Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 grudnia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 listopada 2014 r.

na rozprawie

sprawy z wniosku M. B. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w Ł.

o emeryturę

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie

z dnia 6 czerwca 2014 r. sygn. akt IV U 1586/13

I.  z m i e n i a częściowo zaskarżony wyrok jak również poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w Ł. z 14 lutego 2013 r. w ten sposób, że przyznaje wnioskodawczyni M. B. (1) prawo do emerytury począwszy od 4 marca 2012 r. stwierdzając brak odpo wiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji,

II.  dalej idącą apelację oddala.

Sygn. III AUa 678/14

UZASADNIENIE

wyroku z 9.12.2014

Decyzją z dnia 14 II 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Ł. odmówił M. B. (1) przyznania prawa do emerytury.

W uzasadnieniu decyzji wskazano, że wnioskodawczyni nie spełnia warunków określonych przepisem art. 46 w związku z art. 29 ustawy z dnia 17 XII 1998 r. – o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz.1440 ze zm.) do uzyskania emerytury w obniżonym wieku, bowiem nie udowodniła, na dzień 1.01.2009 r. 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

Zdaniem Zakładu ubezpieczeń wnioskodawczyni udowodniła 29 lat 4 miesiące 26 dni takich okresów. Organ rentowy stwierdził, że do 31 XII 2008 r. uwzględnił:

1)  11 lat 5 miesięcy 3 dni okresów składkowych (w tym 5 lat 4 miesiące 3 dni okresów składkowych przebytych w Polsce oraz 6 lat 1 miesiąc okresów składkowych przebytych we Włoszech,

2)  3 lata 9 miesięcy 21 dni okresów nieskładkowych (zgodnie z regulacją określoną przepisem art. 5 ust. 2 ustawy emerytalno – rentowej, że do ustalenia uprawnień do emerytury lub renty okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nie przekraczającym 1/3 okresów składkowych),

3)  14 lat 2 miesiące 2 dni okresów uzupełniających, które przypadają:

- od 19 V 1969 r. do 6 VII 1971 r.

- od 1 III 1972 r. do 3 X 1972 r.

- od 20 XII 1972 r. do 17 II 1975 r.

- od 15 IV 1975 r. do 22 IV 1980 r.

- od 1 IV 1992 r. do 3 VII 1996 r.

W odwołaniu pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie M. B. (1) prawa do emerytury od lipca 2010 r. wraz z utraconymi odsetkami.

W uzasadnieniu odwołania zarzucono, że organ rentowy nieprawidłowo wyliczył okresy uzupełniające, bowiem bezpodstawnie nie uwzględnił takiego okresu przypadającego od 23 IV 1981 r. do 22 IV 1984 r.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o odrzucenie odwołania względnie o jego oddalenie. Podnosił, że po rozpoznaniu wniosku z dnia 14 VII 2010 r. została wydana decyzja z dnia 15 IV 2011 r., którą odmówiono M. B. (1) przyznania emerytury, a po rozpoznaniu odwołania od tej decyzji Sąd Okręgowy w Łodzi prawomocnym wyrokiem z dnia 29 XII 2011 r. sygn. akt VIII U 811/11 oddalił odwołanie wnioskodawczyni.

Kolejno organ rentowy stwierdził, że odwołanie od zaskarżonej decyzji nie jest zasadne, bowiem wnioskodawczyni nie udowodniła 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych przebytych przed 1 I 2009 r. a jedynie 29 lat 4 miesiące 26 dni takich okresów.

Wg organu rentowego ilość uwzględnionych okresów uzupełniających została wyliczona prawidłowo zgodnie z regulacją zawartą w art. 11 ustawy emerytalno – rentowej, bowiem został uwzględniony okres uzupełniający od 15 IV 1975 r. do 22 IV 1980 r. (praca w gospodarstwie rolnym rodziców), a także przypadający po nim okres nieskładkowy od 23 IV 1980 r. do 22 IV 1983 r. jako trzyletni okres opieki wnioskodawczyni nad małoletnim dzieckiem P. B. urodzonym (...)

