Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 18 listopada 1994 r.
II UZP 20/94
Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska (sprawozdawca), Sędzia SN: Antoni
Filcek, Sędzia SA: Barbara Wagner,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Jana Szewczyka, w sprawie z wniosku
Bogusława P. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddział Regionalny
w L. o świadczenie [...], po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 18 listopada 1994 r.
zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Lublinie postanowieniem z
dnia 25 maja 1994 r., [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:
Czy rolnik, który stał się długotrwale niezdolny do pracy w wyniku wypadku przy
pracy w gospodarstwie rolnym przed objęciem ubezpieczeniem emerytalno-rentowym,
nabywa na podstawie art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników (Dz. U. Nr 71 z 1993 roku, poz. 342) prawo do renty inwalidzkiej z
wypadku przy pracy rolniczej i pobierania tego świadczenia w zbiegu z emeryturą lub rentą
inwalidzką z innego ubezpieczenia, jeżeli ma 20 kwartałów ubezpieczenia
emerytalno-rentowego w okresie ostatnich 10 lat przed zgłoszeniem wniosku o rentę, czy też
przysługuje mu jedynie renta z ogólnego stanu zdrowia, jak przy niezdolności do pracy
powstałej z innych przyczyn ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Przepis art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 71, poz. 342 ze zm.) ma
zastosowanie także do rolnika, który na skutek wypadku przy pracy rolniczej stał się
długotrwale niezdolnym do pracy w gospodarstwie rolnym przed objęciem go
ubezpieczeniem emerytalno-rentowym i następnie nabył prawo do renty inwalidzkiej
rolniczej na podstawie art. 21 ust. 3 tej ustawy.
U z a s a d n i e n i e
Bogusław P., urodzony dnia 7 sierpnia 1941 r., uległ w dniu 10 lipca 1982 r. wy-
padkowi w gospodarstwie rolnym ojca, w wyniku którego doznał urazu prawej ręki (podczas
cięcia drzewa piłą tarczową). Obwodowa KIZ stwierdziła 40% uszczerbku na zdrowiu i
Oddział ZUS wypłacił odpowiednie jednorazowe odszkodowanie. W dniu 5 lutego 1992 r.
Bogusław P. zgłosił wniosek o inwalidzką rentę rolniczą. Obwodowa KIZ stwierdziła, że
skutki ww. wypadku powodują całkowitą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, w
związku z czym zaliczyła go do III-ej grupy inwalidów.
Wnioskodawca w dniu wypadku nie podlegał rolniczemu ubezpieczeniu spo-
łecznemu. Z wyjaśnień Urzędu Gminy w Z. (k. 38 akt rentowych) natomiast wynika, że
podlegał ubezpieczeniu z tytułu pracy w gospodarstwie rolnym od 1 stycznia 1984 r. do 31
grudnia 1988 r. Wnioskodawca ma więc wymagany przez art. 21 ust. 3 ww. ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. okres ubezpieczenia emerytalno-rentowego do nabycia prawa do renty
inwalidzkiej rolniczej. Z tego powodu pozwany organ rentowy decyzją z 23 września 1993 r.
przyznał wnioskodawcy inwalidzką rentę rolniczą od dnia 11 listopada 1991 r. z tym, iż
stwierdził, że renta podlega zawieszeniu, ponieważ wnioskodawca ma także przyznaną rentę
inwalidzką pracowniczą, która jest korzystniejsza. Organ rentowy zaznaczył, że renta
inwalidzka nie jest rentą z tytułu wypadku przy pracy rolniczej, ponieważ wnioskodawca w
dniu wypadku był zatrudniony poza rolnictwem, a więc nie podlegał rolniczemu
ubezpieczeniu społecznemu, a zatem nie może pobierać tej renty w zbiegu z pracowniczą
rentą inwalidzką.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z dnia
24 lutego 1994 r. oddalił odwołanie wnioskodawcy, natomiast wątpliwości powziął Sąd
Apelacyjny w Lublinie, które sformułował w zagadnieniu prawnym przedstawionym w trybie
art. 391 k.p.c. do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Treść tego zagadnienia została
przytoczona w sentencji uchwały.
