Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 8 listopada 1995 r.
II UZP 15/95
Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski, Maria
Tyszel (sprawozdawca),
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Piotra Wiśniewskiego, w sprawie z
wniosku Dariusza D. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w L. o
wysokość składek na ubezpieczenie społeczne, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym
dnia 8 listopada 1995 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w
Lublinie postanowieniem z dnia 20 czerwca 1995 r., [...] do rozstrzygnięcia w trybie art.
391 k.p.c.
Czy adwokat wykonujący zawód indywidualnie w ograniczonym zakresie, z po-
wodu jednoczesnego zatrudnienia w charakterze pracownika nauki, w wymiarze
sięgającym dwukrotnego obowiązującego go czasu pracy opłaca jako adwokat składkę
na ubezpieczenie społeczne od wysokości osiąganego dochodu, czy od zmniejszonego
wymiaru czasu pracy stosownie do § 10 ust. 2 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
28 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i
świadczeń z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. Nr 68 z 1993 r., poz. 330 z późn. zm.),
czy też od podstawy określonej § 42 ust. 1 tego rozporządzenia, nie niższej od kwoty
odpowiadającej 60% przeciętnego wynagrodzenia ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne adwokata wyko-
nującego zawód indywidualnie nie może ulec zmniejszeniu na podstawie § 10 ust.
2 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie
wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania
do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpie-
czenia społecznego (tekst jednolity: Dz. U. z 1993 r., Nr 68, poz. 330 ze zm.).
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 2 lutego 1994 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.
odmówił Dariuszowi D., wykonującemu indywidualnie zawód adwokata w ograniczonym
zakresie, obniżenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne do 20%
przeciętnego wynagrodzenia. W uzasadnieniu decyzji podano, że adwokat wykonujący
zawód indywidualnie nie pozostaje w stosunku pracy i nie stosuje się do niego
przepisów uzależniających wysokość składki od wymiaru czasu pracy.
Odwołując się do Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Lublinie wnioskodawca domagał się obniżenia podstawy wymiaru składki na
ubezpieczenie społeczne podnosząc, że jest zatrudniony od 1 listopada 1983 r., ostat-
nio na stanowisku adiunkta naukowo-dydaktycznego na [...] Uniwersytecie L., w pełnym
wymiarze zajęć, jednocześnie wykonując w ograniczonym zakresie indywidualnie
zawód adwokata.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem z
dnia 29 marca 1995 r. [...] oddalił odwołanie stwierdzając w uzasadnieniu, że brak jest
przepisu zezwalającego na obniżenie składki na ubezpieczenie społeczne z powodu
wykonywania zawodu adwokata w ograniczonym zakresie.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie rozpoznając
rewizję wnioskodawcy uznał, że w sprawie występuje zagadnienie prawne budzące
poważne wątpliwości i przedstawił je do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu, for-
mułując je w sposób przytoczony w sentencji uchwały.
Rozpatrując przedstawione zagadnienie prawne Sąd Najwyższy zważył, co
następuje:
W uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia Sąd Apelacyjny stwierdził, że
podziela pogląd zawarty w rewizji, że skoro adwokaci traktowani są na równi z pra-
cownikami w zakresie prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, to również
wymiar ich składek na ubezpieczenie społeczne powinien być ustalony w sposób prze-
widziany dla pracowników. Wątpliwość Sądu budzi stosowanie przepisu § 42 roz-
porządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia
społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego
(jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 68, poz. 330 ze zm.) w stosunku do adwokata pro-
wadzącego indywidualną kancelarię "w rozmiarze uniemożliwiającym osiąganie
minimum dochodów z tytułu pracy adwokata", wobec równoczesnego zatrudnienia na
stanowisku adiunkta naukowo-dydaktycznego w [...] Uniwersytecie L., w pełnym wy-
miarze zajęć, a więc wobec zbiegu z ubezpieczeniem pracowniczym.
