Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 listopada 1994 r.
I PRN 77/94
1) Podanie w piśmie do zakładowej organizacji związkowej, jako przyczyny
uzasadniającej zamierzone wypowiedzenie umowy o pracę, braku możliwości
zatrudnienia pracownika spełnia wymagania określone w art. 38 § 1 k.p.
2) Brak możliwości zatrudnienia pracownicy po urlopie wychowawczym na
stanowisku równorzędnym z zajmowanym przez nią przed urlopem lub zgodnym
z jej kwalifikacjami uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracy.
Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędzia SN: Antoni Filcek,
Sędzia SA: Barbara Wagner (sprawozdawca),
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 3 listopada 1994 r. sprawy z powództwa
Ireny M. przeciwko Rejonowemu Przedsiębiorstwu Gospodarki Mieszkaniowej w S.K. o
przywrócenie do pracy, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ogólnopolskiego Porozumienia
Związków Zawodowych od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w
Skarżysku-Kamiennej z dnia 6 kwietnia 1993 r. [...] i wyroku Sądu Wojewódzkiego-
-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach z dnia 23 lutego 1994 r. [...]
o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną
U z a s a d n i e n i e
Irena M. dochodziła uznania za bezskuteczne, jako nieuzasadnionych, wypowie-
dzeń warunków pracy i płacy oraz umowy o pracę dokonanych bezpośrednio po jej
powrocie z urlopu wychowawczego przez Rejonowe Przedsiębiorstwo Gospodarki
Mieszkaniowej w S.K.
Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa podnosząc w odpowiedzi na
pozew, że wobec braku możliwości zatrudnienia Ireny M. na stanowiskach - zajmo-
wanym przez nią przed urlopem wychowawczym, równorzędnym lub innym odpowia-
dającym jej kwalifikacjom - oraz odmowy wykonywania pracy na zaproponowanych
stanowiskach "robotniczych", wypowiedzenie umowy o pracę stało się konieczne a
powierzenie w okresie wypowiedzenia pracy gońca w ADM-2, z tych samych względów,
było zasadne.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Skarżysku-Kamiennej ustaliwszy, że zajmowane
przez zatrudnioną w Rejonowym Przedsiębiorstwie Gospodarki Mieszkaniowej w S.K.
Irenę M. przed rozpoczęciem urlopu wychowawczego stanowisko administratora w
ADM-1, zostało zlikwidowane, zaś z przyczyn ekonomicznych zredukowano liczbę
"etatów umysłowych", co przy pełnej ich obsadzie kadrowej, czyniło niemożliwym
zatrudnienie jej na stanowisku równorzędnym lub zgodnym z kwalifikacjami, a nadto, że
powódka odmówiła wykonywania pracy na zaproponowanych przez stronę pozwaną
stanowiskach dozorcy, portiera, sprzątaczki i gońca, wyrokiem z dnia 6 kwietnia 1993 r.,
[...], oddalił powództwo.
Rozpoznający rewizję Ireny M. od tego wyroku Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach uchylił go wyrokiem z dnia 21 lipca 1993 r., [...] i
sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu-Sądowi Pracy w Skarżysku-Kamiennej do
ponownego rozpoznania, wskazując na konieczność uzupełnienia postępowania
dowodowego przez przesłuchanie świadków Grażyny P. i kierownika ADM-1 "na
okoliczność przejęcia przez pracowników tej administracji obowiązków wykonywanych
poprzednio przez powódkę" oraz Wiesława B. - kierownika ADM-2 "na okoliczność
ilości etatów i faktycznie zatrudnionych pracowników umysłowych".
Rozpoznający sprawę ponownie Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Skarżysku-
-Kamiennej wyrokiem z dnia 8 grudnia 1993 r., [...], oddalił powództwo.
