Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 22 czerwca 1994 r.
II URN 19/94
Czteroletni okres, z którego wynagrodzenie stanowi podstawę wymiaru
emerytury (art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 paŸdziernika 1991 r. o
rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz
o
zmianie niektórych ustaw - (Dz. U. Nr 104, poz. 405 ze zm.) przypadać
może na
okres ostatnich 13 lat kalendarzowych przed zgłoszeniem wniosku o wypłatę
Ÿwiadczenia, jeżeli mimo ustalenia prawa do emerytury uprawniony nie
pobierał Ÿwiadczenia, pozostając w zatrudnieniu.
Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska, Sędziowie SN: Teresa Romer,
Maria Tyszel (sprawozdawca),
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Iwony Kaszczyszyn, po
rozpoznaniu
w dniu 22 czerwca 1994 r. sprawy z wniosku Zygmunta P. przeciwko
Zakładowi
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. o wysokoŸć emerytury na skutek
rewizji
nadzwyczajnej Ministra SprawiedliwoŸci [...] od wyroku Sądu
Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 9 wrzeŸnia 1993 r.
[...],
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję
Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z dnia 24 maja 1993 r. [...] i
sprawę
przekazał do ponownego rozpoznania organowi rentowemu.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją z dnia 5
paŸdziernika
1992 r. przyznał Zygmuntowi P., urodzonemu 5 czerwca 1932 r., emeryturę
od dnia
6 czerwca 1992 r., zawieszając jej wypłatę wobec dalszego pozostawania
wnioskodawcy w zatrudnieniu w pełnym wymiarze czasu pracy. Za podstawę
wymiaru emerytury organ rentowy przyjął zarobek wnioskodawcy z lat 1986,
1987 i
1988, to jest z kolejnych 3 lat kalendarzowych przypadających przed
zgłoszeniem
wniosku. WskaŸnik wysokoŸci podstawy wymiaru wyniósł 220,93%.
W dniu 11 maja 1993 r. wnioskodawca zgłosił wniosek o przyjęcie za
podstawę wymiaru emerytury zarobków z lat 1990, 1991 i 1992 r. załączając
zaŸwiadczenie o zatrudnieniu od 1 czerwca 1985 r. do 3 stycznia 1993 r.
Decyzją z dnia 24 maja 1993 r. organ rentowy odmówił wnioskodawcy
przyjęcia za podstawę wymiaru emerytury wynagrodzenia uzyskanego we
wskaza-
nym okresie, ponieważ nie są to lata z ostatniego 12-lecia przypadającego
przed
zgłoszeniem wniosku o przyznanie emerytury z dnia 8 wrzeŸnia 1992 r.
W odwołaniu, wniesionym do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Katowicach, wnioskodawca podtrzymał swoje żądanie.
Wyrokiem z dnia 9 wrzeŸnia 1993 r., [...], Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy
i
Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach oddalił odwołanie. Wnioskodawca nie
zgłosił w ustawowym terminie wniosku o uzasadnienie wyroku, nie wniósł
również
rewizji do Sądu Apelacyjnego.
W rewizji nadzwyczajnej od tego wyroku, Minister SprawiedliwoŸci
wnosił o
jego uchylenie oraz o uchylenie poprzedzającej ten wyrok decyzji organu
rentowego
i przyjęcie za podstawę wymiaru emerytury wnioskodawcy jego zarobków z
trzech
kolejnych lat kalendarzowych tj. z 1990 r., 1991 r. i 1992 r. zarzucając,
że
zaskarżony wyrok został wydany z rażącym naruszeniem prawa, w
szczególnoŸci
art. 33 ust. 1 w związku z art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17
paŸdziernika 1991 r. o
rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz
o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), a nadto naruszenie
interesu
Rzeczypospolitej Polskiej.
Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna okazała się słuszna. Wprawdzie brak jest
uzasadnie-
nia zaskarżonego wyroku Sądu Wojewódzkiego, jednakże sentencja wyroku
wskazuje, że Sąd podzielił pogląd organu rentowego, iż wnioskodawca nie
spełnił
warunków okreŸlonych w art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 17 paŸdziernika 1991
r. o
rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz
o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), zwanej dalej ustawą o
rewalory-
zacji, ponieważ zgłosił wniosek o zmianę podstawy wymiaru emerytury po
dniu 31
grudnia 1992 r., wobec czego jego żądanie przyjęcia za podstawę wymiaru
emerytury zarobków uzyskanych w innym okresie niż 3 lata z ostatniego 12-
lecia
przed zgłoszeniem wniosku o przyznanie emerytury, nie znajduje
uzasadnienia w
tymże przepisie.
Zgodnie z art. 33 ust. 1 ustawy o rewaloryzacji Ÿwiadczenia
zrewaloryzowane
w myŸl art. 27-30 i art. 32 podlegają ponownemu obliczeniu, z
zastosowaniem zasad
przewidzianych w art. 28-30, na wniosek emeryta lub rencisty, od podstawy
wymiaru
ustalonej na zasadach okreŸlonych w art. 7 z okresu, o którym mowa w art.
