Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 października 1994 r.
II URN 23/94
Rolnicza spółdzielnia produkcyjna nie ma obowiązku opłacania składek na
Fundusz Pracy od wypłat na rzecz swych członków, z tytułu prowadzenia działalności
rolniczej.
Wypłaty na rzecz członków rolniczej społdzielni produkcyjnej z tytułu ich
działalności rolniczej nie podlegają składce na Fundusz Pracy.
Przewodniczący SSN: Teresa Romer (sprawozdawca), Sędziowie SN: Antoni Filcek,
Adam Józefowicz,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Stefana Trautsolta, po rozpoznaniu w dniu
25 października 1994 r. sprawy z wniosku Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w O.N.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. o wysokość składek na
ubezpieczenia społeczne, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
[...] od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia
20 października 1993 r. [...]
o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją z 25 września 1992 r.
zobowiązał Rolniczą Spółdzielnię Produkcyjną w O.N. do zapłacenia 1.818.700 zł tytułem
składki na Fundusz Pracy za czas od 1 grudnia 1991 r. do 31 lipca 1992 r. W odwołaniu do
Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie Rolnicza
Spółdzielnia Produkcyjna wniosła o zmianę tej decyzji i zwolnienie z obowiązku zapłacenia
żądanej kwoty.
Rolnicza Spółdzielnia zwróciła uwagę, że organ rentowy domaga się zapłacenia
składki od działalności rolniczej prowadzonej przez jej członków a działalność ta, zgodnie z
ustawą z dnia 16 października o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz. U. Nr 106, poz. 457 ze zm.)
nie podlega obowiązkowi opłacania składek na Fundusz Pracy. Powołano się także na art. 21
ustawy budżetowej na rok 1992 z dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. Nr 50, poz. 229), który
stanowi: "ustala się obowiązkową składkę na Fundusz Pracy od zakładów pracy oraz osób nie
będących pracownikami zakładów pracy, a podlegających ubezpieczeniu społecznemu lub
zaopatrzeniu emerytalnemu z tytułu innej poza rolniczej działalności w wysokości 2%
podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub zaopatrzenie emerytalne".
Na rozprawie pełnomocnik Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej twierdził, że Spół-
dzielnia nie zatrudnia pracowników w oparciu o umowę o pracę. W Spółdzielni pracują
jedynie jej członkowie.
Z pisma procesowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych złożonego do akt, na
żądanie Sądu, wynikało, że Spółdzielnia w spornym okresie rzeczywiście nie zatrudniała
pracowników. Wyliczenie należnych od Spółdzielni kwot dokonane w tym piśmie było
zgodne z należnością żądaną w zaskarżonej decyzji.
Na kolejnej rozprawie Prezes Spółdzielni wyjaśnił, iż odprowadza ona składki na
Fundusz Pracy od działalności pozarolniczej swoich członków, nie ma natomiast obowiązku
uiszczania na ten cel składek od działalności rolniczej. Wyrokiem z 7 czerwca 1993 r. Sąd
oddalił odwołanie.
W uzasadnieniu Sąd Wojewódzki podał, że Spółdzielnia Produkcyjna w O.N.
prowadzi działalność rolniczą i pozarolniczą. Pracują w niej wyłącznie członkowie
Spółdzielni. Podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne członków jest
działalność rolniczo-produkcyjna i pozarolnicza.
Sąd doszedł do wniosku, że z art. 52 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu, poprzednio
już wymienionej, wynika jednoznacznie, iż do zgłaszania do ubezpieczenia, rozliczania
składek, płacenia składek na ubezpieczenie społeczne członków rolniczych spółdzielni
produkcyjnych stosuje się takie przepisy jak do pracowników. Zdaniem Sądu z przepisu tego
wynika też, że opłacanie składek na Fundusz Pracy ma bezwzględne zastosowanie a
ponieważ wszyscy członkowie Spółdzielni byli w niej zatrudnieni, to Spółdzielnia powinna
była naliczać składkę na Fundusz Pracy zarówno od działalności rolniczej jak i pozarolniczej.
Sąd stwierdził, że nie może być słuszne stanowisko jakoby art. 52 ustawy o zatrudnieniu i
bezrobociu pomijał produkcję rolniczą przy opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne.
