Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 25 października 1995 r.
I PZP 30/95
Przewodniczący SSN: Józef Iwulski (sprawozdawca),
Sędziowie SN: Kazimierz Jaśkowski, Walerian Sanetra,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Jana Szewczyka
sprawie z powództwa Józefa K. przeciwko Zespołowi Szkół
Medycznych w N.S. o odszkodowanie, po rozpoznaniu na
posiedzeniu jawnym dnia 25 października 1995 r. zagadnienia
prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie postanowieniem z dnia 7
czerwca 1995 r., [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391
k.p.c.
1) Czy nauczycielowi mianowanemu, przywróconemu do pracy
na poprzednich warunkach wobec bezzasadnego rozwiązania z nim
stosunku pracy na podstawie art. 20 K.N. przysługuje
uprawnienie do wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy w
oparciu o art. 47, czy też art. 57 kodeksu pracy w zw. z art.
98 Karty Nauczyciela ?
2) Czy nauczyciel przywrócony do pracy, któremu nie
wypłacono przyznanej na podstawie art. 20 K.N. odprawy może
skutecznie dochodzić wypłaty tej odprawy w wysokości różnicy
między przysługującym na podstawie art. 57 § 1 k.p. wynagro-
dzeniem, a kwotą odprawy pomniejszoną o wypłacone
wynagrodzenie za pracę po przywróceniu do pracy ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
1. Nauczycielowi mianowanemu, który podjął pracę w wyniku
przywrócenia do niej wobec bezzasadnego rozwiązania z nim
stosunku pracy na podstawie art. 20 ustawy z dnia 26 stycznia
1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.)
przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy
określone w art. 57 kodeksu pracy w związku z art. 98 ust. 1
Karty Nauczyciela.
2) Odmawia udzielenia odpowiedzi na pytanie drugie.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 3 lutego 1994 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie, zmieniając wyrok Sądu
pierwszej instancji, przywrócił powoda Józefa K. do pracy w
Zespole Szkół Medycznych w N.S. uznając, że nie zaistniały
przesłanki rozwiązania stosunku pracy w trybie art. 20 Karty
Nauczyciela. Sąd Wojewódzki nie zasądził na rzecz powoda
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy.
Powód wystąpił z nowym powództwem o zasądzenie kwoty 3
075 zł tytułem "odszkodowania" za pięciomiesięczny okres
pozostawania bez pracy. Powód podniósł, że nie wypłacono mu
przyznanej odprawy w wysokości sześciomiesięcznego
wynagrodzenia.
Wyrokiem z dnia 3 kwietnia 1995 r., sygn. akt IV P 68/95,
Sąd Rejonowy- Sąd Pracy w Nowym Sączu oddalił powództwo, po
ustaleniu że strona pozwana wypłaciła powodowi wynagrodzenie
za okres jednego miesiąca, pomniejszone o kwotę jaką powód
uzyskał podejmując zatrudnienie. Sąd Rejonowy uznał, że wobec
braku stosownych regulacji w Karcie Nauczyciela, w przypadku
przywrócenia do pracy nauczyciela po rozwiązaniu z nim
stosunku pracy w trybie art. 20 tej Karty, należy mu się
wynagrodzenie za okres pozostawania bez pracy na podstawie
art. 47 kodeksu pracy.
Rozpoznając rewizję powoda od tego wyroku, Sąd
Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie
przedstawił Sądowi Najwyższemu rozpatrywane zagadnienie
prawne, jako budzące poważne wątpliwości. Sąd Wojewódzki pod-
niósł, że rozwiązanie stosunku pracy w trybie art. 20 Karty
Nauczyciela jest specyficznym rozwiązaniem bez wypowiedzenia z
przyczyn dotyczących zakładu pracy, a nie z przyczyn o jakich
mowa w art. 52 i 53 k.p. W tej sytuacji zachodzi wątpliwość,
czy i na jakiej podstawie nauczycielowi, z którym rozwiązano
stosunek pracy w trybie art. 20 Karty Nauczyciela, przysługuje
wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Sąd Wojewódzki
skłania się do uznania, że podstawę taką powinien stanowić
art. 57 k.p., stosowany w drodze analogii.