Wyrokiem z 6 VI 2014 r. sygn. IV U 1586/13 Sąd Okręgowy w Rzeszowie oddalił odwołanie M. B. (1).

Sąd ustalił, że M. B. (1) urodzona(...)w dniu 14 VII 2010 r. złożyła wniosek o emeryturę. W kwestionariuszu dotyczącym okresów składkowych i nieskładkowych podała, że od 15 IV 1975 r. do 22 IV 1981 r. pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców, od 23 IV 1981 r. do 22 IV 1984 r. sprawowała opiekę nad małoletnim dzieckiem P. B., zaś od 6 VII 1984 r. do 3 XI 1984 r. sprawowała opiekę nad małoletnim dzieckiem M. B. (2). Syn wnioskodawczyni P. B. urodził się (...) zaś drugi syn M. B. (2) urodził się (...)

Zakład ubezpieczeń zgodnie z przepisem art. 10 ust. 1 ustawy emerytalno – rentowej uwzględnił okres pracy wnioskodawczyni w gospodarstwie rolnym rodziców przypadający od 15 IV 1975 do 22 IV 1980 r. (5 lat 8 dni), traktując ten okres jako składkowy, natomiast nie uwzględnił wykazywanego przez wnioskodawczynię okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców przypadającego od 23 IV 1980 r. do 22 IV 1981 r., ponieważ okres od 23 IV 1980 r. do 22 IV 1983 r. jako okres sprawowania opieki przez wnioskodawczynię nad małoletnim dzieckiem P. B. ur. (...) został uwzględniony jako okres nieskładkowy zgodnie z przepisem art. 7 pkt 5 lit. a ustawy emerytalno – rentowej.

W ocenie Sądu Okręgowego zebrany w sprawie materiał dowodowy nie dał podstaw do ustalenia, że M. B. (1) spełniała warunki do uzyskania emerytury w obniżonym wieku na podstawie art. 46 w związku z art. 29 ustawy emerytalno – rentowej, bowiem nie udowodniła 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych na dzień 31 XII 2008 r., a jedynie 29 lat 4 miesiące 26 dni takich okresów.

Sąd nie podzielił zarzutu pełnomocnika wnioskodawczyni, że organ rentowy nieprawidłowo ustalił wymiar okresów uzupełniających przez to, że nie uwzględnił całego wykazywanego okresu pracy M. B. (1) w gospodarstwie rolnym rodziców od 15 IV 1975r. do 22 IV 1981r. W sytuacji gdy wnioskodawczyni , która pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców i która nie była zgłoszona do ubezpieczenia społecznego rolników, w dniu (...) urodziła dziecko i sprawowała nad nim faktyczną opiekę, to organ rentowy zasadnie zgodnie z przepisem art. 11 ustawy emerytalno – rentowej uwzględnił jako korzystniejszy okres pracy wnioskodawczyni w gospodarstwie rolnym rodziców od 15 IV 1975 r. do 22 IV 1980 r. oraz jako okres nieskładkowy opiekę nad dzieckiem od 23 IV 1980 r. do 23 IV 1983 r.

W podstawie prawnej rozstrzygnięcia Sąd powołał również art. 477 ¹⁴ § 1 kpc.

W apelacji od powyższego wyroku pełnomocnik wnioskodawczyni zarzucił pomijanie istotnych faktów, zeznań świadków oraz błędną interpretację przepisów prawa przez arbitralne decydowanie za matkę o tym kiedy musi wykorzystać opiekę nad dzieckiem i wniósł o uznanie stażu ubezpieczeniowego do 31 XII 2008 r. w wysokości 30 lat 4 miesięcy i 26 dni oraz wypłatę świadczenia emerytalnego wraz z ustawowymi odsetkami za zwłokę od lipca 2010 r. oraz uznanie, że do dnia 22 kwietnia 1981 r. M. B. (1) pracowała w gospodarstwie rodziców, a od dnia 23 kwietnia 1981 r. do dnia 22 kwietnia 1984 r. sprawowała opiekę nad synem P. B..

