Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 28 maja 1996 r.
II UZP 11/96
Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Maria Mańkowska
(sprawozdawca), Maria Tyszel,
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Witolda Bryndy,w sprawie z wniosku
Henryka Ć. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R. o emeryturę
nauczycielską, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 28 maja 1996 r.
zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie postano-
wieniem z dnia 18 marca 1996 r., [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.
Czy wykładowca wyższego seminarium duchownego może w świetle art. 21 ust.
1 i art. 23 ust. 4 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła
Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 29, poz. 154 ze zm.) nabyć prawo
do emerytury na podstawie art. 88 ustawy z dnia 25 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela
(Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.)?"
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Wykładowca wyższego seminarium duchownego może w świetle art. 21
ust. 1 i art. 23 ust. 4 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Koś-
cioła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 29, poz. 154 ze zm.) na-
być prawo do emerytury na podstawie art. 88 ustawy z dnia 25 stycznia 1982 r.
Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz. 19 ze zm.).
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie przedstawił
Sądowi Najwyższemu powyższe zagadnienie prawne w następującym stanie fak-
tycznym sprawy:
Henryk Ć., urodzony 13 września 1940 r., duchowny od 1 września 1972 r. i od
tej samej daty do 31 lipca 1995 r. zatrudniony jako wykładowca w Wyższym Semi-
narium Duchownym w S., zgłosił w czerwcu 1995 r. wniosek o przyznanie emerytury na
podstawie art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 3, poz.
19 ze zm.).
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w R. decyzją z dnia 19 września 1995
r. odmówił tego prawa uznając, że przepisy ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela nie mają zastosowania w sprawie, gdyż Minister Edukacji Narodowej nie
wydał dotąd przepisów wykonawczych na mocy delegacji zawartej w art. 21 ust. 2
ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP (Dz.
U. Nr 29, poz. 154 ze zm.).
Rozpoznając odwołanie wnioskodawcy Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem z dnia 15 grudnia 1995 r. zmienił zaskar-
żoną decyzję organu rentowego i przyznał Henrykowi Ć. prawo do emerytury nau-
czycielskiej. Sąd Wojewódzki uznał, że przepis art. 21 ust. 1 powołanej ustawy z dnia
17 maja 1989 r. daje wprost podstawę do stosowania wobec nauczycieli i wychowaw-
ców, zatrudnionych w szkołach i placówkach oświatowo-wychowawczych prowadzo-
nych przez kościelne osoby prawne, przepisów Karty Nauczyciela i wnioskodawca
spełnia warunki z art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela do przyznania mu emerytury
nauczycielskiej.
Rewizję od tego wyroku wniósł organ rentowy, którego zdaniem, brak przepisów
wykonawczych, określonych w ust. 2 art. 21 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku
Państwa do Kościoła Katolickiego w RP, uniemożliwia ustalenie uprawnień
wnioskodawcy wobec braku podstawy prawnej do ich przyznania i niedopuszczalności
zastosowanej w zaskarżonym wyroku wykładni rozszerzającej ust. 1 omawianego
przepisu.
Przy rozpoznawaniu tej rewizji Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Warszawie uznał, że w sprawie powstało zagadnienie prawne budzące
poważne wątpliwości prawne. Konstrukcja przepisu art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja
1989 r. przemawia wprawdzie za wykładnią dokonaną przez Sąd Wojewódzki, jednakże
przy ocenie, czy wnioskodawca może nabyć prawo do emerytury nauczycielskiej na
podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, Sąd Wojewódzki pominął, że wnioskodawca
był zatrudniony jako wykładowca w wyższej uczelni - wyższym seminarium duchownym.
Szczególne uprawnienia emerytalno-rentowe nauczycieli akademickich określa ustawa
z dnia 12 kwietnia 1990 r. o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.), a
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 kwietnia 1989 r. - II UZP 35/88 (OSNCP 1990 z. 4-
5 poz. 54) stwierdził, że okres pracy w szkole wyższej w charakterze nauczyciela
akademickiego nie podlega wliczeniu do dwudziestoletniego okresu pracy w
szczególnych warunkach, lub w szczególnym charakterze, określonego w art. 88 ust. 1
Karty Nauczyciela.
Jednocześnie Sąd Apelacyjny zauważył, że w myśl art. 1 ust. 3 ustawy z dnia 12
września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, jej przepisów nie stosuje się do szkół
wyższych i wyższych seminariów duchownych prowadzonych przez Kościół Katolicki, a
także na podstawie art. 21 ust. 1 i art. 23 ust. 4 ustawy z dnia 17 maja 1989 r., nie ma
podstaw do uznania, że uprawniają one do stosowania przepisów ustawy o szkolnictwie
wyższym wobec wykładowców wyższych seminariów duchownych.