Wątpliwości Sądu Wojewódzkiego wzbudziła także kwestia,
czy nauczyciel przywrócony do pracy, któremu nie wypłacono
przyznanej na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela odprawy,
może skutecznie dochodzić wypłaty tej odprawy w wysokości
różnicy między przysługującym na podstawie art. 57 § 1 k.p.
wynagrodzeniem, a kwotą odprawy pomniejszoną o wypłacone
wynagrodzenie za pracę po przywróceniu do pracy. Sąd
Wojewódzki uważa, że za twierdzącą odpowiedzią na takie
pytanie przemawia wykładnia celowościowa art. 20 Karty
Nauczyciela. Odmienna interpretacja prowadziłaby, zdaniem Sądu
Wojewódzkiego, do faktycznego pozbawienia nauczyciela
rekompensaty przewidzianej w art. 20 Karty Nauczyciela,
niezależnie od tego w jakim odstępie czasu od rozwiązania
stosunku pracy nauczyciel został do niej przywrócony wyrokiem
sądowym. Stawiałoby to nauczyciela, bez uzasadnionych podstaw,
w znacznie gorszej sytuacji niż pracowników umownych
podlegających przepisom kodeksu pracy. Sąd Wojewódzki powołał
się także na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 9 września
1990 r., sygn. akt I PR 351/90.
Na rozprawie przed Sądem Najwyższym prokurator wniósł o
udzielenie na pierwsze z przedstawionych pytań odpowiedzi, że
podstawę zasądzenia wynagrodzenia nauczycielowi, w sytuacji w
pytaniu opisanej, stanowi art. 57 k.p. W zakresie drugiego
pytania prokurator pozostawił odpowiedź do uznania Sądu Naj-
wyższego, nie zajmując jednoznacznego stanowiska.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 20 ustawy z dnia z dnia 26 stycznia 1982
r. Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.) w brzmieniu
nadanym ustawą z dnia 5 czerwca 1992 r. o zmianie ustawy -
Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 53, poz. 252) w razie całkowitej
lub częściowej likwidacji szkoły, a także w razie zmian
organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w
szkole, zmian planu nauczania bądź zwiększenia obowiązkowego
wymiaru zajęć uniemożliwiających dalsze zatrudnienie
nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć, dyrektor szkoły może
rozwiązać z nauczycielem stosunek pracy lub na wniosek
nauczyciela przenieść go w stan nieczynny. Nauczycielowi, z
którym rozwiązano stosunek pracy z przyczyn określonych
powyżej przysługuje odprawa w wysokości sześciomiesięcznego
wynagrodzenia zasadniczego.
Rozwiązanie stosunku pracy w trybie art. 20 Karty
Nauczyciela podlega kontroli sądu pracy i w razie naruszenia
przepisów, nauczyciel może żądać przywrócenia do pracy na
zasadach kodeksu pracy (art. 98 ust. 1 Karty Nauczyciela,
zgodnie z którym w zakresie spraw wynikających ze stosunku
pracy, a nie uregulowanych jej przepisami, dotyczących zarówno
nauczycieli mianowanych jak i zatrudnionych na podstawie umowy
o pracę, mają zastosowanie przepisy kodeksu pracy). Słusznie
Sąd Wojewódzki zwrócił uwagę, że rozwiązanie stosunku pracy z
nauczycielem w trybie art . 20 Karty Nauczyciela następuje bez
zachowania okresu wypowiedzenia. Nie jest to jednak ani
rozwiązanie stosunku pracy w trybie art. 52, ani w trybie art.
