Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 20 stycznia 1995 r.
II UZP 38/94
Przewodniczący SSN: Maria Tyszel (sprawozdawca), Sędzia SN: Adam
Józefowicz , Sędzia SA: Jerzy Kuźniar,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Witolda Bryndy, w sprawie z wniosku
Romana H. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. o zasiłek
chorobowy, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 20 stycznia 1995 r. zagad-
nienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Katowicach postanowieniem z
dnia 29 listopada 1994 r. [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.
Czy kontynuowanie w czasie zwolnienia lekarskiego od pracy, zatrudnienia w
jednym z dotychczasowych zakładów pracy, przy jednoczesnym pobieraniu zasiłku
chorobowego w drugim zakładzie, w którym pracownik był równocześnie zatrudniony
przed powstaniem prawa do zasiłku chorobowego, stanowi wykonywanie innej pracy
zarobkowej w rozumieniu art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świad-
czeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r., Nr 30, poz. 143 ze zm.) uzasadniające utratę prawa do
zasiłku ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Wykonywanie w czasie zwolnienia lekarskiego od pracy, zatrudnienia w
jednym z dotychczasowych zakładów pracy, przy jednoczesnym pobieraniu za-
siłku chorobowego w drugim zakładzie, w których pracownik był równocześnie
zatrudniony przed powstaniem prawa do zasiłku chorobowego, jest wykonywa-
niem innej pracy zarobkowej w rozumieniu art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia
1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r., Nr 30, poz. 143 ze zm.),
jeżeli praca ta stanowi czynności uciążliwe, mogące przedłużyć okres niez-
dolności do pracy albo jest niezgodne z celem tego zwolnienia.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C., decyzją z dnia 3 lutego 1994 r.,
pozbawił Romana H., pracownika PKP Stacji Rejonowej w J.-S. zasiłku chorobowego
za okres od 5 maja 1992 r. do 4 maja 1993 r., ponieważ korzystając ze zwolnienia
lekarskiego z powodu choroby, w tym samym okresie był zatrudniony w Urzędzie
Pocztowym w J. i wykonywał tam pracę, pobierając za nią wynagrodzenie.
W odwołaniu, wniesionym do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach, odwołujący domagał się zmiany zaskarżonej decyzji i
przyznania mu prawa do zasiłku chorobowego podnosząc, że otrzymane wynagro-
dzenie z Urzędu Pocztowego było niewielkie i zobowiązał się je zwrócić.
Sąd Wojewódzki - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach po
ustaleniu, że wnioskodawca przez cały okres korzystania ze zwolnienia lekarskiego od
pracy w PKP był równocześnie zatrudniony w wymiarze jednej czwartej etatu w
Rejonowym Urzędzie Pocztowym w J. i pobrał za ten okres wynagrodzenie, wyrokiem z
dnia 28 marca 1994 r., [...], oddalił odwołanie. Zdaniem Sądu, wykonywanie
zatrudnienia pozbawia ubezpieczonego prawa do zasiłku chorobowego, zgodnie z art.
18 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1974 r., o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz. U. z
1983 r., Nr 30, poz. 143 ze zm.).
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach rozpozna-
jąc rewizję wnioskodawcy uznał, że w sprawie występuje budzące poważne wątpliwości
zagadnienie prawne, o treści przytoczonej w sentencji uchwały, i przedstawił je do
rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione zagadnienie prawne powstało przy zastosowaniu art. 18 ust. 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r., o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r., Nr 30,
poz. 143 ze zm.) zwanej dalej ustawą, stanowiącego, że: "Pracownik wykonujący w
czasie zwolnienia lekarskiego od pracy inną pracę zarobkową lub uciążliwe czynności
mogące przedłużyć okres niezdolności do pracy albo wykorzystujący zwolnienie od
pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia - traci prawo do zasiłku
chorobowego za cały okres zwolnienia" do następującego stanu faktycznego:
Wnioskodawca Roman H., urodzony 10 czerwca 1942 r., zatrudniony w PKP
jako nastawczy, od 1988 r. był równocześnie pracownikiem Urzędu Pocztowego w
wymiarze jednej czwartej etatu. W okresie od 5 maja 1992 r. do 4 maja 1993 r. ko-
rzystał ze zwolnienia lekarskiego od pracy pobierając zasiłek chorobowy z PKP. W
Urzędzie Pocztowym w tym czasie pracował otrzymując wynagrodzenie za pracę.
Jak słusznie podkreślił Sąd Apelacyjny, w dotychczasowym orzecznictwie Sądu
Najwyższego konsekwentnie przyjmowano, że wykonywanie jakiejkolwiek pracy
zarobkowej w czasie zwolnienia lekarskiego od pracy, powoduje utratę prawa do zasiłku
chorobowego. Natomiast w wyroku z dnia 23 października 1991 r., w sprawie URN
71/91 Sąd Najwyższy uznał, że: "inna praca zarobkowa" nie oznacza kontynuacji
wykonywania dotychczasowej pracy na rzecz macierzystego zakładu pracy (OSNCP
1992 z. 11 poz. 209).