W uzasadnieniu zagadnienia prawnego Sąd Apelacyjny wywiódł, iż wątpliwość
sprowadza się do tego, czy wnioskodawca z powodu długotrwałej niezdolności do pracy w
gospodarstwie rolnym, będącej następstwem wypadku, jakiemu uległ w dniu 10 lipca 1982 r.,
nabył prawo do renty z tytułu wypadku przy pracy rolniczej i pobieranie jej w zbiegu z
inwalidzką rentą pracowniczą, czy też przyznaną mu inwalidzką rentę rolniczą, należy
oceniać jako rentę z ogólnego stanu zdrowia, co w konsekwencji uniemożliwiłoby
zastosowanie przepisów o zbiegu świadczeń.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, "analogia do art. 34 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.)
skłaniałaby do wniosku, że przyznana renta jest rentą z ogólnego stanu zdrowia. W ustawie z
dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników jednak brak jest
rozgraniczenia warunków wymaganych do obu tych świadczeń, co powoduje poważne
wątpliwości. Przedstawione zagadnienie ma zatem istotne znaczenie dla wykładni art. 33 ww.
ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r., w myśl którego, w przypadku zbiegu prawa do renty z
ubezpieczenia, jeżeli długotrwała niezdolność powstała w wyniku wypadku przy pracy
rolniczej, z prawem do emerytury lub renty inwalidzkiej z innego ubezpieczenia, przysługuje
wyższe świadczenie w całości i połowa drugiego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bezspornym jest, że wnioskodawca w dacie wypadku przy pracy w gospodarstwie
rolnym ojca, tj. w dniu 10 lipca 1982 r. nie podlegał ubezpieczeniu przewidzianemu w
ustawie z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych
świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140), ponieważ nie był
rolnikiem. Jednakże bezspornym jest także to, że ww. wypadek był wypadkiem przy pracy w
gospodarstwie rolnym w rozumieniu art. 29 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy, oraz że z powodu tego
wypadku wnioskodawca otrzymał jednorazowe odszkodowanie w wysokości odpowiadającej
40 % uszczerbku na zdrowiu. Zgodnie bowiem z art. 26 tej ustawy dzieciom rolnika oraz
innym osobom pozostającym na utrzymaniu rolnika, które uległy wypadkowi przy pracy w
gospodarstwie rolnym, przysługiwał zasiłek chorobowy oraz jednorazowe świadczenie
określone w art. 25 ust. 1 pkt 1 i 2, a także renta inwalidzka, jeżeli wypadek spowodował
inwalidztwo I lub II grupy (w wysokości połowy kwoty przewidzianej w art. 7 ust. 1 dla I
grupy sprzedaży). Wnioskodawca nie otrzymał wówczas renty inwalidzkiej tylko z tego
powodu, że uszczerbek na zdrowiu nie spowodował inwalidztwa II grupy. Natomiast obecnie
wnioskodawca z powodu skutków tego wypadku został uznany za długotrwale niezdolnego
do pracy w gospodarstwie rolnym (orzeczenie WKiZ z dnia 1 kwietnia 1993 r.), co stanowi
jeden z warunków uprawniających do renty inwalidzkiej rolniczej w myśl art. 21 ustawy z 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Jest zatem poza sporem, że jego
długotrwała niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała w wyniku wypadku
przy pracy rolniczej, jak tego wymaga art. 33 ust. 3 tejże ustawy, dopuszczając w takiej
sytuacji do pobierania świadczeń zbiegowych (wyższego świadczenia w całości i połowy
drugiego świadczenia).
