Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 lipca1996r.
III ARN 17/96
W myśl art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach
oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu
powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.) Główna Komisja Badania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu - Instytut Pamięci Narodowej uprawniona jest
tylko do wyrażania opinii co do charakteru miejsc odosobnienia, o których mowa
w art. 3 pkt 2 oraz art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. b i pkt 3. Natomiast nie jest uprawniona do
określania wieku osób przebywających w tych miejscach jako przesłanki prawa
do świadczeń przewidzianych w tej ustawie.
Przewodniczący SSN: Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Janusz Łętowski,
Walerian Sanetra, Maria Tyszel (sprawozdawca), Andrzej Wróbel,
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Waldemara Grudzieckiego, po roz-
poznaniu w dniu 5 lipca 1996 r. sprawy ze skargi Jana L. na decyzję Kierownika Urzędu
do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w W. z dnia 26 października 1994
r., [...] w przedmiocie odmowy przyznania uprawnień kombatanckich, na skutek rewizji
nadzwyczajnej Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie [...] od
wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodek Zamiejscowy w Lublinie z dnia
10 listopada 1995 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Naczelnemu Sądowi Ad-
ministracyjnemu-Ośrodkowi Zamiejscowemu w Lublinie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 26 października 1994 r. Kierownik Urzędu d/s Kombatantów i
Osób Represjonowanych odmówił Janowi L., urodzonemu 16 maja 1929 r., przyznania
uprawnień kombatanckich, gdyż na podstawie wykazu jednolitego obozów, sporzą-
dzonego przez Główną Komisję Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu -
Instytut Pamięci Narodowej wraz z uzupełnieniem z dnia 11 marca 1993 r., wydanego z
upoważnienia art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz
niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz.
U. Nr 17, poz. 75 ze zm.) uznał, że uprawnienia kombatanckie z tytułu pobytu w
obozach dla wysiedlonych w Zamościu i Zwierzyńcu przysługują jedynie osobom, które
w nich przebywały jako dzieci do lat 14. Wnioskodawca natomiast był osadzony w obu
tych obozach mając ukończone 14 lat życia.
W skardze, wniesionej do Naczelnego Sądu Administracyjnego, skarżący wnosił
o uchylenie zaskarżonej decyzji zarzucając, że przed ukończeniem 14 lat życia był
represjonowany wraz z rodzicami; na skutek obławy niemieckiej w 1943 r. ukrywał się,
następnie od 20 czerwca był osadzony w obozie w Zwierzyńcu, przewieziony do obozu
w Zamościu, skąd w lipcu 1943 r., po oddzieleniu od rodziców, został wywieziony na
roboty do Rzeszy Niemieckiej. Podczas pobytu w obozach miał więc zaledwie 14 lat i
półtora miesiąca.
Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Lublinie wyrokiem z dnia
10 listopada 1995 r. [...] oddalił skargę.
W rewizji nadzwyczajnej od tego wyroku Prezes Naczelnego Sądu Adminis-
tracyjnego zarzucając, że zaskarżony wyrok został wydany z rażącym naruszeniem
prawa, w szczególności przepisów art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 24 stycznia
1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych
i okresu powojennego (Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.) oraz art. 207 § 2 pkt 1 Kodeksu
postępowania administracyjnego, wnosił o jego uchylenie.
Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Skład orzekający w sprawie w całej rozciągłości podziela zarzuty zawarte w
rewizji nadzwyczajnej oraz ich uzasadnienie.
W szczególności Sąd Najwyższy podziela pogląd, że przyznanie uprawnień
kombatanckich osobom, które podlegały represjom wojennym uzależnione zostało, w
myśl przepisu art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach
oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego
(Dz. U. Nr 17, poz. 75 ze zm.), zwanej dalej ustawą o kombatantach, od spełnienia
dwóch warunków: 1) określonych przyczyn represji, do których zaliczono przyczyny
polityczne, narodowościowe, religijne i rasowe, 2) przebywania z tych właśnie przyczyn
w hitlerowskich więzieniach, obozach koncentracyjnych i ośrodkach zagłady lub w
innych miejscach odosobnienia, w których warunki pobytu nie różniły się od warunków
w obozach koncentracyjnych, a osoby tam osadzone pozostawały w dyspozycji
hitlerowskich władz bezpieczeństwa.
Stosownie natomiast do art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o kombatantach, to Kierownik
Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych na podstawie opinii Głównej
Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce - Instytutu Pamięci Narodowej określa
te miejsca odosobnienia, w których warunki pobytu nie różniły się od warunków w
obozach koncentracyjnych, a osoby tam osadzone pozostawały w dyspozycji
hitlerowskich władz bezpieczeństwa. Umocowanie zawarte w art. 8 ust. 1 pkt 2 dało
Kierownikowi Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych uprawnienie
do określenia miejsc odosobnienia, a nie do różnicowania pod względem podmiotowym
uprawnień osób tam przebywających; żadnych dodatkowych warunków podmiotowych
nie przewiduje bowiem przepis art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy o kombatantach. Oznacza
to, że uprawnienia te przysługują wszystkim osobom osadzonym w miejscach
odosobnienia określonych w tym przepisie, których wykaz sporządza Główna Komisja
Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - Instytut Pamięci Narodowej, o ile nie
zachodzą przesłanki negatywne z art. 21 ust. 2 ustawy o kombatantach.