Sąd ustalił, że Irena M., zatrudniona w Rejonowym Przedsiębiorstwie Gospo-
darki Mieszkaniowej w S.K. od 28 sierpnia 1979 r., ostatnio na stanowisku adminis-
tratora, w okresie od 5 marca 1987 r. do 4 marca 1993 r. przebywała na urlopie wycho-
wawczym. W dniu 9 marca 1993 r. pozwany zakład pracy wypowiedział jej umowę o
pracę, powierzając w okresie wypowiedzenia pracę gońca w ADM-2. W Rejonowym
Przedsiębiorstwie Gospodarki Mieszkaniowej w S.K. wprowadzono, z przyczyn
ekonomicznych, zmiany organizacyjne, w wyniku których zmniejszono ilość "etatów
umysłowych" w ADM-1 z 6 do 4 a w ADM-2 z 6 do 3, rozdzielając wykonywane przez
powódkę czynności administratora między Krystynę Z. i Grażynę P. Po powrocie z
urlopu wychowawczego Irena M. odmówiła przyjęcia pracy na zaproponowanych jej
przez stronę pozwaną stanowiskach portiera, sprzątaczki lub gońca.
W ocenie Sądu, likwidacja stanowiska pracy zajmowanego przez powódkę przed
urlopem wychowawczym oraz odmowa podjęcia pracy na stanowiskach wprawdzie
innych niż równorzędne lub zgodne z kwalifikacjami, ale ze względu na reorganizację,
jedynie możliwych do zaproponowania, uzasadniają wypowiedzenie umowy o pracę,
zaś powierzenie w okresie wypowiedzenia pracy gońca, przy zachowaniu
wynagrodzenia przewidzianego dla administratora, nie narusza art. 42 § 4 k.p.
Irena M. wyrok ten zaskarżyła wnosząc w rewizji z dnia 5 stycznia 1994 r. o jego
zmianę.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem z
dnia 23 lutego 1994 r. [...] oddalił rewizję. Sąd stwierdził, że zaskarżony wyrok został
wydany po przeprowadzeniu szczegółowego i wszechstronnego postępowania
dowodowego a Sąd I instancji "zebrany materiał należycie ocenił i uzasadnił nie
przekraczając granic swobodnej oceny dowodów".
Skoro Rejonowe Przedsiębiorstwo Gospodarki Mieszkaniowej w S.K. nie miało
możliwości zatrudnienia powódki po jej powrocie z urlopu wychowawczego zgodnie z
dyspozycją § 17 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca 1981 r. w sprawie
urlopów wychowawczych (jednolity tekst: Dz. U. z 1990 r., Nr 76, poz. 454 ze zm.),
powoływanego dalej jako "rozporządzenie", a Irena M. odmówiła przyjęcia pracy na
stanowiskach "robotniczych", to wypowiedzenie jej umowy o pracę było, w rozumieniu
art. 45 k.p. uzasadnione, zaś powierzenie w okresie wypowiedzenia pracy gońca nie
powodujące obniżenia wynagrodzenia nie wymagało wypowiedzenia warunków pracy i
płacy i było zgodne z art. 42 § 4 k.p.
Obydwa te wyroki zaskarżyło rewizją nadzwyczajną z dnia 19 sierpnia 1994 r.
Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych i podnosząc zarzuty rażącego
naruszenia przepisów prawa materialnego, a to: art. 38 § 1, art. 45 i art. 42 § 4 kodeksu
pracy oraz § 17 rozporządzenia, a także naruszenia interesu Rzeczypospolitej Polskiej,
wniosło o ich uchylenie i "orzeczenie przywrócenia powódki do pracy w Rejonowym
Przedsiębiorstwie Gospodarki Mieszkaniowej w S.K. na równorzędne warunki pracy i
płacy, lub na stanowisko zgodne z jej kwalifikacjami".
