Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III Ca 136/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 8 października 2013 roku Sąd Rejonowy w Zgierzu w sprawie o sygn. akt I Ns 289/12 z wniosku B. S. i K. S. z udziałem Gminy M. Z., J. M., M. M., K. M. i P. M. o zasiedzenie stwierdził, że B. S. i K. S. nabyli do wspólności ustawowej małżeńskiej przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 2006 roku prawo użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w Z. przy ulicy (...), stanowiącej własność Gminy M. Z., oznaczonej na mapie Starostwa Powiatowego w Z. przyjętej do (...) Ośrodka (...) w dniu 2 lipca 2013 roku zaewidencjonowanej pod poz. 031-940/2013 jako działka nr (...) o powierzchni 52 m 2, dla których Sąd Rejonowy w Zgierzu V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...); zasądził solidarnie od B. S. i K. S. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Zgierzu kwotę 1596,77 zł tytułem zwrotu kwoty wydatkowanej przez Skarb Państwa - Sąd Rejonowy w Zgierzu i ustalił, że każda ze stron we własnym zakresie ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Powyższe orzeczenie zaskarżyli apelacją uczestnicy postępowania J. M., M. M., K. M. i P. M. w całości. Rozstrzygnięciu skarżący zarzucili naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci:

1.  art. 172 k.c. w zw. z art. 233 k.c. w zw. z art. 238 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu, iż fakt nieuiszczania przez wnioskodawców opłaty za użytkowanie wieczyste objętej wnioskiem nieruchomości pozostawał bez znaczenia dla oceny charakteru wykonywanego przez nich władztwa nad rzeczą, podczas gdy jest to jeden z podstawowych elementów odróżniających charakter posiadania rzeczy jako właściciel od jej posiadania jak użytkownik wieczysty, w sytuacji jednoczesnego braku ustalenia jakichkolwiek innych przesłanek wskazujących na posiadanie przez wnioskodawców przedmiotowej nieruchomości w sposób umożliwiający zasiedzenie na ich rzecz prawa użytkowania wieczystego;

2.  art. 172 k.c. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 października 1990 roku) poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż wnioskodawcy nie dochowali należytej staranności przy określaniu granic przysługującego im prawa użytkowania wieczystego działki nr (...), pomimo jednoznacznego ustalenia, iż od samego początku znajdowały się na niej znaki graniczne, według których wytyczano linie ogrodzenia postawionego w 1975 roku, a zarówno wnioskodawcy jak i właściciele sąsiedniej nieruchomości byli w związku z tym w przekonaniu, iż został on postawiony zgodnie z granicami prawnymi działki, co w konsekwencji (w przypadku ustalenia wszystkich pozostałych przesłanek zasiedzenia) powinno prowadzić do przyjęcia istnienia po stronie wnioskodawców dobrej wiary i ewentualnego stwierdzenia nabycia przez nich użytkowania wieczystego objętej wnioskiem nieruchomości z dniem 1 stycznia 1986 roku.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie wniosku o zasiedzenie. W ramach wniosków ewentualnych apelujący wnieśli o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez stwierdzenie, że B. S. i K. S. nabyli przez zasiedzenie prawo użytkowania wieczystego objętej wnioskiem nieruchomości w dniu 1 stycznia 1986 roku. Nadto uczestnicy wnieśli o zasądzenie od wnioskodawców na ich rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego, według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje.

Apelacja jako niezasadna podlegała oddaleniu.

Zaskarżone rozstrzygnięcie zostało wydane w wyniku prawidłowo ustalonego stanu faktycznego, które to ustalenia Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne, jak również w następstwie bezbłędnie zastosowanych przepisów prawa materialnego.

Uczestnicy w swojej apelacji zarzucili Sądowi Rejonowemu naruszenie przepisu art. 172 k.c. wynikające z dwóch przyczyn. Apelujący mianowicie podnieśli, iż Sąd pierwszej instancji z nieuzasadnionych przyczyn uznał, że fakt nieuiszczania przez wnioskodawców opłaty za użytkowanie wieczyste objętej wnioskiem nieruchomości pozostawał bez znaczenia dla oceny charakteru wykonywanego przez nich władztwa nad rzeczą, w sytuacji gdy, jak podkreślili uczestnicy, jest to jeden z podstawowych elementów odróżniających charakter posiadania rzeczy jak właściciel od jej posiadania jak użytkownik wieczysty. Drugim uchybieniem, jakie skarżący wytknęli w swojej apelacji Sądowi Rejonowemu, było błędne przyjęcie, że wnioskodawcy nie dochowali należytej staranności przy określaniu granic przysługującego im prawa użytkowania wieczystego działki nr (...), co w konsekwencji skutkowało ustaleniem, iż po stronie wnioskodawców istniała zła wiara i przyjęciem trzydziestoletniego terminu zasiedzenia prawa użytkowania wieczystego.

