Pełny tekst orzeczenia

- 1 -
Wyrok z dnia 20 września 1994 r.
I PRN 62/94
Przewodniczący SSN: Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Sędziowie SN: Teresa
Flemming-Kulesza, Walerian Sanetra (sprawozdawca),
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Stefana Trautsolta, po rozpoznaniu
w dniu 20 września 1994 r. sprawy z powództwa Barbary K. przeciwko Prokuraturze
Wojewódzkiej w W. o wynagrodzenie, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra
Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu z dnia 3 marca 1994 r., [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejono-
wego-Sądu Pracy dla Wrocławia-Śródmieścia z dnia 27 grudnia 1993 r., [...] i prze-
kazał sprawę Sądowi Rejonowemu-Sądowi Pracy dla Wrocławia-Śródmieścia do
ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy dla Wrocławia-Śródmieścia wyrokiem z dnia 27
grudnia 1993 r., [...] zasądził od Prokuratury Wojewódzkiej w W. na rzecz powódki
Barbary K. kwotę 99.736.446 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 11 listopada 1993
r. - do dnia zapłaty - 54% w stosunku rocznym.
Sąd ten ustalił, że powódka była zatrudniona na stanowisku prokuratora. W
spornym okresie czasu strona pozwana wypłacała powódce wynagrodzenie za pracę
sprzecznie z art. 62 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz. U. z 1991
r., Nr 25, poz. 103 ze zm.), uchwałą Rady Państwa z dnia 20 lutego 1985 r. w spra-
wie zasad wynagradzania prokuratorów oraz asesorów i aplikantów prokuratorskich
(M. P. Nr 4, poz. 37) i z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 1990 r. w
sprawie wynagrodzeń prokuratorów oraz asesorów i aplikantów prokuratury (Dz. U.
Nr 84, poz. 494), gdyż do obliczania tego wynagrodzenia przyjmowała niższą podsta-
- 2 -
wę niż wynikająca z przeciętnego wynagrodzenia w sferze produkcji materialnej,
ogłaszanego co kwartał przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Moni-
torze Polskim.
Wyrokiem z dnia 3 marca 1994 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu oddalił rewizję strony pozwanej. Według tego Sądu "Sąd
Rejonowy prawidłowo dokonał interpretacji... przepisu ustawy o prokuraturze i przy-
jął, iż do dnia 5 listopada 1991 r. wysokość wynagrodzenia prokuratora winno wyzna-
czać przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej ogłaszane przez Pre-
zesa GUS zgodnie z art. 2 ust. 3 ustawy o kształtowaniu środków na wynagrodzenia
w sferze budżetowej (Dz. U. Nr 4, poz. 14 z 1989 r. z późn. zm.), zaś od 6 listopada
1991 r. wynagrodzenie prokuratora powinno być ustalane od podstawy ogłoszonej
przez Prezesa GUS w Monitorze Polskim w oparciu o art. 62 ustawy o prokuraturze
(tekst jednolity Dz. U. Nr 25, poz. 103 z 1991 r. z późn. zm.)"
Wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we
Wrocławiu zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości, który podno-
sząc zarzut rażącego naruszenia prawa, a w szczególności przepisów art. 4 ust. 1
ustawy z dnia 28 września 1991 r. o wynagrodzeniach w sferze budżetowej w 1991 r.
(Dz. U. Nr 87, poz. 386), art. 16 pkt 2 ustawy z dnia 25 stycznia 1992 r. o zasadach
gospodarki finansowej Państwa w 1992 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 83), art. 28 ustawy
budżetowej na rok 1992 (Dz. U. Nr 50, poz. 229) oraz art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 30
grudnia 1992 r. o kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze bu-
dżetowej w 1993 r. oraz o zmianie ustawy o wynagrodzeniu osób na kierowniczych
stanowiskach państwowych (Dz. U. z 1993 r., Nr 1, poz. 1), wniósł o jego uchylenie
oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy dla Wrocławia-
-Śródmieścia i przekazanie sprawy temu ostatniemu Sądowi do ponownego roz-
poznania.
