Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 sierpnia 1994 r.
I PRN 53/94
Ocena niezgodności przepisów ustawy z Konstytucją należy do Trybunału
Konstytucyjnego (art. 62 i 33 lit. a ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej).
Przewodniczący SSN: Maria Mańkowska, Sędziowie SN: Antoni Filcek
(sprawozdawca), Teresa Romer,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Jana Szewczyka, po rozpoznaniu w dniu 25
sierpnia 1994 r. sprawy z powództwa Anny K. przeciwko Skarbowi Państwa-Sądowi
Wojewódzkiemu w P. o wynagrodzenie, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra
Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu z dnia 22 grudnia 1993 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i zmieniając poprzedzający go wyrok Sądu
Rejonowego-Sądu Pracy w Poznaniu z dnia 27 września 1993 r., [...] oddalił
powództwo.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Poznaniu wyrokiem z dnia 27 września 1993 r., [...]
zasądził od pozwanego Skarbu Państwa-Prezesa Sądu Wojewódzkiego w P. na rzecz
powódki Anny K. kwotę 9.744.720 zł z 54% od dnia 1 czerwca 1993 r. tytułem
wyrównania wynagrodzenia za I kwartał 1993 r.
Sąd ustalił, że powódka w spornym okresie była zatrudniona na stanowisku sędziego
Sądu Wojewódzkiego w P. Strona pozwana wypłacała powódce wynagrodzenie za
pracę sprzecznie z przepisami rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z
dnia 25 września 1990 r. w sprawie wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych oraz
asesorów i aplikantów sądowych (Dz. U. Nr 66, poz. 392), gdyż do obliczania tego
wynagrodzenia przyjmowała przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej
jakie obowiązywało w III kwartale 1992 r. tj. kwotę 2.967.000 zł., zamiast przeciętnego
wynagrodzenia z I kwartału 1993 r., które wynosiło 3.429.000 zł.
Jeśli więc strona pozwana wypłacała powódce niższe kwoty, opierając się na art. 4 ust.
2 ustawy z dnia 30 grudnia 1992 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w
państwowej sferze budżetowej w 1993 r. (Dz. U. z 1993 r., Nr 1, poz. 1), to powódce
przysługuje stosowne wyrównanie wynagrodzenia, gdyż ustawa budżetowa nie może
wywierać skutków prawnych dla istniejących stosunkow pracy, poprzez obniżenie
wynagrodzeń. Byłoby to bowiem łamanie prawa przez samego ustawodawcę.
W rewizji od powyższego wyroku strona pozwana zarzuciła, że Sąd Rejonowy przy
rozstrzyganiu sprawy bezpodstawnie pominął przepis art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 30
grudnia 1992 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze
budżetowej w 1993 r. oraz o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących
kierownicze stanowiska państwowe (Dz. U. z 1993 r., Nr 1, poz. 1) zgodnie z którym w
okresie do dnia 31 marca 1993 r. wynagrodzenie osób, o których mowa m.in. w ust. 2
tegoż artykułu, a więc także sędziów sądow powszechnych, pozostają na poziomie z
grudnia 1992 r. Sąd Rejonowy pominął także pozostający z powyższym przepisem w
związku art. 28 ustawy budżetowej na rok 1992 z dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. Nr 50,
poz. 229), zgodnie z którym w okresie od 1 czerwca do 31 grudnia 1992 r. do ustalania
wynagrodzeń m.in. sędziów sądów powszechnych stosuje się przeciętne
wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej w gospodarce narodowej bez wypłat z
zysku w pierwszym kwartale 1992 r.
Rewizja powoda została oddalona wyrokiem z dnia 22 grudnia 1993 r., [...] Sądu
Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu, który podzielił
ustalenia i wnioski Sądu I instancji, podkreślił, iż wynagrodzenie powódki powinno być
zgodne z art. 71 Prawa o ustroju sądów powszechnych (jednolity tekst: Dz. U. z 1990 r.,
Nr 23, poz. 138 ze zm.), przewidującym systematyczną waloryzację wynagrodzeń
sędziowskich przez przyjęcie za podstawę do ustalenia ich wysokości bieżącego
przeciętnego wynagrodzenia w sferze produkcji materialnej. Zdaniem Sądu
Wojewódzkiego zawarte w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 30 grudnia 1992 r. o kształtowaniu
środków na wynagrodzenia ... sformułowanie, że "wynagrodzenia... pozostają na
poziomie z grudnia 1992 r." jest całkowicie wadliwe i pozbawione legalizmu, gdyż
jedynym kryterium wynikającym z art. 71 § 2 Prawa o ustrojów sądów powszechnych
jest przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej z danego kwartału, a nie
"poziom" wynagrodzeń z jakiegoś miesiąca. Sąd Wojewódzki podniósł również. że w
świetle art. 1 Konstytucji RP ustawa z dnia 30 grudnia 1992 r. o kształtowaniu środków
na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej w 1993 r. ... narusza zasadę
ochrony praw nabytych przez pracowników na podstawie art. 71 Prawa o ustroju sądów
powszechnych. Dla podbudowy swojego stanowiska Sąd Wojewódzki powołał szereg
orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego.
