Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 listopada 1994 r.
III ARN 61/94
Wybór podmiotu od którego, w wypadku ujawnienia w wyniku rewizji towaru
nie zgłoszonego do odprawy celnej, należy pobrać opłatę manipulacyjną przewidzianą w
art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. - Prawo celne (jednolity tekst: Dz. U. z
1994 r., Nr 71, poz. 312) nie może być dowolny, lecz wynikać z całokształtu okoliczności
sprawy i uwzględniać to, czyje działania doprowadziły do powstania sytuacji, o której
mowa w powyższym przepisie. Rozstrzygnięcie zaś w tym zakresie podlega kontroli
instancyjnej i sądowej.
Przewodniczący SSN: Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Adam Józefowicz, Janusz
Łętowski (sprawozdawca), Andrzej Wróbel, Sędzia SA: Andrzej Kijowski,
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Włodzimierza Skoniecznego, po rozpoznaniu
w dniu 23 listopada 1994 r. sprawy ze skargi "E.T." Spółki z o.o. w G.
na decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł z dnia 9 października 1992 r. [...] w przedmiocie
wymiaru opłaty manipulacyjnej dodatkowej, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra
Sprawiedliwości [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodek Zamiejscowy
w Poznaniu z dnia 22 marca 1994 r., [...]
1. u c h y l i ł zaskarżony wyrok;
2. u c h y l i ł decyzję Prezesa Głównego Urzędu Ceł z dnia 9 października 1992 r.
[...];
3. z a s ą d z i ł od Głównego Urzędu Ceł na rzecz skarżącej spółki "E.T." kwotę
12.468.000 (dwanaście milionów czterysta sześćdziesiąt osiem tysięcy zł) tytułem zwrotu
kosztów postępowania przed Naczelnym Sądem Administracyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Minister Sprawiedliwości wniósł w dniu 20 września 1994 r. rewizję nadzwyczajną
od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodek Zamiejscowy w Poznaniu z dnia
22 marca 1994 r. [...] wydanego w sprawie ze skargi "E.T." Spółka z o.o. w G. na decyzję
Prezesa Głównego Urzędu Ceł z dnia 9 października 1992 r. w przedmiocie wymiaru
dodatkowej opłaty manipulacyjnej.
Wyrokowi temu zarzucił rażące naruszenie art. 70 ust. 3 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. Prawo celne (jednolity tekst: Dz. U. 1994 r., Nr 71, poz. 312 ze zm.), wnosząc w
konsekwencji o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Naczelnemu Sądowi
Administracyjnemu-Ośrodek Zamiejscowy w Poznaniu do ponownego rozpoznania.
Stan faktyczny sprawy przedstawiał się następująco:
Spółka "E.-T." przewoziła kontener z towarem z Hamburga do składu celnego w W.
Dyrektor Urzędu Celnego w R. przekazał sprawę do rozpatrzenia Dyrektorowi Urzędu
Celnego w W. Przeprowadzona w dniu 28 października 1991 r. kontrola ujawniła, że w
kontenerze, oprócz towaru (100 kartonów butów), na które przewoźnik przedstawił fakturę,
znajdował się inny towar o wartości 25.949,80 USD. Faktury dotyczące tego towaru zostały
dostarczone dopiero w dniu 7 i 30 listopada 1991 r. W tej sytuacji Dyrektor Urzędu Celnego
wymierzył Spółce, jako przewoźnikowi, na podstawie art. 70 ust. 3 Prawa celnego dodatkową
opłatę manipulacyjną w wysokości wartości celnej towaru.
W odwołaniu od tej decyzji, a następnie w skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego
Spółka podniosła m.in., że otrzymała do przewozu zaplombowany kontener, który
zobowiązała się dostarczyć na miejsce przeznaczenia z nieuszkodzonymi plombami. Nie
miała zatem możliwości, ani uprawnienia do sprawdzenia, czy towar znajdujący się w
kontenerze odpowiada wręczonej przewoźnikowi dokumentacji (fakturom). Zdaniem
skarżącej, przewoźnik i jego personel spełnili dokładnie i ściśle wszystkie swoje obowiązki
wynikające z Prawa celnego.
