Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 16 lutego 1995 r.
I PRN 122/94
Pracownik, który nie stawia się do wyznaczonego mu przez pracodawcę na
podstawie art. 42 § 4 k.p. miejsca pracy, położonego w innym mieście, a stawia
się do pracy w dotychczasowym miejscu, nie wykazuje zamiaru porzucenia pracy
w rozumieniu art. 65 § 1 kodeksu pracy.
Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Kazimierz Jaśkowski, Andrzej Wróbel,
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 16 lutego 1995 r. sprawy z powództwa
Andrzeja Ł. przeciwko Przedsiębiorstwu Handlu Zagranicznego "B." S.A. o przywróce-
nie do pracy, na skutek rewizji nadzwyczajnej Komisji Krajowej NSZZ "Solidarność" [...]
od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z
siedzibą w Gdyni z dnia 28 czerwca 1994 r., [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowe-
go-Sądu Pracy w Gdyni z dnia 15 marca 1994 roku [...] i przekazał sprawę do ponow-
nego rozpoznania Sądowi Rejonowemu-Sądowi Pracy w Gdyni.
U z a s a d n i e n i e
Andrzej Ł. domagał się w pozwie z dnia 6 grudnia 1993 r., skierowanym prze-
ciwko Przedsiębiorstwu Handlu Zagranicznego "B." S.A. w G., uznania za bezskuteczne
wypowiedzenia zmieniającego dokonanego 30 listopada 1993 r., podnosząc zarzut
naruszenia przez zakład pracy art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych (Dz. U. Nr 55, poz. 234 ze zm.), zwanej dalej ustawą o związkach
zawodowych wobec tego, że jest on przewodniczącym Komisji Zakładowej NSZZ
"Solidarność", która nie wyraziła zgody na wypowiedzenie.
Pozwany zakład pracy wniósł o oddalenie powództwa twierdząc, że nie naruszył
wymienionego przepisu, skoro dokonał wypowiedzenia zmieniającego na podstawie art.
6 ust. 2 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r., Nr 4, poz. 19 ze zm.), zwanej dalej ustawą o
zwolnieniach grupowych.
W toku procesu (i zarazem w czasie okresu wypowiedzenia) zakład pracy zawia-
domił powoda pismem z 19 stycznia 1994 r., że jego stosunek pracy wygasł na skutek
porzucenia pracy.
W tej sytuacji powód (w piśmie procesowym z dnia 24 stycznia 1994 r.) wniósł o
przywrócenie do pracy i zasądzenie wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy.
Zakład pracy wniósł o oddalenie tych roszczeń powoda.
Na rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku powód poparł wszystkie swoje
żądania.
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Gdyni, wyrokiem z dnia 15 marca 1994 r. oddalił
powództwo. Rozstrzygnięcie oparte zostało o następujące ustalenia i wnioski:
Powód zatrudniony był u strony pozwanej od 5 października 1970 r., ostatnio w
Dziale Sprzedaży Statkowej na stanowisku zastępcy kierownika magazynu w
Gdyni-Redłowo [...] z wynagrodzeniem 2.580.000 zł. Magazyn ten był składem celnym.
Pozwane przedsiębiorstwo dokonało zmian organizacyjno-technicznych, w
związku z którymi przewidziano przeniesienie działalności shipchandlerskiej do
Gdańska-Nowego Portu, zawieszenie działalności składu celnego w Gdyni-Redłowo i
przeniesienie m.in. powoda do pracy w Gdańsku, gdzie powód miałby podjąć pracę
starszego magazyniera.
W związku z tym, pismem z 4 listopada 1993 r. zakład pracy zawiadomił Komisję
Zakładową NSZZ "Solidarność" o zamiarze wypowiedzenia powodowi warunków pracy i
płacy podając - z powołaniem się m.in. na art. 10 ust. 1, 2 i 4 w zw. z art. 1 ust. 2
wymienionej wyżej ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o zwolnieniach grupowych - że
zmiany organizacyjne powodują niemożność zatrudnienia powoda na dotychczasowych
warunkach, wobec czego proponowane jest mu stanowisko starszego magazyniera z
wynagrodzeniem 2.550.000 zł, przy czym powód otrzymywałby dodatek wyrównawczy.
Komisja Zakładowa nie wyraziła zgody na proponowane wypowiedzenie, powołując się
na art. 32 wymienionej wyżej ustawy o związkach zawodowych i podnosząc m.in., że
zakład pracy nie podał od kiedy, w jakim magazynie i w jakim mieście powód miałby być
zatrudniony.
