Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 10 maja 1994 r.
I PZP 21/94
Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Antoni
Filcek (sprawozdawca), SA: Kazimierz Jaśkowski,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Stefana Trautsolta, w sprawie z
powództwa Zbigniewa M. przeciwko Zakładom Mechanicznym "Ż." w K., o odprawę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 10 maja 1994 r. zagadnienia prawnego
przekazanego przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w
Łodzi postanowieniem z dnia 30 marca 1994 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art.
391 k.p.c.,
"Czy w postępowaniu cywilno-prawnym dopuszczalne jest udzielenie na mocy
art. 87 § 1 k.p.c. pełnomocnictwa procesowego przez stronę podmiotowi gospo-
darczemu prowadzącemu doradztwo prawne lub pracownikowi tego podmiotu, jeżeli
łącząca strony umowa zlecenia dotyczy wyłącznie prowadzenia indywidualnie
określonego sporu sądowego?".
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Zlecenie prowadzenia w Sądzie Rejonowym konkretnej sprawy sądowej
nie stanowi nawiązania między zleceniodawcą a zleceniobiorcą "stałego" sto-
sunku zlecenia w rozumieniu art. 87 § 1 k.p.c.
U z a s a d n i e n i e
1. Przytoczone w sentencji niniejszej uchwały zagadnienie prawne powstało
na tle następującego stanu faktycznego:
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Pabianicach wyrokiem z dnia 20 grudnia 1993 r.,
[...] uwzględnił powództwo Zbigniewa M. przeciwko przedsiębiorstwu państwowemu
Zakłady Mechaniczne "Ż." w K. o odprawę pieniężną z art. 39 ustawy z dnia 25
września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych dla odwołanego ze stanowiska
dyrektora przedsiębiorstwa. W sprawie po stronie pozwanej jako jej pełnomocnik
występował [...] Józef T. współwłaściciel Agencji Prawno-Konsultingowej "L." w Ł.,
której to agencji pozwane zakłady zleciły dnia 22 listopada 1993 r. "prowadzenie
sprawy sądowej w Sądzie Rejonowym w Pabianicach z powództwa Zbigniewa M.
2
przeciwko naszym zakładom" i w tymże dniu udzieliły [...] Józefowi T., współwłaści-
cielowi wymienionej agencji pełnomocnictwa do występowania w ich imieniu przed
Sądem Rejonowym w Pabianicach i przed Sądem Wojewódzkim w Łodzi w sprawie
z powództwa Zbigniewa M. Józef T. wniósł odpowiedź na pozew, występował za
stronę pozwaną na rozprawach w Sądzie Rejonowym w Pabianicach w dniu 10 i 20
grudnia 1993 r. oraz złożył wniosek o doręczenie mu wyroku Sądu Rejonowego z
dnia 20 grudnia 1993 r. wraz z uzasadnieniem. Wyrok ten został doręczony dnia 31
grudnia 1993 r. stronie pozwanej, gdy jednak Józef T. wniósł w imieniu strony
pozwanej rewizję od tego wyroku Sąd Rejonowy w Pabianicach postanowieniem z
dnia 17 stycznia 1994 r. odrzucił ją jako złożoną po upływie terminu określonego w
art. 371 § 1 k.p.c. Ponadto Sąd Rejonowy w uzasadnieniu swego postanowienia
zaznaczył, że [...] Józef T. dotychczas nie złożył pełnomocnictwa od pozwanych
zakładów.
Na powyższe postanowienie strona pozwana wniosła zażalenie podpisane
przez Józefa T. oraz przez zarządcę komisarycznego pozwanych zakładów.
Skarżąca zarzuciła, że zgodnie z art. 133 § 3 k.p.c. odpis wyroku wraz z uzasa-
dnieniem winien być doręczony jej pełnomocnikowi Józefowi T. co do chwili
sporządzenia zażalenia nie nastąpiło, zatem rewizja z dnia 17 stycznia 1994 r.