Udzielenie odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne sprowadza się zatem do
kwestii, czy przepis art. 33 ust. 3 ww. ustawy ma zastosowanie tylko do rolnika, który stał się
długotrwale niezdolnym do pracy w gospodarstwie rolnym na skutek wypadku przy pracy
rolniczej, jaki nastąpił w okresie podlegania rolnika ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu,
czy też ma on zastosowanie także do rolnika, który stał się na skutek takiego wypadku
długotrwale niezdolnym do pracy w gospodarstwie rolnym przed objęciem go ubezpie-
czeniem emerytalno-rentowym i następnie - tak jak wnioskodawca - nabył prawo do renty
inwalidzkiej rolniczej na podstawie art. 21 ust. 3 tej ustawy, tj. po spełnieniu warunku
podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 20 kwartałów w
ciągu ostatnich 10 lat przed zgłoszeniem wniosku o rentę inwalidzką.
Ma rację Sąd Apelacyjny, że art. 21 ust. 3 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubez-
pieczeniu społecznym rolników jest w swej treści zbieżny z art. 34 ustawy z dnia 14 grudnia
1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze
zm.), stanowiącym, że pracownikowi, który stał się inwalidą I lub II grupy przed podjęciem
zatrudnienia po raz pierwszy, renta inwalidzka przysługuje po osiągnięciu okresu
zatrudnienia wynoszącego łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi (obecnie okresy
składkowe i nieskładkowe) 5 lat w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem
wniosku o rentę inwalidzką. Celem obu tych przepisów jest stworzenie możliwości nabycia
prawa do renty inwalidzkiej także przez osoby, które były inwalidami I lub II grupy, bądź
były długotrwale niezdolne do pracy w gospodarstwie rolnym przed podjęciem zatrudnienia
lub działalności rolniczej. W odniesieniu do takich osób ustawodawca zatem odstąpił od
wymagania powstania inwalidztwa w okresie zatrudnienia bądź w okresie podlegania
ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu działalności rolniczej lub w ciągu 18-tu mie-
sięcy od ustania zatrudnienia lub ubezpieczenia emerytalno-rentowego. O ile jednak w
odniesieniu do pracowników renta inwalidzka przyznana na mocy art. 34 ustawy o z.e.p.
może stanowić rentę tylko z ogólnego stanu zdrowia, o tyle w odniesieniu do rolników
sytuacja może być odmienna z uwagi na przyczynę inwalidztwa.
W systemie wypadkowym pracowniczym przyznanie renty inwalidzkiej wypadkowej
jest - najogólniej ujmując - możliwe wtedy, gdy pracownik ulegnie wypadkowi w sytuacjach
określonych w art. 6 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r., Nr 30, poz. 144 ze zm.)
lub określonych w przepisach szczególnych, wydanych z mocy delegacji zawartej w tejże
ustawie. Odnosi się to także do systemów pochodnych. Przyznanie świadczeń określonych w
ww. ustawie osobom innym niż pracownikom może mieć miejsce tylko w sytuacjach ściśle
określonych w odpowiednich przepisach. Trafne jest zatem stanowisko Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego wyrażone w piśmie z dnia 17 sierpnia 1994 r., że w świetle
unormowań zawartych w ww. ustawie z 12 czerwca 1975 r. brak jest podstawy do przyznania
renty wypadkowej pracownikowi, który doznał uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku
przed podjęciem zatrudnienia. Taki wypadek bowiem nie jest wypadkiem przy pracy, chyba
że w grę wchodzą przepisy szczególne uprawniające do świadczeń wypadkowych osoby,
które uległy wypadkowi nie będąc pracownikami; są to jednak sytuacje wyjątkowe.
System ubezpieczenia społecznego rolników w wielu uregulowaniach jest zbliżony do
systemu zaopatrzenia emerytalnego pracowników i systemów pochodnych, jednakże
zachował on nadal wiele ze swej odrębności, a to z uwagi na specyfikę pracy w
gospodarstwie rolnym. Dlatego przy wykładni przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o
ubezpieczeniu społecznym rolników unormowania regulujące uprawnienia pracowników nie
zawsze mogą być odnoszone wprost do rolników. Występuje to, między innymi, właśnie przy
wykładni art. 21 ust. 3 i art. 33 ust. 3 tejże ustawy, czego przykładem jest niniejsza sprawa.