Sąd Najwyższy podziela sugestię zawartą w uzasadnieniu przedstawionego
zagadnienia, że pracownik zatrudniony równocześnie w dwóch zakładach pracy,
świadczący pracę na rzecz jednego z tych zakładów w czasie korzystania ze zwolnienia
lekarskiego w drugim zakładzie, nie wykonuje "innej pracy zarobkowej" w rozumieniu
cyt. wyżej art. 18 ust. 1 ustawy. Ustawa o świadczeniach pieniężnych na wypadek
choroby w żadnym przepisie nie ogranicza możliwości pobierania zasiłku chorobowego
od jednego zakładu pracy i prawo pracownika do pobierania tego zasiłku z dwóch
zakładów pracy nie budzi żadnych wątpliwości, jak to wskazał Sąd Apelacyjny.
Zdaniem Sądu Najwyższego, w składzie orzekającym w niniejszej sprawie,
wykładnia gramatyczna przytoczonego wyżej art. 18 ust. 1 ustawy nie upoważnia do
stosowania go w sposób automatyczny, tzn. że w sytuacjach takich, jak w niniejszej
sprawie - gdy pracownik, zatrudniony równocześnie w dwóch zakładach pracy, w
jednym zakładzie korzysta ze zwolnienia lekarskiego pobierając zasiłek chorobowy, a w
drugim wykonuje pracę i pobiera za nią wynagrodzenie, to traci prawo do tego zasiłku.
Z drugiej strony jednak nie można też przyjąć, że w każdej takiej sytuacji wyłącznie do
pracownika należy wybór, czy pobiera zasiłek z obu zakładów, czy tylko z jednego, a w
drugim pracuje. Art. 18 ust. 1 ustawy określa, że utrata prawa do zasiłku chorobowego
następuje w trzech sytuacjach w nim wskazanych, tj. wówczas, gdy w czasie zwolnienia
lekarskiego pracownik: 1) wykonuje inną pracę zarobkową, 2) wykonuje uciążliwe
czynności mogące przedłużyć okres niezdolności do pracy,
3) wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.
Pozostawiając poza rozważaniami w niniejszej sprawie sytuacje, gdy pracownik
korzystający ze zwolnienia lekarskiego, w czasie jego trwania podejmuje inną pracę
zarobkową, poza dotychczasowym zakładem pracy, Sąd Najwyższy wyraża pogląd, że
dotychczasowa rygorystyczna wykładnia, wyrażona zwłaszcza w wyroku z dnia 31 maja
1985 r., II URN 75/85 (OSNCP 1986 r. z. 3 poz. 32) nie może być przyjęta przy
rozstrzyganiu niniejszego zagadnienia. Zdaniem składu orzekającego w tej sprawie,
brzmienie art. 18 ustawy nie jest tak jednoznaczne, jak to wynika z uzasadnienia
wyroku z dnia 31 maja 1985 r., w którym uznano, że wykonywanie w okresie
korzystania ze zwolnienia lekarskiego każdej pracy, nawet "(...) zalecanej przez lekarza
i przyczyniającej się do poprawy stanu zdrowia (...), powoduje utratę prawa do zasiłku
chorobowego oraz, że pracownik: "(...) może wykonywać pewne prace nie powodujące
utraty prawa do zasiłku chorobowego pod warunkiem, że prace te nie mają charakteru
zarobkowego."
Wprawdzie do takiego wniosku mogła prowadzić ścisła wykładnia gramatyczna,
jednakże jej wynik budzi wątpliwości, bowiem wykonywanie pracy bez wynagrodzenia
jest sprzeczne z istotą stosunku pracy, narusza przepisy art. 13 i 84 kodeksu pracy.
Analizując omawiany przepis należy zwrócić uwagę, że wprawdzie jest on ko-
lejnym przepisem o charakterze represyjnym, mającym na celu ograniczenie wypłaca-
nia świadczeń z ubezpieczenia społecznego osobom, które poprzez określone działanie
spowodowały swoją niezdolność do pracy (art. 16 i 17 ustawy), jednakże obejmuje on
sytuacje, w których do oceny, czy spełnione są przesłanki utraty prawa pracownika do
zasiłku, potrzebna jest wiedza medyczna.