Zdaniem rewidującego, mylny jest pogląd Sądów obydwu instancji, że przy
ustalaniu wynagrodzenia prokuratorów w spornym okresie należy stosować art. 62
ustawy o prokuraturze. Okoliczność, iż w ustawach budżetowych i "okołobudżeto-
wych" nie dokonano wyraźnie zmiany bądź uchylenia tego przepisu jest w sprawie
bez znaczenia. Przepisy powołanych ustaw uchylają w okresie ich obowiązywania
moc obowiązującą art. 62 ustawy o prokuraturze zgodnie z regułą lex posterior
- 3 -
derogat priori. Bez znaczenia jest również, zdaniem rewidującego, "że regulacje
prawne wynagrodzeń prokuratorów zostały zamieszczone m.in. w ustawie o kształ-
towaniu środków na wynagrodzenia w sferze budżetowej". O znaczeniu i wykładni
konkretnego przepisu decyduje bowiem jego treść i wynikająca z niego funkcja, którą
przepis ten ma spełniać. Treść i funkcja jaką miały spełniać przepisy powołanych
ustaw nie budzą zaś żadnych wątpliwości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W myśl art. 62 ust. 1 ustawy o prokuraturze, "wynagrodzenie zasadnicze
prokuratorów równorzędnych powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury
jest równe i stanowi odpowiednio do rangi stanowiska prokuratora, wielokrotność
przeciętnego wynagrodzenia w sferze produkcji materialnej". Mnożniki wyznaczające
tę wielokrotność dla poszczególnych stanowisk określała do dnia 31 października
1990 r. uchwała Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1989 r. w sprawie zasad wynagra-
dzania prokuratorów oraz asesorów i aplikantów prokuratury (M.P. Nr 4, poz. 37), a
od 1 listopada 1990 r. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 1990 r. w
sprawie wynagrodzeń prokuratorów oraz asesorów i aplikantów prokuratury (Dz. U.
Nr 84, poz. 494).
Wobec wątpliwości co do sposobu ustalania wysokości wynagrodzenia prze-
ciętnego w sferze produkcji materialnej, Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z
dnia 22 sierpnia 1991 r., I PZP 34/91, wyjaśnił, że jest to wynagrodzenie z wypłatami
z zysku.
Ustawą z dnia 16 października 1991 r. o zmianie ustawy - Prawo o ustroju
sądów powszechnych, o Sądzie Najwyższym, o prokuraturze, o wynagrodzeniu osób
zajmujących kierownicze stanowiska państwowe (Dz. U. Nr 100, poz. 443) do art. 62
ustawy o prokuraturze został dodany ust. 2 w brzmieniu: "Przez przeciętne wynagro-
dzenie w sferze produkcji materialnej, o którym mowa w ust. 1, rozumie się przecięt-
ne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej w gospodarce narodowej bez wy-
płat z zysku, ogłaszane co kwartał przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego
w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" w terminie do 7
dnia roboczego drugiego miesiąca każdego kwartału za kwartał poprzedni" (art. 3).
- 4 -
Ustawa ta weszła w życie z dniem ogłoszenia (art. 5), tj. 6 listopada 1991 r. i
jednocześnie stanowiła pośrednie potwierdzenie trafności wykładni dokonanej przez
Sąd Najwyższy we wspomnianej wyżej uchwale. Wobec powyższego, podstawę do
obliczenia wynagrodzenia zasadniczego prokuratorów do dnia 5 listopada 1991 r,
stanowiło przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej z wypłatami z
zysku, zaś od dnia 6 listopada 1991 r. stanowi ją przeciętne wynagrodzenie w sferze
produkcji materialnej w gospodarce narodowej bez wypłat z zysku.
Podstawę ustalenia wynagrodzenia zasadniczego prokuratorów stanowi prze-
ciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej z okresu, w którym powstaje
prawo do wynagrodzenia (tak: Trybunał Konstytucyjny w uchwale z dnia 17 lutego
1993 r., Dz. U. Nr 17, poz. 81).
Od reguły bieżącej waloryzacji wynagrodzeń prokuratorskich, wyrażonej w art.
62 ustawy o prokuraturze, odstępstwa wprowadziły przepisy powołanych w rewizji
nadzwyczajnej aktów prawnych regulujących budżet państwa i zasady polityki finan-
sowej w latach 1991, 1992 i 1993. W myśl art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 września
1991 r. o wynagrodzeniach w sferze budżetowej w 1991 r. - "W 1991 r. do ustalania
wynagrodzenia zasadniczego... prokuratorów stosuje się przeciętne wynagrodzenie
w sferze produkcji materialnej w pierwszym kwartale 1991 r." Przepis ten wszedł w
życie z dniem ogłoszenia (art. 6), tj. 4 października 1991 r.