7 ust. 1
pkt 1 (zdanie pierwsze). Jeżeli wniosek był zgłoszony do dnia 31 grudnia
1992 r.
podwyższenie Ÿwiadczenia następowało od dnia 1 listopada 1991 r. (zdanie
trzecie).
Jak wyjaŸnił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 8 listopada 1993
r. w
sprawie sygn. akt II UZP 21/93 (OSNiCP 1994 r. z. 3, poz. 67): "Przepis
art. 33 ma
charakter przepisu przejŸciowego i w ust. 1 reguluje - w zakresie nim
objętym -
uprawnienia emerytów i rencistów do ponownego obliczenia
zrewaloryzowanego
Ÿwiadczenia; uwzględnieniu podlegają jednak tylko te okresy zatrudnienia,
które
miały miejsce przed zgłoszeniem wniosku o ustalenie prawa lub wniosku o
wypłatę
Ÿwiadczenia, zgłoszonych przed wejŸciem w życie ustawy o rewaloryzacji
(15
listopad 1991 - art 46 ust. 1)". Sąd Najwyższy wskazał w tej uchwale
również, że
trzyletni okres, z którego wynagrodzenie może stanowić podstawę wymiaru
emerytury (art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o rewaloryzacji) przypadać może na
okres
ostatnich 12 lat przed zgłoszeniem wniosku o wypłatę Ÿwiadczenia, jeżeli
mimo
ustalenia prawa do emerytury, uprawniony nie pobierał Ÿwiadczenia
pozostając w
zatrudnieniu.
Przepis art. 33 ust. 1 ustawy o rewaloryzacji ma także zastosowanie
do osób
pobierających Ÿwiadczenia. Oprócz argumentów przemawiających za tym
stanowiskiem, przytoczonych w cyt. uchwale, można podkreŸlić, że zasięg
czasowy
działania tego przepisu został okreŸlony poprzez wskazanie, że ponowne
obliczenie
Ÿwiadczeń następuje od podstawy wymiaru ustalonej na zasadach okreŸlonych
w
art. 7 z okresu, o którym mowa w art. 7 ust. 1 pkt 1, czyli kolejnych 3
lat
kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 12 lat
kalendarzo-
wych, jeżeli wniosek o Ÿwiadczenie zostanie zgłoszony do dnia 31 grudnia
1992 r.
Do tej daty odwołuje się art. 33 ust. 1 również w zdaniu ostatnim.
Orzekający w niniejszej sprawie skład Sądu Najwyższego w całej
rozciągłoŸci
podziela pogląd wyrażony w przytoczonej uchwale z dnia 8 listopada 1993
r. sygn.
akt II UZP 21/93, że ponowne ustalenie wysokoŸci Ÿwiadczenia emeryta lub
rencisty,
który po przyznaniu Ÿwiadczenia wykonywał zatrudnienie, następuje na
podstawie
art. 79 ust. 2 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym
pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) zwanej dalej
ustawą o
z.e.p. Przepis ten, w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 maja 1990 r. o
zmianie
niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz. U. Nr 36, poz. 206)
stanowi:
"Na wniosek osoby zainteresowanej ustala się, na zasadach okreŸlonych w
art. 16 i
161, nową podstawę wymiaru od wyższego wynagrodzenia - wypłaconego
pracownikowi po przyznaniu Ÿwiadczenia - za cały okres wymagany do
ustalenia
podstawy wymiaru". Zmiany w sposobie ustalania podstawy wymiaru Ÿwiadczeń
wprowadzone ustawą o rewaloryzacji powodują, że zamiast art. 16-161
należy
stosować zasady okreŸlone w art. 7 ustawy o rewaloryzacji, który to
przepis zastąpił
poprzednio obowiązujące art. 16-161 ustawy o z.e.p.
Sąd Najwyższy w szeregu swych orzeczeń rozważał zasady ponownego
ustalania wysokoŸci Ÿwiadczeń emerytów i rencistów, którzy przyznanego
Ÿwiad-
czenia nie pobierali, wykonując zatrudnienie w wymiarze lub w wysokoŸci
uzasad-
niającej zawieszenie wypłaty. W wyroku z dnia 9 marca 1993 r. w sprawie
sygn. akt
II URN 4/93 Sąd Najwyższy uznał, że art. 79 ustawy o z.e.p. nie ma
zastosowania
wówczas, gdy emeryt (rencista) pomimo ustalenia prawa do Ÿwiadczenia
nadal
pozostawał w zatrudnieniu w pełnym wymiarze czasu pracy i wskutek tego
nie
pobierał przysługującego Ÿwiadczenia, wobec zawieszenia jego wypłaty. W
uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy powtórzył pogląd ustalony we
wczeŸniej-
szym orzecznictwie, wskazujący na różnicę pomiędzy pojęciami: "ustalenie
prawa do
Ÿwiadczeń" i "przyznanie Ÿwiadczenia" (uchwała z dnia 10 sierpnia 1988
r,. II UZP
22/88 - OSNCP 1989 z. 12 poz. 194 oraz uchwała składu siedmiu sędziów z
dnia 27
listopada 1989 r., III UZP 11/89 - OSNCP 1990 z. 6 poz. 72 oraz wyrok z
dnia 17
stycznia 1992 r. II URN 86/91). W powołanej już wyżej uchwale z dnia 8
listopada
1993 r. Sąd Najwyższy uznał, że: "[...] w sytuacji, gdy osoba, która po
ustaleniu
prawa do emerytury lub renty, odstąpiła od realizacji tego prawa i nie
pobierała
Ÿwiadczenia, gdyż pozostawała w zatrudnieniu, to zgłaszając następnie
wniosek o
realizację nabytego prawa, tj. o wypłatę Ÿwiadczenia, ma prawo do
ustalenia
podstawy wymiaru Ÿwiadczenia z wybranego przez siebie okresu - zgodnie z
art. 7
ust. 1 ustawy o rewaloryzacji, z tym iż przez użyte w tym przepisie
okreŸlenie "rok, w
którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę" należy rozumieć rok, w
którym
zgłoszono wniosek o wypłatę emerytury lub renty (uprzednio nie
pobieranej)."
