Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 marca 1996 r.
II URN 51/95
Orzeczenie sądowe, które dało podstawę do objęcia systemem pracow-
niczego ubezpieczenia społecznego, współmałżonka osoby prowadzącej dzia-
łalność gospodarczą, nie stanowi naruszenia interesu Rzeczypospolitej Polskiej
w rozumieniu art. 421 ust. 2 k.p.c. mimo, że zostało wydane z rażącym na-
ruszeniem prawa.
Przewodniczący SSN: Maria Tyszel (sprawozdawca), Sędziowie SN: Andrzej
Kijowski, Jerzy Kuźniar,
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 20 marca 1996 r., sprawy z wniosku
Jana Ł. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. o istnienie obo-
wiązku ubezpieczenia, na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Pracy i Polityki Socjal-
nej [...] od wyroku Sądu Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Poznaniu z dnia 22 marca 1995 r. [...].
o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. decyzją z dnia 1 października
1991 r. ustalił, że Janina Ł., żona prowadzącego działalność gospodarczą Jana Ł.,
podlega jako osoba współpracująca obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie
przepisów ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób pro-
wadzących działalność gospodarczą (Dz. U. Nr 46, poz. 250 z 1989 r. ze zm..).
Dnia 25 marca 1994 r. Jan Ł. zgłosił wniosek o zmianę rodzaju ubezpieczenia
żony i objęcie jej pracowniczym ubezpieczeniem społecznym, powołując się na uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 22 lipca 1993 r. sygn. akt II UZP 19/93.
Decyzją z dnia 27 kwietnia 1994 r. organ rentowy podtrzymał swą decyzję, że
żona wnioskodawcy podlega ubezpieczeniu społecznemu jako osoba współpracująca,
wskazując w uzasadnieniu, że powołana uchwała Sądu Najwyższego dotyczyła jedynie
konkretnej sprawy oraz towarzyszących jej okoliczności i nie ma znaczenia w
przedmiotowej sprawie.
Rozpoznający odwołanie wnioskodawcy Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z dnia 22 września 1994 r. w sprawie [...]
zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł, że Janina Ł. podlega od dnia 25 marca 1994 r.
ubezpieczeniu społecznemu jako pracownik.
Sąd Apelacyjny w Poznaniu prawomocnym wyrokiem z dnia 22 marca 1995 r.
[...] oddalił rewizję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w P.
W rewizji nadzwyczajnej od tego wyroku Minister Pracy i Polityki Socjalnej wnosił
o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Wo-
jewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 22 września
1994 r. [...] i oddalenie odwołania wnioskodawcy od decyzji Oddziału ZUS z dnia 27
kwietnia 1994 r. [...] zarzucając, że wyroki te zostały wydane z rażącym naruszeniem
prawa, w szczególności art. 4 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organi-
zacji i finansowaniu ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 25, poz. 137 z 1989 r, ze zm.),
a nadto naruszającą interes Rzeczypospolitej Polskiej.
Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bezsporne jest, że wnioskodawca Jan Ł. prowadzi Przedsiębiorstwo Usługo-
wo-Produkcyjne "E." w P. Wspólność ustawowa małżeńska wnioskodawcy i jego żony
Janiny została zniesiona prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Poznaniu z dnia
29 listopada 1982 r. W dniu 1 marca 1991 r. wnioskodawca zawarł ze swą żoną umowę
o pracę, zgodnie z którą Janina Ł. przyjęła obowiązki pracownika administracyjnego, a
następnie obowiązki kierownika sklepu wielobranżowego.
Z uzasadnienia wyroku Sądu Wojewódzkiego wynika, że swoje ustalenie, iż
wnioskodawcę łączy z żoną umowa o pracę, Sąd ten oparł wyłącznie na treści przeds-
tawionej umowy oraz przesłuchaniu wnioskodawcy. Sąd uznał, że skoro art. 4 ust. 1
ustawy z dnia 25 listopada 1986 r. o organizacji i finansowaniu ubezpieczeń
społecznych (jednolity tekst: Dz. U z 1989 r., Nr 25, poz. 137 ze zm.) stanowi, że ubez-
pieczeniu społecznemu podlegają wszyscy pracownicy, to - żona wnioskodawcy
zgodnie z jego wolą oraz wobec określenia stanowiska pracy i wymiaru czasu pracy -
jest pracownikiem, a nie osobą współpracującą. [...]. Natomiast Sąd Apelacyjny akcep-
tując stanowisko Sądu pierwszej instancji oraz powołując się na rozstrzygnięcia Sądu
Najwyższego uznał, że na podstawie art. 4 ust. 2 pkt 3 tejże ustawy, małżonek osoby
prowadzącej zakład pracy na własny rachunek nie podlega ubezpieczeniu pracow-
niczemu jedynie wówczas, gdy spełnia warunki do objęcia go ubezpieczeniem osoby
współpracującej na zasadach określonych ustawą z dnia 18 grudnia 1976 r. o
ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą (jednolity
tekst: Dz. U. z 1989 r., Nr 46 , poz. 250 ze zm.). Obydwa Sądy orzekające pominęły
treść przepisu art. 4 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 25 listopada 1986 r., traktującego współ-
małżonka osoby prowadzącej działalność gospodarczą odrębnie od innych członków
rodziny takiej osoby wymienionych w pkt 3 i 4 tego przepisu. Powołane przez Sąd
Apelacyjny oraz w stanowisku Prokuratora orzeczenia Sądu Najwyższego zostały
wydane z uwzględnieniem odmiennych stanów faktycznych i żadne z nich nie dotyczyło
ubezpieczenia społecznego współmałżonka pracodawcy. Natomiast w
niepublikowanym wyroku z dnia 17 lutego 1994 r., w sprawie II URN 4/94, Sąd Najwyż-
szy wyraził pogląd, w analogicznej sprawie, że wprawdzie przepis art. 26 powołanej
wyżej ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospo-
darczą jednakowo traktuje małżonka oraz innych wymienionych w ust. 2 tego przepisu
członków rodziny osoby prowadzącej działalność gospodarczą, to jednak różnicę
pomiędzy małżonkiem, a innymi krewnymi i powinowatymi, w zakresie ubezpieczenia
społecznego wyznaczał w chwili zgłoszenia skarżącej do ubezpieczenia art. 12 ustawy
z dnia 14 grudnia 1982 r. o z.e.p., a od dnia 15 listopada 1991 r. tj. od dnia wejścia w
życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach
ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze
zm.), wprowadził jej art. 3 w związku z art. 4 ust. 2 pkt 2 ustawy o organizacji i
finansowaniu ubezpieczeń społecznych wyłączają z pracowniczego ubezpieczenia
społecznego, małżonka zatrudnionego w zakładzie pracy prowadzonym na własny
rachunek przez drugiego z małżonków.
