Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 11 maja 1994 r.
II UZP 5/94
Przewodniczący SSN: Teresa Romer (autor uzasadnienia), Sędziowie SN: Krzysztof
Kolasiński (sprawozdawca) , Maria Tyszel,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Witolda Bryndy, w sprawie z wniosku
Czesława S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. o wysokość
renty inwalidzkiej, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 11 maja 1994 r.
zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu
postanowieniem z dnia 22 grudnia 1993 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.
"Czy pracownikowi, który zgłosił wniosek o świadczenie emerytalno-rentowe po 15
listopada 1991 r. (po wejściu z życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o
rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie
niektórych ustaw - Dz. U. Nr 104, poz. 450) można uwzględnić okres zatrudnienia w
rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników z dnia 14
grudnia 1982 r. (Dz. U. Nr 40, poz. 267 z późn. zm.), wykonywanego przed 15 listopada
1991 r., za które pracodawca nie odprowadził składek na ubezpieczenie i uważać je
jako okresy składkowe, w rozumieniu art. 2 ust. 2 pkt. 1 litera "a" w/w ustawy
rewaloryzacyjnej z dnia 17 października 1991 r. ?"
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Pracownikowi, który zgłosił wniosek o świadczenie emerytalno-rentowe po 15
listopada 1991 r. (po wejściu w życie ustawy z 17 października 1991 r. o
rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie
niektórych ustaw, Dz. U. Nr 104, poz. 450) można uwzględnić okresy zatrudnienia
w rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.),
wykonywanego przed 15 listopada 1991 r., za które pracodawca nie odprowadził
składek na ubezpieczenie.
U z a s a d n i e n i e
Przytoczone w sentencji zagadnienie prawne powstało na tle następującego
stanu faktycznego. Wnioskodawca Czesław S. odwołał się od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. z 29 sierpnia 1992 roku, którą przyznano mu
prawo do renty inwalidzkiej w wysokości określonej dla III grupy inwalidów, z
pominięciem okresów zatrudnienia od 20 września 1963 r. do 24 października 1966 r.,
od 3 listopada 1968 r. do 31 grudnia 1971 r., od 22 grudnia 1973 r. do 31 grudnia 1973
r., od 1 października 1974 r. do 28 lutego 1975 r., od 1 marca 1976 r. do 31 grudnia
1976 r. i od 1 czerwca 1977 r. do 31 marca 1979 r. Organ rentowy okresów tych nie
uwzględnił ponieważ nie zostały za nie opłacone składki na ubezpieczenie społeczne.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przeprowadził
postępowanie dowodowe. Wyniki tego postępowania potwierdziły zatrudnienie
wnioskodawcy w spornych okresach.
Wyrokiem z 21 lipca 1993 r. Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i uwzględnił pracę
wnioskodawcy w przytoczonych wyżej okresach. W uzasadnieniu wyroku Sąd
podkreślił, iż brak jest podstaw do kwestionowania wiarygodności zaświadczeń o
zatrudnieniu wnioskodawcy u Edwarda C. Świadectwa pracy wystawione przez
pracodawcę są czytelne, podają stanowisko i okresy zatrudnienia wnioskodawcy.
Wśród świadków, którzy potwierdzili przed sądem zatrudnienie Czesława S. znalazł się
sam pracodawca - Edward C. Sąd podkreślił, że z zeznań tego świadka wynikało, iż
świadomie odstępował on w pewnych okresach od ubezpieczenia wnioskodawcy.
Zdaniem Sądu, nie uzasadnia to pominięcia tych okresów pracy w obliczeniu należnego
wnioskodawcy świadczenia.
Sąd Apelacyjny- Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu
rozpatrując rewizję pozwanego organu rentowego od tego wyroku, powziął poważne
wątpliwości prawne, którym dał wyraz w przedstawionym zagadnieniu.
W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wyraził pogląd, że okresy zatrudnienia w
rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), wykonywanego przed 15
listopada 1991 r. tj przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 października 1991 roku o
rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), za które pracodawca nie opłacał
składek należy uważać za okresy składkowe w pojęciu art. 2 ust. 2 pkt 1a tej ustawy.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Spór dotyczy zatrudnienia wnioskodawcy przed wejściem w życie ustawy z dnia
17 października 1991 r. o rewaloryzacji...
Ustawa ta wprowadziła, nowe, nieznane dotychczasowym przepisom o
ubezpieczeniu społecznym pojęcie okresów składkowych i nieskładkowych. Pojęcie
okresów składkowych definiuje ust. 1 art. 2 ustawy. Zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy za
okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem wejścia w życie ustawy
okresy za które była płacona składka na ubezpieczenie społeczne, albo za które nie
było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Do tych okresów wedle
art. 2 ust. 2 pkt 1 lit. a należą okresy zatrudnienia po ukończeniu 15 lat życia na
obszarze Państwa Polskiego - w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru
czasu pracy - jeżeli w czasie tych okresów pracownik pobierał wynagrodzenie lub
zasiłek z ubezpieczenia społecznego: chorobowy, macierzyński albo opiekuńczy.