Wątpliwość Sądu Apelacyjnego budziło jednak to, że zakresem art. 21 ust. 1
ustawy z dnia 17 maja 1989 r. nie zostali objęci duchowni zatrudnieni w niższych semi-
nariach duchownych, co wyłącza odpowiednio, również duchownych - wykładowców
wyższych seminariów duchownych. Odmienna interpretacja tego przepisu pro-
wadziłaby, zdaniem Sądu Apelacyjnego, do nieuzasadnionego zróżnicowania upraw-
nień i obowiązków duchownych nauczycieli i wychowawców: niższych oraz wyższych
seminariów duchownych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 71 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do
Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 29, poz. 154 ze zm.),
ubezpieczenie społeczne duchownych reguluje odrębna ustawa. Jest to ustawa z tej
samej daty, to jest z dnia 17 maja 1989 r. o ubezpieczeniu społecznym duchownych
(Dz. U. Nr 29, poz. 156 ze zm.), którą objęto obowiązkiem ubezpieczenia duchownych
Kościoła Katolickiego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych, z wyłączeniem
w art. 5 ust. 2 duchownych zgłoszonych przez instytucje kościelne do ubezpieczenia
społecznego pracowników oraz duchownych mających ustalone prawo do emerytury
lub renty.
Przedstawione zagadnienie prawne dotyczy wykładowcy Wyższego Seminarium
Duchownego w S., który wykazał dokumentami okresy zatrudnienia wynoszące 30 lat, 4
miesiące i 21 dni, jako okresy składkowe.
Wobec treści art. 5 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym duchownych, do
duchownego wykładowcy objętego ubezpieczeniem społecznym pracowników, nie mają
zastosowania przepisy tej szczególnej ustawy.
Zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do
Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 29, poz. 154 ze zm.)
Konferencjom Episkopatu Polski, diecezjom i zakonom przysługuje prawo zakładania i
prowadzenia wyższych seminariów duchownych. Do wykładowców i wychowawców
wyższych seminariów stosuje się prawa i obowiązki ustalone dla nauczycieli i wycho-
wawców zatrudnionych w państwowych szkołach i placówkach oświatowo-wychowaw-
czych oraz opiekuńczo-wychowawczych (art. 23 ust. 4 w związku z art. 21 ust. 1 tej
ustawy).
Zgodnie z art. 97 ust. 3 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela
(Dz. U. Nr 3 poz. 19 ze zm.) zakres stosowania tej ustawy do nauczycieli zatrudnionych
w szkołach oraz placówkach oświatowo-wychowawczych i opiekuńczo-wycho-
wawczych, prowadzonych przez kościoły i inne związki wyznaniowe, określają odrębne
przepisy.
Za taki przepis, w części określającej prawa i obowiązki nauczycieli i wycho-
wawców w szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby prawne Kościoła Kato-
lickiego, należy uznać przepisy art. 21 ust. 1 oraz art.23 ust. 4 powołanej wyżej ustawy
z dnia 17 maja 1989 r.
Oznacza to, że do wykładowców i wychowawców zatrudnionych w wyższych
seminariach duchownych stosuje się przepisy ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela . Wyłączone zostały natomiast przepisy ustawy z dnia 12 września 1990 r.
o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.), bowiem zarówno art. 7 ust. 4
ustawy z dnia 4 maja 1982 r. o szkolnictwie wyższym (jednolity tekst: Dz. U. z 1985 r.
Nr 42, poz. 201), jak i obecnie obowiązująca ustawa z dnia 12 września 1990 r. o
szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 65, poz. 385) w art. 1 ust. 1 wyłączają stosowanie
ustawy o szkolnictwie wyższym do wyższych seminariów duchownych, prowadzonych
przez Kościół Katolicki.
Przy rozstrzyganiu przedstawionego zagadnienia prawnego nie może być zatem
brana pod uwagę, powołana przez Sąd Apelacyjny, uchwała Sądu Najwyższego z dnia
17 kwietnia 1989 r. III PZP 35/88, która dotyczy uprawnień emerytalnych nauczyciela
akademickiego, bowiem jak wyżej wykazano, wykładowcy wyższych seminariów
duchownych nie zostali zrównani z nauczycielami akademickimi, o których
uprawnieniach stanowią przepisy ustawy o szkolnictwie wyższym.
Prawa i obowiązki wykładowcy wyższego seminarium duchownego uregulowane
zostały w art. 21 ust. 1 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP
poprzez jej art. 23 ust. 4, tak samo, jak nauczycieli zatrudnionych w państwowych
szkołach. Wprawdzie ustawodawca w ust. 2 art. 21 tej ustawy zobowiązał Ministra Edu-
kacji Narodowej do określenia szczegółowego zakresu tych uprawnień i obowiązków,
ale przepisy takie nie zostały dotąd wydane.
W takiej sytuacji, do wykładowcy wyższego seminarium duchownego stosuje się
jedynie prawa i obowiązki, wynikające z ust. 1 art. 21 omawianej ustawy, to znaczy,
prawa i obowiązki ustalone dla nauczycieli w przepisach Karty Nauczyciela, bez
uściśleń, które mogłyby wynikać z przepisów rozporządzenia, gdyby zostały wydane.