Skład orzekający w niniejszej sprawie podziela pogląd wyrażony przez wno-
szącego rewizję nadzwyczajną, że orzeczenia Sądów obu instancji zapadły z rażącym
naruszeniem prawa. Pomimo zasadności rewizji nadzwyczajnej Sąd Najwyższy nie
uwzględnił jednak jej wniosków, ponieważ została wniesiona po upływie sześciu
miesięcy od uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia. W myśl art. 421 § 2 k.p.c.
w takiej sytuacji Sąd Najwyższy oddala rewizję nadzwyczajną, chyba że orzeczenie to
narusza interes Rzeczypospolitej Polskiej. Wnoszący rewizję nadzwyczajną zarzucając,
że zaskarżony wyrok narusza również interes Rzeczypospolitej Polskiej nie wskazał na
czym to naruszenie polega.
Sąd Najwyższy wielokrotnie już wyjaśniał, że nie zawsze wydanie orzeczenia
sądowego z rażącym naruszeniem prawa można utożsamiać z naruszeniem interesu
Rzeczypospolitej Polskiej oraz, że brak tej tożsamości może zachodzić również wów-
czas, gdy naruszony jest interes fiskalny. Naruszenie interesu Rzeczypospolitej nas-
tępuje - jak to wskazał Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 14 lutego 1991 r. , I PRN
1/91 (nie publikowanym): "(...) przez naruszenie jednej z podstawowych zasad
ustrojowo-proceduralnych, na których opiera się porządek prawny w Rzeczypospolitej
Polskiej, a mianowicie tzw. zasady zaufania (...)". Zasada ta wyraża się m.in. zaufaniem
obywateli do Państwa i jego organów, w tym również do organów wymiaru
sprawiedliwości i prawomocności orzeczeń sądowych.
Stanowisko takie zostało wyrażone również w wyroku Sądu Najwyższego z dnia
11 stycznia 1991 r., II ARN 41/90 (OSA 1992 Nr 1, s. 55) i powtórzone w nie publi-
kowanych wyrokach: z dnia 25 czerwca 1993 r., I PRN 51/93 oraz I PRN 66/93. Skład
orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela to stanowisko uznając, że pomimo
rażącego naruszenia prawa, z jakim zostały wydane orzeczenia, nie doszło do
naruszenia interesu Rzeczypospolitej. Znaczenie przypisywane przez Państwo prawne
zasadzie stabilności orzeczeń sądowych, jak również stosunkowo niewielkie kon-
sekwencje wykonania zaskarżonego orzeczenia przemawiają bowiem przeciwko uzna-
niu, że orzeczenia te naruszają interes Rzeczypospolitej Polskiej. W niniejszej sprawie
konsekwencję wykonania orzeczenia sprowadzają się do tego, że osoba podlegająca
ubezpieczeniu społecznemu opłacała składkę i otrzyma świadczenie z systemu
ubezpieczeniowego pracowniczego, zamiast dla osób prowadzących działalność
gospodarczą. W takiej sytuacji ewentualny zakres świadczeń może być szerszy, lecz z
drugiej strony organ rentowy otrzyma wyższą składkę.
Na marginesie sprawy Sąd Najwyższy zauważa, że wyrok Sądu Wojewódzkiego
został skierowany do wykonania 4 maja 1995 r., po wnioskowaniu o wniesienie rewizji
nadzwyczajnej przez Dyrektora Oddziału ZUS już w dniu 19 kwietnia 1995 r. W świetle
tych notatek w aktach rentowych przekroczenie terminu z art. 421 § 2 k.p.c. jest
niezrozumiałe.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy z mocy powołanego przepisu art.
421 § 2 k.p.c. orzekł, jak w sentencji wyroku.
========================================