Sąd powołał się na art. 21 ustawy budżetowej z dnia 5 czerwca 1992 r., również poprzednio
wymienionej, który ustala obowiązkową składkę na Fundusz Pracy od zakładów pracy nie
rozgraniczając działalności rolniczej od pozarolniczej. Sąd przyjął, że Rolnicza Spółdzielnia
Produkcyjna w O. jest zakładem pracy w rozumieniu art. 3 k.p.
Sąd Apelacyjny, do którego wniosła rewizję od wyroku Sądu I instancji Rolnicza
Spółdzielnia Produkcyjna wyrokiem z 20 października 1993 r. zmienił zaskarżony wyrok i
ustalił, że Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w O.N. nie jest zobowiązana do uiszczenia
składki na Fundusz Pracy od dochodów z działalności rolniczej członków Spółdzielni za
okres od 1 grudnia 1991 r. w kwocie 1.818.700 zł. W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny
podał, że kontrola przeprowadzona w Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej wykazała, iż
Spółdzielnia ta nie zatrudnia pracowników. Działalność Spółdzielni oparta jest wyłącznie na
pracy jej członków.
Sąd Apelacyjny powołał się na art. 52 ust. 1 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu,
zgodnie z którym zakłady pracy opłacają obowiązkowe składki na Fundusz Pracy, ustalone
od wypłat stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Sąd
podkreślił, że w myśl art. 52 ust. 2 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu osoby nie będące
pracownikami zakładów pracy a podlegające ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu
emerytalnemu z tytułu innej pozarolniczej działalności, opłacają obowiązkową składkę na
Fundusz Pracy od kwot stanowiących podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne
lub zaopatrzenie emerytalne. Ponieważ członkowie Rolniczej Spółdzielni w O.N. nie są
pracownikami tej Spółdzielni, to zgodnie z art. 52 ust. 2 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu
istnieje obowiązek opłacania składki na Fundusz Pracy tylko od ich dochodów z działalności
pozarolniczej. Wniosek taki wynika również z przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 27 maja 1992 r. w sprawie trybu pobierania składek na Fundusz
Pracy od osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu z tytułu innej pozarolniczej
działalności (Dz. U. Nr 50 poz. 230) wydanego na podstawie delegacji zawartej w art. 31 ust.
1 pkt 4 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu. Przepis § 2 ust. 2 tego rozporządzenia wymienia
wśród podlegających ubezpieczeniu społecznemu z tytułu innej, pozarolniczej działalności
członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych. Sąd Apelacyjny uznał, że nie może stanowić
podstawy do naliczania składek na Fundusz Pracy od dochodów z działalności rolniczej § 29
ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 roku w sprawie wysokości i
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia
społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity
tekst: Dz. U. z 1992 r., Nr 68 poz. 300) mówiący o tym, że do rozliczania członków
rolniczych spółdzielni produkcyjnych stosuje się przepisy dotyczące zakładów pracy i
zatrudnianych pracowników, gdyż przepis ten dotyczy tylko zgłaszania i rozliczania składek
na ubezpieczenie społeczne a nie składek na Fundusz Pracy. Zdaniem Sądu Apelacyjnego do
wymiaru składek na Fundusz Pracy odnoszą się jako przepisy szczególne: art. 52 ust. 2
ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu oraz § 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 27 maja 1992 r. w sprawie trybu pobierania składek na Fundusz Pracy,
wymienianego poprzednio.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył rewizją nadzwyczajną Minister Pracy i Polityki
Socjalnej zarzucając rażące naruszenie prawa w tym art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 52 i
53 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz. U. Nr 106, poz.
457 ze zm.), a nadto naruszenie interesu Rzeczypospolitej Polskiej. Minister Pracy i Polityki
Socjalnej wniósł o uchylenie tego wyroku i oddalenie odwołania (powinno być rewizji)
Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w O.N. z dnia 23 sierpnia 1993 r.
W uzasadnieniu rewizji Minister twierdził, że interpretacja art. 52 ustawy o zatru-
dnieniu i bezrobociu, dokonana przez Sąd jest nieprawidłowa. Zdaniem wnoszącego rewizję
obowiązek opłacania składek na Fundusz Pracy wprowadzony powołaną ustawą dotyczy
także członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych. Minister
uważa, że przepis art. 52 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu nie uzależnia obowiązku
opłacania składek na Fundusz Pracy od rodzaju działalności przy prowadzeniu której osoby
są zatrudnione ale od rodzaju ubezpieczenia, któremu podlegają. Ubezpieczeniu z tytułu
działalności rolniczej podlegają tylko rolnicy indywidualni i oni zostali tym przepisem
zwolnieni z obowiązku opłacania składki na Fundusz Pracy. Członkowie rolniczych
spółdzielni produkcyjnych są objęci ubezpieczeniem społecznym na podstawie przepisów
dekretu z dnia 4 marca 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni
produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych (Dz. U. Nr 27, poz. 135 ze zm.) oraz § 15
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 marca 1976 r. w sprawie wykonania przepisów
tego dekretu i w związku z tym są wyłączeni przez okres trwania członkostwa z systemu
ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych.
