Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 listopada 1994 r.
II URN 45/94
Ustalenie po uprawomocnieniu się decyzji przyznającej pracownikowi rentę
inwalidzką z ogólnego stanu zdrowia, że zdarzenie stanowiące przyczynę jego
inwalidztwo było wypadkiem w drodze z pracy do domu, jest okolicznością istniejącą
przed i ujawnioną po wydaniu tej decyzji, która uzasadnia ponowne ustalenie wysokości
świadczenia z urzędu na podstawie art. 80 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.). W takim
przypadku okres wypłaty świadczenia powypadkowego ustala się na podstawie art. 101
tejże ustawy.
Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska, Sędzia SN: Antoni Filcek, Sędzia SA:
Barbara Wagner (sprawozdawca),
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Jana Szewczyka, po rozpoznaniu w dniu 18
listopada 1994 r. sprawy z wniosku Alicji Krystyny A. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w B. o rentę inwalidzką z tytułu wypadku w drodze z pracy do domu,
na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 29 kwietnia 1994 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok, poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 16 marca 1994 r. [...] oraz decyzję
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 28 czerwca 1993 r. [...] w części
odmawiającej wnioskodawczyni przyznania renty inwalidzkiej z tytułu wypadku w drodze z
pracy do domu, w tym według I grupy inwalidów przed dniem 1 lutego 1993 r. oraz według I
grupy inwalidów z tytułu tegoż wypadku po 1 lutym 1993 r. (do dnia 1 lutego 1994 r.) i
przekazał sprawę w tym tylko zakresie Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.
do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 26 czerwca 1991 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.
przyznał Alicji A. rentę inwalidzką, według I grupy, z ogólnego stanu zdrowia. Inwalidztwo
wnioskodawczyni powstało wskutek wypadku drogowego, jakiemu uległa ona w dniu 27
grudnia 1990 r., wracając z pogrzebu byłego Rektora Politechniki B., w którym uczestniczyła
jako przedstawicielka Wydziału Mechanicznego tej uczelni. Zdarzenie to zostało ostatecznie
uznane za wypadek w drodze z pracy do domu decyzją z dnia 18 maja 1993 r., przyznającą
Alicji A. jednorazowe odszkodowanie. Decyzja ta została wydana w rezultacie uchylenia
przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem z
dnia 29 stycznia 1993 r., [...], wcześniejszej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia
24 lipca 1992 r. [...], odmawiającej zakwalifikowania wypadku jako mającego miejsce w
drodze z pracy.
W dniu 26 maja 1993 r. Alicja A. złożyła wniosek o rentę inwalidzką powypadkową.
Decyzją z dnia 28 czerwca 1993 r. organ rentowy, po ustaleniu, że wnioskodawczyni
jest inwalidką II grupy, przyznał jej żądane świadczenie od dnia 1 lutego 1993 r.
W odwołaniu Alicja A. domagała się wypłaty renty inwalidzkiej wypadkowej według
I grupy od maja 1991 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Białymstoku wyrokiem z dnia 16 marca 1993 r., [...], oddalił odwołanie w części dotyczącej
zmiany daty przyznania renty, zaś "sprawę w przedmiocie przyznania I grupy inwalidzkiej w
związku z wypadkiem w drodze z pracy do domu" przekazał Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w B. do ponownego rozpoznania.