53 kodeksu pracy. Jest to inny, specyficzny sposób rozwiązania
stosunku pracy bez wypowiedzenia. Pogląd taki jest w sposób
jednolity przyjmowany w dotychczasowym orzecznictwie Sądu
Najwyższego (por. uchwała z dnia 2 marca 1993 r., I PZP 6/93,
OSNCP 1993 z. 11 poz. 193; uchwała z dnia 25 czerwca 1993 r.,
I PZP 24/93, PiZS 1993 nr 12 str. 81; uchwała z dnia 25
czerwca 1993 r., I PZP 25/93, PiZS 1994 nr 1 str. 59; czy
wyrok z dnia 4 kwietnia 1995 r., I PRN 7/95, OSNAPiUS 1995 nr
18 poz. 230). W tej sytuacji nie może znaleźć zastosowania
wprost art. 57 k.p. czy tym bardziej art. 47 k.p. Możliwe
byłoby wobec tego rozważenie sięgnięcia poprzez art. 300 k.p.
do norm kodeksu cywilnego o odszkodowaniu. Należy to jednak
wykluczyć, gdyż przepis ten odsyła do stosowania kodeksu
cywilnego w sprawach nie uregulowanych przepisami prawa pracy,
ale tylko wówczas jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa
pracy. Tymczasem na tle przepisów prawa pracy można
sformułować zasadę reglamentowanego odszkodowania w przypadku
roszczeń powstałych w związku z bezprawnym rozwiązaniem
stosunku pracy. Należy w tej sytuacji stwierdzić, że zasady
dochodzenia szkód wyrządzonych przez niezgodne z prawem
(nieuzasadnione) rozwiązanie stosunku pracy (także z
mianowanym nauczycielem) określone zostały w kodeksie pracy.
Jest to regulacja wyczerpująca i różniąca się w wielu
elementach od unormowań prawa cywilnego. Ograniczenie
wysokości świadczeń majątkowych na rzecz pracownika w związku
z pozostawaniem bez pracy ma m.in. na celu skłonienie go do
poszukiwania innego zatrudnienia. Skoro więc kwestia świadczeń
majątkowych z tytułu pozostawania bez pracy w następstwie
wadliwego rozwiązania stosunku pracy przez zakład pracy
została w sposób kompleksowy i wyczerpujący uregulowana w
kodeksie pracy, to nie ma podstaw do sięgania w tym zakresie
do przepisów prawa cywilnego poprzez art. 300 k.p. Wyłączone
jest więc stosowanie przepisów kodeksu cywilnego o czynach
niedozwolonych. Biorąc to pod rozwagę Sąd Najwyższy w wyroku z
dnia 13 lutego 1991 r., I PR 420/90 (OSNCP 1993 z. 1-2 poz.
23, OSP 1991 z. 11-12 poz. 303) sformułował tezę, że
mianowanemu nauczycielowi nie przysługuje roszczenie
odszkodowawcze na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych
za czas pozostawania bez pracy jako uzupełnienie przyznanych
mu świadczeń majątkowych z mocy przepisów kodeksu pracy,
przewidujących roszczenia z tytułu wadliwego rozwiązania
stosunku pracy przez zakład pracy. Pogląd ten należy w pełni
podzielić. W tej sytuacji, rozwiązania pierwszego z przedsta-
wionych zagadnień prawnych należy poszukiwać (zgodnie zresztą
z sugestią Sądu Wojewódzkiego) w przepisach prawa pracy w
drodze analogii. Najbardziej zbliżoną regulację znajdujemy w
kodeksie pracy w przepisie art. 57, który reguluje kwestię
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy w sytuacji
przywrócenia do pracy pracownika, z którym rozwiązano stosunek
pracy bez wypowiedzenia. Prowadzi to do udzielenia odpowiedzi
na pierwsze z postawionych pytań jak w sentencji uchwały. W
tym zakresie należy zwrócić uwagę na to, że zgodnie z art. 57
§ 3 k.p. na poczet wynagrodzenia za czas pozostawania bez
pracy zaliczyć należy tylko wynagrodzenie za pracę, które
pracownik uzyskał podejmując w tym czasie zatrudnienie w innym
zakładzie pracy. Nie podlegają więc zaliczeniu należności
otrzymane przez pracownika na podstawie innych tytułów
prawnych, np. z tytułu umowy zlecenia (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 listopada 1980 r., I PRN 117/80, OSNCP
1981 z. 6 poz. 110). Przypomnieć także należy, iż sam fakt
zatrudnienia na podstawie mianowania, nie oznacza, że stosunek
pracy podlega szczególnej ochronie (por. uchwałę z dnia 7
marca 1986 r., III PZP 10/86, OSNCP 1987 z. 2-3 poz. 24,
zgodnie z którą nauczycielowi mianowanemu przywróconemu do
pracy, wobec bezzasadnego rozwiązania stosunku pracy,
przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy na
zasadach określonych w art. 57 § 1 k.p., a tylko wtedy, gdy
nauczyciel mianowany należy do osób wymienionych w art. 57 § 2
k.p., wynagrodzenie przysługuje mu za cały czas pozostawania
bez pracy).