Sąd Najwyższy rozpatrując rewizję nadzwyczajną rozważył, co następuje:
Poza sporem pozostaje, iż Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w O.N. nie zatrudnia
pracowników a jej członkowie prowadzą działalność w produkcji rolniczej i pozarolniczej.
Minister Pracy i Polityki Socjalnej wyraził w rewizji nadzwyczajnej pogląd, z którego
wynika, że z obowiązku odprowadzania składek na Fundusz Pracy zwolnieni są tylko rolnicy
indywidualni objęci ustawą z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
(jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 71, poz. 342 ze zm.), a w konsekwencji za bezsporne
uważa, iż odprowadzenie składek na Fundusz Pracy obejmuje członków rolniczych
spółdzielni produkcyjnych i kółek rolniczych bez względu na to jakiego rodzaju działalność
(rolniczą czy pozarolniczą) prowadzą.
Poglądu wyrażonego w rewizji nadzwyczajnej podzielić nie można. Zagadnienia
związane z Funduszem Pracy reguluje ustawa z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i
bezrobociu (Dz. U. Nr 106, poz. 457 ze zm.), zwana dalej ustawą o zatrudnieniu i bezrobociu.
Art. 52 ust. 1 tej ustawy stanowi, że zakłady pracy opłacają obowiązkowe składki na Fundusz
Pracy, ustalone od wypłat stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne. Zgodnie z ust. 2 tego artykułu osoby nie będące pracownikami zakładów pracy, a
podlegające ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu z tytułu innej
pozarolniczej działalności, opłacają obowiązkową składkę na Fundusz Pracy od kwot
stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne lub zaopatrzenie eme-
rytalne.
Wbrew stanowisku Sądu I instancji a także Oddziału ZUS w S., rolnicza spółdzielnia
produkcyjna nie jest zakładem pracy dla swoich członków. Wywody Sądu Apelacyjnego
dotyczące tej kwestii są oczywiście słuszne i nie wymagają szerszego komentarza. Art. 2
ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu w ust. 1 pkt 1 stanowi, że ilekroć w ustawie jest mowa o
zakładzie pracy - oznacza to zakład pracy oraz osobę fizyczną zatrudniającą pracowników w
celach zarobkowych a także jednoosobowy podmiot gospodarczy w rozumieniu przepisów o
działalności gospodarczej. W sprawie pozostaje poza sporem, iż Rolnicza Spółdzielnia nie
zatrudniała pracowników w okresie objętym postępowaniem. Pracę na rzecz spółdzielni
wykonywali jedynie jej członkowie. Niektórzy z nich prowadzili działalność pozarolniczą,
niektórzy rolniczą.
Art. 52 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu wymienia dwie grupy podmiotów
zobowiązane do odprowadzenia składek na Fundusz Pracy: zakład pracy (ust. 1) oraz osoby
nie będące pracownikami zakładów pracy (ust. 2).
W rozważaniach dotyczących obowiązku odprowadzania składek na Fundusz Pracy
do członków Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej odnosić może się jedynie ust. 2 art. 52.
Treść tego przepisu jest następująca: "osoby nie będące pracownikami zakładów
pracy, a podlegające ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu z tytułu
innej pozarolniczej działalności opłacają obowiązkową składkę na Fundusz Pracy od kwot
stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne lub zaopatrzenie
emerytalne".
Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w O.N. jest obowiązana do odprowadzania
składek na ubezpieczenie społeczne z mocy § 29 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości składek na ubezpieczenie
społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z
ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 68, poz. 330) zwanego dalej
rozporządzeniem.
Z treści art. 52 ust. 2 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu wnoszący rewizję
nadzwyczajną Minister Pracy i Polityki Socjalnej wyciągnął wniosek o bezwzględnym
obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne przez wszystkie osoby nie będące
pracownikami zakładów pracy a podlegające ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu
emerytalnemu z tytułu innej pozarolniczej działalności a ponadto założył, że działalność
rolnicza odnosi się tylko do rolników indywidualnych objętych przepisami ustawy o
ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych, wymienionej poprzednio.