Sąd podzielił pogląd organu rentowego, że skoro odwołująca się złożyła wniosek o
rentę inwalidzką wypadkową w dniu 26 maja 1993 r. to, stosownie do treści art. 99 ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40,
poz. 267 ze zm.), powoływanej dalej jako ustawa o z.e.p., wypłata należnego jej świadczenia
powinna nastąpić od dnia 1 lutego 1993 r., tj. za okres trzech miesięcy kalendarzowych
poprzedzających datę zgłoszenia wniosku.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku nie znalazł podstaw do zmiany bądź uchylenia
powyższego, zaskarżonego przez Alicję A., wyroku i wyrokiem z dnia 29 kwietnia 1994 r.,
[...], rewizję oddalił.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżył Minister Sprawiedliwości rewizją nadzwyczajną
z dnia 24 października 1994 r. i podnosząc zarzut rażącego naruszenia prawa, a zwłaszcza
art. 3 § 2 k.p.c. oraz art. 80 i art. 101 ustawy o z.e.p., wniósł o jego uchylenie, a także o
uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku oraz decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z
dnia 28 czerwca 1993 r. [...] " w części odmawiającej wnioskodawczyni przyznania renty
inwalidzkiej z tytułu wypadku zaistniałego w drodze z pracy do domu, w tym według I grupy
inwalidów przed dniem 1 lutego 1993 r. oraz według I grupy inwalidów z tytułu tegoż
wypadku po dniu 1 lutego 1993 r. ( do dnia 1 lutego 1994 r.) i przekazanie sprawy w tym
tylko zakresie Sądowi Wojewódzkiemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Białymstoku do ponownego rozpoznania".
Zdaniem rewidującego, Sąd Apelacyjny błędnie przyjął, że w rozpoznawanej sprawie
ma zastosowanie art. 99 ustawy o z.e.p. Zakład Ubezpieczeń Społecznych będąc stroną w
postępowaniu o uznanie wypadku drogowego za wypadek w drodze z pracy do domu
dysponował już w 1992 r. danymi dotyczącymi nowych okoliczności powstania inwalidztwa
wnioskodawczyni i, chociaż zachodziły przesłanki do wznowienia z urzędu postępowania w
trybie art. 80 ustawy o z.e.p., nadal wypłacał jej rentę z ogólnego stanu zdrowia. Podstawę
prawną ustalenia daty, od której Alicji A. powinna być wypłacana renta inwalidzka z tytułu
wypadku w drodze z pracy do domu stanowi zatem art. 101 ustawy o z.e.p.
Nadto, rewidujący twierdzi,że Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społe-
cznych błędnie przekazał sprawę w zakresie "grupy inwalidztwa" do rozpoznania organowi
rentowemu, zamiast, po ustaleniu, że Alicja A. jest inwalidką I grupy z tytułu wypadku w
drodze z pracy do domu, orzec co do istoty sprawy. Błędu tego nie skorygował Sąd
Apelacyjny.
Ponieważ organ rentowy przyznał już wnioskodawczyni decyzją z dnia 14 czerwca
1994 r. rentę inwalidzką wypadkową według I grupy inwalidów, jednak dopiero od 1 lutego
1994 r., spór o wysokość świadczenia przed dniem 1 lutego 1993 r. i po tym dniu może
dotyczyć tylko okresu do 1 lutego 1994 r. Ten fakt, a także konieczność uzupełnienia
postępowania dowodowego w celu wyjaśnienia w jakim okresie Alicja A. "kwalifikowała się
do I grupy inwalidów z tytułu przebytego w 1990 r. wypadku, w szczególności po 1 sierpnia
1992 r." uzasadniają - zdaniem rewidującego - wnioski rewizji nadzwyczajnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona.