wniesiona jest w terminie. Pełnomocnictwo procesowe dla Józefa T. zostało złożone
w Sądzie Rejonowym w Pabianicach już przy piśmie procesowym z dnia 22 listo-
pada 1993 r. i przypuszczalnie zostało zagubione w tym Sądzie. Do zażalenia
dołączono kserokopie zlecenia prowadzenia niniejszej sprawy dla prywatnej agencji
Prawno-Konsultingowej "L." w Ł. z dnia 22 listopada 1993 r. oraz pełnomocnictwa
procesowego dla Józefa T. z tej samej daty.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi przy rozpoz-
nawaniu powyższego zażalenia powziął wątpliwości co do tego, czy pełnomocnikiem
strony pozwanej jest osoba do tego uprawniona, którym dał wyraz w przytoczonym
w sentencji niniejszej uchwały zagadnieniu prawnym. Zagadnienie to postanowie-
niem z dnia 30 marca 1994 r. przedstawił w trybie art. 391 § 1 k.p.c. do rozstrzyg-
nięcia Sądowi Najwyższemu. W uzasadnieniu swego postanowienia Sąd Wo-
jewódzki wywiódł, że osoby uprawnione do występowania w sprawie po stronie
zakładu pracy, jako pełnomocnicy procesowi zostały określone w art. 87 § 1 i 2 k.p.c.
Użycie określenia "osoba" bez bliższego sprecyzowania świadczy o zamiarze usta-
wodawcy dopuszczalności udzielenia pełnomocnictwa tak osobie fizycznej jak i
osobie prawnej. W stanie faktycznym sprawy art. 87 § 2 k.p.c. jest wyłączony jako
podstawa prawna pełnomocnictwa, skoro współwłaściciel Agencji nie był i nie jest
pracownikiem strony pozwanej. Natomiast z kręgu osób określonych w § 1 wchodzić
w grę może wyłącznie "osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia",
3
przy czym osobą tą może być tak współwłaściciel Agencji jako osoba fizyczna bądź
sama Agencja jako podmiot gospodarczy, o ile posiada osobowość prawną.
Dopuszczalność zawarcia z współwłaścicielem Agencji umowy zlecenia dotyczącej
prowadzenia sprawy z powództwa pracownika z punktu widzenia prawa cywilnego
jest bezdyskusyjną. Wątpliwości prawne budzi w tym stanie faktycznym zagadnienie,
czy umowa zlecenia dotycząca prowadzenia jednego konkretnie oznaczonego sporu
sądowego mieści się w pojęciu "stały stosunek zlecenia", o którym mowa w art. 87 §
1 k.p.c., a tym samym daje podstawę zleceniobiorcy do występowania w procesie w
roli pełnomocnika procesowego zleceniodawcy. W dalszej części uzasadnienia Sąd
Wojewódzki wskazał okoliczności, które jego zdaniem przemawiają za udzieleniem
odpowiedzi pozytywnej na przedstawione zagadnienie, bądź za udzieleniem na nie
odpowiedzi negatywnej.
2. Sąd Najwyższy udzielając odpowiedzi ograniczył się do zagadnienia
sprecyzowanego w uzasadnieniu postanowienia Sądu Wojewódzkiego mianowicie,
czy zlecenie prowadzenia jednej konkretnej sprawy sądowej mieści się w pojęciu
"stały stosunek zlecenia", o którym mowa w art. 87 § 1 k.p.c. Pozostałe okoliczności
powołane w sformułowanym w sentencji postanowienia Sądu Wojewódzkiego
zagadnieniu prawnym, mianowicie "udzielenie pełnomocnictwa procesowego pod-
miotowi gospodarczemu prowadzącemu doradztwo prawne lub pracownikowi tego
podmiotu" w sprawie nie występują, skoro według, znajdujących oparcie w zebranym
w sprawie materiale, ustaleń Sądu Wojewódzkiego pełnomocnictwo procesowe zos-
tało udzielone współwłaścicielowi Agencji Prawno-Konsultingowej "L." w Ł. Józefowi
T., a nie tejże Agencji, ani jej pracownikowi, którym Józef T. nie był.
Zgodnie z art. 87 § 1 k.p.c. pełnomocnikiem procesowym strony poza innymi
osobami w tym przepisie wymienionymi może być "osoba pozostająca ze stroną w
stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia".
Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 21 lipca 1992 r., III CZP
4/93 (Radca Prawny 1993 nr 1 s. 71) o tym, czy łączący zleceniodawcę ze zlecenio-
biorcą stosunek jest stałym zleceniem decydują wzajemnie powiązane elementy
czasu trwania tego stosunku i powtarzalności czynności stanowiących jego treść.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela ten pogląd.