W uzasadnieniu apelacji podniesiono, że M. B. (1) już we wniosku emerytalnym stwierdziła jednoznacznie, że od 15 kwietnia 1975 r. do 22 kwietnia 1981 r. pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców, a od 23 kwietnia 1981r. do 22 kwietnia 1984 r. sprawowała opiekę nad synem P. B..

Świadkowie w złożonych zeznaniach jednoznacznie potwierdzili, że wnioskodawczyni w okresie od 15 kwietnia 1975 r. do 22 kwietnia 1981 r. pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców. Zeznania te nie budzą żadnych wątpliwości, natomiast zarówno ZUS, jak i Sąd stwierdzili, że skoro (...) M. B. (1) urodziła synaP., to nastąpił tu zbieg okresu uzupełniającego z nieskładkowym z czym stanowczo nie można się zgodzić ponieważ ustawodawca dał matce w ustawie emerytalnej 3 lata opieki na dziecko do lat 4.

W ocenie apelującego wnioskodawczyni miała prawo wykorzystać opiekę nad dzieckiem w sposób korzystny dla siebie, bo prawo jej tego nie zakazywało. Na uzasadnienie tej tezy podniesiono, że w spornym okresie praca na roli i opieka nad dziećmi wyglądały zupełnie inaczej niż dziś. To był zupełnie inny świat, każda starsza kobieta ze wsi potwierdzi, że na gospodarstwie kobiety pracowały praktycznie do dnia porodu, a już dzień po porodzie do tej pracy wracały. I w żaden sposób do oceny tej sprawy nie można stosować dzisiejszych kryteriów, według których kobieta ma stały nadzór lekarza, chorobowe, kilka miesięcy przed porodem może już nie pracować, po porodzie zresztą też.

W przypadku uwzględnienia okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, okres uzupełniający zostanie wydłużony o 1 rok, a w związku z powyższym wnioskodawczyni wykaże 30 lat 4 miesiące i 26 dni stażu ubezpieczeniowego, a więc spełni warunki do przyznania prawa do emerytury.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni M. B. (1) okazała się uzasadniona, a jej uwzględnienie w podstawowym zakresie wywołało skutek w postaci orzeczenia reformatoryjnego.

Wnioskodawczyni M. B. (1) urodzona (...) dochodziła przyznania prawa do emerytury na podstawie art. 46 w zw. z art. 29 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, które to przepisy wymagają wykazania na dzień 1.01.2009 r. 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

Zakład ubezpieczeń na dzień 1.01.2009 r. uznał 29 lat i 4 miesiące okresów składkowych i nieskładkowych oraz okresów uzupełniających zgodnie z art. 10 ustawy emerytalno – rentowej, które szczegółowo zostały przedstawione w części wstępnej uzasadnienia.

Spór w sprawie dotyczył okresu od 23.04.1980 r. do 22 04.1981 r.

Wnioskodawczyni twierdziła i wykazywała zeznaniami świadków, że od 15.04.1975 r. do 22.04.1981 r. pracowała w gospodarstwie rolnym rodziców i ciągłości tej pracy nie przerwał fakt urodzenia w dniu (...). syna P. nad którym sprawowała opiekę w okresie od 23.04.1981 r. do 22.04.1984 r. na co zezwalał jej przepis art. 7 pkt 5a ustawy emerytalno – rentowej.

Organ rentowy nie kwestionował pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, jednakże twierdził, że okres nieskładkowy trzyletniej opieki nad synem P. winien rozpocząć się od dnia urodzenia dziecka i zaliczył ten okres od 23.04.1980 r. do 22.04.1983 r.