Sąd Najwyższy zauważa również, że powołany wyżej przepis art. 8 ust. 1 pkt 2
ustawy o kombatantach nie upoważnił Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich
(obecnie Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu) - Instytutu Pamięci Narodowej do
wskazywania osób uprawnionych do świadczeń z ustawy o kombatantach, a jedynie do
wyrażenia opinii o faktach historycznych, tj. do określenia charakteru miejsc
odosobnienia. Opinia ta, jak każdy inny dowód podlega kontroli i ocenie organu orze-
kającego w konkretnej sprawie. Tak więc adnotacja zawarta w pkt IV wykazu jedno-
litego obozów, obejmującym obozy dla wysiedlonych na Zamojszczyźnie: "Uprawnienia
przysługują wyłącznie dzieciom do lat 14, osadzonym w tych obozach", wyraźnie
wykracza poza umocowanie ustawowe, jakie dla tej Komisji przewidziano w ustawie o
kombatantach. Ustawa ta również wobec osób, które jako dzieci zostały odebrane
rodzicom w celu poddania eksterminacji lub w celu przymusowego wynarodowienia, nie
wprowadziła kryterium wieku. Na podstawie przepisu art. 8 ust. 2 pkt 3 Główna Komisja
potwierdza jedynie okoliczność odebrania dzieci rodzicom w określonym celu,
wskazanym w art. 4 ust. 2, natomiast Komisja w uzupełnieniu wykazu jednolitego
obozów [...] kryterium wieku ustanowiła bez umocowania prawnego.
Jak już wspomniano, opinia Komisji nie jest wiążąca ani dla Kierownika Urzędu
do Spraw Kombatantów ani dla Sądu orzekającego w sprawie, tym bardziej nie jest
wiążąca w części, w której Komisja przekroczyła kompetencje zakreślone ustawą. [...]
Sąd Najwyższy nie podziela poglądu wyrażonego w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku, że:"Kryterium wieku 14 lat zostało przyjęte przez Kierownika Urzędu d/s
Kombatantów odpowiednio do powszechnie obowiązujących w tym względzie prze-
pisów prawa polskiego. Granica wieku musiała być ustalona jednoznacznie aby nie
stwarzać dowolności co do jej przestrzegania. Z tych powodów decyzja odmowna jest
poprawna". Taka ocena, zdaniem Sądu Najwyższego w składzie orzekającym, nie
może mieć zastosowania do stanów faktycznych, które zdarzyły się podczas okupacji
hitlerowskiej. Jest bowiem faktem historycznym powszechnie znanym, że władze oku-
pacyjne w stosunku do obywateli polskich nie przestrzegały prawa, nawet ustano-
wionego przez siebie, a zwłaszcza prawa polskiego. Tak jednoznaczne ustalenie gra-
nicy wieku, jak to uczyniła Główna Komisja w stosunku do dzieci represjonowanych w
rozumieniu przepisów art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. b oraz w art. 4 ust. 2 może wskazywać na
przywiązywanie zbyt dużej wagi do przepisów wydanych podczas okupacji oraz na
założenie, a priori, że były one ściśle przestrzegane.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy uznał, że rewizja nadzwyczajna jest
w pełni uzasadniona, bowiem zaskarżony wyrok został wydany z rażącym naruszeniem
prawa materialnego, w szczególności przepisów art. 4 ust. 1 pkt 1 lit. b w związku z art.
8 ust. 1 pkt 2 ustawy o kombatantach oraz art. 207 Kodeksu postępowania
administracyjnego i na podstawie przepisów art. 210, 211 KPA i 422 § 2 KPC orzekł,
jak w sentencji wyroku.
N o t k a
Uprawnienia dzieci przebywających w okresie okupacji hitlerowskiej w obozie w
Zamościu, były przez Sąd Najwyższy rozważane już w uchwale z dnia 4 listopada 1982 r., III
UZP 5/82 (OSNCP 1993 z.5-6 poz. 67). Sąd Najwyższy stwierdził, iż pobyt dzieci w wieku do 14
lat w okresie okupacji hitlerowskiej w obozie w Zamościu uprawnia do świadczeń rentowych
określonych w art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 23 października 1975 r. o dalszym zwiększaniu
świadczeń dla kombatantów i więźniów obozów koncentracyjnych (Dz. U. Nr 34, poz. 186).
========================================