Oba wymienione wyżej zarzuty apelacji należy uznać za chybione.

Odnosząc się do pierwszego z przytoczonych wyżej zarzutów apelacji należy wskazać w pierwszej kolejności, iż posiadanie nieruchomości przez użytkownika wieczystego jest postacią posiadania samoistnego i polega na wykonywaniu władztwa nad nieruchomością odpowiadającego uprawnieniom z art. 233 k.c., z wolą posiadania dla siebie. Polega zatem na faktycznym władaniu nieruchomością jak użytkownik wieczysty, z wolą posiadania dla siebie tak, jak użytkownik wieczysty (tak np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2010 r., IV CSK 553/09 LEX nr 885034). W świetle powyższego za trafne należy uznać spostrzeżenie Sądu Rejonowego, iż przesłanką nabycia wieczystego użytkowania przez zasiedzenie jest samoistne posiadanie nieruchomości w zakresie takiego prawa przez odpowiedni okres czasu (art. 172 k.c.). Samoistne posiadanie nieruchomości polega w tym wypadku na faktycznym władaniu nią jak wieczysty użytkownik (art. 336 k.c.) (tak np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2004 r., II CK 105/03, LEX nr 794952). Ponieważ do zasiedzenia użytkowania wieczystego mają zastosowanie przez analogię przepisy dotyczące zasiedzenia własności nieruchomości, to stosownie do art. 172 § l i 2 k.c. zasiedzenie następuje wskutek nieprzerwanego samoistnego posiadania przez odpowiedni okres czasu. Samoistne posiadanie zawiera element władztwa faktycznego (corpus) i woli wykonywania tego władztwa dla siebie (animus) (tak np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 1998 r., III CKN 43/98, LEX nr 1214438). Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, iż apelujący dochodzą w swojej apelacji do trafnej konkluzji, że skoro do zasiedzenia prawa użytkowania wieczystego mają odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące nabycia prawa własności nieruchomości prze zasiedzenie (tj. art. 172 k.c. i nast.), to ocena, czy osoba, na rzecz której biegł termin zasiedzenia prawa użytkowania wieczystego spełniła przesłanki zasiedzenia, winna być dokonywana ze szczególnym uwzględnieniem, czy osoba ta manifestowała swoje władztwo poprzez wykonywanie uprawnień, jakie użytkownikowi wieczystemu przysługują na gruncie art. 233 k.c., jak również poprzez czynienie zadość spoczywającym na użytkowniku wieczystym obowiązkom. W świetle powyższego jako istotny może zatem jawić się fakt uiszczania przez osobę władającą nieruchomością jak użytkownik wieczysty opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego, bowiem zgodnie z treścią art. 238 k.c. jest to jeden z podstawowych obowiązków użytkownika wieczystego. Mylnie jednakże apelujący wywodzą, iż z samego faktu nieponoszenia przedmiotowej opłaty, wywieść należy, że osoba wnosząca o stwierdzenie zasiedzenia prawa użytkowania wieczystego na jej rzecz w istocie nie wykazała spełnienia pierwszej z przesłanek zasiedzenia, tj. faktu nieprzerwanego posiadania nieruchomości jako użytkownik wieczysty. Podkreślenia wymaga fakt, iż, jak wskazuje się w piśmiennictwie, stan posiadania współtworzą fizyczny element ( corpus) władania rzeczą oraz intelektualny element zamiaru ( animus) władania rzeczą dla siebie ( animus rem sibi habendi). W przypadku posiadania samoistnego mamy na uwadze animus domini (posiadacz samoistny włada rzeczą „jak właściciel”). Praktycznie zaś wypada kierować się - przy ustalaniu charakteru posiadania - manifestowanym na zewnątrz wobec otoczenia zachowaniem posiadacza (por. E. Gniewek, Komentarz do art. 172 Kodeksu cywilnego, LEX, 2001). Według zewnętrznych znamion zachowania posiadacza można oceniać zatem zarówno corpus jak też animus possidendi.

Jak wynika z powyższego, przy ocenie faktu wykonywania przez osobę zainteresowaną władztwa nad rzeczą (nieruchomością), a tym bardziej przy ocenie charakteru tego posiadania istotne znaczenie ma zachowanie posiadacza, które jest przez niego wyraźnie manifestowane na zewnątrz wobec otoczenia, a także to, jak na skutek tego zachowania posiadacz taki jest postrzegany przez osoby trzecie. W świetle powyższego za słuszną należy uznać uwagę Sądu Rejonowego, iż dla oceny charakteru posiadania nieruchomości objętej wnioskiem przez wnioskodawców bez znaczenia pozostawał fakt nieponoszenia przez nich opłaty od użytkowania wieczystego od spornego pasa gruntu. Należy bowiem podkreślić, iż wnioskodawcy, podobnie jak uczestnicy, byli przekonani, że w istocie wnoszą opłatę od swojej działki w granicach zbudowanego ogrodzenia (a zatem wraz ze sporną częścią nieruchomości). Również w ocenie otoczenia uznawani oni byli za użytkowników wieczystych całej działki wyznaczonej postawionym ogrodzeniem. Tak samo uważali poprzedni właściciele działki numer (...), którzy wspólnie z wnioskodawcami stawiali przedmiotowe ogrodzenie. Wówczas, jak i w późniejszym okresie, osoby te nie miały pretensji do wnioskodawców o granice sąsiadujących ze sobą działek.