Powyższy wyrok Sądu Wojewódzkiego zaskarżył rewizją nadzwyczajną, wniesioną z
urzędu w interesie strony pozwanej, Minister Sprawiedliwości zarzucając, że wyrok ten
rażąco narusza prawo, a w szczególności art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 30 grudnia 1992 r.
o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej w 1993 r.
oraz o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska
państwowe. Rewizja nadzwyczajna zawiera wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i
zmianę poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Poznaniu z dnia
27 września 1993 r., [...] przez oddalenie powództwa w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona i słusznie podnosi, iż nie można podzielić
stanowiska Sądu Wojewódzkiego, że przy ustaleniu wynagrodzenia powódki za okres
od I kwartału 1993 r. nie ma zastosowania art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 30 grudnia 1992 r.
o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej w 1993 r.
oraz o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób zajmujących kierownicze stanowiska
państwowe (Dz. U. z 1993 r., Nr 1, poz. 1). Jest ono bowiem sprzeczne z jednoznaczną
treścią tego przepisu, zgodnie z którym w okresie od 1 stycznia do 31 marca 1993 r.
wynagrodzenia m.in. sędziów sądów powszechnych pozostają na poziomie z grudnia
1992 r. Ten zaś poziom w równie jednoznaczny sposób określa przepis art. 28 ustawy
budżetowej na rok 1992 z dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. Nr 50, poz. 229) stanowiący,
że w okresie od 1 czerwca do 31 grudnia 1992 r. do ustalania wynagrodzenia m.in.
sędziów sądów powszechnych stosuje się przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji
materialnej w gospodarce narodowej bez wypłat z zysku w pierwszym kwartale 1992 r.
Sąd Rejonowy natomiast w ogóle nie rozważył sprawy na tle wymienionych wyżej
przepisów bezzasadnie zakładając, że strona pozwana wypłaciła powódce w objętym
sporem okresie niższe wynagrodzenie w oparciu o przepis art. 4 ust. 2 wym. ustawy z
dnia 30 grudnia 1992 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej
sferze budżetowej w 1993 r. ... podczas, gdy przepis ten nie dotyczy I kwartału 1993 r.,
a okresu od 1 kwietnia do 31 grudnia 1993 r., nie objętego sporem.
Oczywiście cyt. art. 28 ustawy budżetowej na rok 1992 podobnie jak art. 4 ust. 2 ustawy
z dnia 30 grudnia 1992 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej
sferze budżetowej w 1993 r. oraz wcześniejsze przepisy dot. wynagrodzeń m.in.
sędziów sądów powszechnych zawarte w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 września 1991
r. o wynagrodzeniach w sferze budżetowej w 1991 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 386) i w art. 16
pkt 2 ustawy z dnia 25 stycznia 1992 r. o zasadach gospodarki finansowej państwa w
1992 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 83) - nawiązując do przeciętnego wynagrodzenia z
wcześniejszych niż bieżący kwartałów jako podstawy wyliczenia wynagrodzenia m.in.
sędziów sądów powszechnych, w okresach objętych tymi przepisami - różnią się od
regulacji zawartej w art. 71 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów
powszechnych (jednolity tekst: Dz. U. z 1990 r., Nr 23, poz. 138 ze zm.) - zwanej dalej
u.s.p. - w myśl której podstawę wynagrodzenia sędziów stanowi przeciętne
wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej w gospodarce narodowej bez wypłat z
zysku za bieżący kwartał (czyli z kwartału, w którym powstaje prawo do
wynagrodzenia), co potwierdza powołana w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sądu
Wojewódzkiego uchwała Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 lutego 1993 r., W 4/92
(OTK 1993 cz. I poz. 15) w przedmiocie ustalenia powszechnie obowiązującej wykładni
m.in. tego przepisu. Jednak już w uzasadnieniu tej uchwały Trybunał Konstytucyjny
zwrócił uwagę, że regulacja objęta przepisem art. 71 u.s.p. ulega zawieszeniu na czas
obowiązywania przepisów innych ustaw, według których podstawą ustalenia
wynagrodzenia sędziów jest przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej z
innego, wcześniejszego kwartału. Zatem wymienione uprzednio przepisy na czas ich
obowiązywania zmieniają w części odnoszącej się do podstawy ustalenia wysokości
wynagrodzeń sędziowskich regulację zawartą w art. 71 u.s.p.