Jak już bowiem wykazano wyżej, wnioskodawca w dniu wypadku (10 lipiec 1982 r.) nie był
wprawdzie rolnikiem i nie podlegał ubezpieczeniu społecznemu na podstawie ww. ustawy z
dnia 15 października 1977 r., jednakże jako dziecko rolnika był objęty ochroną
ubezpieczeniową z tytułu następstw wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym w
granicach określonych w art. 26 tejże ustawy. Wypadek, jakiemu wnioskodawca uległ w dniu
10 lipca 1982 r. był zatem wypadkiem przy pracy w gospodarstwie rolnym, mimo iż
wnioskodawca nie był wówczas rolnikiem. W konsekwencji uszczerbek na zdrowiu, jakiego
doznał on na skutek tego wypadku, pozostaje w związku z wypadkiem przy pracy w
gospodarstwie rolnym. Skoro zatem długotrwała niezdolność wnioskodawcy do pracy w gos-
podarstwie rolnym powstała w wyniku wypadku w gospodarstwie (przy pracy rolniczej)
zasadny jest wniosek, że przyznaną mu na mocy art. 21 ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990
r. o ubezpieczeniu społecznym rolników rentę inwalidzką rolniczą należy traktować jak rentę
wypadkową. Wprawdzie w ustawie tej nie mówi się wprost o rencie inwalidzkiej
wypadkowej, tym niemniej przyczyna inwalidztwa ma istotne znaczenie, gdy chodzi o
nabycie prawa do renty inwalidzkiej (por. art. 21 ust. 1 pkt 6) oraz do pobierania takiej renty
w zbiegu z innym świadczeniem (art. 33 ust. 3). Dlatego w odróżnieniu od art. 34 ustawy o
z.e.p., renta inwalidzka rolnicza przyznana na podstawie art. 21 ust. 3 ustawy z 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników może być - w zależności od przyczyny
inwalidztwa - oceniana także jako renta inwalidzka wypadkowa. Występuje to wtedy, gdy
długotrwała niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała w wyniku wypadku w
gospodarstwie rolnym (przy pracy rolniczej), jaki miał miejsce przed objęciem osoby
zainteresowanej ubezpieczeniem społecznym rolników, oraz gdy osoba ta wykazuje się obe-
cnie co najmniej podleganiem ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez 20 kwartałów w
ciągu ostatnich 10 lat przed zgłoszeniem wniosku o rentę.
Powyższe argumenty prowadzą zatem do kolejnego wniosku, że w razie przyznania takiej
osobie renty inwalidzkiej rolniczej ma do niej także zastosowanie przepis art. 33 ust. 3
ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, regulujący kwestię
zbiegu takiej renty z prawem do emerytury lub renty inwalidzkiej z innego ubezpieczenia
społecznego w ten sposób, że uprawnionemu wypłaca się wyższe świadczenie w całości i
połowę drugiego świadczenia. Treść tego przepisu nie pozwala na oderwanie się od
przyczyny inwalidztwa.
Kierując się tymi przesłankami Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści przytoczonej
w sentencji. Treść uchwały jest zgodna ze stanowiskiem zajętym przez Prokuratora.
Na koniec należy zaznaczyć, że wnioskodawca nie otrzymał w 1982 r. renty
inwalidzkiej rolniczej tylko dlatego, że inwalidztwo jego nie sięgało granic II grupy w
rozumieniu obowiązujących wówczas przepisów o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym
pracowników i ich rodzin. Jednakże zasady uznawania rolników za inwalidów uległy zmianie
i obecnie wystarczy stwierdzenie długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie
rolnym, co występuje w przypadku wnioskodawcy.
========================================