Tak więc w sprawie należało odpowiedzieć, czy z określonej w art. 11 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.) zasady korzystności wypływa przyzwolenie na przesunięcie okresu nieskładkowego – niewykonywania pracy z powodu sprawowania opieki nad dzieckiem do lat 4 (art. 7 pkt 5a cyt. ustawy) na ostatnie 3 lata sprawowania tej opieki, a to w związku z wykonywaniem pracy w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu 16 roku życia ?

Aby odpowiedzieć na tak postawione pytanie należy przypomnieć, że od 15.11.1991 r. okresy ubezpieczenia społecznego rolników, prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz pracy w takim gospodarstwie, zaliczane do stażu ubezpieczeniowego oraz mające wpływ na wysokość świadczeń, są określone w art. 5 ustawy o rewaloryzacji. Okresy te traktowane są wprawdzie jako okresy składkowe, lecz do stażu ubezpieczeniowego wymaganego do ustalenia prawa do świadczeń wliczane są tylko pod warunkiem, że łączny wymiar okresów składkowych i nieskładkowych jest krótszy od okresu wymaganego do przyznania świadczenia. Wlicza się je tylko w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu, wówczas gdy nie pokrywa się z okresami składkowymi i nieskładkowymi. Pogląd ten nie utracił na aktualności na tle obecnie obowiązujących uregulowań (por. wyrok SN z 3.08.2000 r. II UKN 665/99, OSNP 2002/4/94, czy wyrok SN z 15.12.2000 r. IIUKN 147/00, OSNP 2002/16/389).

Można założyć, że w spornym okresie od 23.04.1980 r. do 22.04.1981 r. doszło do zbiegu okresu nieskładkowego (opieki nad dzieckiem) z okresem uzupełniającym (pracy w gospodarstwie rolnym matki), jednakże Sąd Apelacyjny w Rzeszowie nie podziela poglądu wyrażonego w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 4.12.2007 r. sygn. III AUa 664/07, Lex nr 468578, że w przypadku zbiegu w tym samym czasie okresu nieskładkowego i pracy w gospodarstwie rolnym traktowanego jako okres składkowy, przy ustalaniu prawa do emerytury na podstawie art. 11 ustawy emerytalno – rentowej uwzględniać należy jako okres korzystniejszy okres pracy w gospodarstwie rolnym.

Sąd Apelacyjny podziela pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z 2.10.2008 r. sygn. III UK 49/08, Lex nr 509024, że nie jest dopuszczalne podwójne zaliczenie tego samego przedziału czasu jako okresu składkowego lub nieskładkowego i zarazem okresu pracy rolniczej. Dopiero gdy okres nieskładkowy w rozumieniu art. 7 ustawy z 17.12. 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie zostanie wykorzystany przy ustalaniu stażu ubezpieczeniowego z uwagi na ograniczenie wynikające z art. 5 ust. 2 tego aktu, a przypada on na okres pracy rolniczej, zalicza się go do tegoż stażu zgodnie z zawartą w art. 11 ustawy zasadą korzystności. Uwzględnia się go jednak tylko w pojedynczym wymiarze.

Jednakże zapatrywanie to nie daje jednoznacznej odpowiedzi na występujący w niniejszej sprawie problem przesunięcia okresu nieskładkowego z pierwszych trzech lat sprawowania opieki nad dzieckiem, na drugi, trzeci i czwarty rok tej opieki.

Sąd Najwyższy wypowiedział się w przedmiocie kolejności zaliczania okresów sprawowania opieki nad dzieckiem do lat 4 w granicach do lat 3 na każde dziecko i łącznie nie więcej niż 6 lat i stwierdził, że z art. 7 pkt 5 lit. a ustawy emerytalno – rentowej nie da się wyprowadzić zasady kolejności (wynikającej z daty urodzenia dzieci) uwzględniania tych okresów przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, ani też niemożności uwzględnienia takiego okresu, przypadającego w wymaganym przedziale czasowym, z powodu wcześniejszego „wyczerpania jego limitu”. Wręcz przeciwnie, zawarte w przytoczonym unormowaniu wskazanie, że okresem nieskładkowym jest okres niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem w wieku do lat 4 – w granicach do lat 3 na każde dziecko, jednoznacznie sprzeciwia się przyjęciu, że chodzi o okresy opieki nad dziećmi w kolejności ich urodzenia do czasu „wyczerpania się 6 – letniego limitu” (por. postanowienie SN z 7.10.2008 r. II UK 155/08, Lex nr 785037, czy wyrok SN z 13.10.2008 r. II UK 51/08 OSNP 2010/5-6/78).

