Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 17 lipca 1996 r.
II UZP 15/96
Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Maria Tyszel, Jerzy
Kuźniar (sprawozdawca),
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Jana Szewczyka, po rozpoznaniu
sprawy z wniosku Spółdzielni Kółek Rolniczych w S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddział w P. o wysokość składek na ubezpieczenie społeczne, po
rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 17 lipca 1996 r. zagadnienia prawnego prze-
kazanego przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu postanowieniem z dnia 12 kwietnia 1996
r., [...] - do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 KPC:
Czy usługi rolnicze wykonywane przez Spółdzielnię Kółek Rolniczych na rzecz
swych członków - rolników, należy traktować jako zatrudnienie bezpośrednio w
produkcji rolniczej w rozumieniu § 52 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia
1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne,
zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z
ubezpieczenia społecznego - Dz. U. Nr 7, poz. 41 z 1990 r., Dz. U. Nr 28 z 1991 r., p.
120 i tekst jednolity z 1993 r. Dz. U. Nr 68/93 ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Usługi wykonywane przez Spółdzielnie Kółek Rolniczych na rzecz swych
członków - rolników, własnym sprzętem nie są tożsame z prowadzeniem
produkcji rolnej w rozumieniu § 52 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29
stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubez-
pieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania
składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz. U. z 1993
r., Nr 68, poz. 330 ze zmianami) w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia
1992 r. i nie stanowią podstawy do obniżenia składki na ubezpieczenie społeczne.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione w sentencji uchwały zagadnienie prawne powstało na tle nas-
tępującego stanu faktycznego:
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w P. decyzją z dnia 6 lipca 1992 r.
zobowiązał Spółdzielnię Kółek Rolniczych w S. do zapłaty kwoty 137.327.215 zł z tytułu
różnicy składek na ubezpieczenie społeczne za okres od 1 stycznia 1990 r. do 30
czerwca 1991 r. po ustaleniu, że do dnia 29 lutego 1992 r. Spółdzielnia winna opłacać
składki na ubezpieczenie społeczne za zatrudnionych pracowników w wysokości 43%,
a od 1 marca 1992 r. w wysokości 45%, jako nie posiadająca gruntów i nie opłacająca
podatku rolnego, a więc nie prowadząca działalności rolniczej.
W odwołaniu od tej decyzji, Spółdzielnia zarzuciła, że świadczy usługi rolne
swoim sprzętem na rzecz członków, co winno być traktowane jako prowadzenie pro-
dukcji rolnej, mimo nieposiadania gruntów rolnych i nieopłacania podatku rolnego,
skoro Izba Skarbowa nie pobiera od tej działalności podatku dochodowego, uznając ją
za działalność rolniczą. Te okoliczności uzasadniają obniżenie składek ubezpiecze-
niowych za pracowników zatrudnionych bezpośrednio w produkcji rolniczej do 14% w r.
1990, 25% w 1991 r. oraz 35% w 1992 r.
Wyrokiem z dnia 13 października 1995 r. Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Poznaniu oddalił odwołanie Spółdzielni, podzielając stanowisko
organu rentowego, że usługi świadczone przez Spółdzielnię nie mogą być uznane za
działalność rolniczą w myśl art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o podatku
dochodowym od osób prawnych (Dz. U. Nr 3, poz. 12).
Wobec rewizji Spółdzielni od tego wyroku, Sąd Apelacyjny powziął wątpliwości
prawne wskazując, że przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990
r. w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne,
zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z
ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 68, poz. 330 ze zm.),
nie definiują pojęcia "bezpośrednie zatrudnienie w produkcji rolnej" i mimo, że nie
odsyłają do przepisów podatkowych, celowe jest zastosowanie pojęć z ustawy z dnia 31
stycznia 1989 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. Nr 3, poz. 12 ze
zm.).
Ustawa ta w art. 4 ust. 2 określa, że działalnością rolniczą jest produkcja
roślinna, zwierzęca i warzywnicza, co uzasadniałoby wniosek, że Spółdzielnia takiej
działalności nie prowadzi. Stanowisko Spółdzielni ma jednak oparcie w § 1 rozporzą-
dzenia Ministra Finansów z dnia 27 lutego 1990 r. w sprawie podatku dochodowego od
osób prawnych (Dz. U. Nr 12, poz. 80), zgodnie z którym zwolniono od podatku
dochodowego dochody z tytułu wykonywania przez spółdzielnie kółek rolniczych usług
w zakresie rolnictwa przy użyciu własnego sprzętu, w tym usług związanych z
ciągnikami i maszynami rolniczymi. Można z tego wyprowadzać wniosek, że są to usługi
związane bezpośrednio z produkcją roślinną i zwierzęcą, co dawałoby podstawę do
stosowania preferencyjnych (obniżonych) składek na ubezpieczenie społeczne,wobec
treści § 52 rozporządzenia z dnia 29 stycznia 1990 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w sprawie wysokości i
podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia
społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z ubezpieczenia społecznego
(jednolity tekst: Dz. U. z 1993 r., Nr 68, poz. 330 ze zm.), wydane zostało na podstawie
delegacji zawartej między innymi w art. 26 ust. 1 pkt 4 dekretu z dnia 4 marca 1976 r. o
ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni
kółek rolniczych oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz. U. z 1983 r., Nr 27, poz. 135 ze
zm.), upoważniającej Radę Ministrów do określenia w drodze rozporządzenia zasad
ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, wysokości i trybu
opłacania składek oraz warunków zwalniania od ich opłacania. Wspomniany dekret
obejmuje ubezpieczeniem społecznym między innymi członków spółdzielni kółek
rolniczych, którzy wykonują pracę w zespołowych gospodarstwach rolnych tych
spółdzielni, jak i pozostałe osoby, które wykonują pracę w takich gospodarstwach i są
wynagradzane według zasad obowiązujących członków tych spółdzielni (art. 1 pkt 2 i 3),
a praca ta jest wykonywana na innej podstawie niż stosunek pracy (art. 2 pkt 2).