Oddalając skargę, Naczelny Sąd Administracyjny wyraził pogląd, iż do obowiązków
przewoźnika należy również dostarczenie organowi celnemu pełnej dokumentacji
przewozowej towarów. Sąd stwierdził również, iż dla stwierdzenia odpowiedzialności
przewoźnika nie ma znaczenia, czy przewoźnik znał zawartość przewożonego kontenera.
Wymóg taki nie wynika z art. 70 ust. 3 Prawa celnego. Zaskarżona decyzja oraz decyzja
organu I instancji nie naruszają przepisów prawa, a w szczególności Prawa celnego.
Wnoszący rewizję nadzwyczajną Minister Sprawiedliwości powyższy pogląd
Naczelnego Sądu Administracyjnego w sposób zasadniczy kwestionuje.
Zdaniem rewidującego, art. 70 ust. 3 cyt. ustawy wprowadził obowiązek pobrania od
przewoźnika lub spedytora dodatkowej opłaty manipulacyjnej w przypadku ujawnienia w
wyniku rewizji celnej środka przewozowego, towaru celnego nie zgłoszonego do odprawy
celnej. Następuje to w drodze wydania decyzji mającej charakter tzw. decyzji związanej.
Przepis ten nie wprowadza innych podmiotowych kryteriów odpowiedzialności
wymienionych wyżej osób, takich jak zawinienie, czy choćby świadomość, co do
stwierdzonego w toku rewizji celnej stanu rzeczy. Co więcej, logiczna analiza ust. 3 art. 70,
w którym ustawodawca posłużył się zwykłą (inaczej - łączną) alternatywą, na co wskazuje
użycie spójnika lub (a nie albo - jak to ma miejsce w przypadku alternatywy rozłącznej)
prowadzi do wniosku, że wybór osoby, od której należy pobrać opłatę pozostawiony jest
organowi celnemu. Zdaniem rewidującego nie oznacza to jednak wcale, że wybór ten może
być dowolny. Z uwagi na "sankcyjny" charakter dodatkowej opłaty manipulacyjnej,
logicznym - i zdaniem rewidującego - jedynym do przyjęcia rozwiązaniem jest, by była ona
pobierana od podmiotu, którego działanie lub zaniechanie doprowadziło do sytuacji, o której
w powyższym przepisie mowa. To właśnie w orzecznictwie NSA wypracowano zasadę, że
skutki niedopełnienia wynikającego z przepisu prawa obowiązku zobowiązany może ponosić
jedynie wówczas, gdy miał realne możliwości wywiązania się z tego obowiązku (por. wyrok
z 18 stycznia 1988 r., III SA 964/87, OSP 1990 z. 5-6 poz. 251). Twierdzenie skarżącej, że
przewożąc zaplombowany przez uprawnione do tego organy kontener, nie miała możliwości
sprawdzenia, czy jego zawartość odpowiada dołączonej do przesyłki dokumentacji nie
zostało w toku postępowania administracyjnego podważone.
Przerzucenie na przewoźnika skutków działań innych osób, na które przewoźnik nie
miał wpływu, jest nie do pogodzenia z zasadami, jakie obowiązują w państwie prawnym (art.
1 Konstytucji RP).
Rewidujący wskazuje ponadto, że - jak wynika z dołączonego do podania o rewizję
nadzwyczajną odpisu decyzji Prezesa GUC z dnia 9 marca 1994 r. DPC-1-
-051-3285/93/18187 - organ ten stwierdził brak podstaw do pobrania dodatkowej opłaty
manipulacyjnej od przewoźnika, który "...nie miał obowiązku otwierania kontenera, jak
również być obecnym przy załadunku towaru, a tym samym nie mógł wiedzieć, co faktycznie
znajdowało się w kontenerze".
Wskazuje to - zdaniem Ministra Sprawiedliwości - na odstąpienie organów celnych
od poprzedniej, wadliwej linii orzecznictwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona, a argumenty w niej zawarte są przekonujące.
Trafnie wskazuje rewidujący na okoliczność, iż art. 70 ust. 3 Prawa celnego wprowadza
obowiązek pobrania od przewoźnika lub spedytora dodatkowej opłaty celnej w przypadku
ujawnienia w rezultacie dokonania rewizji celnej, towaru nie zgłoszonego do odprawy celnej.