Słusznie podnosi Sąd Apelacyjny, że: "Gdyby świadczenie usług prawnych przez
adwokatów w ramach zespołów, jak i w kancelariach indywidualnych, było traktowane
jako wykonywanie działalności gospodarczej, wnioskodawca przy jednoczesnym
zatrudnieniu w Uniwersytecie na pełnym etacie, byłby całkowicie zwolniony z obowiązku
opłacania składek z tytułu wykonywania zawodu adwokata". Zgodnie jednak z
aktualnym stanem prawnym, w szczególności z ustawą z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o
adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124 ze zm.) wykonywanie zawodu adwokata nie jest
prowadzeniem działalności gospodarczej. W uzasadnieniu powołanej przez Sąd
Apelacyjny uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia
1992 r., II UZP 16/91 (OSNCP 1992 z.5 poz. 66) podkreślono, że objęcie adwokatów
ubezpieczeniem pracowniczym było wyrazem ich szczególnego uprzywilejowania.
Naczelna Rada Adwokacka, która wówczas wyrażała swe stanowisko w sprawie,
wskazywała na potrzebę dokonania zmian legislacyjnych Prawa o adwokaturze wobec
istotnych zmian, jakie nastąpiły w ustroju społeczno-gospodarczym oraz informowała o
podjęciu prac w tym kierunku, jednakże dotychczas żadnych zmian w tym zakresie nie
dokonano.
Prawo o adwokaturze, poprzez art. 24 ust. 1 i 2 przyznaje adwokatom - człon-
kom zespołów adwokackich, a poprzez art. 37, również adwokatom wykonującym za-
wód indywidualnie lub wspólnie z drugim adwokatem, prawa do świadczeń z ubezpie-
czenia społecznego na równi z pracownikami.
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym nie podziela poglądu Naczelnej Rady
Adwokackiej, że zarówno te przepisy, jak i powołana uchwała Sądu Najwyższego z dnia
23 stycznia 1992 r., II UZP 16/91 przesądzają zrównanie adwokatów z pracownikami w
sprawach ubezpieczeń społecznych. Poglądu tego nie uzasadnia ani wykładnia
gramatyczna, ani systemowa powołanych przepisów, które oznaczają jedynie to, że z
tytułu podlegania ubezpieczeniu społecznemu adwokaci, niezależnie od sposobu
wykonywania zawodu, mają prawo do takich samych świadczeń ubezpieczeniowych jak
pracownicy, zarówno przy ustalaniu tych praw, jak ich wysokości. Określenie wysokości
składek na ubezpieczenie społeczne oraz zasad ustalania podstawy ich wymiaru w art.
24 ust. 4 Prawa o adwokaturze, pozostawiono Radzie Ministrów. Realizacją tego
upoważnienia są odpowiednie uregulowania zawarte w rozporządzeniu Rady Ministrów
z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania
składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr
68, poz. 330 ze zm.), zwanym dalej rozporządzeniem w sprawie składek. Rozdział 1
tego rozporządzenia, zawierający przepisy ogólne, określając w art. 1 zakres
podmiotowy, odrębnie wymienia pracowników - w pkt 1, adwokatów - w pkt 5. Zasady
ustalania wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne
adwokatów zawarte są w rozdziale 6, w § 41-43. Ten ostatni przepis, tj. § 43 wskazując,
które przepisy rozdziału regulującego składki na ubezpieczenie społeczne pracowników
mają zastosowanie również do adwokatów, nie wymienia § 10 rozporządzenia,
zezwalającego w ust. 2 na zmniejszenie składki w razie zatrudnienia w niepełnym
wymiarze czasu pracy.
Wbrew poglądowi wyrażonemu w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia
oraz w stanowisku Naczelnej Rady Adwokackiej, Sąd Najwyższy w powołanej uchwale
składu siedmiu sędziów z dnia 23 stycznia 1992 r. nie wyraził poglądu, że ponieważ
"...adwokaci są traktowani na równi z pracownikami w zakresie prawa do świadczeń z
ubezpieczenia społecznego, podlegają zatem pracowniczemu ubezpieczeniu
społecznemu". W uchwale tej Sąd Najwyższy stwierdził jedynie, że adwokat wykonujący
zawód indywidualnie i mający uprawnienia emerytalne, podlega obowiązkowi
ubezpieczenia społecznego, nie określając, że jest to ubezpieczenie społeczne osób
prowadzących działalność gospodarczą. Ani w sentencji uchwały, ani w jej uzasad-
nieniu Sąd Najwyższy nie wyraził natomiast poglądu, że adwokat prowadzący indywi-
dualną kancelarię adwokacką opłaca składki na takich samych zasadach jak pracow-
nicy, lecz przeciwnie, w uzasadnieniu uchwały odwołał się wyraźnie do przepisów §
41-43 rozporządzenia w sprawie składek, sygnalizując potrzebę interwencji ustawo-
dawczej. Podkreślić jednak należy, że uchwałę tę wydano przed nowelizacją dokonaną
rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 27 lutego 1992 r. (Dz. U. z 1992 r., Nr 18, poz.