Brak jest racjonalnych przesłanek, by osoby nie pobierające
Ÿwiadczeń były w
gorszej sytuacji od osób, które mimo spełnienia przesłanek do nabycia
Ÿwiadczenia,
nie wystąpiły o jego ustalenie.
Te dwie grupy osób należy traktować jednakowo, a to z uwagi na
priorytetowe
znaczenie pobierania Ÿwiadczenia, a nie ustalenia prawa do Ÿwiadczenia.
PodkreŸlić należy, że za stanowiskiem tym przemawia zasada
ubezpieczeń
społecznych powiązania prawa i wysokoŸci Ÿwiadczeń emerytalno-rentowych z
długoŸcią okresu zatrudnienia pracownika i wysokoŸcią odprowadzonych od
jego
wynagrodzenia składek na ubezpieczenie społeczne, zwłaszcza że zasada ta
wyraŸnie została wzmocniona, właŸnie w przepisach ustawy o rewaloryzacji,
nadających okresom składkowym decydujące znaczenie zarówno w nabyciu
prawa
do Ÿwiadczeń, jak i ich wysokoŸci. Również regulacja art. 7 ust. 1 ustawy
o
rewaloryzacji wydłużająca sukcesywnie okres, z którego wynagrodzenie ma
stanowić podstawę wymiaru Ÿwiadczeń wskazuje na dążenie do Ÿcisłego
powiązania
wysokoŸci Ÿwiadczenia z wysokoŸcią odprowadzonych na ubezpieczenie
społeczne
składek.
W niniejszej sprawie, wnioskodawca po ustaleniu prawa do emerytury
nie
pobierał tego Ÿwiadczenia wykonując nadal zatrudnienie w pełnym wymiarze
czasu
pracy do 3 stycznia 1993 r. Praca ta podlegała obowiązkowi ubezpieczenia
społecznego i od wynagrodzenia wnioskodawcy zostały odprowadzone składki
na
ubezpieczenie społeczne.
Sąd Najwyższy, w składzie orzekającym, podziela w całej rozciągłoŸci
poglądy przedstawione w powołanych orzeczeniach i uważa, że brak jest
przeszkód
prawnych do ustalenia wysokoŸci emerytury na podstawie art. 7 ust. 2
ustawy o
rewaloryzacji tj. do przyjęcia za podstawę wymiaru emerytury
wnioskodawcy, jego
zarobków osiągniętych również w okresie pomiędzy ustaleniem jego prawa do
emerytury a wnioskiem o realizację tego prawa, czyli przed spełnieniem
warunków
do podjęcia wypłaty tego Ÿwiadczenia.
Ponieważ jednak wnioskodawca złożył wniosek o ustalenie podstawy
wymiaru i wypłatę emerytury w 1993 r., to - w myŸl art. 7 ust. 1 pkt 2
ustawy o
rewaloryzacji - podstawę wymiaru emerytury stanowi kwota wynagrodzenia z
kolejnych 4 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z
ostatnich 13
lat kalendarzowych. Wniosek rewizji nadzwyczajnej został - na rozprawie w
dniu 22
czerwca 1994 r. - zmodyfikowany w kierunku uwzględnienia w podstawie
wymiaru
emerytury wnioskodawcy również jego wynagrodzenia z 1989 r.
Sąd Najwyższy podziela pogląd wyrażony w rewizji nadzwyczajnej, że
zaskarżony wyrok narusza również interes Rzeczypospolitej Polskiej.
Pozbawienie
wnioskodawcy Ÿwiadczenia w należnej mu wysokoŸci jest bowiem sprzeczne z
konstytucyjną zasadą państwa prawnego i polityką socjalną; ponadto - jak
to Sąd
Najwyższy wielokrotnie podnosił w swych orzeczeniach - naruszenie
wyrokiem
sądowym prawno-konstytucyjnej zasady ustrojowej zasady zaufania obywatela
do
Państwa i jego organów, stanowi naruszenie interesu Rzeczypospolitej w
rozumieniu
art. 421 § 2 k.p.c.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy z mocy powołanych przepisów
oraz art. 422 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.
=========================================