Zlecenie zatem prowadzenia pojedynczej, konkretnej sprawy sądowej nie może być
uznane za stałe zlecenie bez względu na to jak długo będzie trwało postępowanie
sądowe. W powyższej uchwale Sąd Najwyższy poszedł jeszcze dalej stwierdzając w
jej sentencji, że "umowa stałego zlecenia obejmująca jedynie reprezentowanie inter-
esów majątkowych zleceniodawcy przed sądami i organami administracji nie może
stanowić podstawy pełnomocnictwa procesowego udzielonego zleceniobiorcy przez
zleceniodawcę (art. 87 § 1 k.p.c.)".
4
Na rozważane zagadnienie prawne należało zatem udzielić odpowiedzi
negatywnej.
3. Nie przesądza ona jednak o niemożliwości występowania w sprawie Józefa
T. jako pełnomocnika procesowego strony pozwanej na innej podstawie prawnej niż
art. 87 § 1 k.p.c., mianowicie na podstawie art. 87 § 2 k.p.c. w zw. z art. 24 ustawy z
dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 ze zm.).
Sąd Wojewódzki przed postawieniem Sądowi Najwyższemu rozważanego
zagadnienia prawnego nie podjął próby wyjaśnienia statusu prawnego zarówno
Agencji Prawno-Konsultingowej "L." w Łodzi jak też Józefa T. mimo iż ten określał
siebie nieprecyzyjnie i niejednoznacznym mianem "mecenasa, współwłaściciela"
wymienionej Agencji, w konsekwencji czego w protokołach rozpraw przed Sądem
Rejonowym w Pabianicach nazywano go adwokatem. Sąd Wojewódzki nie dokonał
również analizy przepisów art. 24 ustawy o działalności gospodarczej pod kątem
jego znaczenia dla instytucji pełnomocnictwa procesowego i związku tego przepisu z
art. 87 § 2 k.p.c., którego zastosowanie w sprawie a limine odrzucił, skoro Józef T.
nie jest pracownikiem strony pozwanej.
Dopiero więc w piśmie procesowym z dnia 28 kwietnia 1994 r. skierowanym
do Sądu Najwyższego oraz na rozprawie przed Sądem Najwyższym Józef T.
wyjaśnił, że jest radcą prawnym wpisanym na listę radców prawnych Izby Radców
Prawnych w Łodzi oraz wspólnikiem spółki cywilnej, jaką jest Agencja Prawno-
Konsultingowa "L." w Ł., zarejestrowana w Urzędzie Rejonowym Ł. jako podmiot
gospodarczy świadczący pomoc prawną (obsługę prawną) podmiotom gospodar-
czym w zakresie ich działalności gospodarczej. Jak zaś wiadomo spółka cywilna nie
ma osobowości prawnej i dlatego nie może być pełnomocnikiem procesowym.
Jednakże w myśl art. 24 ustawy o działalności gospodarczej radcowie prawni, z
których udziałem powołana została spółka jako podmiot gospodarczy świadczący
pomoc prawną dla innych podmiotów gospodarczych w zakresie ich działalności
gospodarczej mogą reprezentować to podmioty przed sądami. Wynika to z treści
tego przepisu którego brzmienie jest następujące:
"1. Działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy jest również świadczenie
pomocy prawnej (obsługi prawnej) podmiotom gospodarczym w zakresie ich działal-
ności gospodarczej przez adwokatów lub radców prawnych oraz przez spółki i
spółdzielnie z ich udziałem.
2. Przez pomoc prawną (obsługę prawną), o której mowa w ust. 1. rozumie
się w szczególności doradztwo, sporządzenie opinii, a także zastępstwo procesowe
wykonywane przez adwokata lub radcę prawnego". W art. 2 ust. 2 cyt. ustawy
zawarta jest szeroka definicja "podmiotu gospodarczego" obejmująca osoby
fizyczne, osoby prawne, a także jednostki organizacyjne nie mające osobowości
5
prawnej, utworzone zgodnie z przepisami prawa, jeżeli ich przedmiot działania
obejmuje prowadzenie działalności gospodarczej. Przepis art. 24 ma również
charakter proceduralny, a końcowy passus ustępu 2 artykułu 24 w powiązaniu z
ustępem 1 tego artykułu wskazuje, że radca prawny świadczący indywidualnie lub w
ramach spółki czy spółdzielni z jego udziałem, w ramach działalności gospodarczej,
pomoc prawną innym podmiotom gospodarczym w zakresie ich działalności gospo-
darczej może być pełnomocnikiem procesowym wymienionych podmiotów w
sprawach z tego zakresu, skoro pomoc prawna obejmuje także "zastępstwo pro-
cesowe wykonywane przez adwokata lub radcę prawnego". Rozważany przepis nie
wymaga przy tym, aby ów radca prawny spełniał wymogi art. 87 § 1 lub § 2 k.p.c. w
szczególności by był pracownikiem będącego stroną procesu podmiotu gospo-
darczego, podobnie jak występujący w ramach art. 24 ustawy o działalności gospo-
darczej adwokat nie musi być członkiem zespołu adwokackiego ani prowadzić za
zgodą Ministra Sprawiedliwości indywidualnej kancelarii adwokackiej (art. 4 prawa o
adwokaturze). Z uwzględnieniem przedstawionej wykładni art. 24 ustawy o działal-
ności gospodarczej winna być dokonywana wykładnia pierwszego zdania art. 87 § 2
k.p.c., w myśl którego "pełnomocnikiem jednostki gospodarki uspołecznionej, innego
podmiotu gospodarczego prowadzącego działalność gospodarczą na zasadach
określonych w odrębnych przepisach lub organizacji społecznej może być również
radca prawny lub inny pracownik tej jednostki albo jej organu nadrzędnego".