Wobec powyższego zakład pracy pismem z 15 października 1993 r. powiadomił
Zarząd Regionu Gdańskiego NSZZ "Solidarność" o zamiarze wypowiedzenia powodowi
warunków pracy i płacy. Zarząd ten nie odpowiedział na pismo (nie zgłosił zastrzeżeń).
Pismem z 30 listopada 1993 r. (doręczonym powodowi tego samego dnia), zakład
pracy wypowiedział mu z dniem 1 grudnia 1993 r. warunki dotychczasowej umowy w
części dotyczącej stanowiska, wynagrodzenia i miejsca pracy, proponując, po upływie
okresu wypowiedzenia, tj. od 1 marca 1994 r., stanowisko starszego magazyniera z
wynagrodzeniem w kwocie 2.550.000 zł, w Dziale Sprzedaży Statkowej Biura
Sprzedaży Shipchandlerskiej i Wolnocłowej w Gdańsku, informując jednocześnie że w
czasie kadencji przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność" oraz przez
rok po jej ustaniu, otrzymywać będzie dodatek wyrównawczy.
Od tego wypowiedzenia powód odwołał się, wnosząc pozew 6 grudnia 1993 r., a
następnie oświadczył, że traktuje wniesienie pozwu jako oświadczenie o odmowie
przyjęcia nowych warunków, których nie akceptuje i na takich warunkach pracować nie
chce. W dniu 6 grudnia 1993 r. cały towar z magazynu, w którym pracował powód (za
wyjątkiem 2 kartonów whisky) przekazano do składu celnego w Gdańsku. Klucze i
plombownica pozostały w posiadaniu powoda. 31 stycznia 1994 r. strona pozwana
wystąpiła do Głównego Urzędu Ceł o cofnięcie zezwolenia na założenie i prowadzenie
składu celnego w Gdyni [...] (w którym pracował powód).
Pismem z 20 grudnia 1993 r. (doręczonym powodowi tego samego dnia), zakład
pracy przeniósł go na okres od 1 stycznia do 28 lutego 1994 r. do Działu Sprzedaży
Statkowej w Gdańsku [...]. Pracodawca powołał się na art. 42 § 4 k.p. Powód wniósł o
wycofanie tego polecenia podnosząc, że - jego zdaniem - jest ono pozbawione
podstawy prawnej, a na poparcie swego stanowiska dołączył opinię prawną wydaną
przez Koordynatora Biura Konsultacyjno-Mediacyjnego.
Pismem z 3 stycznia 1994 r., doręczonym powodowi 13 stycznia 1994 r., zakład
pracy podtrzymał polecenie. Powód nie stawił się do pracy w Gdańsku. Dnia 31 grudnia
1993 r. zwrócił się o udzielenie mu w dniach od 3 do 7 stycznia 1994 r. dni wolnych w
zamian za pracę w godzinach nadliczbowych. Pismo to złożył w Dziale Spraw
Pracowniczych i nie czekając na decyzję pracodawcy nie stawił się do pracy, traktując
wymienione dni jako wolne. W związku z powyższym Dyrektor Biura Sprzedaży
Shipchandlerskiej i Wolnocłowej powiadomił Dyrektora Naczelnego o wykorzystaniu
przez powoda dni wolnych bez wymaganej akceptacji i wniósł o udzielenie mu kary
regulaminowej nagany. Dyrektor Naczelny pozostawił ten wniosek bez dalszego biegu.
Również po określonym przez siebie terminie wykorzystania dni wolnych powód
nie stawił się do pracy w Gdańsku, lecz przychodził do biura przy magazynie
mieszczącym się w Gdyni [...].
Wobec powyższego, strona pozwana pismem z 19 stycznia 1994 r., doręczonym
powodowi 20 stycznia poinformowała go, że w związku z samowolnym uchyleniem się
od wykonywania pracy, umowa o pracę łącząca strony, wygasła z dniem 12 stycznia
1994 r. - na mocy art. 64 i 65 k.p. Już po tym fakcie powód wyrażał gotowość
wykonywania pracy w placówkach położonych na terenie Gdyni.