Zdaniem rewidującego, podanie "braku możliwości zatrudnienia" jako przyczyny
zamierzonego wypowiedzenia powódce umowy o pracę jest sformułowaniem, które nie
spełnia wymogów konkretności, zindywidualizowania i rzeczywistości, a zatem
"przesłanek określonych w tezach IV i V wytycznych Sądu Najwyższego z dnia 19 maja
1978 r. w sprawie wykładni przepisów kodeksu pracy w zakresie współdziałania
kierownika zakładu pracy z organami związków zawodowych." Ogólnikowy charakter
podanej związkom zawodowym przyczyny uzasadnia stwierdzenie, że "w konsultacji z
art. 38 k.p. zakład pracy nie określił żadnej przyczyny." Jest to powód dla którego
"konsultację związkową należy uznać za bezskuteczną, co powoduje bezskuteczność
dokonanego z naruszeniem art. 38 § 1 k.p. wypowiedzenia."
Zakład pracy rażąco naruszył prawo,a mianowicie § 17 rozporządzenia i art. 42 §
4 k.p. także przez to, że "zastosował wobec powracającej z urlopu wychowawczego -
wypowiedzenie definitywne nie proponując uprzednio innego stanowiska zgodnego z jej
kwalifikacjami - w przypadku braku stanowiska równorzędnego." Rewidujący
kwestionuje przy tym ustalenie, że zajmowane przez powódkę przed urlopem
stanowisko administratora zostało zlikwidowane. Naruszenie art. 42 § 4 k.p. polegało,
zdaniem OPZZ, również na powierzeniu powódce stanowiska gońca, które nie było ani
stanowiskiem równorzędnym do zajmowanego przez nią przed urlopem ani zgodnym z
jej kwalifikacjami. Zakład pracy, jeśli "faktycznie nie miał możliwości zatrudnienia
powódki zgodnie z powołanym § 17 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 lipca
1981 r. - mógł i powinien z tej przyczyny wypowiedzieć jej dotychczasowe warunki pracy
i płacy i w tym trybie zaproponować inne niż określone w ww § 17 rozporządzenia Rady
Ministrów stanowisko - np. stanowisko gońca."
Ponadto w świadectwie pracy "jako podstawę rozwiązania stosunku pracy ...
pozwany zakład wpisał - art. 32 § 1 pkt 3 kodeksu pracy, co oznacza, że wypowie-
dzenie umowy o pracę powódce nie nastąpiło z przyczyn organizacyjnych lub ekono-
micznych".
Pełnomocnik powódki poparł rewizję nadzwyczajną.
Pełnomocnik strony pozwanej wniósł o oddalenie rewizji nadzwyczajnej,
wywodząc jak w pismach procesowych złożonych w postępowaniu przed Sądami obu
instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z treścią § 17 rozporządzenia zakład pracy jest obowiązany zatrudnić
pracownicę po zakończeniu urlopu wychowawczego na stanowisku równorzędnym lub
na innym stanowisku odpowiadającym jej kwalifikacjom za wynagrodzeniem nie
niższym od pobieranego przed tym urlopem.
W dniu rozpoczęcia urlopu wychowawczego Irena M. była zatrudniona nie na
stanowisku administratora, jak błędnie wskazały to Sąd Rejonowy w Skarżysku-Kamie-
nnej i Sąd Wojewódzki w Kielcach, lecz referenta d/s mieszkaniowych wykonując
równocześnie czynności administratora w ADM-1. W rezultacie wprowadzonych w
pozwanym zakładzie pracy z dniem 1 listopada 1991 r. zmian organizacyjnych
zmniejszono ilość etatów dla pracowników umysłowych, likwidując m. in. stanowisko
zajmowane przez powódkę przed urlopem. Wykonywane przez nią obowiązki
administratora rozdzielono pomiędzy Grażynę P. i Krystynę Z. W chwili powrotu
powódki z urlopu wychowawczego wszystkie stanowiska "umysłowe" były obsadzone.
Prawidłowe jest zatem ustalenie Sądów zarówno I jak i II instancji, że strona
pozwana nie miała możliwości zatrudnienia powódki po powrocie z urlopu wychowa-
wczego ani na stanowisku zajmowanym przez nią przed urlopem ani na stanowiskach
równorzędnym lub zgodnym z jej kwalifikacjami.
