8, odpis skrócony aktu urodzenia k. 9.

Przy ustalaniu stanu faktycznego oparł się sąd na dowodach z dokumentów publicznych, które nie budziły wątpliwości i stanowiły dowód na okoliczności urzędowo w nich stwierdzone.

Oddalono wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego psychologa, albowiem wobec niezasadności powództwa co do samej zasady (o czym bliżej w rozważaniach prawnych) zbędnym było ustalanie okoliczności dotyczących wpływu śmierci ojca na psychikę i mentalność powoda.

Sąd zważył co następuje:

Powód D. S. swoje roszczenie o zapłatę zadośćuczynienia wywodzi z faktu śmierci ojca R. S. w dniu 1 maja 1983 r.

W polskim systemie prawnym obowiązuje zasada, że o ile naprawienie szkody majątkowej jest obowiązkiem ogólnym, który powstaje w każdym przypadku jej wyrządzenia (art. 415 i następne i 471 k.c.), naprawienie poprzez świadczenie w pieniądzu szkody niemajątkowej - krzywdy, może nastąpić tylko wówczas, gdy ustawa tak stanowi.

Możliwość przyznania zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej przewiduje obecnie obowiązujący art. 446 par. 4 k.c. który wszedł w życie z dniem 3 sierpnia 2008 r. i dotyczy zdarzeń mających miejsce po tej dacie. Co do zdarzeń z okresu wcześniejszego, ale dopiero od 28 grudnia 1996 r. zadośćuczynienie za śmierć osoby najbliższej może przysługiwać na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c. (uchwała SN z dnia 22 października 2010 r. III CZP 76/10, Biul. SN z 2010 r. Nr 10, poz. 11). Art. 448 k.c. w brzmieniu obecnie obowiązującym, które przewiduje roszczenie o zadośćuczynienie dla poszkodowanego wskutek naruszenia dóbr osobistych, jest obecny w polskim systemie prawnym jak wyżej wskazano dopiero od 28 grudnia 1996 r. W dacie zdarzenia – 1 maja 1983 r. nie jednak przewidziana w prawie polskim możliwość dochodzenia zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych polegającego na śmierci osoby najbliższej. Art. 448 k.c. w brzmieniu wówczas obowiązującym stanowił jedynie, że w razie umyślnego naruszenia dóbr osobistych poszkodowany może żądać, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków wyrządzonej szkody, ażeby sprawca uiścił odpowiednią sumę pieniężną na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża. W dacie tej kodeks cywilny przewidywał tylko dwa przypadki, w których możliwe było przyznanie zadośćuczynienia za naruszenie ściśle określonych dóbr osobistych: życia i zdrowia - art. 445 § 1 k.c. oraz integralności seksualnej człowieka - art. 445 § 2 k.c. a roszczenie o zadośćuczynienie za umyślne naruszenie dóbr osobistych osoby fizycznej przez publikacje materiałów prasowych przewidywał podówczas obowiązujący art. 40 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (Dz. U. z 1984 r. Nr 5, poz. 24 ze zm. dalej cytowane jako pr. pras.). Powód natomiast wskutek śmierci ojca w dniu 1 maja 1983 r. sam żadnego uszczerbku na zdrowiu nie doznał, ani zdarzenie to nie spowodowało naruszenia innych jego dóbr osobistych opisanych w art. 445 § 1 i 445 § 2 k.c. i art. 40 pr. pras. Brak w prawie cywilnym w dacie śmierci R. S. normy, która pozwalałaby dochodzić zadośćuczynienia z tytułu naruszenia innego dobra osobistego, niż wymienione w art. 445 § 1 i 2 k.c. i art. 40 pr. pras., powoduje, że roszczenie takie nie mogło powstać w chwili wystąpienia zdarzenia, będącego źródłem krzywdy po stronie D. S.. Późniejsza zmiana kodeksu cywilnego nie mogła oddziaływać na sytuację prawną powoda, bowiem ustawa z dnia 23 sierpnia 1996 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. z 1996, Nr 114, poz. 542), która nadała obecną treść normie art. 448 k.c., nie zawiera postanowień pozwalających przyjąć, że wolą ustawodawcy było stosowanie jej do wcześniejszych stosunków prawnych. Podobnie rzecz się przedstawia z ustawą z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2008 r. Nr 116, poz. 731), która wprowadziła do prawa cywilnego art. 446 § 4 k.c.

Nawet jednak gdyby przyjąć, że roszczenie o zadośćuczynienie przysługiwało powodowi, to uległo ono przedawnieniu, zaś strona pozwana podniosła skuteczny zarzut przedawnienia, co zgodnie z art. 117 § 2 k.p.c. powoduje, że strona pozwana może uchylić się od zaspokojenia roszczenia. Termin ten, zgodnie z art. 442 w brzmieniu obowiązującym w dacie śmierci ojca powoda, wynosił trzy lata od dnia w którym przedstawiciele powoda dowiedzieli się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej naprawienia, a w każdym razie nie później niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Gdyby zaś zdarzenie to kwalifikować jako zbrodnię lub występek termin ten wynosił 10 lat od dnia popełnienia tego przestępstwa.