Stosownie do treści art. 16 pkt 2 ustawy z dnia 25 stycznia 1992 r. o zasadach
gospodarki finansowej Państwa w 1992 r., do czasu uchwalenia ustawy budżetowej
na 1992 r. "do ustalania wynagrodzenia zasadniczego... prokuratorów stosuje się
przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej w pierwszym kwartale 1991
r.". Ustawa ta weszła w życie z dniem ogłoszenia, tj. 10 marca 1992 r., z mocą od 1
stycznia 1992 r. (art. 21).
Według art. 28 uchwalonej 5 czerwca 1992 r. ustawy budżetowej na rok 1992,
"W okresie od dnia 1 czerwca do dnia 31 grudnia 1992 r. do ustalania
wynagrodzeń... prokuratorów... stosuje się przeciętne wynagrodzenie w sferze
produkcji materialnej w gospodarce narodowej bez wypłat z zysku w pierwszym
kwartale 1992 r." Przepis ten wszedł w życie z dniem ogłoszenia, tj. 29 czerwca 1992
r., z mocą od dnia 1 kwietnia 1992 r. (art. 37 pkt 1).
Stosownie do treści art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 30 grudnia 1992 r. o kształto-
- 5 -
waniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej w 1993 r., "w
okresie od dnia 1 kwietnia do dnia 31 grudnia 1993 r. do ustalania wynagrodzeń...
...prokuratorów...stosuje się przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej
w gospodarce narodowej, bez wypłat z zysku, w trzecim kwartale 1992 r." W okresie
do 31 marca 1993 r., zgodnie z ust. 3 art. 4 tejże ustawy, wynagrodzenia prokurato-
rów "pozostają na poziomie z grudnia 1992 r." Przepis ten wszedł w życie z dniem
ogłoszenia, tj. 6 stycznia 1993 r., z mocą od 1 stycznia 1993 r. (art. 11).
Trybunał Konstytucyjny orzeczeniem z dnia 29 stycznia 1992 r., K. 15/91
(OTK 1992 r. cz. I, poz. 8) uznał art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o
wynagrodzeniach w sferze budżetowej w 1991 r. za sprzeczny z Konstytucją, zarów-
no co do wejścia w życie przed jego ogłoszeniem (ze względu na naruszenie zasady
"lex retro non agit"), jak i po wejściu w życie (wobec braku stosownej vacatio legis),
zaś w orzeczeniu z dnia 30 listopada 1993 r., K. 18/92 (OTK 1993 r. cz. II, poz. 41)
stwierdził niezgodność z Konstytucją art. 16 pkt 2 ustawy z dnia 23 stycznia 1992 r. o
zasadach gospodarki finansowej państwa w 1992 r., tylko w zakresie dotyczącym
wejścia tego przepisu w życie przed jego ogłoszeniem. Następnie obwieszczeniem z
dnia 15 czerwca 1994 r. Prezes Trybunału Konstytucyjnego ogłosił utratę mocy
obowiązującej art. 16 ustawy o zasadach gospodarki finansowej Państwa w 1992 r.
w zakresie wynikającym z orzeczenia z dnia 30 listopada 1993 r., K. 18/92, tj. w za-
kresie odnoszącym się do czasu przed dniem ogłoszenia przepisu w Dzienniku
Ustaw (Dz. U. Nr 74, poz. 338).
Sąd Najwyższy podziela stanowisko Trybunału Konstytucyjnego zawarte w
orzeczeniu w sprawie K. 15/91 oraz w punkcie 1 orzeczenia w sprawie K. 18/92 i
jest zdania, że wynikająca z tych orzeczeń niekonstytucyjność art. 4 ustawy z dnia 28
września 1991 r. i art. 16 pkt 2 ustawy z dnia 23 stycznia 1992 r., odnosząca się do
wskazanych w tych orzeczeniach okresów, uprawnia do rozstrzygnięcia o wynagro-
dzeniu powoda za te okresy według zasad przewidzianych w ustawie z dnia 20 czer-
wca 1985 r. o prokuraturze oraz w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 1 grudnia
1990 r. w sprawie wynagrodzeń prokuratorów oraz asesorów i aplikantów prokura-
tury. Należy więc uznać, że zawieszenie przewidzianej w art. 62 ustawy o prokura-
turze bieżącej waloryzacji wynagrodzeń prokuratorów w tych okresach zostało doko-
nane przepisami sprzecznymi z Konstytucją.