Zgodzić się jednak należy także ze stanowiskiem rewidującego, iż sam ustawodawca
przewidział w powyższym przepisie to, iż opłata taka powinna być pobrana od przewoźnika
lub spedytora, przeto wybór podmiotu, od którego urząd celny decyduje pobrać taką opłatę
nie jest pozostawiony swobodnemu uznaniu decydującego organu, lecz stanowi zasadniczą
część merytorycznego rozstrzygnięcia w sprawie. W takiej sytuacji wybór ów powinien być
rezultatem oceny całokształtu materiału dowodowego sprawy, wynikać z racjonalnego i
odpowiadającego prawu stanowiska organu, które powinno zostać w sposób wyraźny i
przekonywujący uzasadnione i podlegać kontroli zarówno instancyjnej, jak i sądowej.
Przeprowadzenie takiej kontroli jest zatem obowiązkiem zarówno organu drugiej instancji,
jak i orzekającego następnie w sprawie sądu. Zaniechanie zaś przeprowadzenia tego rodzaju
oceny i pełnego uzasadnienia rozstrzygnięcia stanowi rażące naruszenie zarówno przepisu
art. 7, jak i art. 107 § 1 i 3 k.p.a., wprowadza bowiem do procesu rozstrzygania sprawy
elementy dowolności, co - w świetle ustalonego już orzecznictwa NSA (m.in. wyrok z 2
grudnia 1981 r., SA-Gd 159/81 lub wyrok z 11 czerwca 1981 r., SA 820/81, ONSA 1981 z. 1
poz. 57) - nie powinno być dopuszczalne. Można też zauważyć, że w sytuacji, gdy organ
administracji dysponuje ustalonym przez prawo pewnym zakresem uznania, obowiązek ten
ulega nie osłabieniu, lecz wzmocnieniu (wyżej powołane orzecznictwo nie pozostawia w tym
względzie wątpliwości), ponieważ przyjmuje się domniemanie, iż sprawa powinna być
załatwiona zgodnie z interesem strony, chyba, że stoi temu na przeszkodzie ważny interes
społeczny.
Odniesienie powyższych zasad do sposobu interpretacji art. 70 ust. 3 Prawa celnego,
jaka została przeprowadzona w niniejszej sprawie (zarówno przez organy administracji, jak i
NSA) wskazuje, że może i powinna być ona poddana w wątpliwość. Kontener, którego
zawartości sprawa dotyczy, został zaplombowany w kraju nadania i przeznaczony był dla
składu celnego w Warszawie. W takiej sytuacji obowiązkiem przewoźnika jest dostarczenie
pod wskazany adres kontenera z nienaruszonymi plombami. Nie ma on zatem możliwości
przeprowadzenia kontroli, czy zawartość zaplombowanego kontenera rzeczywiście
odpowiada dołączonym doń dokumentom. Jak wynika z akt sprawy, przedstawiciel
przewoźnika dysponował dokumentami (list przewozowy), z których wyraźnie wynikało, że
przyjął do przewozu kontener nie sprawdzając jego zawartości, na granicy prawidłowo
przedstawiając go wraz z dokumentami do kontroli, przy założeniu, że - skoro towar
kierowany jest w zaplombowanym kontenerze do składu celnego w Polsce - to odprawa celna
powinna się odbyć właśnie tam. W istocie rzeczy zatem brak było podstaw do przypisania
skarżącej spółce zawinionego naruszenia przepisów prawa i obciążenia właśnie jej
dodatkowymi opłatami z tego tytułu nie można byłoby uznać za uzasadnione. Powołanie się
natomiast tylko na okoliczność, iż przepis art. 70 ust. 3 Prawa celnego rzeczywiście
stwierdza, iż opłatą należy obciążyć przewoźnika lub spedytora nie stwarza podstaw do
przyjmowania, iż wybór jednego z tych podmiotów może być dowolny i nie podlegać
kontroli.
Okoliczność zaś, iż - jak wskazuje rewizja nadzwyczajna - organy celne w ostatnim
czasie zmieniły swą, nieprawidłową dotąd, interpretację powyższego przepisu powinno
wpłynąć również na treść rozstrzygnięcia sądu w niniejszej sprawie.
W tej sytuacji, Sąd Najwyższy na zasadzie art. 422 § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.
========================================