Z treści ust. 1 i 2 art. 21 ustawy wynika, że szczegółowy zakres obowiązków i
uprawnień osób wymienionych w art. 1, w tym także wykładowców wyższych semina-
riów duchownych, o których mowa w art. 23 ust. 1 i 4 ustawy, musiałby wynikać z ogółu
praw i obowiązków nauczycieli i być z nimi zgodny, bez możliwości ich ograniczenia ani
zwiększenia, bo nie dopuszcza tego upoważnienie ustawowe z ust. 2 art. 21 omawianej
ustawy.
Mylne jest więc założenie, że wobec braku wykonania przez Ministra Edukacji
Narodowej delegacji ustawowej z ust. 2, poprzedni przepis w ogóle nie obowiązuje do
czasu wydania odpowiedniego rozporządzenia. Pogląd taki jest sprzeczny z
uregulowaniem ust. 1 art. 21, który przewiduje w słowach "ustalone dla nauczycieli"
stosowanie przepisów Karty Nauczyciela.
Nie można też zgodzić się z takim stanowiskiem, że przepisy wydane na pods-
tawie ust. 2 art. 21 ustawy mogłyby ograniczyć uprawnienia wykładowców wyższych
seminariów duchownych tylko do niektórych uprawnień ustalonych dla nauczycieli. Nie
pozwala na to ust. 1 tego przepisu w związku z art. 23 ust. 4 omawianej ustawy, które
zrównały obowiązki i uprawnienia wykładowców wyższych seminariów z nauczycielami
szkół państwowych.
Sąd Najwyższy nie podziela również poglądu Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych, że zastosowanie w stosunku do wykładowcy wyższego seminarium duchownego
art. 88 Karty Nauczyciela oznaczałoby dokonanie nieuprawnionej wykładni rozsze-
rzającej art. 21 ust. 1 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, wobec
braku przepisów wykonawczych. Przytoczony wyżej ust. 1 art. 21 ustawy daje podstawę
do stosowania przepisów Karty Nauczyciela, a zgodnie z § 77 ust. 1 i 2 uchwały Rady
Ministrów nr 147 z dnia 5 listopada 1991 r. w sprawie zasad techniki prawodawczej (Dz.
U. Nr 44, poz. 310) w akcie wykonawczym zamieszcza się jedynie przepisy regulujące
sprawy przekazane w upoważnieniu, zawartym w ustawie do unormowania tym aktem.
W akcie wykonawczym nie można zamieszczać przepisów niezgodnych z ustawą
upoważniającą , chyba że przepis upoważniający wyraźnie to dopuszcza.
Bezsporne jest, że w słowach ust. 2 art. 21: "szczegółowy zakres uprawnień i
obowiązków", o których mowa w ust. 1, nie można doszukać się upoważnienia usta-
wodawcy do dokonania korekty tych praw z ust. 1, ani na plus, ani na minus, w sto-
sunku do uprawnień i obowiązków nauczycieli.
Zatem, art. 88 Karty Nauczyciela ma zastosowanie w stosunku do wykładowców
seminariów wyższych w drodze stosowania wprost przepisu art. 21 ust. 1 ustawy z dnia
17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, a nie poprzez jego
wykładnię rozszerzającą.
Wątpliwość Sądu Apelacyjnego powstała przy porównaniu uprawnień wykła-
dowców wyższych seminariów duchownych z duchownymi, zatrudnionymi w semina-
riach niższych, którzy nie zostali zrównani w swoich prawach i obowiązkach z nauczy-
cielami szkół państwowych.
Rzeczywiście ustawodawca objął takimi uprawnieniami tylko świeckich nauczy-
cieli zatrudnionych w niższych seminariach duchownych (art. 21 ust. 1 ustawy o
stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego), ale z takiego uregulowania wcale nie
wynika, że tych uprawnień powinni być pozbawieni duchowni - wykładowcy wyższych
seminariów, wobec braku takiego samego uregulowania dla duchownych nauczycieli w
tychże seminariach. Tak samo więc, nietrafne jest dokonanie porównania pomiędzy
duchownymi wykładowcami niższych i wyższych seminariów w zakresie ich praw, w
związku z brakiem uprawnień nauczycielskich dla tych pierwszych oraz wyciąganie
wniosku, że ci drudzy, z tego powodu, nie mogą korzystać z przyznanych im
ustawowych uprawnień.
Zróżnicowania tych uprawnień dokonał ustawodawca w art. 21 ust. 1, nie
wymieniając w nim duchownych wykładowców seminariów niższych, jest to zatem
świadome zamierzenie ustawodawcy o innej regulacji prawnej w zakresie uprawnień
tych osób, odmienna interpretacja tego przepisu nie byłaby zatem uprawniona.
W tej sytuacji Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w War-
szawie przyjął prawidłowo, że w świetle art. 21 i 23 ust. 4 ustawy o stosunku Państwa
do Kościoła Katolickiego w RP, wykładowca wyższego seminarium Duchownego może
nabyć prawo do emerytury na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy podjął uchwałę, jak w sentencji.
========================================