- 6 -
W zakresie wynagrodzenia przypadającego powódce w pozostałych okresach
stanowiących przedmiot sporu (od 9 marca 1992 r.) Sąd Najwyższy podziela pogląd
wyrażony w rewizji nadzwyczajnej, że utrata lub zawieszenie mocy obowiązującej
przepisu wcześniejszego nie musi wynikać expressis verbis z regulującego tę samą
materię odmiennie przepisu późniejszego. W razie wątpliwości co do mocy obowią-
zującej dwu przepisów o sprzecznej treści, pochodzących z różnych okresów, należy,
zgodnie z zasadą kolizyjną "lex posterior derogat legi anteriori", przyznać pierwszeń-
stwo przepisowi późniejszemu przed wcześniejszym. Takie stanowisko, w analogi-
cznych do rozstrzyganej sprawach, wyraził Sąd Najwyższy między innymi w uchwale
z dnia 27 maja 1993 r., I PZP 12/93 oraz w wyrokach z dnia: 12 kwietnia 1994 r., I
PRN 12/94, OSNAPiUS 1994 nr 4 poz. 61 i z 21 czerwca 1994 r. I PRN 38/94,
OSNAPiUS 1994 r. nr 10, poz. 163.
Sąd Najwyższy w niniejszej sprawie zajmuje stanowisko, że przepis, pomimo
stwierdzenia jego niezgodności z Konstytucją przez Trybunał Konstytucyjny, jeżeli
Sejm potwierdził trafność jego orzeczenia, obowiązuje tak długo, dopóki nie zostanie
uchylony lub zmieniony w trybie przewidzianym w utrzymanym w mocy przez art. 77
Ustawy Konstytucyjnej z dnia 10 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach
między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o
samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz. 426) art. 33a ust. 2 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 lipca 1952 r. i art. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia
1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r., Nr 109, poz.
470). Takie też stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 2 marca 1993 r.,
I PZP 3/93 (OSP 1994 z. 2, poz. 35) i z 27 maja 1993 r., I PZP 12/93 oraz w wyroku
z dnia 24 maja 1994 r., I PRN 27/94.
Jednakże, zdaniem Sądu Najwyższego, niezastosowanie przez Sąd w roz-
poznawanej sprawie przepisu sprzecznego z Konstytucją i przyjęcie za podstawę
prawną rozstrzygnięcia przepisu, którego moc obowiązująca nie została wyraźnie
uchylona lub zawieszona przez ów "niekonstytucyjny" przepis, przy czym którego
zgodność z ustawą zasadniczą nie budziła żadnych wątpliwości, nie narusza prawa
w sposób rażący. Dlatego też rewizja nadzwyczajna, w części dotyczącej zasądzenia
zaskarżonym wyrokiem na rzecz powódki wynagrodzenia za pracę za okres do dnia
10 marca 1992 r., obliczonego według zasad przewidzianych w art. 62 ustawy o pro-
- 7 -
kuraturze, nie spełnia przewidzianego w art. 417 k.p.c. wymagania, by orzeczenie
sądu rażąco naruszało prawo. Ponadto, przy ponownym rozpatrywaniu sprawy Sąd
pierwszej instancji powinien mieć na uwadze, iż ocena taka znajduje potwierdzenie w
sposobie unormowania uprawnienia przewidzianego w art. 30 ustawy z dnia 30
kwietnia 1993 r. o narodowych funduszach inwestycyjnych i prywatyzacji (Dz. U. Nr
44, poz. 202), polegającego na możliwości otrzymania rekompensacyjnych świa-
dectw udziałowych. Według tego przepisu do otrzymania tych świadectw uprawnione
są między innymi osoby, które w okresie od dnia 1 lipca 1991 r. do dnia 31 grudnia
1991 r. zajmowały stanowiska sędziów, prokuratorów oraz kierownicze stanowiska
państwowe, z wyjątkiem osób, "których roszczenia z powyższego tytułu zostały w
pełni zaspokojone". Przytoczona treść art. 30 ust. 1 lit. c ustawy z dnia 30 kwietnia
1993 r. może być bowiem potraktowana jako swoistego rodzaju pośrednia, dokonana
ex post akceptacja przez ustawodawcę praktyki wypłacania wynagrodzeń (między
innymi) prokuratorskich - na podstawie orzeczeń sądowych - w wyższej wysokości
(zgodnie z regułą art. 62 ustawy o prokuraturze) niż wynikało to ze zmian wprowa-
dzonych przez przepis art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o wynagrodze-
niach w sferze budżetowej w 1991 r. Co więcej, w wykładni przepisu art. 30 ust. 1 lit.