Powyższe pozwala zatem na stwierdzenie, iż mimo że faktycznie wnioskodawcy nie uiszczali opłaty za użytkowanie wieczyste w zakresie spornego pasa gruntu, to jednak zarówno w ich przekonaniu, jak i w przekonaniu poprzednich użytkowników wieczystych nieruchomości stanowiącej działkę o numerze (...), a także w przekonaniu całego otoczenia, sprawowali oni władztwo nad sporym pasem gruntu jak użytkownicy wieczyści i ponosili wszelkie opłaty wynikające z tegoż użytkowania wieczystego.

W konkluzji zgodzić się zatem należy ze stanowiskiem Sądu Rejonowego, iż wnioskodawcy spełnili przesłankę posiadania samoistnego spornej części nieruchomości odpowiadającego treści użytkowania wieczystego jak i wykonywania tego prawa dla siebie w granicach użytkowania wieczystego.

Odnosząc się w dalszej kolejności do drugiego z podniesionych przez uczestników postępowania w apelacji zarzutów stwierdzić należy, iż również ten zarzut okazał się chybiony. Skarżący podnieśli mianowicie, iż Sąd Rejonowy błędnie przyjął złą wiarę wnioskodawców, bowiem okoliczności rozpoznawanej sprawy wskazują, iż nie mieli oni żadnych realnych podstaw do przypuszczenia, że przebieg wytyczonych granic nie odpowiada granicom prawnym działki. Skoro zatem przebieg wytycznych granic nie był nigdy kwestionowany, to, w ocenie apelujących, wnioskodawcy, nie dokonując we własnym zakresie sprawdzenia prawidłowości przebiegu granic, nie dopuścili się jakiegokolwiek niedbalstwa. Argumentacji tej Sąd odwoławczy nie podziela. Podkreślenia wymaga fakt, iż zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie przeważa aktualnie rygorystyczna (restryktywna) koncepcja dobrej wiary. W tym duchu trzeba więc stwierdzić, że w dobrej wierze jest posiadacz, który pozostaje w błędnym, ale usprawiedliwionym okolicznościami przeświadczeniu, że przysługuje mu prawo własności. Dobrą wiarę posiadacza wyłącza natomiast jego wiedza o rzeczywistym stanie prawnym (stanie własności) oraz jego niedbalstwo. Pozostaje bowiem również w złej wierze osoba, która przy dołożeniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że nie jest właścicielem, czy też, jak ma to miejsce w okolicznościach rozpoznawanej sprawy, użytkownikiem wieczystym nieruchomości (że uzyskując jej posiadanie nie nabyła własności/prawa użytkowania wieczystego).

W świetle powyższego zgodzić się należy ze stanowiskiem Sądu Rejonowego, iż w sprawie niniejszej wnioskodawcy przy dołożeniu należytej staranności mogli się dowiedzieć, że ogrodzenie zostało postawione niezgodnie ze stanem prawnym nieruchomości, co w konsekwencji wyłącza ich dobrą wiarę. Należyta staranność wymagała bowiem od wnioskodawców jako osób, które zawarły umowę użytkowania wieczystego, wymierzenia działki zanim przystąpili oni wspólnie z poprzednimi użytkownikami wieczystymi działki o numerze ewidencyjnym (...) do stawiania ogrodzenia oddzielającego obie działki. W konsekwencji brak sprawdzenia przez wnioskodawców, czy rzeczywista powierzchnia wyznaczona znakami granicznymi odpowiada powierzchni wskazanej w umowie użytkowania wieczystego świadczy ewidentnie o niedołożeniu przez wnioskodawców należytej staranności i w efekcie przesądza o ich złej wierze, czego konsekwencją był w rezultacie 30-letni termin zasiedzenia, który upłynął dopiero z dniem 1 stycznia 2006 roku, a zatem już po nabyciu przez uczestników nieruchomości obejmującej sporny pas gruntu.

Z tych wszystkich względów, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy oddalił apelację uczestników postępowania.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. uznając, iż każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie. Zważyć bowiem należy, iż niniejsza sprawą jest sprawą rozpoznawaną w postępowaniu nieprocesowym, a każdy z uczestników co do zasady jest w równym stopniu zainteresowany w jej rozstrzygnięciu.