Art. 45 ustawy z dnia 17 października 1991 roku, w ust. 1 stanowi, że przepisy
ustaw i dekretu, wymienione w art. 1 (w tym ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników) stosuje się od dnia wejścia w życie ustawy o
ile nie są z nią sprzeczne.
Wnioskodawca pobiera rentę inwalidzką na mocy przepisów ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Zgodnie z art. 11
ust. 1 tej ustawy okresami zatrudnienia, wymaganymi do uzyskania świadczeń
określonych w ustawie, są, z zastrzeżeniem art. 12, okresy pozostawania w stosunku
pracy, w czasie których pracownik pobierał wynagrodzenie lub zasiłki z ubezpieczenia
społecznego chorobowy, macierzyński albo opiekuńczy. Art. 12 stanowi, że przy
ustaleniu prawa do świadczeń określonych w ustawie nie uwzględnia się okresów
zatrudnienia wykonywanego w wymiarze czasu pracy niższym niż połowa wymiaru
obowiązującego pracownika w danym zawodzie.
Jest poza sporem, że wnioskodawca w kwestionowanych okresach pozostawał
w stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, a więc spełniał warunek o jakim
mowa w art. 11 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym do zaliczenia tego
zatrudnienia dla uzyskania prawa do świadczeń przewidzianych w ustawie i ich
podwyższenia z tytułu stażu pracy.
Zarówno art. 11 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 roku, jak i poprzednio
obowiązujące przepisy o zaopatrzeniu emerytalnym a także jednolite orzecznictwo
sądowe, w tym byłego Trybunału Ubezpieczeń Społecznych, uzależniały nabycie prawa
do świadczeń emerytalno-rentowych jedynie od udowodnienia wymaganego okresu
zatrudnienia, a także okresów z nim równorzędnych lub zaliczalnych do niego. Do dnia
wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 roku o rewaloryzacji nabycie prawa
do świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego pracowników nie było więc uzależnione od
opłacania składek na ubezpieczenie społeczne ale tylko od faktycznego wykonywania
zatrudnienia co najmniej w połowie obowiązującego czasu pracy.
Opłacanie składek należało i należy do obowiązków pracodawcy. Na wykonanie czy też
kontrolę wykonania tego obowiązku pracownik nie miał wpływu.
Uzależniając prawo do świadczeń emerytalno-rentowych od zatrudnienia przez
określony czas a nie od opłacania składek, nasz system ubezpieczenia społecznego
odpowiadał bardziej systemowi zabezpieczenia społecznego, bez ekwiwalentności
świadczeń w stosunku do składek.
Ustawa z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent...
wprowadziła pojęcie okresów składkowych i nieskładkowych i związała ściślej prawo do
zaopatrzenia emerytalno-rentowego z opłacaniem składek na ubezpieczenie społeczne.
Art. 2 ust. 1 pkt 1 tej ustawy jako okresy składkowe wymienia okresy opłacania
składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej w przepisach
wykonawczych wydanych na podstawie przepisów o organizacji i finansowaniu
ubezpieczeń społecznych. Przepisy te zawarte zostały w ustawie z dnia 25 listopada
1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U.
1989 r., Nr 25, poz. 137 ze zm.). Trudno przepisy tej ustawy odnosić do zdarzeń
zaistniałych przed wejściem jej w życie a ponadto art. 4 tej ustawy stanowi tylko o
obowiązkowym ubezpieczeniu społecznym pracowników. Nie uzależnia powstania i
trwania tego obowiązku od opłacenia składek.
Wnioskodawca złożył wniosek o rentę inwalidzką pod rządami ustawy z dnia 17
października 1991 r o rewaloryzacji ... . W dniu zgłoszenia wniosku obowiązywał i nadal
zachowuje swoją moc art. 11 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników, który, jak wspomniano, warunkuje uzyskanie prawa do
świadczeń określonych w ustawie, pozostawaniem w stosunku pracy bez względu na
to, czy pracodawca opłacał w czasie stosunku pracy składki na ubezpieczenie
społeczne.
Ścisła interpretacja art. 2 ust. 2 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 17 października 1991 r.
prowadziłaby do pozbawienia wnioskodawcy praw dobrze nabytych, zgodnie z
obowiązującymi przepisami, które nie utraciły swojej mocy z dniem 15 listopada 1991
roku, z chwilą wejścia w życie ustawy o rewaloryzacji. Wnioskodawca nie ma
możliwości "sanowania", zaistniałej sytuacji zgodnie z wymaganiami ustawy
rewaloryzacyjnej, gdyż opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne należy do
pracodawcy a sam pracodawca, gdyby zaistniała taka możliwość, nie mógłby już
opłacić zaległych składek ze względu na przedawnienie. Dlatego też za okresy
składkowe, przypadające przed wejściem w życie ustawy o rewaloryzacji, należy
uważać także i takie okresy pozostawania w stosunku pracy, za które składka na
ubezpieczenie nie została opłacona. Zawężające traktowanie tego pojęcia,
prowadziłoby do sprzeczności z dotychczasowymi przepisami, które dawały w nabyciu
prawa do świadczeń priorytet samemu zatrudnieniu.
Analogiczne stanowisko wyraził pełnomocnik Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych.
Z przytoczonych względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak w sentencji.
========================================