Podobnie definiuje pracę w spółdzielni przepis § 2 pkt 4 rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 19 marca 1976 r. w sprawie wykonania przepisów dekretu o ubezpieczeniu
społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych
oraz ich rodzin (Dz. U. Nr 13, poz. 74 ze zm.).
Na pokrycie kosztów świadczeń z ubezpieczenia, objętych przepisami dekretu,
spółdzielnie opłacają składki (art. 24 ust. 1 dekretu) a ich wysokość określa powołane
wyżej rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r.Jego przepisy znajdują
między innymi zastosowanie do pracowników i członków spółdzielni kółek rolniczych (§
1 ust. 1 pkt 1 i 3), stanowiąc, że składka na ubezpieczenie społeczne pracowników i
członków spółdzielni kółek rolniczych jest taka sama i wynosi od dnia 1 marca 1992 r.
45% podstawy wymiaru składki. Od dnia 1 stycznia 1990 r., to jest daty, od której
rozporządzenie to ma zastosowanie, wysokość składki określona została na 43%
podstawy wymiaru (§ 4 i § 27). Zasada ta doznawała wyjątku wynikającego z § 52
rozporządzenia, którego treść w 1990 r. była następująca: "W 1990 r. składka na
ubezpieczenie społeczne, o której mowa w § 4 i 27 za członków i pracowników
zatrudnionych bezpośrednio w produkcji rolniczej prowadzonej przez jednostkę
gospodarki uspołecznionej, jest opłacona, w części wynoszącej 14% podstawy wymiaru
składki przez jednostkę gospodarki uspołecznionej, a w pozostałej części wynoszącej
29% podstawy wymiaru składki, jest refundowana Zakładowi Ubepieczeń Społecznych
z budżetu centralnego".
W rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 12 czerwca 1990 r. zmieniającym
rozporządzenie w sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie
społeczne, zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świad-
czeń z ubezpieczenia społecznego (Dz. U. Nr 41, poz. 238), obowiązującym od dnia
jego ogłoszenia, to jest od dnia 22 czerwca 1990 r., dodano ust. 2 do treści § 52: "W
1990 r. osoba fizyczna prowadząca gospodarstwo rolne lub dział specjalny w rozumie-
niu przepisów o podatku rolnym, jeżeli nie prowadzi ponadto innej działalności gos-
podarczej, opłaca składki na ubezpieczenie społeczne za pracowników zatrudnionych w
tym gospodarstwie lub dziale specjalnym w wysokości 14% podstawy wymiaru składki".
Następne zmiany tego przepisu dokonane § 1 pkt 14 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 26 marca 1991 r. (Dz. U. Nr 28, poz. 120) oraz § 1 pkt 26 rozporzą-
dzenia Rady Ministrów z dnia 27 lutego 1992 r. zmieniającego rozporządzenie w spra-
wie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne... (Dz. U. Nr
18, poz. 76), dotyczyły zastąpienia pojęcia "jednostka gospodarki uspołecznionej"
ogólnym pojęciem "jednostka", co wiązało się ze zmianą przepisów kodeksu cywilnego,
dokonaną ustawą z dnia 26 listopada 1990 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny (Dz. U.
Nr 55, poz. 321) i rezygnacją z pojęcia "jednostka gospodarki uspołecznionej" oraz
wysokości składki opłacanej przez taką jednostkę do 25% podstawy jej wymiaru w 1991
r., oraz 35% w r. 1992. [...]
Z przedstawionych przepisów wynika, że dla stosowania stawek preferencyjnych
(obniżonych do 14% podstawy wymiaru składki w r. 1990, 25% w 1991 r. i 35% w 1992
r.), konieczne jest przede wszystkim ustalenie, czy jednostka o to się ubiegająca,
prowadzi produkcję rolną, a po przesądzeniu powyższego, ustalenie, jaka część jej
członków i pracowników jest zatrudniona bezpośrednio w produkcji rolniczej. Przepis §
52 rozporządzenia nie definiował pojęcia " prowadzenie produkcji rolnej", nie odsyłał
również w tej mierze do żadnych aktów prawnych, natomiast odesłanie do przepisów o
podatku rolnym dotyczyło jedynie osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne.