Wbrew zarzutom podnoszonym przez pozwanego w realiach niniejszej sprawy nie sposób dopatrzeć się okoliczności, które można by kwalifikować jako siłę wyższą powodującą zawieszenie biegu przedawnienia zgodnie z art. 121 pkt 4 k.c. Powszechnie znana sytuacja polityczna panująca w Polsce w latach 80-tych XX wieku nie stała na przeszkodzie skutecznemu dochodzeniu przez przedstawicieli ustawowych powoda roszczeń o rentę i odszkodowanie z tytułu śmierci ojca, co nastąpiło w postępowaniu sygn. akt I C 466/84 przed ówczesnym Sądem Wojewódzkim w Krakowie. Zatem brak jest podstaw do przyjęcia aby zachodziły okoliczności stojące na przeszkodzie dochodzeniu przez powoda innych roszczeń, które z tego tytułu mogłyby powodowi przysługiwać. Poza ogólnikowym powołaniem się na restrykcje stanu wojennego powód nie powołał żadnych konkretnych okoliczności, które stawałyby w tym okresie na przeszkodzie dochodzeniu roszczeń dochodzonych w niniejszej sprawie. Nadto należy zauważyć, że nawet gdyby przeszkody w dochodzeniu tego roszczenia istniały w latach 80-tych XX wieku, to w ocenie sądu przeszkody te niewątpliwie ustały z początkiem lat 90-tych XX wieku po zaszłych w tym czasie zmianach politycznych i ustrojowych. Termin przedawnienia liczony od 1 stycznia 1990 r. również jednak upłynął - przyjmując dziesięcioletni termin przedawnienia - znacznie przed datą wytoczenia powództwa w niniejszej sprawie, gdyż z dniem 1 stycznia 2000 r.

Nie mogą być podstawą zasądzenia zadośćuczynienia przepisy ustawy z dnia 7 maja 2009 r. o zadośćuczynieniu rodzinom ofiar zbiorowych wystąpień wolnościowych w latach 1956-1989 r. ( Dz. U. z 2009 r., Nr 91, poz. 741), na mocy której decyzją z dnia 31 sierpnia 2011 r. Kierownika U. d. S. K. i. O. R.przyznano powodowi świadczenie w wysokości 50.000 zł. Kompetencje do orzekania w sprawach przyznania świadczenia pieniężnego w drodze ostatecznej decyzji administracyjnej ustawa przypisuje Kierownikowi U. d. S. K. i. O. R.. Decyzję Kierownika U. d. S. K. i. O. R. w sprawie przyznania świadczenia pieniężnego. Okoliczność, że ustawa z dnia 7 maja 2009 r. przewiduje orzekanie w przedmiocie zadośćuczynienia w niej przewidzianego organowi administracji nie stanowi negatywnej przesłanki do orzekania przez sąd w niniejszej sprawie, albowiem okoliczności powołane w pozwie nie wskazują aby powód domagał się ponownie zadośćuczynienia, które otrzymał na podstawie w/w ustawy w maksymalnej wysokości przewidzianej w art. 3 ust. 1 tej ustawy. Uznać bowiem należy, że wobec okoliczności, że ustawa z dnia 7 maja 2009 r. przewiduje drogę administracyjną jedynie co do zadośćuczynienia w kwocie 50.000 zł. właściwą drogą do dochodzenia zadośćuczynienia przekraczającego tę kwotę jest zgodnie z art. 2 § 1 i § 3 k.p.c. droga sądowa.

Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut pozwanego, że roszczenie dochodzone przez powoda w niniejszym postępowaniu było przedmiotem ugody zawartej między stronami w sprawie I C 466/84 w dniu 23 września 1986 r. W postępowaniu toczącym się przed Sądem Wojewódzkim w Krakowie w sprawie I C 466/84 powód dochodził odszkodowania w związku z pogorszeniem sytuacji majątkowej (art. 446 § 3 k.c.) oraz renty. Takie też roszczenia zostały objęte ugodą zawartą między stronami. W niniejszym postępowaniu powód dochodzi zaś zadośćuczynienia za szkody niemajątkowe (krzywdę), jaką jest śmierć osoby najbliższej – ojca powoda. Powództwo zatem niniejsze nie jest przedmiotowo tożsame z ugodą zawartą przez strony 23 września 1986 r. Roszczenie najbliższych członków rodziny zmarłego o przyznanie stosownego zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, które zmierza do zaspokojenia szkody niematerialnej, jest rodzajowo i normatywnie odmienne od roszczenia o przyznanie stosownego odszkodowania z art. 446 § 3 k.c., które wymaga wykazania szkody majątkowej polegającej na znacznym pogorszeniu sytuacji życiowej najbliższych członków rodziny poszkodowanego, który zmarł wskutek wynikłego z czynu niedozwolonego uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowa (por . wyrok SN z dnia 21 października 2009 r., I PK 97/09, LEX nr 558566).

Mając powyższe na uwadze powództwo podległo oddaleniu o czym orzeczono w pkt I sentencji na podstawie wyżej powołanych przepisów.

Sąd w pkt II sentencji odstąpił od obciążania powoda kosztami procesu na zasadzie art. 102 k.p.c., uwzględniając charakter sprawy i trudną sytuację majątkową powoda.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu orzeczono w pkt III sentencji na zasadzie § 15 pkt 1 w zw. z § 6 pkt 7 i § 2 ust. 3 rozporządzenia z dnia 28 września 2002 r. (tj. Dz. U. z 2013 r. poz. 490).