Wyjaśnienia wymaga kwestia na czym, w ocenie Komisji do Spraw Inwalidztwa i
Zatrudnienia, polegała okresowa poprawa stanu zdrowia Alicji A. - poprzednio inwalidy I
grupy oraz inwalidy I grupy według opinii z dnia 8 lutego 1994 r. biegłych lekarzy sądowych
okulisty, psychiatry i neurochirurga - uzasadniająca zaliczenie jej orzeczeniami OKIZ z dnia
18 maja 1992 r. i WKIZ z dnia 23 czerwca 1992 r. do II grupy inwalidów. Sporną jest
natomiast jego ocena i kwalifikacja prawna. Rozbieżność stanowisk dotyczy zagadnienia,
jaki wpływ na prawo do przyznanego i wypłacanego świadczenia ma zmiana faktycznej
(wypadek w drodze z pracy do domu), a w konsekwencji także prawnej ( art. 32 ustawy o
z.e.p. - art. 41 ust.1 pkt 2 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych, jednolity tekst: Dz. U. 1983 r., Nr 30, poz.144
ze zm.) jego podstawy; czy wymaga ona przyznania świadczenia nowego, innego niż
dotychczasowe i zamiast dotychczasowego (jak przyjął to organ rentowy i Sądy obydwu
instancji), czy też uzasadnia jedynie ponowne ustalenie wysokości świadczenia
dotychczasowego w trybie wznowienia postępowania (jak twierdzi Minister Sprawiedliwości
w rewizji nadzwyczajnej). Do tego bowiem sprowadza się w istocie problem czy, i
ewentualnie jakie znaczenie dla ustalenia terminu początkowego wypłaty Alicji A. renty
inwalidzkiej powypadkowej ma fakt złożenia przez nią wniosku o to świadczenie w dniu 26
maja 1993 r.
Zgodnie z treścią art. 80 ust. 1 ustawy o z.e.p. wysokość świadczeń " ulega
ponownemu ustaleniu ..., jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń ...
ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo
do świadczeń lub na ich wysokość".
Decyzją z dnia 28 czerwca 1991 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.
przyznał Alicji A. rentę inwalidzką według I grupy z ogólnego stanu zdrowia dysponując
wiedzą co do niewątpliwego związku inwalidztwa wnioskodawczyni z wypadkiem
drogowym, któremu uległa w dniu 27 grudnia 1990 r., a którego uznania za wypadek w
drodze z pracy do domu żądała przed dniem 24 lipca 1992 r., w którym to dniu organ
rentowy wydał decyzję uchyloną następnie wyrokiem Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 29 stycznia 1993 r.
Trafny jest zatem wywód rewizji nadzwyczajnej, że organ rentowy już w 1992 r.
wiedział o okolicznościach powodujących zmianę wysokości pobieranej przez Alicję A.
renty inwalidzkiej i pomimo tego nadal wypłacał jej rentę inwalidzką z ogólnego stanu
zdrowia, chociaż zachodziły przesłanki do wznowienia postępowania w sprawie z urzędu w
trybie przewidzianym w art. 80 ustawy o z.e.p. Ujawnione bowiem zostały okoliczności
istniejące przed wydaniem przez organ rentowy uprzednich prawomocnych decyzji, które to
okoliczności miały wpływ na wysokość świadczenia.
Sąd Najwyższy podziela w związku z tym stanowisko zajęte w rewizji nadzwy-
czajnej, że podstawę prawną ustalenia terminu wypłaty wnioskodawczyni renty inwalidzkiej
wypadkowej stanowi nie art. 99 ustawy o z.e.p., jak przyjęły to Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oraz Sąd Apelacyjny, lecz jej art. 101.
Trafnie też wywodzi rewidujący, że Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych ustaliwszy w postępowaniu odwoławczym od decyzji przyznającej rentę
wypadkową według II grupy, że odwołująca się jest inwalidą grupy I, zobowiązany był do
merytorycznego rozstrzygnięcia spornej kwestii. Podzielić bowiem trzeba twierdzenie, że "
W myśl zasady jednej renty, pracownik nie musi zgłaszać każdorazowo oddzielnego wniosku
do organu rentowego o przyznanie wyższej grupy inwalidów, jeżeli już toczy się
postępowanie przed tym organem lub sądem o ustalenie inwalidztwa".
Ponieważ w wyniku uwzględnienia rewizji nadzwyczajnej Sąd Najwyższy uchylił
częściowo nie tylko zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku i poprzedzający
go wyrok Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku, ale
także decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B., sprawę należało przekazać
do ponownego rozpatrzenia temu organowi stosownie do treści art.477 14
w zw. z art. 423 § 1
k.p.c.
Wziąwszy powyższe pod uwagę Sąd Najwyższy na podstawie art. 422 § 2 k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
========================================