Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 15 lutego 1995 r.
II UZP 39/94
Przewodniczący SSN: Stefania Szymańska (sprawozdawca), Sędzia SN: Maria
Tyszel, Sędzia SA: Jerzy Kuźniar,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Witolda Bryndy, w sprawie z wniosku
Stanisława K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w S. o wysokość
potrąconego z renty inwalidzkiej wypadkowej świadczenia alimentacyjnego, po
rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 15 lutego 1995 r. zagadnienia prawnego
przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu postanowieniem z dnia 30 listopada
1994 r., [...] - do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.
Czy przez kwotę świadczenia alimentacyjnego określonego procentowo, a
ulegającego potrąceniu ze świadczenia pieniężnego na podstawie art. 107 ust. 3 usta-
wy z dnia 14.XII.1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U.
Nr 40, poz. 267 z późn. zm.) należy rozumieć kwotę świadczenia alimentacyjnego
obliczonego od wysokości świadczenia pieniężnego brutto, czy też po odliczeniu
należnego podatku dochodowego ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Alimenty ustalone procentowo na rzecz dzieci oblicza się od kwoty świad-
czenia emerytalno-rentowego pomniejszonego o należną zaliczkę na poczet
podatku dochodowego (art. 107 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin - Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze
zm.).
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu fak-
tycznego:
Decyzją z dnia 30 września 1993 r. pozwany organ rentowy ustalił, że renta inwalidzka
należna wnioskodawcy według III grupy inwalidów w związku z wypadkiem przy pracy,
wynosi od dnia 1 marca 1993 r. brutto 3.127.768 zł, oraz że z renty tej potrącono
zaliczkę na podatek dochodowy w kwocie 553.554 zł i świadczenie alimentacyjne
(zasądzone wyrokiem Sądu Rejonowego w Sosnowcu z dnia 26 listopada 1991 r.) na
rzecz małoletnich dzieci Edyty K. w wysokości 25 % renty i Katarzyny K. w wysokości
17 % renty, łącznie w wysokości 42 %, tj. kwotę 1.313.663 zł. Wnioskodawcy, po
dokonaniu potrąceń, do wypłaty pozostaje zatem kwota 1.260.551 zł.
W odwołaniu od tej decyzji Stanisław K. zarzucił organowi rentowemu, że w
niewłaściwy sposób dokonuje potrącenia z jego renty zasądzonych alimentów przed
odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy, co powoduje, że potrącona kwota
1.313.663 zł nie stanowi 42 %, lecz co najmniej 51 % jego świadczenia.
Sąd Wojewódzki wyrokiem z dnia 15 marca 1994 r. uwzględnił odwołanie wnios-
kodawcy i zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do
potrącenia 42 % alimentów z renty inwalidzkiej od kwoty pozostałej po odjęciu zaliczki
na podatek dochodowy. Sąd stwierdził, że zasądzając alimenty wyrokiem z dnia 26
listopada 1991 r. Sąd Rejonowy w Sosnowcu kierował się wysokością renty nie
obciążonej podatkiem od osób fizycznych, oraz że w postępowaniu egzekucyjnym
należy mieć na uwadze treść art. 834 k.p.c., który to przepis nakazuje obliczać dochody
wraz ze wszystkimi dodatkami i wartością świadczeń w naturze, lecz po potrąceniu
podatków i opłat należnych z mocy ustawy. Ponadto Sąd stwierdził, że przepisy art. 107
i 108 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), regulują wyłącznie kolejność i ograniczenie
potrąceń.
W rewizji strona pozwana zarzuciła naruszenie prawa materialnego, a w
szczególności art. 107 ustawy o z.e.p. w związku z art. 34 ust. 1 i art. 48 ustawy z dnia
26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. Nr 80, poz. 350 ze
zm.) przez błędną wykładnię i wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie
odwołania wnioskodawcy.
Sąd Apelacyjny w Poznaniu uznał, iż w sprawie występuje zagadnienie prawne
budzące poważne wątpliwości, które sformułował w sposób przytoczony w sentencji
uchwały.
W uzasadnieniu zagadnienia Sąd Apelacyjny podkreślił, że przedmiotem sporu
między stronami jest kwestia, czy należne dzieciom wnioskodawcy świadczenie
alimentacyjne, określone procentowo, winno być potrącane z renty inwalidzkiej, której
wysokość określono przed pobraniem zaliczki na podatek dochodowy, czy też z kwoty
pozostałej po potrąceniu tego podatku, a więc od kwoty brutto, czy też netto. Przepis
art. 107 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o z.e.p. w brzmieniu nadanym przez art. 48
ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. Nr
80, poz. 350) - wywiódł dalej Sąd Apelacyjny - stanowi, że organ rentowy po odliczeniu
należnego podatku dochodowego, może potrącić ze świadczeń pieniężnych, między
innymi, świadczenia alimentacyjne. W art. 107 ust. 1 ustawy o z.e.p., po słowach "organ
rentowy", dodano słowa "po odliczeniu należnego podatku dochodowego", co oznacza,
że potrąceń należy dokonywać już po odliczeniu podatku dochodowego, a więc od
kwoty netto, a nie - jak to błędnie uważa organ rentowy - od kwoty brutto. Ponadto
określenie w wyroku procentowo wysokości alimentów odnosiło się do kwoty
rzeczywiście wypłaconego zobowiązanemu świadczenia. Brak jest więc podstaw -
zdaniem Sądu Apelacyjnego - do uznania, że świadczenie alimentacyjne określone
procentowo, należy obliczać i potrącać z renty przed potrąceniem należnego podatku
dochodowego, a więc od kwoty brutto. W dacie wydania tytułu wykonawczego
wnioskodawca nie był zobowiązany do płacenia podatku dochodowego i dlatego przy
określeniu wysokości świadczenia alimentacyjnego nie była brana pod uwagę kwestia
tego podatku. Dlatego odmienny pogląd, tj. dopuszczający potrącanie zasądzonego
procentowo świadczenia alimentacyjnego, obliczonego z renty inwalidzkiej brutto, jest
nieuzasadniony.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jak wynika z uzasadnienia zagadnienia prawnego, Sąd Apelacyjny jest zdania, iż
alimenty ustalone procentowo powinno się obliczać od kwoty świadczenia
emerytalno-rentowego, po odliczeniu należnego podatku dochodowego. Sąd Apela-
cyjny natomiast uzasadnia przedstawienie Sądowi Najwyższemu zagadnienia praw-
nego rozbieżnością w rozstrzyganiu tego rodzaju spraw. Mimo takiego argumentu, Sąd
Apelacyjny nie sprecyzował, czy rozbieżność wystąpiła w orzecznictwie sądowym, w
szczególności w orzecznictwie tego Sądu, czy też (co można ewentualnie wnioskować z
uzasadnienia zagadnienia prawnego), rozbieżność stanowisk występuje w relacji: organ
rentowy i sąd.