W związku z powyższym podniesiony przez OPZZ w rewizji nadzwyczajnej zarzut
naruszenia § 17 rozporządzenia nie jest trafny.
Irena M. nie przyjęła propozycji pracy portiera lub sprzątaczki. Odmówiła także
objęcia stanowiska gońca.
Wypowiedzenie jej umowy o pracę w tej sytuacji było zasadne.
Rewidujący twierdzi, że wypowiedzenie powódce umowy o pracę powinno być
poprzedzone wypowiedzeniem jej dotychczasowych warunków pracy i płacy.
Z obowiązujących przepisów powinność taka nie wynika. Przyczyny wypowiedze-
nia Irenie M. umowy o pracę mieszczą się w pojęciu "przyczyn dotyczących zakładu
pracy", określonych w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących
zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw ( Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.),
zwanej dalej ustawą. Nie tylko uzasadniają one wypowiedzenie umowy o pracę, ale
uchylają, zgodnie z treścią § 15 rozporządzenia, zakaz wypowiedzenia stosunku pracy
w okresie urlopu wychowawczego. Tym bardziej więc mogą stanowić podstawę
zwolnienia z pracy pracownicy powracającej po urlopie.
Według art. 42 § 4 kodeksu pracy pracodawca, w przypadkach uzasadnionych
jego potrzebami, może powierzyć pracownikowi na czas nie przekraczający 3 miesięcy
w roku kalendarzowym inną pracę zgodną z kwalifikacjami pracownika, jeżeli nie
spowoduje to obniżenia wynagrodzenia.
Pozwany zakład pracy w okresie wypowiedzenia powierzył Irenie M. pracę gońca
w ADM-2 ustalając wynagrodzenie odpowiadające stanowisku administratora. Praca ta
nie była wprawdzie zgodna z kwalifikacjami powódki, ale jedynie możliwa do
zaoferowania.
Nie jest zatem zasadny zarzut rewizji nadzwyczajnej co do naruszenia art. 42 § 4
k.p.
Głównym, jak można wnosić z uzasadnienia rewizji nadzwyczajnej, wydaje się
zarzut naruszenia przez pozwany zakład pracy art. 38 § 1 k.p. Według rewidującego,
strona pozwana, podając zakładowej organizacji związkowej jako przyczynę uzasad-
niającą wypowiedzenie Irenie M. umowy o pracę "brak możliwości zatrudnienia", nie
zachowała wymaganego tym przepisem trybu prawidłowej konsultacji zamiaru
wypowiedzenia.
W doktrynie przeważa pogląd, że podana zakładowej organizacji związkowej w
zawiadomieniu o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę przyczyna
uzasadniająca to wypowiedzenie powinna być skonkretyzowana, co znaczy, że nie
może ograniczać się do powtórzenia zwrotów ustawowych bądź wyrażeń ogólnikowych.
Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w tezie III wytycznych z dnia 19 maja
1978 r. V PZP 6/77 (OSNCP 1978, poz.127) oraz w tezie XI wytycznych z dnia 27
czerwca 1985 r. III PZP 10/85 (OSNCP 1985, z. 11, poz. 164).
Jednak już w wyroku z dnia 5 listopada 1979 r. I PRN 133/79 (OSNCP 1980, z.
4, poz. 77) Sąd Najwyższy przyjął, że "redukcja etatów" stanowi rzeczywistą i skon-
kretyzowaną przyczynę uzasadniającą zamierzone wypowiedzenie umowy o pracę.
Zapoczątkowaną tym orzeczeniem tendencję do ścisłego pojmowania "przyczyny
uzasadniającej rozwiązanie umowy" na gruncie art. 38 § 1 k.p. potwierdził Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 15 grudnia 1992 r. I PZP 62 /92 (OSNCP 1993, z. 4, poz.