Użycie w tym przepisie obok radcy prawnego określenia "lub inny pracownik"
istotnie sugerować może, że radca prawny winien być pracownikiem strony, którą
ma reprezentować w procesie. Jednakże taka wykładnia wykluczałaby w praktyce
możliwość występowania radców prawnych jako pełnomocników procesowych w
ramach ich działalności gospodarczej określonej w art. 24 ustawy o działalności
gospodarczej, gdyby nie byli pracownikami reprezentowanych przez nich podmiotów
gospodarczych.
Zdaniem Sądu Najwyższego ograniczenie w art. 87 § 2 k.p.c. możliwości
występowania radców prawnych jako pełnomocników procesowych stron do sytuacji
kiedy są pracownikami reprezentowanej strony utraciło częściowo aktualność już z
chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. Nr
19, poz. 145 ze zm.). Ustawa ta w art. 8 ust. 1 jako regułę przyjmuje, że radca
prawny wykonuje zawód w ramach stosunku pracy. Jednakże w art. 20 ust. 1 w dro-
dze wyjątku od tej reguły stanowi, że "jednostka organizacyjna może doraźnie skor-
zystać, na podstawie umowy zlecenia, z obsługi prawnej radcy prawnego nie zatrud-
nionego w tej jednostce." Najczęściej z możliwości tej korzystano w razie dłuższej
choroby lub urlopu radcy prawnego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę. Nie
sposób było radcę prawnego zatrudnionego na podstawie umowy zlecenia w
6
okolicznościach wymienionych w art. 20 ust. 1 cyt. ustawy nie dopuszczać do
zastępstwa procesowego zleceniodawcy, skoro w art. 7 pkt. 6 tejże ustawy do
wyspecyfikowanych zadań radcy prawnego zaliczono występowanie w charakterze
pełnomocnika jednostki organizacyjnej w postępowaniu sądowym, bez zastrzeżenia,
że chodzi o jednostkę organizacyjną, której radca prawny jest pracownikiem.
Reasumując radca prawny świadczący, na podstawie art. 24 ustawy o
działalności gospodarczej indywidualnie albo w ramach spółki lub spółdzielni z jego
udziałem, pomoc prawną na rzecz podmiotu gospodarczego w zakresie jego działal-
ności gospodarczej może być pełnomocnikiem procesowym tego podmiotu, nie
będąc jego pracownikiem.
Za działalność gospodarczą podmiotu gospodarczego w rozumieniu art. 24
ust. 1 ustawy o działalności gospodarczej uznać należy - zgodnie z art. 2 ust. 1 tej
ustawy - czynności wytwórcze, budowlane, handlowe i usługowe podejmowane w
celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu gospodarczego, a także działal-
ność pozostającą w ścisłym związku z tymi czynnościami, do której należy załat-
wianie spraw z zakresu prawa pracy. W konsekwencji radca prawny świadczący
pomoc prawną na rzecz podmiotu gospodarczego w ramach przepisu art. 24 ustawy
o działalności gospodarczej może być jego pełnomocnikiem procesowym w tego
rodzaju sprawach.
Do poglądów wyrażonych w części 3 uzasadnienia niniejszej uchwały, jako
wychodzących poza granice wniosku Sądu Wojewódzkiego oraz poza treść podjętej
przez Sąd Najwyższy uchwały sformułowanej w jej sentencji, nie ma zastosowania
przepis art. 391 § 2 k.p.c.
========================================