Funkcją tego przepisu jest więc nie tylko jego represyjność ale i zabezpieczenie
prawidłowego przebiegu procesu leczenia koniecznego dla odzyskania przez
pracownika zdolności do pracy. Na tę drugą funkcję wskazuje też ust. 2 omawianego
art. 18, w myśl którego okoliczności, o których mowa w ust. 1 (okoliczności uzasad-
niające utratę prawa do zasiłku chorobowego wymienione w tym przepisie), ustala się w
trybie przewidzianym w art. 55 ust. 2, czyli poprzez działania organów upoważnionych
do kontrolowania prawidłowości korzystania ze zwolnień lekarskich. Tryb tego działania
jest uregulowany zarządzeniem Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 30
grudnia 1974 r. w sprawie kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich
od pracy (M.P. Nr 42, poz. 263), zwanym dalej zarządzeniem. W myśl § 13 ust. 2 tego
zarządzenia wątpliwości, czy wykonywane przez pracownika czynności są
czynnościami uciążliwymi, mogącymi przedłużyć okres niezdolności do pracy, oraz czy
naruszenie przez pracownika wskazań lekarskich traktować należy jako
wykorzystywanie zwolnienia niezgodnie z jego celem rozstrzyga lekarz, który udzielił
zwolnienia, wpisując swoją opinię do karty choroby.
Rozstrzygnięcie, czy wykonywanie pracy podczas korzystania ze zwolnienia
lekarskiego w jednym z dwóch zakładów pracy, w których pracownik był równocześnie
zatrudniony przed powstaniem niezdolności do pracy stanowi podstawę pozbawienia
pracownika prawa do zasiłku chorobowego wymaga więc ustalenia, czy kontynuowana
praca stanowi, czy też nie stanowi uciążliwych czynności mogących przedłużyć okres
niezdolności do pracy względnie czy jest czy nie jest niezgodna z celem tego
zwolnienia. Na taką potrzebę wskazuje - zdaniem Sądu Najwyższego - zarówno
wykładnia systemowa, jak i funkcjonalna wyżej podane. Przy wykładni art. 18 ustawy
należy też uwzględnić, że jego ust. 2 nie tylko wskazuje tryb postępowania służący
ustaleniu okoliczności, o których stanowi ust. 1, lecz jest również regułą wskazującą
zasady jego stosowania (tj. stosowania ust. 1).
Truizmem jest stwierdzenie, że na podstawie art. 5 ustawy prawo do zasiłku
chorobowego przysługuje pracownikowi w razie stwierdzenia przez lekarza jego cza-
sowej niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania pracy
oraz w pewnych sytuacjach wymienionych w art. 6. Czasowa niezdolność do pracy jest
to podstawowa, zasadnicza przesłanka, od której spełnienia uzależnione jest powstanie
prawa do tego zasiłku. Wszystkie inne przesłanki, o których mowa w ustawie, są
przesłankami wtórnymi, mającymi znaczenie tylko wówczas, gdy zaistnieje stwierdzona
przez lekarza czasowa niezdolność do pracy. Niezdolność do pracy nie jest stanem, do
oceny którego można zastosować obiektywne kryteria. O niezdolności tej z jednej
strony decyduje zarówno określony stan chorobowy jak i jego nasilenie, a z drugiej
struktura psychofizyczna chorego oraz charakter wykonywanej przez niego pracy. Są
więc nie tylko możliwe ale i prawdopodobne sytuacje, że pracownik wykonujący w
dwóch zakładach pracy zatrudnienia w różnym charakterze, staje się niezdolny do
jednej pracy, zachowując zdolność do wykonywania drugiej. Zdaniem Sądu
Najwyższego, skoro lekarz prowadzący leczenie jest uprawniony do stwierdzenia, że
istniejący stan chorobowy powoduje, że pracownik jest czasowo niezdolny do
określonej pracy, to również do tego lekarza należy stwierdzenie, czy pracownik
zachował, pomimo choroby, zdolność do drugiej, również dotychczas wykonywanej
pracy a także, czy jej wykonywanie ( w czasie trwania czasowej niezdolności do pracy)
nie stanowi innych okoliczności przewidzianych w art. 18 ust. 1 ustawy a powodujących
utratę prawa do zasiłku. Zdaniem Sądu Najwyższego nie ma podstaw do przypisania
ustawodawcy intencji zmuszania pracownika, sankcją utraty prawa do zasiłku
chorobowego, do pobierania zasiłku chorobowego z obu zakładów pracy, jeżeli choroba
nie powoduje niezdolności do każdej pracy. Dlatego też logicznym wydaje się wniosek,
że ust. 2 omawianego art. 18 ma zastosowanie również w takich sytuacjach, jak w
niniejszej sprawie, w której powstało rozpatrywane zagadnienie prawne.
Na marginesie przytoczonych wywodów Sąd Najwyższy zauważa, że opinia
lekarza leczącego, jeżeli budzi uzasadnione wątpliwości, podlega weryfikacji w pos-
tępowaniu sądowym, w szczególności poprzez przesłuchanie lekarza leczącego w
charakterze świadka, jak i poprzez zasięgnięcie opinii biegłego lekarza odpowiedniej
specjalności.
Uwzględniając powyższe okoliczności Sąd Najwyższy, działając na podstawie
art. 391 k.p.c., rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, udzielając odpowiedzi
jak w sentencji uchwały.
========================================