Jeżeli chodzi o drugie z przedstawionych zagadnień
prawnych Sąd Najwyższy zważył, że u jego podstawy leży
założenie, iż odprawa określona w art. 20 ust. 2 Karty
Nauczyciela, przysługuje nauczycielowi, jeżeli nie została
wypłacona, także po przywróceniu do pracy. Nie jest to
założenie prawidłowe. Przesłanką tej odprawy jest bowiem
rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem. Tymczasem po
przywróceniu do pracy i jego reaktywowaniu w dotychczasowej
treści, odpada podstawa tego świadczenia i staje się ono
świadczeniem nienależnym - art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 300
k.p. Jeżeli więc nauczyciel otrzymał taką odprawę, to po
przywróceniu do pracy może być zobowiązany do jej zwrotu
(oczywiście przy spełnieniu pozostałych przesłanek roszczenia
o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia), a jeżeli nauczyciel jej
nie otrzymał, to nie może już skutecznie żądać wypłacenia
takiej odprawy. W związku z tym nie może być mowy o wypłacie
tej odprawy, a tym samym nie zachodzi potrzeba rozważenia czy
na jej poczet można zaliczyć jakieś inne należności. Takie
założenie leżało zresztą u podstawy rozstrzygnięcia w wyroku z
dnia 9 listopada 1990 r., I PR 351/90 (nie publikowany), który
powołuje Sąd Wojewódzki. Sąd Najwyższy stwierdził w nim, że
odprawa wypłacona pracownikowi w związku z rozwiązaniem
stosunku pracy na podstawie art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r., Nr 4, poz. 19 ze
zm.), po przywróceniu do pracy, podlega zaliczeniu na poczet
wynagrodzenia o jakim mowa w art. 47 § 1 k.p. Stan faktyczny w
tej sprawie był taki, że pracownikowi wypłacono odprawę, a
następnie został przywrócony do pracy. Po przywróceniu do
pracy odpadła podstawa świadczenia i stało się ono
świadczeniem nienależnym. Pracownik był zobowiązany do zwrotu
tej odprawy i dlatego zakład pracy mógł potrącić z tą wierzy-
telnością swój dług w postaci wynagrodzenia za czas
pozostawania bez pracy.
Podnoszone przez Sąd Wojewódzki wątpliwości powstające na
tle wzajemnego stosunku między przepisami Karty Nauczyciela
oraz przepisami ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w zakresie wypłaty
odpraw były przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego w wyroku z
dnia 16 lutego 1995 r., I PRN 120/94 (OSNAPiUS 1995 nr 14 poz.