Sąd Rejonowy oddalił wnioski dowodowe z zeznań świadków, zgłoszone przez
powoda na okoliczności związane z przyjęciem towaru do magazynu [...] w Gdyni, które
miało mieć miejsce 20 stycznia 1994 r. Powodem uzasadniającym oddalenie wniosków
jest, według Sądu Rejonowego to, że zdarzenia, które miały być przedmiotem
dowodów, zaistniały po dacie, z jaką strona pozwana uznała, że umowa o pracę
wygasła.
Odnosząc się do wypowiedzenia zmieniającego, Sąd Rejonowy uznał za nie-
trafny zarzut powoda o naruszeniu przez stronę pozwaną art. 32 ustawy o związkach
zawodowych. Sąd ten stwierdził w uzasadnieniu wyroku, że w tej kwestii "w pełni po-
dzielił argumenty i rozważania przedstawione w odpowiedzi na pozew i wobec tego
zbędne jest (...) ich powtarzanie". Sąd ustalił, że magazyn, w którym pracował powód
został zlikwidowany uznając, że nie chodzi o "fizyczne unicestwienie budynku", lecz o
likwidację miejsca prowadzonej przez stronę pozwaną działalności. Tak rozumiana
likwidacja odpowiada - zdaniem Sądu Rejonowego - pojęciu zmian organizacyjnych z
art. 1 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych. Dokonane wypowiedzenie zmieniające
nie było też wyrazem szykany.
Sąd Rejonowy uznał też za nietrafny zarzut naruszenia art. 38 w związku z art.
42 k.p., bowiem pismo zawiadamiające organizację związkową o planowanym wypo-
wiedzeniu nie musi odpowiadać wymogom stawianym pismu, w którym dokonuje się
wypowiedzenia. Sąd Rejonowy doszedł również do przekonania, że powód istotnie
porzucił pracę, skoro stawienie się przez niego do pracy w nieistniejącym już miejscu
pracy, nie może być uznane za rzeczywiste wyrażenie gotowości do pracy, lecz było
czynnością pozorną.
Powyższy wyrok zaskarżył powód, a Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Gdańsku z siedzibą w Gdyni, oddalił jego rewizję.
Sąd Wojewódzki stwierdził, że w toku postępowania uległ zmianie jego przed-
miot. Wobec ustalenia przez Sąd Rejonowy, że powód porzucił pracę, zbędne stało się
przeprowadzenie zgłoszonych przez niego dowodów. Wprawdzie Sąd Rejonowy
dopuścił się uchybienia poprzestając na stwierdzeniu w uzasadnieniu, że podziela
argumenty i rozważania przedstawione w odpowiedzi na pozew, jednakże nie ma to -
zdaniem Sądu Wojewódzkiego - istotnego znaczenia, skoro stwierdzenie to odnosiło
się do oceny prawidłowości wypowiedzenia warunków pracy i płacy, co było w ogóle
zbędne, skoro Sąd Rejonowy ostatecznie oceniał, czy doszło do porzucenia przez po-
woda pracy.
W tej ostatniej kwestii Sąd Wojewódzki podzielił omówione wyżej stanowisko
Sądu Rejonowego. Powód nie mógł - według tego Sądu - uchylić się od wykonania
polecenia wykonywania pracy w Gdańsku-Nowym Porcie niezależnie od tego, czy
polecenie to było w świetle art. 42 § 4 k.p. uzasadnione.
Od omówionego wyroku, Komisja Krajowa NSZZ "Solidarność" wniosła rewizję
nadzwyczajną, zarzucając rażące naruszenie prawa materialnego przez błędną
wykładnię art. 65 § 1 kodeksu pracy oraz rażące naruszenie prawa procesowego przez
niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy
i wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Rejonowego-Sądu
Pracy w Gdyni z dnia 15 marca 1994 r. i wydanie wyroku przywracającego powoda do
pracy, względnie o przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Gdyni do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona. Zasadnie podniesiono w niej, że w
bezspornym stanie faktycznym sprawy brak było podstaw do przyjęcia, że powód
porzucił pracę. Do istoty konstrukcji porzucenia pracy należy bowiem zamiar pra-
cownika zerwania więzi prawnej, łączącej go z zakładem pracy; inaczej mówiąc, dla jej
przyjęcia konieczne jest, aby pracownik wyraźnie przejawił wolę zerwania umowy o
pracę. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy, powodowi nie można przypisać
takiego zamiaru i takiej woli. Sam zakład pracy nie uznał za porzucenie pracy niesta-
wienie się do pracy w dniach od 3 do 7 stycznia 1994 r., kiedy to powód wykorzystał dni
wolne bez akceptacji zwierzchników. Natomiast stawianie się powoda do pracy w Gdyni
zamiast w Gdańsku, nie może być traktowane jako przejaw woli zerwania umowy o
pracę. Było ono konsekwencją sporu zaistniałego na tle polecenia podjęcia pracy w
innym mieście w okresie wypowiedzenia warunków pracy i płacy, z powołaniem się na
art. 42 § 4 k.p. Kwestia zasadności odmowy wykonania tego polecenia nie może być
obecnie rozważana, skoro zakład pracy nie postawił powodowi zarzutu ciężkiego
naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Niezasadnie natomiast uznał,
że powód porzucił pracę. Nastąpiło to w okresie wypowiedzenia warunków pracy i
płacy, od którego powód odwołał się, wnosząc pozew inicjujący postępowanie w
niniejszej sprawie.