Ten wniosek rewizji nadzwyczajnej jest zbyt daleko idący i nie znajduje oparcia w
przepisach prawa. Nie ma bowiem takiej regulacji rangi ustawowej czy też podustawowej,
która pojęcie działalności rolniczej łączyłaby wyłącznie z rolnikami indywidualnymi,
wyłączając z możliwości prowadzenia takiej działalności inne osoby w tym członków
rolniczych spółdzielni produkcyjnych.
Przepis § 28 rozporządzenia stanowi, że podstawę wymiaru składki stanowi dochód z
tytułu pracy w spółdzielni produkcyjnej lub z tytułu wytwarzania na jej rzecz produktów
rolnych przez członka-spółdzielni.
Przepis ten odróżnia dochód z tytułu pracy i z tytułu wytwarzania produktów rolnych,
czyli z tytułu produkcji rolniczej.
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 maja 1992 r. w sprawie
trybu pobierania składek na Fundusz Pracy od osób podlegających ubezpieczeniu
społecznemu z tytułu innej pozarolniczej działalności (Dz. U. Nr 50, poz. 230), w § 2 ust. 2
zobowiązuje do dokonywania wpłat składek na Fundusz Pracy od osób podlegających
ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu z tytułu innej pozarolniczej
działalności jednostki organizacyjne opłacające za te osoby składki na ubezpieczenie
społeczne lub zaopatrzenie emerytalne - stąd obowiązek Spółdzielni do odprowadzania tych
składek w przypadkach prawem przewidzianych.
Członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz
ich rodziny podlegają ubezpieczeniu społecznemu na mocy dekretu z dnia 4 marca 1976 r. o
ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni
kółek rolniczych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r., Nr 27, poz. 135 ze zm.).
Dekret ten wyprzedził ustawę z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin. Art. 2 dekretu określa
pracę w spółdzielni, jako wykonywaną na innej podstawie niż stosunek pracy. Potwierdza to
wyrażony przez Sąd Apelacyjny i w pełni aprobowany przez Sąd Najwyższy pogląd, iż
rolnicza spółdzielnia produkcyjna nie jest dla swych członków zakładem pracy w rozumieniu
art. 3 k.p. Z analizy przepisów dekretu wypływa inny jeszcze wniosek o decydującym dla
oceny rewizji nadzwyczajnej znaczeniu. Nie można przyjąć, iż dekret reguluje tylko
ubezpieczenie społeczne i zaopatrzenie emerytalne osób prowadzących działalność
pozarolniczą. Jak już wspomniano, Minister Pracy i Polityki Socjalnej w rewizji
nadzwyczajnej przeciwstawił ubezpieczenie społeczne członków rolniczych spółdzielni
produkcyjnych, jako oparte na innej pozarolniczej działalności, ubezpieczeniu rolników
indywidualnych, przyjmując, że tylko oni prowadzą działalność rolniczą.
Ubezpieczenie społeczne członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych wyprze-
dziło w czasie system ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i stworzyło
członkom tych spółdzielni gwarancje ubezpieczeniowe z tytułu prowadzonej przez nich
działalności rolniczej i pozarolniczej.
Ta sytuacja nie uległa zmianie do chwili obecnej. System ubezpieczenia społecznego
członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz kółek rolniczych obejmuje osoby
prowadzące działalność wyłącznie rolniczą, osoby prowadzące działalność pozarolniczą, a
także te osoby, które prowadzą działalność i rolniczą i pozarolniczą.
Dlatego też, zdaniem Sądu Najwyższego, nie można traktować wszystkich bez
wyjątku członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, jako osoby objęte obowiązkowym
ubezpieczeniem społecznym czy zaopatrzeniem emerytalnym z tytułu innej pozarolniczej
działalności.
Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna, która nie opłacała składek na Fundusz Pracy od
tych członków, którzy prowadzili wyłącznie działalność rolniczą nie naruszała [...] art. 52 ust.
2 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz. U. Nr 106, poz. 457
ze zm.).
Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy doszedł do wniosku, że wyrok
Sądu Apelacyjnego nie narusza [...] przepisów prawa ani też interesu Rzeczypospolitej i na
mocy art. 422 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================