Zmiana ta - jak trafnie wskazuje skarżący w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej - nie
musiała nastąpić w drodze okresowego uchylenia art. 71 u.s.p. Sprzeczność między
przepisami różnych ustaw, w przypadku gdy późniejsze nie uchylają w wyraźny sposób
wcześniejszych, podlega usunięciu przy zastosowaniu reguły lex posterior derogat
priori, co powoduje, że przepis art. 4 ust. 3 omawianej ustawy z dnia 30 grudnia 1992 r.
jako późniejszy uchyla w okresie jego obowiązywania moc obowiązującą art. 71 u.s.p.
w rozważanym zakresie. Zmiana lub uchylenie tego ostatniego przepisu nie były
konieczne w sytuacji, gdy został wydany akt późniejszy regulujący tę samą kwestię.
Zakończenie czy ograniczenie obowiązywania regulacji prawnej może bowiem
następować zarówno przez jej wyraźne uchylenie, jak też przez wydanie aktu
późniejszego normującego odmiennie tę samą materię. Bez znaczenia jest również, że
regulacja prawna wynagrodzeń sędziów została zamieszczona w ustawie o
kształtowaniu środków na wynagrodzenia w sferze budżetowej. O znaczeniu i wykładni
konkretnego przepisu nie decyduje bowiem to w jakim akcie prawnym został on
zamieszczony, lecz jego treść i wynikająca z niego funkcja, którą przepis ten ma
spełniać oraz jego istota. Te zaś w odniesieniu do przepisu art. 4 ust. 3 ustawy z dnia
30 grudnia 1992 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze
budżetowej w 1993 r.... nie budzą wątpliwości. Identyczny kierunek wykładni na tle
wcześniejszych przepisów odbiegających w rozważanej materii od regulacji zawartej w
art. 71 u.s.p. utrwalony został w judykaturze Sądu Najwyższego (m.in. w wyrokach
Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 1994 r., I PRN 11/94 oraz z dnia 10 maja 1994 r.,
I PRN 17/94).
Ocena, czy przepisy art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 30 grudnia 1992 r. o kształtowaniu
środkow na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej w 1993 r. ... oraz art. 28
ustawy budżetowej na rok 1992 z dnia 2 czerwca 1992 r. nie są sprzeczne z art. 1
Konstytucji RP, w szczególności z wynikającą zeń zasadą ochrony praw nabytych, nie
należy do sądow powszechnych ani do Sądu Najwyższego, których sędziowie związani
są przepisami ustaw (art. 62 Konstytucji RP). Ocena taka należy w myśl art. 33a ust. 1
Konstytucji RP do Trybunału Konstytucyjnego. Sąd Wojewódzki błędnie dopatrzył się w
uzasadnieniu postanowienia tegoż Trybunału z dnia 2 października 1991 r., W 6/91
(OTK 1991 poz. 28), przytoczonego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, poglądu
jakoby art. 62 Konstytucji RP uprawniał sędziów sądów powszechnych do kontroli
zgodności ustaw z Konstytucją, podczas gdy pogląd ten odniesiony został do kontroli
zgodności z Konstytucją i ustawami przepisów podustawowych (rozporządzeń,
zarządzeń). Jeżeli Sąd Wojewódzki rozpoznając rewizję strony pozwanej miał
wątpliwości co do tego, czy powołane w niej przepisy ustaw są zgodne z Konstytucją
RP mógł na podstawie art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale
Konstytucyjnym [...] wystąpić do tego Trybunału ze stosownym pytaniem prawnym,
czego nie uczynił, natomiast Trybunał Konstytucyjny nie wydał dotąd orzeczenia
stwierdzającego, że dotyczące wynagrodzeń sędziowskich w I kwartale 1993 r. przepisy
zawarte w art. 4 ust. 3 ustawy z 30 grudnia 1992 r. o kształtowaniu środków na
wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej w 1993 r. oraz w art. 28 ustawy
budżetowej na rok 1992 są niezgodne z Konstytucją RP. Takiego rozstrzygnięcia nie
zawierało też żadne z orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego przytoczonych w
uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sądu Wojewódzkiego.
Z powyższych względów, wobec rażącego naruszenia tych przepisów przez ich
niezastosowanie w wyrokach Sądów obu instancji, rewizja nadzwyczajna została
uwzględniona i Sąd Najwyższy na podstawie art. 422 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================