171), w którym potwierdzono wykładnię zawartą w nie
publikowanym postanowieniu z dnia 17 listopada 1993 r., PZP
43/93. W orzeczeniach tych Sąd Najwyższy uznał, że nauczyciel,
z którym na podstawie art. 27 ust. 1 Karty Nauczyciela
rozwiązano stosunek pracy za wypowiedzeniem, nie ma prawa do
odprawy określonej w art. 20 ust. 2 tejże ustawy. Warunkiem
nabycia tego prawa jest bowiem rozwiązanie z nauczycielem
stosunku pracy bez wypowiedzenia na podstawie ust. 1 tego
przepisu. Nie spełnia tego warunku nauczyciel, z którym umowę
o pracę rozwiązano z zachowaniem okresu wypowiedzenia na
podstawie art. 27 ust. 1 tej ustawy. Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu tych orzeczeń wyjaśnił, że art. 20 ust. 1 Karty
Nauczyciela nie tylko określa przesłanki rozwiązania stosunku
pracy z nauczycielem, ale także wprowadza specyficzny tryb
tego rozwiązania. Możliwość rozwiązania stosunku pracy bez
wypowiedzenia w trybie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela
dotyczy także nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o
pracę. Przyjęcie, że rozwiązanie stosunku pracy w trybie art.
20 ust. 1 Karty Nauczyciela następuje bez wypowiedzenia
prowadzi do pełnej spójności systemu prawnego. Nauczyciel, z
którym rozwiązano w ten sposób stosunek pracy nie otrzymuje
wynagrodzenia za okres wypowiedzenia oraz nie może otrzymać
odprawy z art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szcze-
gólnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Ustawy tej nie stosuje
się bowiem do wszystkich sposobów rozwiązania stosunku pracy,
a jedynie do rozwiązania stosunków pracy za wypowiedzeniem
zakładu pracy (porozumieniem stron). Skoro więc rozwiązanie
stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela
nie jest takim sposobem rozwiązania stosunku pracy, to nie
można do niego w ogóle stosować ustawy z dnia 28 grudnia 1989
r., zarówno do nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o
pracę jak i mianowanego i to bez względu na normę art. 17 tej
ustawy. Nie ma natomiast przeszkód, aby ustawę z dnia 28
grudnia 1989 r. stosować do nauczyciela zatrudnionego na
podstawie umowy o pracę, z którym stosunek pracy został
rozwiązany za wypowiedzeniem, oczywiście przy spełnieniu
pozostałych przesłanek w niej wymienionych. Taka wykładnia
prowadzi do spójnej konstrukcji systemowej, w której nau-
czyciel, w przypadku rozwiązania stosunku pracy na podstawie
art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, otrzyma odprawę w wysokości
sześciomiesięcznego wynagrodzenia z art. 20 ust. 2, nie może
natomiast otrzymać odprawy z ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r.
i nie otrzymuje oczywiście wynagrodzenia za okres
wypowiedzenia. Natomiast nauczyciel zatrudniony na podstawie
umowy o pracę, z którym rozwiązano stosunek pracy z
zachowaniem okresu wypowiedzenia otrzymuje wynagrodzenie w tym
czasie i może uzyskać odprawę z art. 8 ustawy z dnia 28 grud-
nia 1989 r. Poglądy te należy podzielić i pozwalają one na
uniknięcie ewentualnych sprzeczności, które przedstawił Sąd
Wojewódzki.
Poza zakresem przedstawionego zagadnienia należy zwrócić
uwagę, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego (właśnie w stanie
faktycznym dotyczącym nauczyciela mianowanego) ukształtowała
się wykładnia pozwalająca na odpowiednie stosowanie art. 3581
§
3 k.c. do wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy zasą-
dzanego na podstawie art. 57 § 1 k.p., jeżeli pomiędzy chwilą
rozwiązania stosunku pracy a chwilą orzekania nastąpiła
istotna zmiana siły nabywczej pieniądza (por. wyrok z dnia 30
stycznia 1992 r., I PRN 60/91, PiZS 1992 nr 7 str. 64, Sł.
Prac. 1992 nr 7-8 str. 26). Zmiana siły nabywczej pieniądza
pomiędzy datą przywrócenia do pracy, a datą wypłaty
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy może być też
rekompensowana przez odsetki (por. w szczególności wyrok z
dnia 4 sierpnia 1994 r., I PRN 49/94, OSNAPiUS 1994 nr 7 poz.
113; odmiennie wyrok z dnia 16 września 1993 r., I PRN 70/93,
OSNCP 1994 z. 5 poz. 113)
. Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji.
=======================================