Powód żądając przywrócenia go do pracy, podtrzymywał jednocześnie uprzednio
zgłoszone roszczenie; w dalszym ciągu twierdził, że wypowiedzenie to było
nieuzasadnione i niezgodne z prawem.
Sąd Wojewódzki błędnie przyjął, że ustalenie, iż powód porzucił pracę zwalniało
go od oceny wypowiedzenia zmieniającego. Rzeczą Sądu Wojewódzkiego było
rozpoznanie wszystkich zarzutów rewizji, także tych, które odnosiły się do wypowie-
dzenia, wobec podtrzymania przez powoda związanych z nim roszczeń.
Nie można podzielić poglądu wyrażonego przez Sąd Wojewódzki, że zbędne
było "odnoszenie się do tego, czy decyzja zakładu pracy w przedmiocie wypowiedzenia
zmieniającego była tak formalnie, jak i merytorycznie uzasadniona".
Z omawianych względów rewizja nadzwyczajna została uwzględniona. Brak było
jednakże warunków do ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy (art. 422 § 2 k.p.c.). Nie
zostało ustalone w sposób prawidłowy, czy zachodzą w sprawie okoliczności
wymienione w art. 6 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych. Nie jest prawidłowe i
zgodne z wymogami zawartymi w art. 328 § 2 k.p. uzasadnienie wyroku Sądu
Rejonowego w zakresie ustaleń co do tego, czy nie było możliwe dalsze zatrudnienie
powoda na dotychczasowym stanowisku i czy w związku z tym istniały przesłanki uchy-
lenia szczególnej ochrony z art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych.
Sąd Rejonowy rozważył też tylko istnienie przyczyn z art. 1 ust. 1 ustawy o zwol-
nieniach grupowych, chociaż bezpodstawnie oddalił wnioski dowodowe, dotyczące
dalszego funkcjonowania magazynu. Natomiast nie dokonał w ogóle ustaleń w zakresie
niemożliwości zatrudnienia powoda na dotychczasowym stanowisku zastępcy
kierownika magazynu, a zatem spełnienia drugiej przesłanki z art. 6 ust. 1. Nieprawidło-
we jest też nierozważenie twierdzeń i zarzutów powoda i zastąpienie ich odesłaniem do
treści odpowiedzi na pozew. Trzeba też zwrócić uwagę, że uchylenie szczególnej
ochrony działacza związkowego na podstawie art. 6 ust. 1 ustawy o zwolnieniach
grupowych nie oznacza uchylenia ochrony przed wypowiedzeniem zmieniającym
niezgodnym z prawem lub nieuzasadnionym.Wobec tego, gdyby okazało się, że
przesłanki z art. 6 ust. 1 ustawy o zwolnieniach grupowych, zostały spełnione,Sąd
Rejonowy powinien rozważyć,czy wypowiedzenie jest uzasadnione (art. 45 § 1 w
związku z art.42 § 1 k.p.).W szczególności należało rozważyć zarzuty powoda co do
braku uzasadnienia proponowania mu pracy w innym mieście, z dala od głównej
siedziby zakładu pracy,z uciążliwym dojazdem, w warunkach utrudniających
wykonywanie funkcji związkowej.Należałoby też poczynić ustalenia co do prawidłowości
konsultacji w świetle art. 38, a w szczególności odnieść się do zarzutu niepodania
zakładowej organizacji związkowej, że powód miałby być zatrudniony w innym
mieście.Sprawa wymaga wyjaśnienia w zakresie wskazanych okoliczności.
Z tych względów należało orzec jak w sentencji.
========================================