c ustawy z 30 kwietnia 1993 r. można posunąć się dalej, gdyż w jego końcowym
fragmencie mowa jest o "roszczeniach" (z tytułu zajmowania - między innymi -
stanowisk prokuratorów) w pełni zaspokojonych, co sugeruje, iż roszczenia te istniały
i były zasadne, a w każdym razie ich zaspokojenie nie jest następczo (w ustawie z
dnia 30 kwietnia 1993 r.) kwestionowane przez ustawodawcę. Nie jest to jednocześ-
nie jednak pełne czy też jednoznaczne uznanie przez niego tych roszczeń, gdyż w
art. 30 ustawy z dnia 30 kwietnia 1993 r. przewiduje się wydawanie (między innymi)
prokuratorom rekompesacyjnych świadectw udziałowych, których celem jest pewna
rekompensata strat, jakie ponieśli oni w następstwie zastosowania przepisów ustawy
ocenionej jako sprzeczna z Konstytucją, a wobec tego nie należy im wypłacać wy-
równania, bo wtedy przepis przewidujący ich prawo do otrzymania rekompensacyj-
nych świadectw udziałowych traci sens. Oznacza to tym samym, że w świetle anali-
zowanego tu przepisu, jeżeli doszło do zaspokojenia roszczenia, to ustawodawca ten
fakt w sposób następczy uznaje za nie kolidujący z prawem, a jednocześnie jednak
po wejściu w życie ustawy z 30 kwietnia 1993 r. nie ma podstaw do domagania się
- 8 -
wyrównania wynagrodzenia, bo w razie gdy roszczenie nie zostało w pełni zaspo-
kojone prokuratorowi przysługuje uprawnienie do otrzymania świadectwa udziałowe-
go, a nie wyrównanie wynagrodzenia.
Rewizja nadzwyczajna jest natomiast uzasadniona w odniesieniu do części
zaskarżonego wyroku zasądzającego na rzecz powódki wynagrodzenie obliczone z
zastosowaniem bieżącej waloryzacji od dnia 10 marca 1992 r., Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych we Wrocławiu, nie stosując przepisów, których zgodność z Kons-
tytucją po tej dacie nie była kwestionowana, naruszył rażąco prawo.
Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Pracy powinien przy obliczaniu wynagro-
dzenia zasadniczego powódki uwzględnić, że podstawę ustalenia tego wynagrodze-
nia stanowi przeciętne wynagrodzenie w sferze produkcji materialnej w gospodarce
narodowej, bez wypłat z zysku, w okresie od 10 marca 1992 r. do 31 maja 1992 r. - z
pierwszego kwartału 1991 r., w okresie od 1 czerwca 1992 r. do 31 marca 1993 r. - z
pierwszego kwartału 1992 r., zaś w okresie od 1 kwietnia 1993 r. do 30 września
1993 r. - z trzeciego kwartału 1992 r. Sąd ten powinien mieć jednakże także na
uwadze, że przepis art. 4 ust. 2 ustawy z 30 grudnia 1992 r. o kształtowaniu środków
na wynagrodzenie w państwowej sferze budżetowej w 1993 r. wszedł w życie 6
stycznia 1993 r. (dzień ogłoszenia ustawy) z mocą od 1 stycznia 1993 r., a więc z
naruszeniem zasady nieretroaktywności ustawy, jak również bez ustalenia okresu
dostosowawczego (vacatio legis).
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 422 § 2
k.p.c., uchylił zaskarżony wyrok w całości wobec konieczności dokonania
ponownego obliczenia należnego powódce wynagrodzenia według wskazanych
wyżej zasad.
========================================