76), w wyniku której treść § 42 uległa zmianie przez odrębne określenie podstawy
wymiaru składek dla adwokatów - członków zespołów adwokackich i adwokatów
wykonujących zawód indywidualnie lub wspólnie z drugim adwokatem.
W uchwale z dnia 9 grudnia 1994 r., II UZP 35/94 (OSNAPiUS 1995 Nr 9 poz.
111) Sąd Najwyższy wskazując, że adwokat wykonujący zawód indywidualnie jest up-
rawniony do opłacania z tego tytułu składki na ubezpieczenie społeczne z 50% zniżką
wynikającą z art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 9 maja 1991 r. o zatrudnieniu i rehabilitacji
zawodowej osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 46, poz. 201) wyraźnie podkreślił w
uzasadnieniu, że w świetle art. art. 24 i 37 Prawa o adwokaturze nie ma tożsamości
pojęć adwokat-pracownik, lecz dla celów ubezpieczenia społecznego, przy ustalaniu
prawa do świadczeń i ich wysokości pracę adwokata traktuje się jako zatrudnienie, a
otrzymywane wynagrodzenie, jako wynagrodzenie z tytułu zatrudnienia. Prawo do 50%
zniżki przy opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne wynika natomiast z
powołanej wyżej ustawy z dnia 9 maja 1991 r. o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej
osób niepełnosprawnych. Wbrew twierdzeniu Naczelnej Rady Adwokackiej Sąd
Najwyższy w tej uchwale nie uznał adwokatów-inwalidów za wykonujących pracę w
niepełnym wymiarze czasu pracy.
Skoro zatem, zgodnie z upoważnieniem ustawowym zawartym w art. 24 ust. 4
Prawa o adwokaturze, zasady ustalania podstawy i wysokości wymiaru składek na
ubezpieczenie społeczne adwokatów zostały uregulowane wprost w rozporządzeniu w
sprawie składek, brak jest prawnego uzasadnienia do stosowania "odpowiednio"
przepisów dotyczących innej grupy osób ubezpieczonych, w szczególności do sto-
sowania takiego przepisu dotyczącego pracowników, który nie jest objęty odesłaniem z
§ 43 rozporządzenia.
Podkreślić należy, że pojęcie "wymiar czasu pracy", jest pojęciem kodeksu pracy
związanym ze stosunkiem pracy, nieadekwatnym do specyfiki wykonywania zawodu
adwokata w ogóle, a zwłaszcza adwokata w indywidualnej kancelarii. Podobną
specyfikę zawodową uwzględniono w rozporządzeniu w sprawie składek również w
stosunku do innych grup ubezpieczonych, nie będących pracownikami (rozdziały 3-8a),
do których również nie ma zastosowania przepis § 10 ust. 2 przewidujący, pro-
porcjonalne do wymiaru czasu pracy, zmniejszanie składki na ubezpieczenie spo-
łeczne.
Wysokość dochodu adwokata, o którym mowa w § 42 ust. 2 rozporządzenia nie
jest bezpośrednim wynikiem jego "wymiaru czasu pracy" w tym zawodzie, lecz zależy
przede wszystkim od rodzaju i ilości prowadzonych spraw, a czas pracy adwokata jest
niewymierny.
Słusznie zwrócono uwagę w stanowisku Naczelnej Rady Adwokackiej na wyjąt-
kowość niniejszej sprawy wynikającą z dopuszczalności łączenia przez pracowników
nauki wykonywania obydwu zawodów, tj. nauczyciela akademickiego oraz zawodu
adwokata w indywidualnej kancelarii oraz, że wnioskodawca ma pełną swobodę
wyboru, który z dwóch zawodów zechce wykonywać. Zdaniem składu orzekającego, do
wnioskodawcy należy decyzja wyboru właściwego wymiaru czasu pracy na uczelni,
działalności naukowej i wykonywania zawodu adwokata, natomiast - w świetle
obowiązujących przepisów - nie ma on możliwości wyboru przy opłacaniu składek na
ubezpieczenie społeczne i ich wysokości.
Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w sentencji uchwały.
=======================================