Sąd Najwyższy jednak uznał za celowe podjęcie uchwały, gdyż odnoszące się
do tej kwestii przepisy rozróżniają dwie sytuacje, w zależności od tego, czy alimenty
określone procentowo zostały zasądzone na rzecz dzieci, czy też na rzecz innych
uprawnionych osób, a na co Sąd Apelacyjny nie zwrócił uwagi. Wprawdzie w niniejszej
sprawie chodzi o alimenty ustalone procentowo na rzecz dzieci, co podkreślone zostało
w uzasadnieniu zagadnienia prawnego, jednakże w treści pytania nie znalazło to
odzwierciedlenia.
Należy zgodzić się z Sądem Apelacyjnym, iż analiza art. 107 ust. 1 i ust. 3
ustawy o z.e.p., w brzmieniu nadanym przez art. 48 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o
podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. Nr 80, poz. 350), prowadzi do wnios-
ku, że organ rentowy może potrącić ze świadczeń pieniężnych, określonych w ustawie,
m.in. świadczenia alimentacyjne po odliczeniu należnego podatku dochodowego, tj. od
kwoty netto. Sytuacja taka występuje jednak tylko w przypadku, gdy uprawnionymi do
alimentów są dzieci. Przepis art. 107 ustawy o z.e.p. musi być bowiem wykładany w
powiązaniu z przepisami ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od
osób fizycznych.
W myśl art. 9 ustawy opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszel-
kiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21. Wśród
dochodów zwolnionych od podatku dochodowego, wyszczególnionych w art. 21, ali-
menty nie są wymienione. W świetle art. 10 tejże ustawy, alimenty stanowią źródło
przychodów. Oznacza to, że alimenty zasądzone na rzecz danej osoby stanowią jej
przychód i ta osoba płaci należny od nich podatek, wliczając alimenty do swojego
przychodu.
Stanowisko takie potwierdza przepis art. 26 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku do-
chodowym od osób fizycznych. Przepis ten, znajdujący się w rozdziale 6 - Podstawa
obliczenia i wysokości podatku, stanowi że podstawę obliczenia podatku, z zastrzeże-
niem art. 28, 29, 30 i 40 ust. 3 stanowi dochód ustalony zgodnie z art. 9, art. 24 lub art.
25 po odliczeniu kwot alimentów, z wyjątkiem alimentów na dzieci. Oznacza to, że w
przypadku alimentów zasądzonych na rzecz innych osób niż dzieci, kwotę alimentów
odlicza się od kwoty świadczenia emerytalno-rentowego, a dopiero od pozostałej kwoty
(netto) oblicza się podatek dochodowy. W przeciwnym bowiem razie, kwota należnych
alimentów podlegałaby podwójnemu opodatkowaniu.
Inna sytuacja natomiast występuje w przypadku alimentów zasądzonych na
rzecz dzieci. Treść art. 26 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fi-
zycznych wskazuje bowiem, że alimenty zasądzone na rzecz dzieci wlicza się do
przychodu osoby uprawnionej do świadczeń emerytalno-rentowych, zobowiązanej do
świadczenia tych alimentów. Dlatego, w takiej sytuacji organ rentowy obowiązany jest
najpierw odliczyć od kwoty świadczenia emerytalno-rentowego podatek (zaliczkę)
dochodowy, a dopiero następnie od kwoty pomniejszonej o ten podatek (zaliczkę),
obliczyć kwotę alimentów ustalonych procentowo.
Trafnie podkreślił Sąd Apelacyjny, iż nie znajduje żadnego uzasadnienia obcią-
żenie wnioskodawcy alimentami ustalonymi procentowo, obliczonymi od kwoty
obejmującej podatek dochodowy, tj. od kwoty, której zobowiązany nie otrzymuje.
Szczególnie, że w niniejszej sprawie w dacie zasądzenia alimentów, wnioskodawca nie
był zobowiązany do płacenia podatku dochodowego, w związku z czym ta okoliczność
nie była brana pod uwagę przy procentowym określaniu kwoty alimentów na rzecz
dzieci.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy podjął uchwałę o treści przytoczonej
w sentencji.
========================================