Analizując powyższe orzeczenia oraz mając na uwadze treść art. 7 pkt 5 lit. a ustawy emerytalno – rentowej można domniemywać, że ustawodawca zezwala stronom na elastyczne korzystanie z opieki nad dzieckiem do lat 4 i przyzwala na wybór okresu w którym opieka ta ma być sprawowana.

Tak więc należało twierdząco odpowiedzieć na wcześniej postawione pytania, że z zasady korzystności wynikającej z art. 11 ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS wypływa uprawnienie do wyboru okresu, w którym matka dziecka w wieku do lat 4 w rozmiarze do lat 3 będzie sprawowała opiekę nad tym dzieckiem.

Konsekwencją powyższego zapatrywania jest stwierdzenie, że wnioskodawczyni mogła pracować w gospodarstwie rolnym matki do 22.04.1981 r., a więc o rok dłużej niż to ustalił ZUS, a zaakceptował Sąd I instancji.

Zakład ubezpieczeń uznał wnioskodawczyni na dzień 1.01.2009 r. 29 lat, 4 miesiące i 26 dni okresów ubezpieczeniowych, a więc po doliczeniu 1 roku okresów uzupełniających pracy w gospodarstwie rolnym rodziców wnioskodawczyni spełni warunek 30 lat zatrudnienia wynikający z art. 46 w zw. z art.29 ustawy emerytalno – rentowej do przyznania prawa do emerytury.

Dokonując zmiany zaskarżonego wyroku na podstawie art. 386 § 1 kpc Sąd II instancji miał na względzie wyżej poczynione rozważania oraz fakt, że nowy wniosek o przyznanie emerytury pełnomocnik wnioskodawczyni złożył w dniu 4.03.2012 r., a z kolei zgodnie z art. 129 § 1 ustawy z 17.12.198 r. o emeryturach i rentach z FUS świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń , nie wcześniej jednak niż od miesiąca w którym zgłoszono wniosek.

Zgodnie z art. 118 ust. 1 i 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości po raz pierwszy w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji, z uwzględnieniem ust. 2 i 3 oraz art. 120. W razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego.

Kierując się tymi przepisami Sąd Apelacyjny nie stwierdził braku odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania zaskarżonej decyzji, ponieważ opóźnienie w wydaniu decyzji było spowodowane nie potwierdzaniem przez włoską instytucję ubezpieczeniową zatrudnienia wnioskodawczyni we Włoszech, co wykazuje analiza akt zusowskich, a była to okoliczność niezbędna do ustalenia prawa do świadczenia emerytalnego.

Pełnomocnik wnioskodawczyni domagał się przyznania emerytury od daty złożenia pierwszego wniosku o emeryturę tj. od 14.07.2010 r. Jednakże trzeba pamiętać, że w wyniku tego wniosku w dniu 15.07.2010r. została wydana decyzja z dnia 15.04. 2011 r., którą odmówiono M. B. (1) przyznania emerytury, a po rozpoznaniu odwołania od tej decyzji Sąd Okręgowy w Łodzi prawomocnym wyrokiem z dnia 29 XII 2011 r. sygn. akt VIII U 811/11 oddalił odwołanie wnioskodawczyni. W tej sytuacji w pozostałym zakresie apelację wnioskodawczyni jako nieuzasadniona należało oddalić stosownie do treści art. 385 kpc (pkt II wyroku).