[...]
Jak to wyżej podano, świadczenia ubezpieczeniowe należne członkom spół-
dzielni kółek rolniczych na podstawie dekretu z dnia 4 marca 1976 r., uzależnione są od
wykonywania pracy "w zespołowych gospodarstwach rolnych tych spółdzielni".
Spółdzielnia kółek rolniczych jest jednostką prowadzącą produkcję rolną, jeżeli jej
członkowie i pracownicy, w tym także nie objęci przepisami dekretu z dnia 4 marca
1976 r., [...] wykonują prace w należącym do niej zespołowym gospodarstwie rolnym,
przy wytwarzaniu na jej rzecz produktów rolnych. Potwierdza to aktualna treść § 28 ust.
1 rozporządzenia z 29 stycznia 1990 r. Przepis ten odróżnia dochód z tytułu pracy w
spółdzielni i z tytułu wytwarzania produktów rolnych, czyli z tytułu produkcji rolniczej.
Pojęcie "gospodarstwo rolne" zostało zdefiniowane w ustawie z dnia 15 listopada
1984 r. o podatku rolnym (tekst jednolity: Dz. U. z 1993 r., Nr 93, poz. 431 ze zm.).
Powołanie się na tę ustawę uzasadnia fakt, iż obowiązek podatkowy z tytułu własności
lub posiadania gospodarstwa rolnego obciąża tak osoby fizyczne i prawne, jak i
jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej. Za gospodarstwo rolne w
rozumieniu ustawy "uważa się obszar użytków rolnych, lasów i gruntów leśnych,
gruntów pod stawami oraz gruntów pod zabudowaniami związanymi z prowadzeniem
tego gospodarstwa o łącznej powierzchni 1 ha..., stanowiących własność lub znajdują-
cych się w posiadaniu: osoby fizycznej, lub osoby prawnej, jednostki organizacyjnej nie
mającej osobowości prawnej, dwóch lub więcej osób fizycznych lub osób prawnych
prowadzących wspólną gospodarkę rolną", Przez "wspólne gospodarstwo rolne"
rozumie się wspólne prowadzenie gospodarstwa rolnego, to jest między innymi
"wspólne dokonywanie upraw i zbiorów oraz zaspakajanie potrzeb z przychodów uzys-
kiwanych z tego gospodarstwa jako całości". Wynika z tego konieczność posiadania co
najmniej odpowiedniego obszaru gruntu, który podlega opodatkowaniu podatkiem
rolnym, a więc gruntu zajętego na prowadzenie działalności rolniczej (art. 2 pkt 4
ustawy), aby można było przyjąć istnienie gospodarstwa rolnego.
Prowadzenie takiej działalności, jako podlegającej podatkowi rolnemu, jest
zwolnione od podatku dochodowego w myśl art. 4 ust. 1 pkt 9 ustawy z dnia 31 stycznia
1989 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. Nr 3, poz. 12 ze zm.). Artykuł
ten (w ustępie 2) definiuje działalność rolniczą jako produkcję roślinną i zwierzęcą (...),
warzywniczą gruntową i szklarniową, hodowlę i produkcję materiału zarodowego
zwierząt, produkcję zwierzęcą typu przemysłowego, fermowego oraz hodowlę ryb.
Przytoczone wyżej ustawowe określenia gospodarstwa rolnego i działalności
rolniczej dają podstawę do uznania, że prowadzeniem produkcji rolnej jest działalność
polegająca na wytwarzaniu (wytwórczości), przekształcaniu przedmiotu pracy, w
zakresie rolnictwa, do czego konieczne jest choćby posiadanie gospodarstwa rolnego,
a nie jest nią wykonywanie wyłącznie usług na rzecz rolnictwa. Fakt, że dochody z
takich usług (bliżej określonych w § 1 ust. 2 pkt 1 i 2 rozporządzenia Ministra Finansów
z dnia 27 lutego 1990 r. w sprawie podatku dochodowego od osób prawnych, Dz. U. Nr
12, poz. 80) zwolnione są od podatku dochodowego, nie zmienia okoliczności, że nie
jest to wytwarzanie, a więc nie jest to prowadzenie produkcji rolnej. Tak więc usługi na
rzecz rolnictwa wykonywane przez Spółdzielnie Kółek Rolniczych własnym sprzętem,
nie są tożsame z prowadzeniem produkcji rolnej w rozumieniu § 52 rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1992 r. i nie dają podstaw do obniżania składki na
ubezpieczenie społeczne.
Aktualna treść § 52 rozporządzenia pozwala zakładowi pracy na korzystanie z
obniżonej składki na ubezpieczenie społeczne, jeżeli prowadzi on "gospodarstwo rolne
w rozumieniu przepisów o podatku rolnym lub dział specjalny w rozumieniu przepisów o
podatku dochodowym...". Przepis ten obecnie usuwa w tej części wątpliwości na tle
poprzedniego brzmienia przepisu.
Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji.
========================================