51), uznając, że: "podanie w piśmie do zakładowej organizacji związkowej, jako
przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie umowy o pracę, likwidacji komórki organiza-
cyjnej, w której są zatrudnieni zwalniani pracownicy, spełnia wymagania określone w
art. 38 § 1 k.p." W motywach tej uchwały Sąd Najwyższy wywiódł, że wynikający z treści
art. 38 § 1 k.p. obowiązek kierownika zakładu pracy nie polega na konieczności
uzasadnienia zamiaru wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę, lecz na podaniu
przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy. Ocena, czy wypowiedzenie było
uzasadnione należy, w myśl art. 38 § 2 k.p., do zakładowej organizacji związkowej.
Przyczyna uzasadniająca wypowiedzenie stanowi wprawdzie najistotniejszy element
zasadności wypowiedzenia, ale nie wyczerpuje tego pojęcia w pełni.
Podzielając stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale I PZP 62/92, a
także argumentację zawartą w jej uzasadnieniu, należy podnieść, że oceny "stopnia
konkretności" przyczyny podawanej zakładowej organizacji związkowej w zawiado-
mieniu o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę nie można dokonywać
abstrakcyjnie, w oderwaniu od stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy. Podanie
zakładowej organizacji związkowej przez pozwany zakład pracy jako przyczyny
uzasadniającej wypowiedzenie Irenie M. umowy o pracę "braku możliwości
zatrudnienia", w powiązaniu z odesłaniem do przepisów ustawy w zakresie prawa
powódki do odprawy, wskazuje w sposób nie budzący wątpliwości na ekonomiczno -
organizacyjne przeszkody w dalszym jej zatrudnianiu. Zważywszy nadto rodzaj
działalności prowadzonej przez pozwany zakład, jego wielkość, ogólną ilość zatrud-
nianych pracowników, okoliczności powrotu powódki z urlopu wychowawczego, a
zwłaszcza poprzedzające go rozmowy z dyrektorem co do przyszłego rodzaju (stano-
wiska) pracy, fakt, że zarzut naruszenia art. 38 § 1 k.p. został po raz pierwszy
podniesiony dopiero w rewizji nadzwyczajnej, należy przyjąć, że przyczyna podana
zakładowej organizacji związkowej była sformułowana na tyle konkretnie, że umoż-
liwiała tej organizacji ocenę zasadności wypowiedzenia i w konsekwencji zajęcie
stanowiska.
Nie jest zwłaszcza przekonywujący wywód, jakoby sformułowanie - "brak
możliwości zatrudnienia" - utrudniało ustalenie rzeczywistej przyczyny wypowiedzenia
Irenie M. umowy o pracę oraz iżby fakt podania przez pozwany zakład pracy w
świadectwie pracy, jako podstawy prawnej rozwiązania stosunku pracy z powódką, art.
32 § 1 pkt 3 k.p. miał dowodzić innych, niż organizacyjne lub ekonomiczne, przyczyn
rozwiązania umowy.
Uwzględniając treść art. 7 k.p. należy bez zastrzeżeń podzielić stanowisko
wyrażone przez Sąd Najwyższy w powołanej już uchwale z dnia 15 grudnia 1992 r., iż:
"Wykładnia art. 38 § 1 k.p. nie powinna krępować kierownika zakładu ponad miarę i
nadmiernie formalizować stawianych w stosunku do niego wymagań, pod warunkiem,
że stwarza ona jednocześnie dostateczne ramy dla kontroli jego zamierzeń w zakresie
wypowiadania umów o pracę ze strony zakładowej organizacji związkowej i nie
zdejmuje z niej jednocześnie obowiązku wykazywania własnej inicjatywy i aktywności w
sferze polityki kadrowej zakładu pracy zarówno w jej wymiarze zbiorowym, jak i
indywidualnym".
Prawdopodobnie taka właśnie była ratio legis zmian wprowadzonych w zakresie
związkowej reprezentacji indywidualnych interesów i praw pracowników ustawą z dnia
23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234).
Z podanych wyżej względów, nie stwierdziwszy podstawy do uchylenia
zaskarżonych wyroków, Sąd Najwyższy, stosownie do treści art. 421 § 1 k.p.c., orzekł
jak w sentencji.
========================================